ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟ Ο GBC.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟ Ο GBC. Χριστίνα Σ. Γιαρµά, Τατιάνα Κ. Κοϊµτσίδου, ηµήτρης Κ. Μπίκας Εργαστήριο Οικοδοµικής και οµικής Φυσικής Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης 54124 Θεσσαλονίκη KEYWORDS: περιβαλλοντική αξιολόγηση, επίπεδα απόδοσης, βαθµολόγηση ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία παρουσιάζεται µια µέθοδος για την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης κτιρίων (GBC) και το υπολογιστικό της εργαλείο (GBTool). Αναλύονται η δοµή και η χρήση του GBTool. Επιπλέον, παρουσιάζεται µια εφαρµογή του υπολογιστικού εργαλείου σε κτίριο γραφείων και σχολιάζονται τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης. Με βάση την εφαρµογή αυτή, γίνονται παρατηρήσεις σχετικά µε ελλείψεις κανονισµών, βάσεων δεδοµένων αλλά και γενικότερα, συστηµάτων και οργανισµών υποστήριξης τέτοιων προσπαθειών στην Ελλάδα, και διατυπώνονται κάποιες προτάσεις. ENVIRONMENTAL ASSESSMENT OF BUILDINGS WITH THE APPLICATION OF THE GBC METHOD Christina S. Giarma, Tatiana K. Koimtsidou, Dimitris K. Bikas Laboratory of Building Construction and Building Physics Dept. of Civil Engineering, School of Technology Aristotle University of Thessaloniki 54124 Thessaloniki, Greece ABSTRACT In this paper, a method for the assessment of the environmental performance of buildings (GBC) and its assessment tool (GBTool) are presented. The framework and the use of GBTool are analyzed. Furthermore, the application of the tool to an office building is presented and the results of the assessment are discussed. Based on this application, remarks concerning lack of regulations, databases and, generally, of supporting systems and organizations for this kind of actions in Greece are noted, and some proposals are made. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συνεχής και εντεινόµενη υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος και οι σοβαρές συνέπειές της στο επίπεδο της ποιότητας ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, έχουν οδηγήσει, τα τελευταία χρόνια, σε προσπάθειες περιορισµού και αντιµετώπισης του προβλήµατος, τόσο από την επιστηµονική κοινότητα, όσο και από διάφορους κοινωνικούς και παραγωγικούς φορείς. Οι προσπάθειες αυτές επικεντρώνονται στους τοµείς εκείνους της ανθρώπινης δραστηριότητας που, λόγω της φύσης και της έκτασής τους, προκαλούν τις σοβαρότερες επιβαρύνσεις. Ένας από τους τοµείς αυτούς είναι η βιοµηχανία των οικοδοµικών κατασκευών. Πράγµατι, το δοµηµένο περιβάλλον και η βιοµηχανία που σχετίζεται µε αυτό συνδέονται µε µεγάλες καταναλώσεις πόρων, υλικών και ενέργειας, αλλά και µε φλέγοντα περιβαλλοντικά ζητήµατα, όπως οι εκποµπές επιβλαβών αέρίων και η παραγωγή µεγάλων ποσοτήτων απορριµµάτων. Η έκταση της συµµετοχής της δοµικής βιοµηχανίας στη δηµιουργία των, σχετικών µε αυτά τα ζητήµατα, επιβαρύνσεων γίνεται αντιληπτή αν αναλογιστεί κανείς το µέγεθος του κτιριακού αποθέµατος παγκοσµίως, και το γεγονός ότι το µέγεθος αυτό συνεχώς αυξάνεται, χωρίς µάλιστα να υπάρχουν σαφείς ιδέες και στρατηγικές για την αποµάκρυνση και την αντικατάσταση των παλαιών κατασκευών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Ευρώπη, η χρήση, κατασκευή και κατεδάφιση κτιρίων είναι υπεύθυνη για τις µισές εκποµπές CO 2 στην ατµόσφαιρα [1]. Το κτίριο αποτελεί χαρακτηριστική µονάδα της οικοδοµικής δραστηριότητας. Η µελέτη και αντιµετώπιση συνεπώς των επιβαρύνσεων που, όπως αναφέρθηκε, προκαλούνται από τη δοµική βιοµηχανία, προϋποθέτει τη διερεύνηση των σχέσεων κτιρίου και περιβάλλοντος και των αλληλεπιδράσεών τους. Οι σχέσεις αυτές κινούνται στους άξονες επίδραση του κτιρίου στο περιβάλλον, επίδραση του περιβάλλοντος στο κτίριο και εσωτερικό περιβάλλον κτιρίου Τα παραπάνω στοιχεία ορίζουν την περιβαλλοντική απόδοση ενός κτιρίου, η οποία και αξιολογείται µε διάφορες µεθόδους.