ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΓΝΩΣΤΟ) ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΓΝΩΣΤΟ) ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟ Ἔπειτα δέ ἐκ µέν τοῦ σανιδίου τούς ἱππεύσαντας σκοπεῖν εὔηθές ἐστιν ἐν τούτῳ γάρ πολλοί µέν τῶν ὁµολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισιν, ἔνιοι δέ τῶν ἀποδηµούντων ἐγγεγραµµένοι εἰσιν. ἐκεῖνος δ ἐστίν ἔλεγχος µέγιστος ἐπειδή γάρ κατήλθετε, ἐψηφίσασθε τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας, ἵνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν. ἐµέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν οὔτ ἀπενεχθέντα ὑπό τῶν φυλάρχων οὔτε παραδοθέντα τοῖς συνδίκοις οὔτε κατάστασιν καταβαλόντα. Καίτοι πᾶσι ῥᾲδιον τοῦτο γνῶναι ὅτι ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις, εἰ µή ἀποδείξειαν τούς ἔχοντας τάς καταστάσεις, αὐτοῖς ζηµιοῦσθαι. ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον ἐκείνοις τοῖς γράµµασιν ἤ τούτοις πιστεύητε ἐκ µέν γάρ τούτων ῥᾲδιον ἦν ἐξαλειφθῆναι τῷ βουλοµένῳ, ἐν ἐκείνοις δέ τούς ἱππεύσαντας ἀναγκαῖον ἦν ὑπό τῶν φυλάρχων ἀπενεχθῆναι. ἔτι δέ, ὦ βουλή, εἴπερ ἵππευσα, οὐκ ἄν ἦ ἔξαρνος ὡς δεινόν τι πεποιηκώς, ἀλλ ἠξίουν, ἀποδείξας ὡς οὐδείς ὑπ ἐµοῦ τῶν πολιτῶν κακῶς πέπονθε, δοκιµάζεσθαι. ὁρῶ δέ καί ὑµᾶς ταύτῃ τῇ γνώµῃ χρωµένους, καί πολλούς µέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας, πολλούς δ αὐτῶν στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηµένους. ὥστε µηδέν δι ἄλλο µε ἡγεῖσθαι ταύτην ποιεῖσθαι τήν ἀπολογίαν, ἢ ὅτι περιφανῶς ἐτόλµησάν µου καταψεύσασθαι. Ἀνάβηθι δέ µοι καί µαρτύρησον Λυσίου, Υπέρ Μαντιθέου, 6 8 ΘΕΜΑ 1 Ο Να αποδώσετε το απόσπασµα στα νέα ελληνικά (2 µονάδες) ΘΕΜΑ 2 Ο α. Με ποια επιχειρήµατα ο Μαντίθεος προσπαθεί να αναιρέσει την κατηγορία ότι την εποχή των Τριάκοντα υπηρέτησε ως ιππέας; Πόσο πειστικά είναι αυτά; β. Τι γνωρίζετε για τις καταστάσεις; (4 µονάδες) 1

ΘΕΜΑ 3 Ο «ὑµᾶς ταύτῃ τῇ γνώµῃ κεχειροτονηµένους» : Σχολιάστε τη φράση αυτή. Τι επιδιώκει εδώ ο οµιλητής; (2 µονάδες) ΘΕΜΑ 4 Ο Σε πόσα και ποα είδη διαιρεί ο Αριστοτέλης τους ρητορικούς λόγους; Σε ποιο από αυτά ανήκει ο Ὑπέρ Μαντιθέου και τι γνωρίζετε για αυτό το είδος; (3 µονάδες) ΘΕΜΑ 5 Ο α. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις ή φράσεις της Α στήλης µε τη σηµασίες τους στη Β στήλη: Α Β Σκοπέω αποφασίζω Ψηφίζοµαι κακοποιούµαι ζηµιοῦµαι αρνούµαι ἔξαρνός εἰµι εξετάζω κακῶς πάσχω τιµωρούµαι β. ἀπενεγκεῖν: Να γράψετε τέσσερα οµόρριζα, απλά ή σύνθετα, της λέξης στα νέα ελληνικά (1 µονάδα) 2

