ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΗΓΜΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΤΟΥ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (Video Tutorials) ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΙΣ ΠΡΟΗΓΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑ-ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΕ ΤΑΙΝΙΕΣ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΒΕΛΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΛΛΙΡΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015 [Πληκτρολογήστε κείµενο]
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ όλους αυτούς που στάθηκαν δίπλα µου, µου συµπαραστάθηκαν και µε ανέχτηκαν σε όλη την διάρκεια της διεκπεραίωσης της διπλωµατικής µου διατριβής, αλλά και αυτούς που δεν στάθηκαν. Η χρονική αυτή περίοδος, κάτω από τις συγκεκριµένες συνθήκες ήταν ένα µεγάλο µάθηµα, που φεύγει πολύ ποιο µακριά από τα πλαίσια εκτέλεσης απλά µιας πτυχιακής εργασίας. Συγκεκριµένα, θα ήθελα να ευχαριστήσω οικογένεια µου, και ιδιαίτερα την µητέρα µου, που στάθηκε δίπλα µου όσο κανένας άλλος, και µε στήριξε µε όλη της την δύναµη από την αρχή µέχρι το τέλος αυτής της περιόδου. Ευχαριστώ θερµά τον Τέλε, για την βοήθεια που µου πρόσφερε, σε επίπεδο συνεργασίας αλλά και για την ψυχολογική συµπαράσταση. Όσο αφορά την συνεργασία µας, τον ευχαριστώ για την δηµιουργία των backgrounds στο κουπλέ της µάγισσας, της µαγικής σφαίρας, καθώς και για το intro και outro των tutorials. Eπίσης για τις πολύτιµες συµβουλές και tips που µου πρόσφερε για την χρήση εργαλείων του Αfter Effects. Ευχαριστώ τον καθηγητή µου, Γιώργο Καλλίρη, που µου έδωσε την δυνατότητα να ασχοληθώ µε το συγκεκριµένο θέµα που τόσο µε ενδιέφερε, και µε στήριξε σε όλη την διαδικασία παρέχοντας µου αυτά που χρειαζόµουν για να συνεχίσω, αλλά δίνοντας και το ελεύθερο να κινηθώ δηµιουργικά, και να ανακαλύψω τον δικό µου προσωπικό τρόπο προσέγγισης των θεµάτων. i
Περιεχόµενα ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ...I ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... II ΕΙΣΑΓΩΓΗ:... V ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 1 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ... 1 1.1. Θεωρίες Μάθησης... 1 1.1.1. Τι είναι η Μάθηση... 1 1.1.2. Τι είναι οι θεωρίες µάθησης... 1 1.1.3. Επιστηµολογικά ρεύµατα... 1 1.1.4. Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην Εκπαίδευση... 2 1.1.5. Σύγχρονες Θεωρίες Μάθησης... 3 1.2. Η θεωρία του Συµπεριφορισµού (Behaviorism)... 3 1.2.1. Συµπεριφορισµός και ΤΠΕ... 5 1.3. Γνωστικές ή γνωριστικές θεωρίες(cognitive Theories)... 6 1.3.1. O Γνωστικός Εποικοδοµισµός (Jean Piaget)... 7 1.3.2. Η θεωρία της Διερευνητικής ή Ανακαλυπτικής µάθησης ( J.Bruner)... 8 1.3.3. Διερευνητική µάθηση και ΤΠΕ... 9 1.3.4. Ο Εποικοδοµητισµός ή Κονστρουκτιβισµός (Constructivism)... 