στην εργασία αυτή παρουσιάζεται η µέθοδος περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίου GBC και το υπολογιστικό της εργαλείο, το GBTool. Το GBTool µπορεί να διαχειριστεί πολλούς τύπους κτιρίων και χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητά του να προσαρµόζεται στις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής, εκτελώντας στην ουσία µια συγκριτική αξιολόγηση µε βάση τα δεδοµένα της περιοχής αυτής. Την παρουσίαση της φιλοσοφίας, της δοµής και της λειτουργίας του GBTool ακολουθεί η παράθεση µιας εφαρµογής του προγράµµατος σε κτίριο γραφείων, µε αφορµή την οποία γίνονται ορισµένες διαπιστώσεις και προτάσεις για τον ελληνικό χώρο. 2. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ GBTool. ΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Το Green Building Challenge (GBC) είναι µια διεθνής προσπάθεια συνεργασίας µε στόχο να αναπτυχθεί ένα εργαλείο περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίου που προβάλλει και επεξεργάζεται διάφορες πλευρές της απόδοσης του κτιρίου και από το οποίο οι συµµετέχουσες χώρες µπορούν επιλεκτικά να αντλήσουν ιδέες ώστε είτε να το ενσωµατώσουν είτε να επιφέρουν τροποποιήσεις στα δικά τους εργαλεία. ιευθύνεται από την iisbe (international initiative for a Sustainable Built Environment) [www.iisbe.org]. Στην πρωτοβουλία αυτή συµµετέχουν προς το παρόν περισσότερες από 15 εθνικές οµάδες. Το GBTool είναι το εργαλείο που χρησιµοποιείται για την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης των εκάστοτε κτιρίων στη µέθοδο του GBC. Ένα χαρακτηριστικό του GBTool, που το ξεχωρίζει από όλα τα υπάρχοντα συστήµατα αξιολόγησης, είναι η δυνατότητά του να προσαρµόζεται στις διαφορετικές προτεραιότητες, τεχνολογίες, ακόµη και πολιτιστικές αξίες που υπάρχουν σε διάφορες περιοχές και χώρες. Το GBTool λειτουργεί σε περιβάλλον Excel2000. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 2

2.1 Σκελετός αξιολόγησης Η αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης των κατασκευών από το GBTool γίνεται σε τέσσερα επίπεδα, µε τη βαθµολογία των γενικότερων επιπέδων να προκύπτει από αυτή των ειδικότερων σύµφωνα µε το Σχήµα 1. Εξαγωγή βαθµολογιών για Ζητήµατα απόδοσης και συνολικού βαθµού Εφαρµογή βαρών από το Vote Απόδοση βαθµολογίας στις Κατηγορίες απόδοσης Εφαρµογή προκαθορισµένων βαρών Απόδοση βαθµολογίας σε Υποκριτήριο ή Κριτήριο απόδοσης (κατά περίπτωση) είτε από το ίδιο το πρόγραµµα µέσω µαθηµατικού «τύπου» σύγκρισης είτε από τον αξιολογητή που κάνει προσωπική εκτίµηση σύγκριση Εισαγωγή απαιτήσεων κανονισµών ή δεδοµένων από την τρέχουσα βιοµηχανική πρακτική Εισαγωγή στοιχείων για το σχεδιασµό και την κατασκευή της υπό µελέτη περίπτωσης Σχήµα 1: Σκελετός και φιλοσοφία αξιολόγησης κτιρίου µε το GBTool Στο Σχήµα 1 φαίνεται η δοµή της αξιολόγησης που εκτελείται από το GBTool. Αρχικά αποδίδεται βαθµολογία στα υποκριτήρια και κριτήρια απόδοσης µε βάση τα δεδοµένα των κανονισµών και της τρέχουσας βιοµηχανικής πρακτικής της περιοχής στην οποία βρίσκεται το υπό µελέτη κτίριο. Οι βαθµοί των κατηγοριών απόδοσης προκύπτουν από το άθροισµα των βαθµών των υποκριτηρίων και των κριτηρίων µε εφαρµογή προκαθορισµένων συντελεστών βαρύτητας. Με τον ίδιο τρόπο, από τους βαθµούς των κατηγοριών απόδοσης προκύπτουν οι βαθµοί των ζητηµάτων απόδοσης, µε τη διαφορά ότι οι συντελεστές βαρύτητας σε αυτό το επίπεδο καθορίζονται από οµάδες ειδικών. Το θέµα του καθορισµού των συντελεστών βαρύτητας έχει ιδιαίτερη σηµασία και θα αναλυθεί στα παρακάτω. 2.1.1 Ζητήµατα Απόδοσης Τα Ζητήµατα Απόδοσης που αξιολογούνται από το GBTool είναι τα εξής [2]: Κατανάλωση πόρων (Resource Consumption) Περιβαλλοντικά Φορτία (Environmental Loadings) Ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος (Indoor Environmental Quality) Ποιότητα υπηρεσιών (Service Quality) Οικονοµικά (Economics) ιαχείριση πριν τη λειτουργία (Pre-Operation Management) Μεταφορές (Transport) (εκτός λειτουργίας στην έκδοση του 2002) 2.1.2 Κατηγορίες Απόδοσης Κάθε Ζήτηµα Απόδοσης περιλαµβάνει αρκετές Κατηγορίες Απόδοσης. Οι Κατηγορίες Απόδοσης είναι τα βασικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά που συνολικά ορίζουν την ολική απόδοση του υπό µελέτη κτιρίου. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 3