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 ου ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Και έπειτα είναι ανόητο να εξετάζει κανείς αυτούς που υπηρέτησαν ως ιππείς από την ξύλινη πινακίδα. Γιατί, σ αυτή δεν υπάρχουν πολλοί από αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς, ενώ είναι καταγεγραµµένοι κάποιοι από αυτούς που είχαν φύγει από την πατρίδα. Εκείνος όµως είναι η µεγαλύτερη απόδειξη όταν, δηλαδή, επανήλθατε αποφασίσατε µε ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς, για να εισπράξετε πίσω από αυτούς τις χρηµατικές επιχορηγήσεις. Κανείς, λοιπόν, δεν µπορεί να αποδείξει ότι αναφέρθηκα από τους φυλάρχους, ούτε ότι παραδόθηκα στους συνδίκους, ούτε ότι κατέβαλα τη χρηµατική επιχορήγηση. Κι όµως, είναι εύκολο σε όλους να καταλάβουν αυτό, ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να χρεώνονται οι ίδιοι, αν δε φανέρωναν αυτούς που είχαν πάρει το επίδοµα. Εποµένως, θα µπορούσατε να πιστεύετε σε εκείνους τους καταλόγους πολύ πιο δίκαια, παρά σε αυτές τις πινακίδες γιατί από αυτές ήταν εύκολο για όποιον ήθελε να διαγραφεί, ενώ σε εκείνους τους καταλόγους ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους αυτοί που υπηρέτησαν ως ιππείς. Ακόµα, κύριοι βουλευτές, αν είχα υπηρετήσει ως ιππέας, δε θα το αρνιόµουν τόσο επίµονα, σα να είχα κάνει κάτι φοβερό, αλλά θα είχα την αξίωση, αν θα αποδείκνυα ότι κανείς από τους συµπολίτες µου δεν έχει κακοποιηθεί από εµένα, να µε υποβάλετε σε δοκιµασία. Και βλέπω πως κι εσείς έχετε την ίδια γνώµη και πως πολλοί από αυτούς που υπηρέτησαν ως ιππείς είναι τώρα βουλευτές και ότι πολλοί από αυτούς έχουν χριστεί στρατηγοί και ίππαρχοι. Εποµένως, να θεωρείτε ότι δεν κάνω αυτή την απολογία για τίποτε άλλο, παρά γιατί τόλµησαν να µε κατηγορήσουν ψευδώς ολοφάνερα. Ανέβα, λοιπόν, στο βήµα και µαρτύρησε για µένα. ΘΕΜΑ 2 Ο α. Ο Μαντίθεος, ενώ επρόκειτο να περάσει από δοκιµασία, για να πάρει το χρίσµα του βουλευτή, κατηγορήθηκε ότι την περίοδο των τριάκοντα είχε χρηµατίσει ιππέας, εποµένως είχε υπηρετήσει το καθεστώς και είχε διαπράξει εγκλήµατα. Η κατηγορία βασιζόταν στο γεγονός ότι το όνοµά του βρέθηκε καταγεγραµµένο σε µία ξύλινη πινακίδα, στην αγορά. Ο Μαντίθεος προσπαθώντας να αναιρέσει την κατηγορία εκθέτει τα επιχειρήµατά του. Αρχικά, θεωρεί ότι η πινακίδα εκείνη δε µπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστη για δύο λόγους κατ αρχήν, επειδή είναι σε δηµόσια θέα και ο καθένας θα µπορούσε να παραποιήσει τα στοιχεία που περιείχε ( ἐκ µέν γάρ τούτων 3

ῥᾲδιον ἦν ἐξαλειφθῆναι τῷ βουλοµένῳ), αλλά και γιατί, αποδεδειγµένα, περιλαµβάνει ψευδή στοιχεία, δηλαδή, από τη µια ονόµατα ανθρώπων που τότε έλειπαν από την πόλη (ἔνιοι δέ τῶν ἀποδηµούντων ἐγγεγραµµένοι εἰσιν), και από την άλλη παράλειψη των στοιχείων εκείνων που οµολογούσαν πως είχαν αυτή τη θέση (πολλοί µέν τῶν ὁµολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισιν). Ένα ακόµα επιχείρηµα είναι η αναφορά του στον επίσηµο κατάλογο, που συντάχθηκε από τους φυλάρχους και ο οποίος περιελάµβανε τα ονόµατα των ιππέων, προκειµένου να επιστραφούν στο κράτος τα επιδόµατα που είχαν εισπράξει. Σύµφωνα µε τον οµιλητή, αυτός ο κατάλογος, στον οποίο δεν υπάρχει το όνοµά του, είναι πιο αξιόπιστη πηγή, αφού έγινε µε προσωπική ευθύνη των φυλάρχων και µε το φόβο να χρεωθούν οι ίδιοι αυτά τα ποσά, αν γινόταν κάποιο λάθος (ἀναγκαῖον ἦν ὑπό τῶν φυλάρχων ἀπενεχθῆναι). Τα δύο αυτά επιχειρήµατα απευθύνονται στη λογική και µε πειστικό τρόπο απαλλάσσουν τον Μαντίθεο από την κατηγορία που τον βαραίνει. Ωστόσο, εκείνος δεν σταµατάει εδώ. Προσπαθεί να επηρεάσει και συναισθηµατικά το ακροατήριό του, λέγοντας πως σε καµία περίπτωση δε θα δίσταζε να παραδεχτεί την ιδιότητά του ως ιππέα, αν ήταν αλήθεια, γιατί δε θεωρεί πως κάτι τέτοιο θα του στερούσε την εκλογή του. Και απόδειξη για αυτό είναι η παρουσία τόσων ανθρώπων µεταξύ των βουλευτών, των στρατηγών και των ιππάρχων που την περίοδο των τυράννων είχαν υπηρετήσει ως ιππείς (πολλούς µέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας, πολλούς δ αὐτῶν στρατηγούς καί ἱππάρχους κεχειροτονηµένους). Με τον τρόπο αυτό εκφράζει την εµπιστοσύνη του στο θεσµό της δικαιοσύνης. β. Οι εγγραφόµενοι από τη βουλή ιππείς έπαιρναν από το δηµόσιο ταµείο ένα χρηµατικό ποσό. Αυτό ονοµαζόταν κατάσταση και το επέστρεφαν όταν εκλεγόταν κάποιος άλλος στη θέση τους. ΘΕΜΑ 3 Ο Ο Μαντίθεος στοχεύει να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών που είναι µπροστά του και οι οποίοι θα αποφασίσουν αν έχει τα προσόντα να γίνει και ο ίδιος βουλευτής. Αναφέρεται στο γεγονός πως η ιδιότητα ενός ανθρώπου ως ιππέα δεν έχει κάτι το επιλήψιµο, ακόµα και για την περίοδο των τριάντα, εφόσον δεν έχει διαπράξει κάποια εγκληµατική ενέργεια. Τρανή απόδειξη για αυτό είναι η εκλογή πολλών πρώην ιππέων ως 4