10 1.3.5. Περιβάλλοντα µάθησης και Εποικοδοµητισµός... 10 1.3.6. Γνωστικές Θεωρίες και ΤΠΕ... 12 1.4. Κοινωνικοπολιτισµικές προσεγγίσεις της µάθησης... 13 1.4.1. Η θεωρία του Κοινωνικού Εποικοδοµητισµού (Lev Vygotsky)... 13 1.4.2. Εποικοδοµητισµός και ΤΠΕ... 13 ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 15 2. WEB 2.0... 15 2.1. Εισαγωγή... 15 2.1.1. Ιστορική Αναδροµή... 15 2.2. Βασικά χαρακτηριστικά του Web 2.0... 15 2.3. Web 2.0 εργαλεία, στην εκπαιδευτική διαδικασία... 17 ii
ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 21 3. YOUTUBE... 21 3.1. Πως λειτουργεί το Youtube... 21 3.1.1. Τρόποι σύνδεσης στο YouTube... 22 3.1.2. Κεντρική σελίδα του Youtube... 22 3.1.3. Κεντρική σελίδα ενός καναλιού στο Youtube... 23 3.1.4. Κεντρική σελίδα παρακολούθησης ενός βίντεο στο Youtube... 24 3.1.5. Μεταφόρτωση (upload) & Codecs... 26 3.2. Το Youtube στην εκπαιδευτική διαδικασία... 26 3.2.1. Η πρόταση του Υοutube για τα σχολεία... 28 3.2.2. Εκπαίδευση µε προσωπικό λογαριασµό στο YouTube.... 29 3.2.3. Νέοι ορίζοντες στην προσέγγιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας... 31 3.2.4. Τα εκπαιδευτικά video στην Ελλάδα και στο εξωτερικό... 32 ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 34 ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 34 4.1. Εκπαιδευτικός Στόχος... 34 4.1.1. Adobe After Effects... 34 4.1.2. Adobe Premiere Pro... 35 4.1.3. Προετοιµασία για τη δηµιουργία του κύκλου µαθηµάτων:... 36 4.2. Σχέδιο µαθήµατος... 37 4.2.1. Που απεθυνεται:... 37 4.2.2. Προϋποθέσεις :... 37 4.2.3. Απαιτούµενος εξοπλισµός... 37 4.2.4. Επιλογή Μοντέλου Μάθησης... 38 4.2.5. Επιλογή Μέσου παρουσίασης των µαθηµάτων:... 38 4.2.6. Αξιολόγηση... 39 4.3. Στρατηγική δηµιουργίας των tutorials - Σχεδιασµός... 41 4.3.1. Επιλογή διδακτέας ύλης... 41 4.3.2. Συγγραφή και οργάνωση µαθηµάτων-κειµένου- υλικου... 42 4.3.3. Οργάνωση φακέλων... 46 4.3.4. Ηχογράφηση... 47 4.3.5. Capturing (καταγραφή κινήσεων καθηγητή στον Η/Υ)... 48 4.3.6. Montage (επεξεργασία video)... 48 4.3.7. Intro και outro... 49 4.3.8. Μίξη ήχου... 52 4.3.9. Exporting &upload στο YouTube... 52 4.3.10. Συνοδευτικό εγχειρίδιο... 53 ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 54 iii
ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 62 6. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ... 62 6.1. Μάθηµα1. Εισαγωγή στο After Effects... 62 6.1.1. Εισαγωγή στο After Effects part1... 62 6.1.2. Εισαγωγή στο After Effects part2... 62 6.2. Μάθηµα2. Η τεχνική του Chroma Key... 63 6.3. Μάθηµα3. Masking (After Effects)... 65 6.3.1. Μέρος πρώτο: Εισαγωγή στις µάσκες... 65 6.3.2. Μέρος δεύτερο:μάσκες&motion tracking... 66 6.4. Μάθηµα4. Εισαγωγή στο Premiere Pro... 67 6.4.1. Μέρος πρώτο:εισαγωγή στο Premiere Pro part1... 67 6.4.2. Μέρος δεύτερο:εισαγωγή στο Premiere Pro part2... 68 6.5. Μάθηµα5. Χρωµατική διόρθωση (color correction)... 