2.1.3 Κριτήρια/ Υποκριτήρια Απόδοσης Το πρώτο επίπεδο παραµέτρων αξιολόγησης, στο οποίο γίνεται και η απόδοση βαθµολογίας, είναι τα Κριτήρια Απόδοσης. Ορισµένα Κριτήρια Απόδοσης αποτελούνται από επιµέρους Υποκριτήρια Απόδοσης. 2.2 Βαθµολόγηση Η βαθµολόγηση γίνεται στο επίπεδο των Κριτηρίων και των Υποκριτηρίων. Οι βαθµοί κυµαίνονται από 2 έως +5 και προκύπτουν σε σχέση µε ένα σαφώς καθορισµένο όριο (benchmark), στο οποίο αντιστοιχεί ο βαθµός 0. Οι βαθµοί αντιστοιχούν σε διάφορα επίπεδα απόδοσης ως εξής: 0: Ελάχιστη αποδεκτή απόδοση για κτίρια ίδιας χρήσης στην περιοχή, όπως αυτή προσδιορίζεται από κανονισµούς ή, όπου σχετικοί κανονισµοί δεν υπάρχουν, από την βιοµηχανική πρακτική. 5: Ζητούµενη απόδοση. Αντιπροσωπεύει µια απόδοση-στόχο που προηγείται σαφώς της τρέχουσας πρακτικής. Η απόδοση αυτή θα πρέπει να είναι επιτεύξιµη µε τις σύγχρονες τεχνολογίες, βασισµένη σε σύγχρονες τεχνικές χωρίς όµως να λαµβάνεται υπόψη ο παράγοντας του κόστους. -2: Μη ικανοποιητική απόδοση. Απόδοση καθαρά κατώτερη από τη βιοµηχανική πρακτική. Αυτό είναι απίθανο να συµβεί σε περιπτώσεις που το όριο αντιπροσωπεύει απαίτηση κανονισµού αλλά θα µπορούσε να συµβεί σε πεδία απόδοσης που δεν καλύπτονται από κανονισµό και ειδικά σε περιπτώσεις ανακαίνισης, όπου είναι αδύνατο να επιτευχθούν τα σύγχρονα επίπεδα απόδοσης που ορίστηκαν για τα νέα κτίρια. 1-4: Ενδιάµεσα επίπεδα απόδοσης. Αντιπροσωπεύουν ποικίλους βαθµούς απόδοσης ανάµεσα στα βασικά όρια. Στο σηµείο αυτό, κρίνεται σκόπιµο να αναφερθεί ότι υπάρχουν κριτήρια στα οποία το πρόγραµµά αποδίδει το ίδιο βαθµούς, µέσω των αλγορίθµων του, και κάποια, στα οποία ο ίδιος ο χρήστης καλείται να αποδώσει βαθµολογία, µε βάση την προσωπική του εµπειρία και εκτίµηση. 2.3 Προσαρµογή του GBTool Το GBTool προορίζεται για εφαρµογή σε ένα ευρύ φάσµα τύπων κτιρίων, µε πολλές χρήσεις, σχεδιασµένων µε βάση διαφορετικούς κανονισµούς και κατασκευασµένων µε διαφορετικές τεχνολογίες. Επίσης απευθύνεται σε πολλές περιοχές και χώρες παγκοσµίως, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διάφορα κλιµατικά και τοπογραφικά δεδοµένα και διαφορετικές προτεραιότητες. Γίνεται λοιπόν σαφές, ότι η δυνατότητα του προγράµµατος να προσαρµόζεται στις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης αποκτά µεγάλη σηµασία. Η προσαρµογή αυτή µπορεί να γίνει µε την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρουσιάζονται παρακάτω. 2.3.1 Επιλογή Ζητηµάτων Απόδοσης Για κάθε κτίριο που αξιολογείται µε τη µέθοδο GBC, είναι απαραίτητο να αποδοθούν βαθµολογίες στα Ζητήµατα Κατανάλωση Πόρων, Περιβαλλοντικά Φορτία και Ποιότητα Εσωτερικού Περιβάλλοντος. Η ενασχόληση µε τα υπόλοιπα ζητήµατα είναι προαιρετική και εξαρτάται από την εκάστοτε εθνική οµάδα και τα δεδοµένα που έχει στη διάθεσή της. 2.3.2 Προσαρµογή της κλίµακας απόδοσης Ο καθορισµός της κλίµακας απόδοσης γίνεται εξ ολοκλήρου από την εθνική οµάδα που χρησιµοποιεί το πρόγραµµα, καθώς αυτή είναι υπεύθυνη για τον ορισµό των επιπέδων απόδοσης που αντιστοιχούν σε κάθε βαθµό. Με δεδοµένα όσα προαναφέρθηκαν σχετικά µε τους διάφορους βαθµούς της κλίµακας, γίνεται φανερό ότι η κάθε εθνική οµάδα µπορεί να προσαρµόσει απόλυτα την κλίµακα βαθµολόγησης στις ιδιαιτερότητες και απαιτήσεις κάθε τύπου κτιρίου και περιοχής. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 4