βουλευτών, στρατηγών και ιππάρχων. Ο αγορητής εκφράζει έµµεσα την εµπιστοσύνη του στο θεσµό της δοκιµασίας και στη διαφάνεια που χαρακτηρίζει µια τέτοια διαδικασία ΘΕΜΑ 4 Ο Σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη, οι ρητορικοί λόγοι χωρίζονται σε τρία είδη: στους πολιτικούς ή συµβουλευτικούς, στους δικανικούς και στους επιδεικτικούς ή πανηγυρικούς. Ο Υπέρ Μαντιθέου λόγος του Λυσία είναι δικανικός. Οι δικανικοί λόγοι εκφωνούνταν στα δικαστήρια και αφορούν πράξεις που έγιναν στο παρελθόν. Είναι κατηγορίες ( επιδιώκουν να αποδείξουν την ενοχή του κατηγορουµένου) ή απολογίες (στοχεύουν στην αθώωση και απαλλαγή του κατηγορούµενου). Ο νόµος όριζε ότι οι εµπλεκόµενοι σε δίκη έπρεπε να αγορεύουν αυτοπροσώπως. Για το λόγο αυτό υπήρχαν οι λογογράφοι, οι έµπειροι δηλαδή δικανικοί ρήτορες, που έγραφαν κατόπιν αµοιβής τους λόγους ΘΕΜΑ 5 Ο α. Σκοπέω εξετάζω ψηφίζοµαι αποφασίζω ζηµιοῦµαι τιµωρούµαι ἔξαρνός εἰµι - αρνούµαι κακῶς πάσχω κακοποιούµαι β. φόρος, φορέας, φορητός, φορά, φόρτος παράφορος, αδιάφορος, διένεξη, διαφορά, οισοφάγος 5

ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟ (Από πρωτότυπο) Ὁρᾶτε δέ κἀκεῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι πολλούς ὑµεῖς πολέµους πεπολεµήκατε καί πρός δηµοκρατίας καί πρός ὀλιγαρχίας. Καί τοῦτο µέν ἴστε καί αὐτοι ἀλλ ὑπέρ ὧν πρός ἑκατέρους ἔσθ ὑµῖν ὁ πόλεµος, τοῦτ ἴσως ὑµῶν οὐδείς λογίζεται. ὑπέρ τίνων οὖν ἔστίν; Πρός µέν τούς δήµους ἤ περί τῶν ἰδίων ἐγκληµάτων, οὐ δυνηθέντων δηµοσίᾳ διαλύσασθαι ταῦτα, ἤ περί γῆς µέρους ἤ ὅρων ἤ φιλονικίας ἤ τῆς ἡγεµονίας πρός δέ τάς ὀλιγαρχίας ὑπέρ µέν τούτων οὐδενός, ὑπέρ δέ τῆς πολίτείας καί τῆς ἐλευθερίας ὣστ ἔγωγ οὐκ ἄν ὀκνησαίµ εἰπεῖν µᾶλλον ἡγεῖσθαι συµφέρειν δηµοκρατουµένους τούς Ἓλληνας ἃπαντας ὑµῖν ἤ ὀλιγαρχουµένους φίλους εἶναι. Πρός µέν γάρ ἐλευθέρους ὄντας οὐ χαλεπῶς ἄν εἰρήνην ὑµᾶς ποιήσασθαι νοµίζω, ὁπότε βουληθείητε, πρός δ ὀλιγαρχουµένους οὐδέ τήν φιλίαν ἀσφαλῆ νοµίζω οὐ γάρ ἔσθ ὃπως ὀλίγοι πολλοῖς καί ζητοῦντες ἄρχειν τοῖς µέτ ἰσηγορίας ζῆν ᾑρηµένοις εὖνοι γένοιντ ἄν. ηµοσθένη, Υπέρ της Ροδίων Ελευθερίας, 17-18 ΚΕΙΜΕΝΟ (Από µετάφραση) Όµως κι αν αυτοδύναµα κατείχαν την εξουσία στην πόλη οι Ρόδιοι που την κατέχουν σήµερα, δε θα σας έδινα τη συµβουλή να τους κάνετε συµµάχους, έστω κι αν έδιναν την υπόσχεση ότι θα κάνουν τα πάντα για σας. ιότι βλέπω ότι αυτοί στην αρχή, για να καταλύσουν το δηµοκρατικό πολίτευµα, προσεταιρίστηκαν κάποιους πολίτες και, όταν πέτυχαν το σκοπό τους, πάλι τους αποµάκρυναν. Εποµένως, νοµίζω ότι αυτοί που δε φάνηκαν πιστοί σε κανέναν ούτε σε σας θα είναι σταθεροί σύµµαχοι. ηµοσθένη, Υπέρ της Ροδίων Ελευθερίας, 14 ΘΕΜΑ 1 Ο Να αποδώσετε το απόσπασµα στα νέα ελληνικά (2 µονάδες) ΘΕΜΑ 2 Ο α. Με βάση τα δύο αποσπάσµατα, εξηγείστε γιατί ο ηµοσθένης υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να εµπιστεύονται οι Αθηναίοι τα ολιγαρχικά πολιτεύµατα. 6