68 ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 71 7. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ... 71 7.1. Κριτήρια αξιολόγησης... 71 7.2. Ερωτηµατολόγιο αξιολόγησης... 72 7.3. Διαγράµµατα... 74 7.4. Σχολιασµός-Συµπεράσµατα Αξιολόγησης... 79 ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 81 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α (ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ)... 85 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β VIDEO CLIP HALLOWEEN... 102 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ( ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ )... 111 iv
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η διπλωµατική αυτή διατριβή, έχει σαν στόχο, την παραγωγή οπτικοακουστικού εκπαιδευτικού υλικού (video tutorials) για την γνωριµία µε τα προγράµµατα Adobe After Effects και Adobe Premiere Pro και την χρήση των εργαλείων τους, µε σκοπό την εκµάθηση τεχνικών compositing/σύνθεσης (όπως η τεχνική του chroma key και η δηµιουργία κινούµενης µάσκας),τα πρώτα βήµατα στο µοντάζ, αλλά και την χρωµατική διόρθωση της εικόνας. Οι παραπάνω τεχνικές είναι πολύ διαδεδοµένες η ακόµη και απαραίτητες στον χώρο του σύγχρονου κινηµατογράφου και της τηλεόρασης και σκοπός µας είναι να γίνουν κατανοητές σε θεωρητικό αλλά και σε πρακτικό επίπεδο, από µαθητές που µπορεί για πρώτη φορά να προσεγγίζουν αυτό το αντικείµενο. Γι αυτό τον λόγο, η σειρά του κύκλου µαθηµάτων (των 8 video tutorials) ονοµάστηκε FROM JUST A BEGINNER TO A PRO (από αρχάριος σε επαγγελµατίας) και µπορεί κάποιος να τα παρακολουθήσει µέσω YouTube στην παρακάτω διεύθυνση: http://youtu.be/gusn6stbgry?list=pl0_cnnlp0zz2k5orjkji_mxcd_zfr9v58 Αρχικά, στο θεωρητικό µέρος της παρούσας εργασίας παρουσιάζονται οι θεωρίες µάθησης η χρήση του web 2 στην εκπαιδευτική διαδικασία Τι είναι το YouTube, πως λειτουργεί, και πως συµµετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία τα οποία αποτελούν το θεωρητικό υπόβαθρο για την διεκπεραίωση των µαθησιακών στόχων οι οποίοι ήταν τα θεµέλια για την δηµιουργία των µαθηµάτων και του τρόπου παρουσίασης τους. Μετά την ολοκλήρωση του θεωρητικού µέρους, θα ακολουθήσει το πρακτικό, στο οποίο περιλαµβάνεται ο εκπαιδευτικός µας στόχος, το σχέδιο µαθήµατος (που απευθύνεται, προϋποθέσεις, απαιτούµενος εξοπλισµός, επιλογή µοντέλου µάθησης και µέσου παρουσίασης των µαθηµάτων).στη συνέχεια, παρουσιάζεται η στρατηγική που ακολουθήσαµε για τον σχεδιασµό των tutorials,βήµα προς βήµα. Αµέσως µετά, παραθέτονται τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού µας υλικού, µαζί µε αντιπροσωπευτικά διαγράµατα που προέκυψαν απο τα ερωτηµατολόγια και ο σχολιασµός τους καθώς και τα συµπεράσµατα που καταλήξαµε µετά το πέρας της δηµιουργίας των tutorials. Στο παράρτηµα 1, µπορεί κάποιος να βρεί τα ερωτηµατολόγια της αξιολόγησης, συµπληρωµένα απο τους ενδιαφερόµενους που παρακολούθησαν τον κύκλο µαθηµάτων. v