2.3.3 Προσαρµογή των βαρών Τα βάρη στα επίπεδα των Κριτηρίων και των Υποκριτηρίων είναι προκαθορισµένα. Η αρχή που ακολουθείται είναι ότι τα Κριτήρια και τα Υποκριτήρια είναι ισοβαρή, π.χ. εάν υπάρχουν 4 Υποκριτήρια σε ένα Κριτήριο τότε το κάθε Υποκριτήριο έχει βάρος 25%. Εάν υπάρχουν εξαιρέσεις, λόγω ειδικών συνθηκών (π.χ. ύπαρξη ραδονίου στο έδαφος) ή κάποια χρήση κτιρίου για την οποία δεν έχει νόηµα η αξιολόγηση κάποιων κριτηρίων, η λογική καθορισµού των βαρών δίνεται υπό µορφή σηµείωσης σε κατάλληλη θέση. Τα βάρη στα επίπεδα των Ζητηµάτων και των Κατηγοριών Απόδοσης καθορίζονται από τις εθνικές οµάδες ανάλογα µε τις ιδιαίτερες ανάγκες ή προτεραιότητες κάθε περιοχής. Ειδικότερα για τα βάρη των Ζητηµάτων Απόδοσης, υπάρχει η δυνατότητα να χρησιµοποιηθούν τα προτεινόµενα από το GBC. 2.3.4 Μη εφαρµόσιµα Κριτήρια Αρκετά Υποκριτήρια και Κριτήρια Απόδοσης δεν εφαρµόζονται σε κάποιες περιπτώσεις. Εάν ένα Κριτήριο / Υποκριτήριο θεωρηθεί µη εφαρµόσιµο, θα του αποδοθεί µηδενικό βάρος. 2.4 Χρήση του GBTool Έχει ήδη αναφερθεί ότι το GBTool λειτουργεί σε περιβάλλον Excel. Τα φύλλα εργασίας του GBTool έχουν κωδικοποιηθεί χρωµατικά ώστε να προσδιορίζεται αν και τι πρέπει να συµπληρωθεί από τον χρήστη σε κάθε κελί. Έτσι: στα κίτρινα κελιά, εισάγεται κείµενο, στα γαλάζια κελιά εισάγεται αριθµός, στα µπλε κελιά πρέπει να γίνει µια επιλογή από τους κυλιόµενους καταλόγους που εµφανίζονται στις συγκεκριµένες θέσεις στα γκρί κελιά δεν πρέπει να γίνει κάποια τροποποίηση, καθώς στις θέσεις αυτές εµφανίζονται τα αποτελέσµατα υπολογισµών που εκτελούνται από το GBTool ή κάποια πληροφορία Στο Σχήµα 2 εµφανίζεται ενδεικτικά ένα τµήµα µιας σελίδας του προγράµµατος (από το φύλλο εργασίας Area) Σχήµα 2: Απόσπασµα µιας σελίδας του προγράµµατος (από το φύλλο εργασίας Area) 2.5 Φύλλα εργασίας του GBTool Τα 16 φύλλα εργασίας του GBTool χωρίζονται σε τέσσερις οµάδες, ανάλογα µε το είδος των δεδοµένων που εισάγονται σε αυτά ή των αποτελεσµάτων που εξάγονται από αυτά [2], [3]. Στον ΠΙΝΑΚΑ 1 παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα φύλλα εργασίας του εργαλείου, µε κάποιες πληροφορίες για το περιεχόµενό τους. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 5

2.6 Οµάδες εργασίας Το πλήθος αλλά και το είδος των στοιχείων που απαιτούνται από το GBTool, προκειµένου να πραγµατοποιηθεί η πολύπλευρη και λεπτοµερής αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης ενός κτιρίου, οδηγούν στο συµπέρασµα ότι στην όλη διαδικασία εµπλέκονται και συνεργάζονται αρκε- Φύλλα εργασίας GBTool Αντικείµενο Εισαγωγή Introduction (Intro) Σύντοµη ανασκόπηση των φύλλων εργασίας του προγράµµατος Project Identification (ID) Βασικές πληροφορίες σχετικά µε το όνοµα του κτιρίου και την τοποθεσία του Τµήµα 1 (στοιχεία Context (CNTXT) Πληροφορίες για τη γειτονιά του κτιρίου (π.χ τις κλιµατικές συνθήκες, την ποιότητα αέρα, τη ν υποδοµή της συγκοινωνίας) για την περιοχή Vote (Vote) Απόδοση βαρών σε Ζητήµατα και Κατηγορίες απόδοσης του κτιρίου) Energy Generation (EnGen) Τιµές εκποµπών για καύσιµα και παραγωγή ηλεκτρισµού Benchmark (Bmark) Εισαγωγή των επιπέδων απόδοσης που αντιστοιχούν στο 0 Τµήµα 2 Floor, Wall and Fenestration Area Στοιχεία για τα εµβαδά των στοιχείων του κτιριακού κελύφους (οροφή, εµβαδό (δεδοµένα (Area) τυπικού ορόφου κ.α.) σχεδιασµού) Architectural Systems (Arch) Στοιχεία για αρχιτεκτονικά στοιχεία και συστήµατα του κτιρίου Technical Systems and Energy Χαρακτηρισµός των τεχνικών συστηµάτων του κτιρίου (π.χ. συστήµατα Consumption (Tech) κλιµατισµού και φωτι σµού). ίνει δυνατότητα καταχώρησης τιµών ηλεκτρικής κατανάλωσης του κτιρίου Materials (Matrl) εδοµένα για τα υλικά του κτιρίου (όγκοι, εµβαδά, εµπεριεχόµενη ενέργεια κ.α.) Building Operations and Χαρακτηριστικά σχετιζόµενα µε την µελλοντική λειτουργία και διαχείριση του Management (Ops) κτιρίου (αριθµός χρηστών, ώρες χρήσης κ.