β. Με ποιον τρόπο σχετίζεται η παραπάνω άποψη του ρήτορα για τα πολιτεύµατα µε την επιχειρηµατολογία του για την αναγκαιότητα να στείλει η Αθήνα βοήθεια στη Ρόδο; (4 µονάδες) ΘΕΜΑ 3 Ο Ποια είναι η σηµασία της ισηγορίας για τη δηµοκρατία; (2 µονάδες) ΘΕΜΑ 4 Ο Ποιες είναι οι έντεχνες αποδείξεις, που µπορεί να χρησιµοποιήσει ο ρήτορας στο λόγο του και τι ξέρετε για αυτές; (3 µονάδες) ΘΕΜΑ 5 Ο α. ἡγεῖσθαι: Να γράψετε τρία συνώνυµα του ρήµατος ἡγοῦµαι στα αρχαία ελληνικά β. ἄρχειν: Να γράψετε δύο παράγωγα στα νέα ελληνικά και να τα χρησιµοποιήσετε σε προτάσεις. (1 µονάδα) 7

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2 ου ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑ 1 Ο είτε κι εκείνο, άνδρες Αθηναίοι, ότι δηλαδή εσείς έχετε διεξάγει πολλούς πολέµους και µε δηµοκρατικά πολιτεύµατα και µε ολιγαρχικά. Και αυτό, βέβαια, το ξέρετε κι εσείς οι ίδιοι αλλά για ποιες αιτίες γίνεται ο πόλεµος µε εσάς προς τον καθένα από αυτούς, αυτό ίσως κανείς από εσάς δεν το σκέφτεται. Για χάρη ποιων πραγµάτων λοιπόν γίνεται; Εναντίον των δηµοκρατικών πολιτευµάτων πολεµάτε ή για ιδιωτικές διαφορές, που δεν µπόρεσαν να επιλυθούν δηµόσια, ή για κάποιο κοµµάτι γης ή για σύνορα ή από ανταγωνισµό ή για την αρχηγία εναντίον, όµως, των ολιγαρχικών πολιτευµάτων για τίποτα από όλα αυτά, αλλά για το πολίτευµα και την ελευθερία εποµένως, εγώ δε θα δίσταζα να πω πως πιστεύω ότι σας συµφέρει περισσότερο να πολεµούν εναντίον σας όλοι οι Έλληνες, που θα έχουν δηµοκρατικό πολίτευµα παρά να είναι φίλοι σας όταν έχουν ολιγαρχικό καθεστώς. Γιατί πιστεύω, βέβαια, ότι εσείς θα µπορούσατε να συνάψετε ειρήνη εύκολα µε εκείνους που είναι ελεύθεροι όποτε θελήσετε, όµως νοµίζω πως δε θα είναι σταθερή η φιλία µε εκείνους που έχουν ολιγαρχικό πολίτευµα γιατί µε κανέναν τρόπο δε θα µπορούσαν οι λίγοι κι εκείνοι που επιζητούν να εξουσιάζουν να είναι ευνοϊκά προσκείµενοι προς τους πολλούς και σε εκείνους που έχουν επιλέξει να ζουν µε ισότητα. ΘΕΜΑ 2 Ο α. Σύµφωνα µε το ηµοσθένη, οι Αθηναίοι δεν πρέπει να εµπιστεύονται τις πόλεις που έχουν ολιγαρχικό καθεστώς. Ο ρήτορας στηρίζει την άποψη αυτή στο γεγονός ότι οι ολιγαρχικοί πολλές φορές εκµεταλλεύονται τους ανθρώπους, για να πραγµατοποιήσουν τα σχέδιά τους και στη συνέχεια προδίδουν την εµπιστοσύνη που τους έδειξαν. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτέλεσε η περίπτωση της Ρόδου. Μέλη της ολιγαρχικής παράταξης παρέσυραν τους πολίτες σε µια περιπέτεια και στη συνέχεια, όταν εκπλήρωσαν τον σκοπό τους, τους αποµάκρυναν από την εξουσία. Γι αυτό και η Ρόδος τώρα βρίσκεται στη δεινή αυτή θέση και εκλιπαρεί για βοήθεια. Με βάση αυτό το πραγµατικό γεγονός, λοιπόν, προειδοποιεί τους Αθηναίους να µην εµπιστεύονται τις διαβεβαιώσεις των ολιγαρχικών, αφού δεν είναι φερέγγυοι και κάποια στιγµή θα τους προδώσουν. Επιπλέον, τους θυµίζει τη βασική διαφορά 8