Στο παράρτηµα 2, αναφερόµαστε στο videoclip (σενάριο, διαδικασία προπαραγωγής και µεταπαραγωγής) από το οποίο χρησιµοποιήσαµε υλικό, αλλά και εµπνευστήκαµε για την δηµιουργία των tutorials, ενώ στο παράρτηµα 3 παρουσιάζονται ο εξοπλισµός και τα προγράµµατα που χρησιµοποιήσαµε για την λήψη του υλικού και την δηµιουργία των εκπαιδευτικών βίντεο. Τέλος η διπλωµατική αυτή εργασία, παρέχει ξεχωριστά, συνοδευτικό εγχειρίδιο στο οποίο παρέχονται αναλυτικά τα µαθήµατα βήµα προς βήµα (σε ύφος αποµαγνητοφώνησης) καθώς και οι εκφωνήσεις των ασκήσεων. vi
ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 1.1. Θεωρίες Μάθησης 1.1.1. Τι είναι η Μάθηση «Μάθηση είναι η διαδικασία που υποβοηθά τους οργανισµούς να τροποποιήσουν ή να αλλάξουν τη συµπεριφορά τους σε ένα σχετικό σύντοµο διάστηµα και µε ένα µάλλον µόνιµο τρόπο, έτσι ώστε η ίδια τροποποίηση ή αλλαγή να µη χρειασθεί να συµβεί ξανά σε κάθε νέα ανάλογη περίπτωση 1». Είναι ένα σύνολο από προγραµµατισµένες σκόπιµες ενέργειες που γίνονται από το δάσκαλο και το µαθητή, µε στόχο την κατάκτηση της γνώσης από τον τελευταίο και την απόκτηση δεξιοτήτων που θα τον καταστήσουν ικανό να µαθαίνει διαρκώς, για να ανταποκριθεί µε επιτυχία στις ανάγκες της ζωής και να ολοκληρωθεί σαν προσωπικότητα. 1.1.2. Τι είναι οι θεωρίες µάθησης Οι θεωρίες µάθησης είναι εννοιολογικά πλαίσια που περιγράφουν πώς απορροφάται, επεξεργάζεται και διατηρείται κατά τη διάρκεια της µάθησης, η πληροφορία 2» Στηρίζονται σε εµπειρικά και πειραµατικά δεδοµένα, και προσπαθούν να ερµηνεύσουν και να επιλύσουν τα προβλήµατα, τη διαδικασία και τους σκοπούς της διδασκαλίας της µάθησης. Οι θεωρίες αυτές όµως χρησιµοποιούν διαφορετικές µεθόδους και εξάγουν διαφορετικά συµπεράσµατα, γιατί η κάθε µία βλέπει τη διαδικασία της µάθησης από διαφορετική σκοπιά και εστιάζει σε ορισµένες όψεις της. Οι απόψεις που επικρατούν σε κάθε εποχή σχετικά µε τη µάθηση, επηρεάζουν σηµαντικά τις διδακτικές µεθόδους που χρησιµοποιούνται στην εκπαίδευση. 1.1.3. Επιστηµολογικά ρεύµατα Κάθε θεωρητική προσέγγιση της µάθησης είναι εµπνευσµένη από ένα φιλοσοφικό ρεύµα σκέψης, 3 που προσπαθεί από την πλευρά του να ερµηνεύσει την πραγµατικότητα και τον τρόπο που αυτή γίνεται αντιληπτή από το άτοµο. Η διαδικασία της µάθησης είναι συνδεδεµένη µε την αντίληψη της πραγµατικότητας και κατά αυτό τον τρόπο οι θεωρίες της µάθησης είναι συνδεδεµένες µε τα επιστηµολογικά ρεύµατα του θετικισµού, την ερµηνευτική σχολή της σκέψης και την κοινωνικο-κριτική σχολή 4. Ο θετικισµός υποστηρίζει ότι η πραγµατικότητα είναι µία, αντικειµενική και ανεξάρτητη από το άτοµο. Διέπεται από συστηµικούς κανόνες, τους οποίους, µέσω της 1 (Gagne: Essential of Learning for Instruction, 1975) 2 (Βικιπαίδεια. λ.mάθηση) 3 (Spector, 2001) 4 (Ράπτης& Ράπτη, 2007) 1