α.) Economics and Life- Cycle Costing Εκτίµηση του κόστους του κύκλου ζωής (LCC) Τµήµα 3 Performance Assessment (Assess) Αποδίδονται οι βαθµολογίες στα Υποκριτήρια και Κριτήρια απόδοσης Τµήµα 4 (αποτελέσµατα) Summary Report (Report) Περίληψη των χαρακτηριστικών «κλειδιών» του κτιρίου και δεδοµένα απόδοσης Weights (Weight) Ανασκόπηση όλων των βαρών που χρησιµοποιήθηκαν στην εξαγωγή των βαθµολογιών απόδοσης Assessment Results (Result) Αποτελέσµατα της αξιολόγησης (δείκτες και διαγράµµατα) ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Συνοπτική παρουσίαση των φύλλων εργασίας του GBTool και του περιεχοµένου τους τοί επιστήµονες, πολλών ειδικοτήτων. Το προτειν όµενο σχήµα περιλαµβάνει: Τον υπεύθυνο της αξιολόγησης, ο οποίος έχει την ευθύνη του γενικού συντονισµού των οµάδων που συνεργάζονται στα πλαίσια της συνολικής διαδικασίας και της επίβλεψης της προόδου των εργασιών. Τις οµάδες σχεδιασµού, οι οποίες παρέχουν όλες τις πληροφορίες σχετικά µε τα δοµικά και λειτουργικά στοιχεία και συστήµατα του κτιρίου, όλες δηλαδή τις πληροφορίες που αφορούν στο σχεδιασµό του κτιρόου. Τις οµάδες αξιολόγησης, οι οποίες αφενός εισάγουν στο πρόγραµµα τα δεδοµένα που σχετίζονται µε τα γενικά χαρακτηριστικά της περιοχής του κτιρίου (φύλλο εργασίας Context), αφετέρου, και µε βάση τα δεδοµένα σχεδιασµού, εκτελούν την τελική αξιολόγηση. Ο καθορισµός των benchmarks µπορεί να γίνει είτε από τις οµάδες αξιολόγησης, είτε από από µια επιλεγµένη για τον σκοπό αυτό Τρίτη οµάδα. Την οµάδα που προσδιορίζει τα βάρη των Κατηγοριών και των Ζητηµάτων απόδοσης, πρέπει να αποτελούν ειδικοί επί των θεµάτων αυτών. Οι ειδικοί αυτοί µπορούν να είναι, κατά περίπτωση, µέλη των οµάδων αξιολόγησης που προαναφέρθηκαν, αλλά και άνθρωποι εξειδικευµένοι σε συγκεκριµένα πεδία, οι οποίοι αποδίδουν τα σχετικά βάρη στα Ζητήµατα και τις Κατηγορίες απόδοσης, χωρίς να συµµετέχουν κατά κάποιον άλλο τρόπο στη συνολική διαδικασία. Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί ότι, πέρα από τους προαναφερθέντες συµµετέχοντες στη διαδικασία της αξιολόγησης της περιβαλλοντικής απόδοσης ενός κτιρίου, απαραίτητη για την ορθή εκτέλεση της εργασίας αυτής, είναι η υποστήριξη από µια ευρεία βάση φορέων (παραγωγικών και βιοµηχανικών µονάδων, κατασκευαστικών φορέων, κρατικών υπηρεσιών), οι οποίοι θα δώσουν στοιχεία κυρίως σε ό,τι αφορά θέµατα τρέχουσας πρακτικής. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 6

3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΕ ΚΤΙΡΙΟ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Στα πλαίσια διπλωµατικής εργασίας στο εργαστήριο Οικοδοµικής και οµικής Φυσικής του τµήµατος Πολιτικών Μηχανικών του Α.Π.Θ. [4], το GBTool εφαρµόστηκε για την περιβαλλοντική αξιολόγηση ενός κτιρίου γραφείων (έκδοση GBT2kV1.81). 3.1 Περιγραφή του κτιρίου Πρόκειται για ένα κτίριο, του οποίου η κατασκευή έχει ολοκληρωθεί πρόσφατα, µε προβλεπόµενη διάρκεια ζωής 75 χρόνια και κύρια χρήση αυτή του γραφείου. Οι κλιµατικές συνθήκες που επικρατούν είναι οι τυπικές του ηπειρωτικού κλίµατος της βόρειας Ελλάδας. Το υπό µελέτη κτίριο αποτελείται από 3 ορόφους (ο ένας ισόγειος), ο καθένας από τους οποίους έχει µικτό εµβαδό 625 m 2 και από ένα υπόγειο, του οποίου το µικτό εµβαδό είναι 726 m 2. Ο λόγος που επιλέχθηκε το συγκεκριµένο κτίριο για να αξιολογηθεί, είναι ότι κατά το σχεδιασµό και την κατασκευή του έχουν εφαρµοστεί τακτικές που ενισχύουν την περιβαλλοντική του απόδοση. Έτσι, ο περιβάλλον χώρος του κτιρίου έχει διαµορφωθεί µε δέντρα, συντριβάνι και τρεχούµενο νερό, ώστε να ενισχυθεί ο φυσικός δροσισµός και σκιασµός του κτιρίου, ενώ στο ίδιο το κτίριο εφαρµόζονται παθητικά ηλιακά συστήµατα για τη θέρµανσή του. Ακόµη, έχει διαµορφωθεί ένα αίθριο στο εσωτερικό του κτιρίου, το οποίο ενισχύει τον φυσικό φωτισµό και αερισµό. Όλες αυτές οι παρεµβάσεις διαφοροποιούν το συγκεκριµένο κτίριο, αναφορικά µε την περιβαλλοντική του απόδοση, από τον µέσο όρο των κτιρίων γραφείων στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό, οδήγησε στην επιλογή του. 3.2 Αποτελέσµατα Τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από το GBTool για την περιβαλλοντική απόδοση του κτιρίου δίνονται από το πρόγραµµα και µε