µεταξύ της ολιγαρχίας και της δηµοκρατίας. Η δηµοκρατία προασπίζεται την ελευθερία ενώ η ολιγαρχία την υπονοµεύει. β. Μέσα από τις απόψεις του ηµοσθένη για την ανωτερότητα του δηµοκρατικού καθεστώτος σε σχέση µε το ολιγαρχικό, διαφαίνεται ένα ακόµα επιχείρηµα υπέρ της αποστολής βοήθειας στη Ρόδο. Αν οι Αθηναίοι ολιγωρήσουν, η Ρόδος θα εξακολουθεί να βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία των ολιγαρχικών. Εποµένως, θα είναι µια ακόµα πόλη που θα περάσει στη σφαίρα επιρροής των εχθρών της Αθήνας. Οφείλουν, λοιπόν, οι Αθηναίοι να στείλουν βοήθεια στη Ρόδο και να την απελευθερώσουν από τους εχθρούς της δηµοκρατίας. ΘΕΜΑ 3 Ο Ισηγορία είναι η ισότητα στο δικαίωµα του λόγου. Είναι βασικό στοιχείο ενός δηµοκρατικού πολιτεύµατος, αφού δίνει το δικαίωµα του λόγου σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες. Η δηµοκρατία είναι το πολίτευµα, το οποίο στηρίζεται στη δύναµη και τη βούληση του λαού. Είναι κάτι παραπάνω από πολίτευµα, είναι τρόπος ζωής και σκέψης. Η ισηγορία διασφαλίζει την ύπαρξη αυτού του πολιτεύµατος, γιατί εγγυάται στο µεγαλύτερο δυνατό βαθµό τη λήψη των πιο ορθών αποφάσεων. ΘΕΜΑ 4 Ο Οι έντεχνες αποδείξεις είναι αυτές που επινοεί ο ίδιος ο ρήτορας για να στηρίξει τις θέσεις του. Αυτές είναι: Τα ενθυµήµατα: είναι βραχυλογικοί συλλογισµοί, που δίνουν συνήθως πιθανά ή και ασφαλή συµπεράσµατα, µε την προϋπόθεση ότι στηρίζονται σε ακριβή δεδοµένα και ότι ο ρήτορας δεν αποκρύπτει την αλήθεια. Ονοµάζονται και κοινοί τόποι Τα παραδείγµατα: είναι είτε ιστορικά είτε πλαστά και αποτελούν µόνο ενδείξεις. Η αξία τους στηρίζεται στην αναλογία που έχουν µε το θέµα που κάθε φορά συζητείται Οι γνώµες: είναι αποφθέγµατα γενικού χαρακτήρα και η αξία τους εξαρτάται από το βαθµό που αναγνωρίζονται ως ορθές ή από το κύρος αυτού που τις έχει διατυπώσει Το ήθος του ρήτορα: η προσωπικότητα του οµιλητή επηρεάζει σε µεγάλο βαθµό την ανταπόκριση του ακροατηρίου. Ο ρήτορας προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια και τη συµπάθεια του κοινού µε το σεβασµό που δείχνει στις πατροπαράδοτες αξίες. Όσο πιο συνετός κι 9

ενάρετος εµφανίζεται ο αγορητής, τόσο πιο πειστικός γίνεται ο λόγος του. Τα πάθη: ο ρήτορας προσπαθεί να διεγείρει τα συναισθήµατα των ακροατών του, αφού γνωρίζει ότι οι άνθρωποι παίρνουν αποφάσεις βασιζόµενοι περισσότερο στο συναίσθηµα, παρά στη λογική. ΘΕΜΑ 5 Ο α. γιγνώσκω, δοκῶ, κρίνω, δοξάζω, νοµίζω, οἴοµαι β. Οι έρευνες βρίσκονται ακόµα σε αρχικό στάδιο Το γεγονός αυτό υπήρξε η απαρχή µεγάλων αλλαγών Το πρόβληµα είναι υπαρκτό και πρέπει να αντιµετωπιστεί άµεσα Η έναρξη των διαπραγµατεύσεων έδωσε ελπίδες για την εύρεση µιας λύσης ειρηνικής 10

ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟ (Από πρωτότυπο) Ἐγώ δ οἶδα µέν ὃτι πρόσαντές ἐστιν ἐναντιοῦσθαι ταῖς ὑµετέραις διανοίαις, καί ὃτι δηµοκρατίας οὔσης οὐκ ἔστι παρρησία, πλήν ἐνθάδε µέν τοῖς ἀφρονεστάτοις καί µηδέν ὑµῶν φροντίζουσιν, ἐν δέ τῷ θεάτρῳ τοῖς κωµῳδιδασκάλοις ὃ καί πάντων ἐστί δεινότατον, ὃτι τοῖς µέν ἐκφέρουσιν εἰς ἄλλους Ἓλληνας τά τῆς πόλεως ἁµαρτήµατα τοσαύτην ἔχετε χάριν ὃσην οὐδέ τοῖς εὖ ποιοῦσι, πρός δέ τούς ἐπιπλήττοντας καί νουθετοῦντας ὑµᾶς οὓτω διατίθεσθε δυσκόλως ὣσπερ προς τούς κακόν τι τήν πόλιν ἐργαζοµένους. Ὅµως δέ καί τούτων ὑπαρχόντων οὐκ ἄν ἀποσταίην ὧν διενοήθην. Παρελήλυθα γάρ οὐ χαριούµενος ὑµῖν οὐδέ χειροτονίαν µνηστεύσων, ἀλλ ἀποφανούµενος ἅ τυγχάνω γιγνώσκων πρῶτον µέν περί ὧν οἱ πρυτάνεις προτιθέασιν, ἔπειτα περί τῶν ἄλλων τῆς πόλεως πραγµάτων οὐδέν γάρ ὄφελος ἔσται τῶν νῦν περί τῆς εἰρήνης γνωσθέντων, ἤν µή καί περί τῶν λοιπῶν ὀρθῶς βουλευσώµεθα. Ισοκράτη, Περί Ειρήνης, 14 15 ΚΕΙΜΕΝΟ (Από µετάφραση) Νοµίζω όµως ότι εµείς πρέπει να αποχωρήσουµε από την εκκλησία του δήµου όχι µόνο αφού αποφασίσουµε την ειρήνη αλλά και αφού σκεφτούµε πώς θα διατηρήσουµε αυτήν και δε θα κάνουµε αυτό που συνηθίζουµε, δηλαδή ύστερα από µικρό χρονικό διάστηµα να περιπέσουµε σε ταραχές, αλλά πώς θα βρούµε όχι τρόπο αναβολής αλλά έναν τρόπο απαλλαγής από τις σηµερινές δυσχέρειές µας. Τίποτα, όµως από αυτά δε µπορεί να γίνει, προτού πεισθείτε ότι η ησυχία είναι πιο ωφέλιµη και πιο επικερδής από την πολυπραγµοσύνη, και η δικαιοσύνη από την αδικία, και η φροντίδα για τα δικά µας από την επιθυµία των ξένων πραγµάτων. Γι αυτά όµως τα θέµατα κανένας από τους ρήτορες δεν τόλµησε ποτέ ως τώρα να µιλήσει ενώπιόν σας εγώ αντίθετα σ αυτά σκοπεύω να αφιερώσω το µεγαλύτερο µέρος της οµιλίας µου προς εσάς γιατί βλέπω ότι η ευτυχία εξαρτάται από αυτά και όχι από εκείνα µε τα οποία τώρα συµβαίνει να ασχολούµαστε. Ισοκράτη, Περί Ειρήνης, 25-26 11

ΘΕΜΑ 1 Ο Να αποδώσετε το απόσπασµα στα νέα ελληνικά (2 µονάδες) ΘΕΜΑ 2 Ο α. Με βάση τα δύο αποσπάσµατα, ποια λάθη καταλογίζει ο ρήτορας στην πολιτική των Αθηναίων; β. Σύµφωνα µε όσα υποστηρίζει ο Ισοκράτης στα παραπάνω αποσπάσµατα, πώς διαγράφεται το ήθος του; (4 µονάδες) ΘΕΜΑ 3 Ο Ποια είναι η σηµασία της παρρησίας για το δηµοκρατικό πολίτευµα; (2 µονάδες) ΘΕΜΑ 4 Ο Ποια είναι η διάρθρωση ενός ρητορικού λόγου και ποιο µέρος είναι το πιο σηµαντικό; Τι γνωρίζετε για αυτό; (3 µονάδες) ΘΕΜΑ 5 Ο α. οἶδα, εὖ ποιῶ: Να γράψετε δύο συνωνυµα για κάθε ρήµα στα αρχαία ελληνικά β. παρελήλυθα, προτιθέασιν: Να γράψετε από τρία οµόρριζα στα νέα ελληνικά για τον καθένα από τους όρους αυτούς και να τα χρησιµοποιήσετε σε προτάσεις (1 µονάδα) 12