συστηµατικής µελέτης, της παρατήρησης και της ποσοτικής έρευνας, µπορούµε να τους κατανοήσουµε και µέσω αυτών να κατανοήσουµε την ίδια την πραγµατικότητα 5. Η ερµηνευτική σχολή της σκέψης, αντίθετα από το θετικισµό, υποστηρίζει ότι η πραγµατικότητα µπορεί να γίνει αντιληπτή υποκειµενικά, µέσω πολύπλοκων διαδικασιών και εξαρτάται από τις προσωπικές εµπειρίες του ατόµου, τις γνώσεις του και τις υποκειµενικές του δεξιότητες. Έτσι, η µάθηση δεν αποκτιέται, δεν µεταβιβάζεται αλλά οικοδοµείται υποκειµενικά, µέσα από την ενεργό συµµετοχή των ατόµων και την αλληλεπίδραση µε το κοινωνικό περιβάλλον. 6 Η κοινωνικο-κριτική σκέψη, θεωρεί ότι «ο ανθρώπινος νους είναι χώρος αποθήκευσης των παραστάσεων από προηγούµενες µαθησιακές εµπειρίες και όχι ένα πνευµατικό όργανο που προϋπάρχει και διεκπεραιώνει γνωστικές λειτουργίες 7». Κύριος εκπρόσωπος ο Herbart. 8 Διαφωνεί µε τη θετικιστική θεωρία περί αντικειµενικής πραγµατικότητας, διαφωνεί και µε την ερµηνευτική σχολή ως προς την υποκειµενικήεπεξηγηµατική θεωρία της, συµφωνεί όµως ως προς τη θεωρία της σχετικά µε τον εποικοδοµηστικό χαρακτήρα της µάθησης. H κοινωνικο-κριτική σκέψη, επικεντρώνεται στα προβλήµατα που διαπιστώνονται στη σχέση ατόµου και κοινωνίας, τονίζει τον κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα της γνώσης, βλέποντας τη διαδικασία της θεσµοθετηµένης µάθησης ως πολιτιστικό εργαλείο αναπαραγωγής των υπαρχουσών κοινωνικών δοµών που εκπορεύεται από την κυρίαρχη τάξη. Χρέος της επιστήµης είναι η ανάδειξη της αλήθειας, της κριτικής στάσης και η επιδίωξη δηµοκρατικότερων θεσµών, µέσω της επίτευξης κοινωνικών αλλαγών. Η µάθηση οικοδοµείται λοιπόν κοινωνικά και ιδιοσυγκρασιακά, δεν έχει όµως στατικό χαρακτήρα, πρέπει να χρησιµοποιείται από το άτοµο, κριτικά, για την κατανόηση της πραγµατικότητας και των κοινωνικών δοµών που τη συνιστούν 9, αποβλέποντας στην ανάληψη, από µέρους του δράσεων, για την αλλαγή τους προς το καλύτερο 10. 1.1.4. Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην Εκπαίδευση. Σήµερα, αντί του όρου Πληροφορική, χρησιµοποιείται ο όρος «Τεχνολογίες Πληροφορίας των Επικοινωνιών» (ΤΠΕ) (Information & Communication Technologies-ICT) και αναφέρεται στις σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες που επιτρέπουν την κωδικοποίηση, επεξεργασία, αποθήκευση, ανάκληση και µετάδοση της πληροφορίας σε ψηφιακή µορφή 11. 5 (Ματσαγγούρας, 1999). 6 ( Ράπτης & Ράπτη, 2007) 7 8 (Herbart, (1776-1841). 9 Ματσαγγούρας, 1999) 10 (Marx & Engels, 1977) 11 (Δηµητριάδης, Στ. Ν., Σηµειώσεις του µαθήµατος "Εισαγωγή στη Χρήση ΤΠΕ στην Εκπαίδευση", Τµήµα Πληροφοικής ΑΠΘ, Έκδοση 1.6, Θεσσαλονίκη 2004) 2