τη µορφή περιβαλλοντικών δεικτών βιωσιµότητας αλλά και µε τη µορφή διαγραµµάτων (Σχήµα 3). Συγκεντρωτικά φαίνονται στον ΠΙΝΑΚΑ 2. Σχήµα 3: ιαγραµµατική απεικόνιση των αποτελεσµάτων στο GBTool 3.3 Σχολιασµός των αποτελεσµάτων Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, ο σχολιασµός θα γίνει στο επίπεδο των Ζητηµάτων Απόδοσης, τόσο για λόγους έκτασης, όσο και γιατί µια προσέγγιση των αποτελεσµάτων στο επίπεδο των Κατηγοριών Απόδοσης θα οδηγούσε στην λεπτοµερή αναφορά και ανάλυση των χαρακτηριστικών του κτιρίου, πράγµα που ξεφεύγει από τους στόχους της συγκεκριµένης παρουσίασης. 3.3.1 Κατανάλω ση Πόρων/ Resource Consumption Ο βαθµός που αποδίδεται από το GBTool στο κτίριο για την πλευρά της περιβαλλοντικής του απόδοσης που αφορά στην Κατανάλωση Πόρων (1,9) φανερώνει µια σαφή υπεροχή του κτιρίου σε σχέση µε τα συνήθη κτίρια, ίδιας χρήσης, στον ελληνικό χώρο. Αυτό οφείλεται σε µια σειρά µέτρων και συστηµάτων που εφαρµόστηκαν στο κτίριο, καθώς και σε µορφολογικά και Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 7

λειτουργικά χαρακτηριστικά του. Έτσι, τα παθητικά ηλιακά συστήµατα θέρµανσης, το εσωτερικό αίθριο που ενισχύει τον φυσικό αερισµό, καθώς και η διαµόρφωση του εξωτερικού χώρου που υποβοηθά τον φυσικό δροσισµό, συµβάλλουν στη µείωση της κατανάλωσης ενέργειας από το κτί- Κατηγορία απόδοσης (Κ.Α.) Βαθµός Κ.Α. Ζήτηµα απόδοσης (Ζ.Α.) Βαθµός Ζ.Α. Συν. Βαθµός Ενέργεια/ Energy 1,9 Κατανάλωση Πόρων / 1,9 1,0 Γη / Land 2,4 Resource Consumption (για τα τρία Νερό Water 1,7 πρώτα Επανάχρηση/ Building re-use 0 Ζητήµατα Καινούρια Υλικά/ New materials 1,3 Απόδοσης) Αέρια Θερµοκηπίου/ GHG -0,4 Περιβαλλοντικά Φορτία / 0 ιασπώντα το όζον στοιχεία/ ODS 0 Environmental Loadings Οξειδωτικά/ Acidification -0,8 Στερεά απόβλητα/ Solid waste 1,9 Απορροή / Effluent 1,7 Επιπτώσεις στο πεδίο/ Site impacts -0,5 Ποιότητα Εσωτερικού Αέρα/ IAQ 1,7 Ποιότητα Εσωτερικού Περιβάλλοντος 1,3 Θερµική Άνεση/ Thermal Comfort 1,3 / Φωτισµός/ Illumination 1,3 Indoor Environmental Quality Ακουστική/ Acoustics 0,8 EMF 0 Προσαρµοστικότητα/ Adaptability 2,3 Ποιότητα Εξυπηρέτησης / 2,9 υνατότητα Ελέγχου/ Controllability 2,5 Service Quality ιατήρηση Απόδοσης/ Maintain Performance 3,1 Ψυχαγωγία/ Amenity 3,5 Οικονοµικά/ Economics 4,2 Οικονοµικά / Economics 4,2 Κατασκευή/ Construction 3 ιαχείριση πριν τη λειτουργία/ 2,3 Ρύθµιση/ Tuning 0,8 Pre-Operations Management Λειτουργία/ Operation 2,7 Π ΙΝΑΚΑΣ 2: Συγκεντρωτικά αποτελέσµατα από το GBTool για το υπό µ ελέτη κτίριο ριο, ενώ η χρήση υλικών που παράγονται κοντά στο πεδίο µ ειώνει τη συνολική τους εµπεριεχόµενη ενέργεια. 3.3.2 Περιβ αλλοντικά Φορτία/ Environmental Loadings Η απόδοση του κτιρίου σε σχέση µε το συγκεκριµένο Ζήτηµα παρουσιάζεται αντιφατική στις επιµέρους κατηγορίες που το συνθέτουν, καταλήγοντας σε µια συνολική εικόνα που αντιστοιχεί στα συνήθη κτίρια. Ενώ δηλαδή παρουσιάζεται µια καλή τακτική για τη διαχείρηση των στερεών αποβλήτων και ικανοποιητική απόδοση σε σχέση µε την απορροή (µεγάλο µέρος του νερού της βροχής που πέφτει στο οικόπεδο απορροφάται από τα µεγάλα διαπερατά εµβαδά και δεν χρειάζεται να οδηγηθεί σε δίκτυα οµβρίων υδάτων ή να υποστεί επεξεργασία), εµφανίζεται κακή εικόνα σχετικά µε τις εκποµπές επιβλαβών αερίων στην ατµόσφαιρα. Αυτό συµβαίνει αφενός γιατί το µίγµα καυσίµων για παραγωγή ηλεκτρισµού στην Ελλάδα περιέχει µεγάλα ποσοστά λιγνίτη, του οποίου η καύση οδηγεί σε σοβαρή επιβάρυνση της ατµόσφαιρας και αφετέρου γιατί λόγω έλλειψης ελληνικών κανονισµών και στοιχείων σχετικά µε το θέµα, τα ελάχιστα αποδεκτά όρια που χρησιµοποιούνται για την αξιολόγηση της απόδοσης του κτιρίου γύρω από τη συγκεκριµένη περιβαλλοντική παράµετρο, αντιστοιχούν σε τρέχουσα πρακτική άλλων χωρών, των οποίων και τα στοιχεία εφαρµόζονται εποµένως δεν έχουµε σύγκριση του κτιρίου µε τα συνήθη δεδοµένα της περιοχής του αλλά µε καταστάσεις που πιθανότατα δεν αντιστοιχούν στην ελληνική πραγµατικότητα. 