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 3 ου ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Εγώ, βέβαια, γνωρίζω ότι είναι δύσκολο να εναντιώνεται κανείς στη δική σας γνώµη και ότι, αν και υπάρχει δηµοκρατία, δεν υπάρχει ελευθερία λόγου, παρά µόνο εδώ για τους πιο ανόητους και για όσους δε φροντίζουν καθόλου για σας και στο θέατρο για τους κωµικούς ποιητές κι αυτό είναι το πιο φοβερό από όλα, ότι, δηλαδή, χρωστάτε τόση ευγνωµοσύνη σε εκείνους που κάνουν γνωστά στους άλλους Έλληνες τα σφάλµατα της πόλης όση δε χρωστάτε στους ευεργέτες σας, ενώ για εκείνους που σας επιπλήττουν και σας συµβουλεύουν αισθάνεστε τόση οργή όση ακριβώς εναντίον εκείνων που κάνουν κάποιο κακό στην πόλη. Όµως, αν και υπάρχουν αυτά, δε θα αποµακρυνθώ από όσα έχω στο νου µου. Γιατί, έχω ανεβεί στο βήµα όχι για να σας γίνω ευχάριστος ούτε για να πάρω κάποιο αξίωµα, αλλά για να πω τη γνώµη για όσα τυχαίνει να γνωρίζω, πρώτα βέβαια για όσα οι πρυτάνεις προτείνουν, έπειτα για τις άλλες υποθέσεις της πόλης γιατί δεν θα υπάρχει κανένα όφελος από όσα αποφασίστηκαν τώρα για την ειρήνη, αν δεν αποφασίσουµε σωστά και για τα υπόλοιπα ΘΕΜΑ 2 Ο α. Ο Ισοκράτης επικρίνει τους Αθηναίους καταλογίζοντάς τους πολλά λάθη στις επιλογές τους, στη συµπεριφορά τους και στην πολίτική που ασκούν. Τους κατηγορεί για επιπολαιότητα, αφού έµµεσα δηλώνει πως οι Αθηναίοι είναι δύσκολο ακροατήριο (δηµοκρατίας οὔσης οὐκ ἔστι παρρησία). εν ανέχονται να ακούνε την σκληρή πραγµατικότητα (πρός δέ τούς ἐπιπλήττοντας καί νουθετοῦντας ὑµᾶς οὓτω διατίθεσθε δυσκόλως) και προτιµούν τις κολακείες και τις ωραιοποιηµένες καταστάσεις (τοῖς µέν ἐκφέρουσιν εἰς ἄλλους Ἓλληνας τά τῆς πόλεως ἁµαρτήµατα τοσαύτην ἔχετε χάριν ὃσην οὐδέ τοῖς εὖ ποιοῦσι). Η επιπολαιότητά τους αποδεικνύεται και από την έλλειψη σταθερότητας που τους διακρίνει. Ακόµα κι αν πάρουν κάποιες αποφάσεις για ειρήνευση και συνεργασία, συχνά τις ξεχνούν και εµπλέκονται ξανά σε περιπέτειες (ύστερα από µικρό χρονικό διάστηµα να περιπέσουµε σε ταραχές). Επιπλέον, οι Αθηναίοι είναι πολυπράγµονες και ανακατεύονται σε πολλές υποθέσεις, ακόµα κι αν δεν τους αφορούν άµεσα (η ησυχία είναι πιο ωφέλιµη και πιο επικερδής από την πολυπραγµοσύνη). Το πρόβληµα επιτείνεται από το 13

γεγονός πως φτάνουν να παραµελούν τις δικές τους υποθέσεις και να θέτουν ως προτεραιότητα την επεκτατική πολιτική τους (επιθυµία των ξένων πραγµάτων). Αυτός είναι και ο λόγος που συχνά έχουν κατηγορηθεί αλαζόνες και θεωρούνται άδικοι από τις υπόλοιπες πόλεις β. Μέσα από το λόγο του Ισοκράτη διαγράφεται καθαρά το ήθος του. Πρόκειται για έναν υπεύθυνο και σοβαρό άνθρωπο, ο οποίος αναγνωρίζει τα προβλήµατα και τα λάθη της πόλης του και είναι αποφασισµένος να τα καταγγείλει (κανένας από τους ρήτορες της οµιλίας µου προς εσάς). Είναι ειλικρινής, ευθύς και θαρραλέος, αφού, αν και γνωρίζει την αντίδραση των συµπολιτών του, δε θα διστάσει να πει τα πράγµατα έτσι ακριβώς όπως είναι, χωρίς να προσπαθήσει να γίνει ευχάριστος (Παρελήλυθα γάρ οὐ χαριούµενος ὑµῖν). Αυτό ενισχύει την φερεγγυότητά του. Επιπλέον, είναι φιλόπατρις και φιλαλήθης, καθώς παρά τις συνέπειες που µπορεί να έχει αυτό θα µιλήσει µε υψηλό αίσθηµα ευθύνης για το συµφέρον της πόλης (ἀποφανούµενος ἅ τυγχάνω γιγνώσκων). Αυτό αποδεικνύει την αποφασιστικότητα που τον διακρίνει, αλλά και την ανιδιοτέλειά του, γιατί δε φοβάται να προκαλέσει την οργή των ακροατών του και να εκτεθεί (οὐδέ χειροτονίαν µνηστεύσων). ΘΕΜΑ 3 Ο Παρρησία είναι η πλήρης ελευθερία λόγου. Μαζί µε την ισηγορία και την ισονοµία εξασφάλιζαν την ορθή λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Η δηµοκρατία βασίζεται στην ελεύθερη βούληση και τη δύναµη του δήµου. Η έλλειψη λογοκρισίας και το δικαίωµα του καθενός να εκφράζει τη γνώµη του ενώπιον των άλλων επιτρέπει στην πολιτεία να παίρνει κάθε φορά τις σωστές αποφάσεις και να λειτουργεί µε γνώµονα τη δικαιοσύνη. ΘΕΜΑ 4 Ο Τα κύρια µέρη ενός ρητορικού λόγου είναι: Το προοίµιο ( σύντοµος πρόλογος του λόγου που ενηµερώνει τον ακροατή για το θέµα του λόγου) Η πρόθεση ( η σύντοµη έκθεση του θέµατος, συνήθως µετά το προοίµιο) Η διήγηση ( η έκθεση γεγονότων, που είναι σχετικά µε το θέµα και που ο ρήτορας θεωρεί πως δεν είναι γνωστά) Η πίστη ή απόδειξη: είναι το πιο ουσιαστικό µέρος ενός ρητορικού λόγου. Ο ρήτορας µε αποδείξεις και πειστήρια εκθέτει στο κοινό τις θέσεις και τις απόψεις του και 14