Στα µέσα του 20ου αιώνα, οι νέες τεχνολογίες εισέβαλαν σε διάφορους τοµείς της ζωής µας και συνεχώς αυξάνονταν. Ένα νέο επιστηµονικό πεδίο εµφανίστηκε «η εκπαιδευτική τεχνολογία», που σκοπό είχε την εφαρµογή της τεχνικής γνώσης, τη µελέτη και συµβολή στην επίλυση προβληµάτων που έχουν σχέση µε τη µάθηση και στόχο τη βελτίωσή τους. Ήτα λοιπόν φυσικό επακόλουθο η εισαγωγή των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, παράλληλα µε µια ταυτόχρονη αλλαγή στις θεωρίες γύρω από τη µάθηση και στο ρόλο του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευόµενου. Οι ΤΠΕ είναι µια διαδικασία που διαρκώς βρίσκεται σε εξέλιξη, σύµφωνα µε τις νέες κοινωνικές, οικονοµικές και εκπαιδευτικές απαιτήσεις που προκύπτουν. 1.1.5. Σύγχρονες Θεωρίες Μάθησης Πιο κάτω παρουσιάζονται συνοπτικά, ορισµένες από τις πιο αντιπροσωπευτικές Θεωρίες της Μάθησης, όπως, η θεωρία του Συµπεριφορισµού, η θεωρία του Γνωστικισµού, η θεωρία του Εποικοδοµητισµού, οι Κοινωνικοπολιτισµικές θεωρήσεις για τη γνώση & η Διερευνητική-Συνεργατική Μάθηση. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ αρχές 20ου αιώνα µέσα 20ου αιώνα τέλη 20ου αιώνα Συµπεριφοριστικές Γνωστικές Κοινωνικοπολιτισµικές Η µάθηση συνίσταται στην αλλαγή της συµπεριφοράς, ως αποτέλεσµα της ανταπόκρισης του ατόµου σε κάποιο ερέθισµα Η µάθηση είναι η αλλαγή της γνώσης, που αποθηκεύεται στη µνήµη. Οι άνθρωποι µαθαίνουν αλληλεπιδρώντας και παρατηρώντας τους άλλους Εικόνα 1: Παιδαγωγικές κατευθύνσεις 1.2. Η θεωρία του Συµπεριφορισµού (Behaviorism) Βασισµένοι στο επιστηµολογικό ρεύµα του θετικισµού, οι εκφραστές του υποστηρίζουν ότι «η µάθηση είναι µια διαδικασία τροποποίησης της συµπεριφοράς του ατόµου, σύµφωνα µε τους σκοπούς και τους στόχους της εκπαίδευσης και συνίσταται στη σύνδεση των ερεθισµάτων µε τις αντίστοιχες αντιδράσεις του ατόµου στα συγκεκριµένα ερεθίσµατα» (simuli-responses). 12 Κατά τους συµπεριφοριστές, σηµασία έχει η εµφανής συµπεριφορά του εκπαιδευόµενου, ως αποτέλεσµα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και όχι οι διεργασίες που λαµβάνουν χώρα εσωτερικά ( νοητικές λειτουργίες ). Ο 12 (Πόρποδας, 1985). 3
σηµαντικότερος παράγοντας στη διαδικασία της µάθησης είναι η ενίσχυση της επιθυµητής συµπεριφοράς είτε µέσω της αµοιβής της (θετική ενίσχυση ) είτε µέσω της τιµωρίας (αρνητική ενίσχυση). Κλασσικό παράδειγµα, το πείραµα των εξαρτηµένων ανακλαστικών του Pavlof 13, ο οποίος καθηµερινά τάϊζε ένα σκύλο, αφού χτυπούσε πριν ένα καµπανάκι. Η προσφορά δηλαδή της τροφής συνοδευόταν από τον συγκεκριµένο ήχο. Μετά από επαναλήψεις της διαδικασίας, ο Pavlof παρατήρησε ότι ο σκύλος και µόνο στο άκουσµα του ήχου, είχε έκκριση σάλιου. Ο ίδιος υποστήριζε ότι η µάθηση, δεν αποτελεί τίποτε άλλο, παρά σύνδεση µιας ορισµένης συµπεριφοράς (αντίδρασης) µε ένα περιστατικό δεδοµένο (ερέθισµα). Υπάρχουν δύο τύποι εξάρτησης : α) H κλασσική εξάρτηση σύµφωνα µε το πρότυπο του Pavlof, στην οποία το ερέθισµα προκαλεί την αντίδραση (ακούσιες αντιδράσεις) και β) Η ενεργός ή συντελεστική, όπου µε εκούσειες αντιδράσεις θα φτάσουµε στο ερέθισµα (µε θετική ή αρνητική ενίσχυση). Από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς εκπροσώπους της είναι ο Skinner 14. Σε αντίθεση µε τον Pavlof, υποστηρίζει ότι «η συµπεριφορά είναι αποτέλεσµα εσωτερικών ενεργειών του οργανισµού και δεν αποδίδεται σε κάποιο ανεξάρτητο ερέθισµα». 