3.3.3 Ποιότητα Εσ ωτερικού Περιβάλλοντος/ Indoor Environmental Quality Ο βαθµός που προκύπτει για το κτίριο σε σχέση µε την ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος (1,3) δείχνει βελτιωµένη, σε σύγκριση µε τα αντίστοιχα συνήθη κτίρια, συµπεριφορά. Πράγµατι, η ποιότητα εσωτερικού αέρα διασφαλίζεται µε τη δυνατότητα φυσικού αερισµού και µε τη χρήση προηγµένου σχεδιασµού συστηµάτων τεχνητού αερισµού και κλιµατισµού. Ακόµη, η εφαρµογή µελέτης θερµοµόνωσης και η λειτουργία των κλιµατιστικών συστηµάτων δηµιουργούν συνθήκες Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 8

θερµικής άνεσης. Τα επίπεδα θορύβου διατηρούνται σε χαµηλά επίπεδα τόσο µε τον κατάλληλο σχεδιασµό των µηχανηµάτων που λειτουργούν µέσα στο κτίριο, όσο και λόγω του ότι πολλοί κύριοι χώροι γραφείων περιβάλλονται από διπλή δροµική οπτοπλινθοδοµή µε ηχοµόνωση. Τέλος, η µορφολογία του κτιρίου ευνοεί τον φυσικό φωτισµό, τα συστήµατα τεχνητού φωτισµού που χρησιµοποιούνται έχουν µεγάλη απόδοση, ενώ οι διατάξεις σκιασµού και η φύτευση εµποδίζουν τη δηµιουργία του φαινοµένου της θάµβωσης στον εσωτερικό χώρο. 3.3.4 Ποιότητα Εξυπηρέτησης/ Service Quality Η πολύ καλή απόδοση του κτιρίου στο Ζήτηµα αυτό (2,9) οφείλεται στη δυνατότητα των τεχνικών συστηµάτων του να προσαρµόζονται σε µεταβαλλόµενες ανάγκες των χρηστών του, καθώς και στην προσαρµοστικότητα του ίδιου του κτιρίου σε άλλες χρήσεις. Η υψηλή βαθµολογία σε σχέση µε τη διατήρηση της απόδοσης οφείλεται στην εύκολη συντήρηση και αντικατάσταση των συστηµάτων και των στοιχείων του κτιρίου, και στη δυνατότητα διατήρησης των κρίσιµων λειτουργιών του ακόµη και κάτω από έκτακτες συνθήκες. 3.3.5 Οικονοµικά/ Economics Το κόστος κατασκευής του κτιρίου θεωρήθηκε ότι κυµαίνεται στα συνήθη επίπεδα των κτιρίων της κατηγορίας του, αλλά το κόστος λειτουργίας λήφθηκε αρκετά µειωµένο, δεδοµένου ότι τα παθητικά ηλιακά συστήµατα και ο φυσικός αερισµός συµβάλλουν στην εξοικονόµηση ενέργειας. 3.3.6 ιαχείριση πριν τη λειτουργία/ Pre-Operations Management Η καλή απόδοση στο Ζήτηµα αυτό οφείλεται από τη µια στις καλές τακτικές διαχείρισης που εφαρµόστηκαν πριν την κατασκευή και χρήση του κτιρίου και από την άλλη στο γεγονός ότι υπάρχουν διαθέσιµα για το κτίριο πλήρη έγγραφα συντήρησης και λειτουργίας που περιλαµβάνουν εγχειρίδια για τα µηχανικά και ηλεκτρικά συστήµατα, σχέδια που απεικονίζουν το κτίριο όπως κατασκευάστηκε τελικά και έναν οδηγό λειτουργίας και συντήρησης. 3.3.7 Συνολικός βαθµός Για το σύνολο των τριών πρώτων Ζητηµάτων Απόδοσης εξάγεται βαθµός 1.0 για το κτίριο, η εικόνα δηλαδή που εµφανίζεται είναι ελαφρά βελτιωµένη σε σχέση µε την τρέχουσα πρακτική. Ενώ κανείς θα περίµενε ότι, λόγω των παρεµβάσεων που έγιναν στο κτίριο για τη βελτίωση του περιβαλλοντικού του προφίλ, ο βαθµός του θα ήταν υψηλότερος, ο παράγοντας των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων κρατάει τη βαθµολογία σε χαµηλά επίπεδα. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη κανονισµών στην Ελλάδα σχετικά µε τις εκποµ πές ρύπων και άρα αφενός στην αναγκαστική παραποµπή σε ξένα στοιχεία που δεν αντικατοπτρίζουν την ελληνική πρακτική, αφετέρου στην έλλειψη µέτρων για τον περιορισµό των εκποµπών. Ακόµη, η συνολική βαθµολογία που λαµβάνει υπόψη µόνο τα τρία πρώτα Ζητήµατα υποτιµά την περιβαλλοντική συµπεριφορά του κτιρίου, καθώς δεν συνυπολογίζονται τα υπόλοιπα Ζητήµατα, όπου και εµφανίζεται σαφώς βελτιωµένη η εικόνα της απόδοσής του. 4 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Κλείνοντας την αναφορά στην εφαρµογή αυτή, θεωρήθηκε σκόπιµο να σηµειωθούν τα προβλήµατα και οι ελλείψεις που συνάντησε η οµάδα εργασίας κατά τη διάρκεια της προσπάθειάς της. Ένα από τα βασικά προβλήµατα που αντιµετώπισε η οµάδα ήταν ο καθορισµός των benchmarks. εδοµένου ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν κανονισµοί που αφορούν σε περιβαλλοντικά θέµατα σχετικά µε τα κτίρια αλλά και µε το σύνολο της κατασκευαστικής διαδικασίας, ο καθορισµός της βάσης αναφοράς (βαθµός 0) έγινε σε πολλές περιπτώσεις µε βάση την τρέχουσα βιοµηχανική πρακτική. Αυτό δηµιουργεί προϋποθέσεις εισαγωγής υποκειµενικών παραγόντων στην αξιολόγηση. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 9