προσπαθεί να πείσει για την ορθότητά τους. Οι αποδείξεις µπορεί να είναι άτεχνες ( αντικειµενικά πειστήρια, όπως νόµοι, µαρτυρίες και άλλα επίσηµα έγγραφα) και έντεχνες (επινοήσεις δηλαδή του ίδιου του ρήτορα) Ο επίλογος ( η σύντοµη ανακεφαλαίωση των θέσεων του λόγου και η παραίνεση του ρήτορα) ΘΕΜΑ 5 Ο α. οἶδα: γιγνώσκω, αἰσθάνοµαι, ἐπίσταµαι, καταµανθάνω εὖ ποιῶ: ἀµύνω, βοηθῶ, τιµωρῶ, ἀρήγω β. παρελήλυθα: Αφέθηκε ελεύθερος µε τη σύµφωνη γνώµη του ανακριτή και του εισαγγελέα Υπήρχε µεγάλη προσέλευση στην έκθεση, λόγω της διαφήµισης που είχε γίνει Η περιοχή ήταν δύσβατη και δυσπρόσιτη. Προτιθέασιν: Η νοµοθεσία για το συγκεκριµένο ζήτηµα είναι ελλιπής Ο θεσµός της οικογένειας βρίσκεται σε κρίση, σύµφωνα µε την άποψη των κοινωνιολόγων Η ταξιθέτρια µας οδήγησε στις θέσεις µας 15

ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ [ΠΡΟΣ ΕΞΑΣΚΗΣΗ] ΚΕΙΜΕΝΟ Καί τά µέν ἴδια οὕτως διῲκηκα περί δέ τῶν κοινῶν µοι µέγιστον ἡγοῦµαι τεκµήριον εἶναι τῆς ἐµῆς ἐπιεικείας, ὅτι τῶν νεωτέρων ὅσοι περί κύβους ἤ πότους ἤ περί τάς τοιαύτας ἀκολασίας τυγχάνουσι τάς διατριβάς ποιούµενοι, πάντες αὐτούς ὄψεσθε διαφόρους ὄντας, καί πλεῖστα τούτους περί ἐµοῦ λογοποιοῦντας καί ψευδοµένους. Καίτοι δῆλον ὅτι, εἰ τῶν αὐτῶν ἐπεθυµοῦµεν, οὐκ ἄν τοιαύτην γνώµην εἶχον περί ἐµοῦ. ἔτι δ, ὦ βουλή, οὐδείς ἄν ἀποδεῖξαι περί ἐµοῦ δύναιτο οὔτε δίκην αἰσχράν οὔτε γραφήν οὔτε εἰσαγγελίαν γεγενηµένην καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας... Καίτοι χρή τούς φιλοτίµως καί κοσµίως πολιτευοµένους ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν, ἀλλ οὐκ εἴ τις κοµᾷ, διά τοῦτο µισεῖν τά µέν γάρ τοιαῦτα ἐπιτηδεύµατα οὔτε τό κοινόν τῆς πόλεως βλάπτει, ἐκ δέ τῶν κινδυνεύειν ἐθελόντων πρός τούς πολεµίους ἃπαντες ὑµεῖς ὠφελεῖσθε. ὣστε οὐκ ἄξιον ἀπ ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε µισεῖν οὐδένα, ἀλλ ἐκ τῶν ἒργων σκοπεῖν πολλοί µέν γάρ µικρόν διαλεγόµενοι καί κοσµίως ἀµπεχόµενοι µεγάλων κακῶν αἴτιοι γεγόνασιν, ἕτεροι δέ τῶν τοιούτων ἀµελοῦντες πολλά κἀγαθά ὑµᾶς εἰσιν εἰργασµένοι. Λυσία, Υπέρ Μαντιθέου, 11 12, 18-19 ΘΕΜΑ 1 Ο Να αποδώσετε τα αποσπάσµατα στα νέα ελληνικά (2 µονάδες) ΘΕΜΑ 2 Ο α. Ποιος, σύµφωνα µε το Μαντίθεο, ήταν ο βασικός λόγος που διατυπώθηκε εναντίον του η κατηγορία; β. Πώς διαγράφεται το ήθος του Μαντίθεου µε βάση τα παραπάνω αποσπάσµατα; (4 µονάδες) 16

ΘΕΜΑ 3 Ο Τι επιδιώκει ο Μαντίθεος µε την αναφορά του στην εξωτερική εµφάνιση; Πόσο αυτή επηρεάζει τους ανθρώπους; (2 µονάδες) ΘΕΜΑ 4 Ο α. Ποια προσόντα πρέπει να διαθέτει ένας ρήτορας; β. Να αποδώσετε µε συντοµία τους όρους: άτεχνες αποδείξεις, λογογράφοι, γοργίεια σχήµατα, κανών (3 µονάδες) ΘΕΜΑ 5 Ο α. τυγχάνουσι, ὄψεσθε: Να γράψετε από τέσσερις οµόρριζες λέξεις στα νέα ελληνικά β. ἡγοῦµαι, σκοπεῖν: Να γράψετε από τρία συνώνυµα στα αρχαία ελληνικά (1 µονάδα) 17