Ένα άλλο πρόβληµα που προέκυψε ήταν η έλλειψη εκτενών βάσεων δεδοµένων για τα περιβάλλοντικά χαρακτηριστικά των δοµικών υλικών που παράγονται και χρησιµοποιούνται στην Ελλάδα. Επίσης, όπως έχει αναφερθεί, η έλλειψη στοιχείων και κανονισµών σε σχέση µε τις εκποµπές επιβλαβών αερίων στην ατµόσφαιρα οδήγησε σε αποτελέσµατα όχι απόλυτης ακρίβειας αναφορικά µε το συγκεκριµένο θέµα. Γενικότερα, θα µπορούσε κανείς να πει ότι τα ήδη υπάρχοντα πληροφοριακά στοιχεία σε σχέση µε τα περιβαλλοντικά θέµατα στην Ελλάδα δεν καλύπτουν επαρκώς την υποστήριξη τέτοιων προσπαθειών. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Στόχος του GBTool είναι να προσφέρει ένα γενικό µεθοδολογικό και υπολογιστικό πλαισιο, που να µπορεί να τροποποιείται ή να συµπληρώνεται από τις συµµετέχουσες εθνικές οµάδες, ώστε να προσαρµόζεται στις ειδικές συνθήκες και ανάγκες κάθε χώρας. Η µέχρι τώρα εµπειρία αποδεικνύει ότι η εφαρµογή του για την περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων, είτε στις φάσεις πριν από την κατασκευή των κτιρίων (φάσεις σχεδιασµού), είτε µετά (υφιστάµενα κτίρια), µπορεί όχι µόνο να προσδιορίσει το επίπεδο της απόδοσής τους αλλά να αποτελέσει ένα πλάισιο αναφοράς για την βελτίωση της απόδοσης αυτής. Με τη σηµερινή του µορφή το GBTool κάνει δυνατή την προσεγγιστική αξιολόγηση µε βάση ένα ευρύ φάσµα πεδίων περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που συσχετίζονται µε επίπεδα -όρια συγκριτικής απόδοσης (benchmarks) εντοπισµένων στη γεωγραφική περιοχή και το είδος χρήσης του υπό αξιολόγηση κτιρίου. Τα όρια αυτά καθορίζονται από τις εθνικές οµάδες µε βάση είτε τις απαιτήσεις των κανονισµών, είτε την τρέχουσα κατασκευαστική πρακτική για τις διάφορες κατηγορίες κτιρίων. Η εφαρµογή του προϋποθέτει πρόσβαση σε αξιόπιστες, επαρκείς και κατάλληλα οργανωµένες πληροφορίες, ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγηση των επιπτώσεων από παρεκκλίσεις ή αστοχίες και η παροχή στους φορείς των αποφάσεων, της αναγκαίας υποστήριξης για βελτιωτικές επεµβάσεις ώστε οι τελευταίες να επιτυγχάνονται έγκαιρα, αποτελεσµατικά και οικονοµικά. Με βάση τις παρατηρήσεις που προαναφέρθηκαν, γίνεται σαφές ότι οι προτάσεις που µπορούν να διατυπωθούν για τη δηµιουργία των προϋποθέσεων προσαρµογής και εφαρµογής του εργαλείου στον ελληνικό χώρο επικεντρώνονται στα ακόλουθα σηµεία: Την ανάπτυξη βάσης δεδοµένων για τα σηµαντικότερα οικοδοµικά υλικά και προϊόντα που χρησιµοποιούνται στις κτιριακές κατασκευές. Τη σύνθεση εκτεταµένης τυπολογίας κατασκευαστικών λύσεων, για όλα τα στοιχεία του κτιριακού κελύφους, εξωτερικά και εσωτερικά. Τη δηµιουργία υποδειγµάτων αναφοράς (benchmarks) για διάφορες γεωγραφικές περιοχές, για κτίρια διαφόρων λειτουργιών, µεγέθους, ποιότητας και κόστους. Τη συνεργασία φορέων από το ευρύτερο πεδίο του τεχνικού χώρου (ΤΕΕ, επιστηµονικοί / επαγγελµατικοί σύλλογοι, ΥΠΕΧΩ Ε κτλ) µε στόχο τη συστηµατική οργάνωση και επικαιροποίηση των στοιχείων των προηγουµένων σηµείων καθώς και τη δηµιουργία των οµάδων εργασίας. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 10

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Μπίκας. (2001) «Περιβαλλοντικές παράµετροι στον κύκλο ζωής των κτιρίων» Επιστηµονική Έκδοση ΚΤΙΡΙΟ, τεύχος Α/ 2001, σελ.13 22. 2. Raymond J. Cole, Nils Larsson (2002) GBTool User Manual 3. GBTool 2kV 1.81, July 2002, Alpha for the use of GBC teams 4. Γιαρµά Χ., Κοϊµτσίδου Τ., (2002) «Περιβαλλοντική αξιολόγηση κτιρίου µε χρήση της µεθόδου Green Building Challenge (GBC)», διπλωµατική εργασία, Τµ. Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 11