15 Τα αντιπροσωπευτικά µοντέλα της διδασκαλίας του Συµπεριφορισµού είναι : α) η προγραµµατισµένη διδασκαλία του Skinner, που βασίζεται στο µοντέλο της Γραµµικής Οργάνωσης. Σύµφωνα µε αυτό, η επιτυχής διδασκαλία απαιτεί την ενεργή συµµετοχή του µαθητή και την οργάνωση της διδακτέας ύλης σε σύντοµες διδακτικές ενότητες, µε βαθµοτή πρόοδο ανάλογα µε τους ατοµικούς ρυθµούς του κάθε µαθητή. Σύµφωνα µε τον Skinner, «θα πρέπει να υπάρχει άµεσος έλεγχος των απαντήσεών του (ανατροφοδότηση) και η παροχή θετικής ή αρνητικής ενίσχυσης σε κάθε επιτυχηµένο ή µη στάδιο της διδακτικής διαδικασίας». 16 Το κόκκινο είναι το αντίθετο χρώµα από το πράσινο. -Σωστό -Λάθος Εικόνα 2: Παράδειγµα εξέτασης σύµφωνα µε τη µεθοδο του Skinner β) το µοντέλο του N. Crowder 17, ακολουθεί διακλαδώσεις ή πολλαπλές επιλογές, ενώ η απάντηση του µαθητή καθορίζει το κάθε επόµενο βήµα στη διδασκαλία. Παρέχεται στο µαθητή πλήθος δοµηµένων πληροφοριών, µε προσδοκία τις επιτυχείς απαντήσεις σε ένα σύνολο ερωτήσεων. Σε περίπτωση λάθους, παρέχονται συµπληρωµατικές πληροφορίες-εξηγήσεις για τον εντοπισµό του σφάλµατος και την επιτυχή 13 (Ivan Pavlof (1849-1936) 14 (Burrhus Frederic Skinner 1904-1990) 15 (Τριλιανός, 2003) 16 (Skinner, 1953) 17 (Nwana, 1990) 4
συµπλήρωση του κύκλου των ασκήσεων. Η βασική διαφορά της γραµµικής από τη διακλαδισµένη οργάνωση βρίσκεται στον τρόπο αντιµετώπισης του λάθους. Ο Skinner υποστηρίζει ότι τα βήµατα πρέπει να είναι τόσο µικρά ώστε να αποφεύγεται το λάθος του µαθητή. Ποιο είναι το αντίθετο χρώµα από το κόκκινο? -το µωβ -το πράσινο -το µπλε -το κίτρινο Εικόνα 3: Παράδειγµα εξέτασης σύµφωνα µε τη µεθοδο του Crowder Όταν ο µαθητής απαντήσει λάθος, του προσφέρεται η σωστή απάντηση. Αντίθετα ο Crowder πιστεύει, ότι το λάθος αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο στη διαδικασία της µάθησης. Όταν ο µαθητής κάνει λάθος, του δίνονται συµπληρωµατικές επεξηγήσεις για να το ξεπεράσει. γ) το µοντέλο του διδακτικού σχεδιασµού του Gagne 18, έχει σαν βάση ότι η νέα γνώση χτίζεται πάνω στην προηγούµενη γνώση και είναι αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης του ατόµου µε το περιβάλλον. Σύµφωνα µε τον του Gagne, για να έχουµε µάθηση πρέπει να έχουµε αλλαγή στην επίδοση. Το διδακτικό του µοντέλο περιλαµβάνει τρία κύρια στάδια : α) την αξιολόγηση των αναγκών : προσδιορίζει κάθε τµήµα της γνώσης που πρέπει να κατακτηθεί από τον µαθητή και κάθε δραστηριότητα που πρέπει να κάνει ο κάθε µαθητής για να το πετύχει. β) την επιλογή της µεθόδου που πρέπει να ακολουθηθεί και του προσδιορισµού της προσδοκώµενης συµπεριφοράς του εκπαιδευόµενου και γ) την αξιολόγηση του µαθητή µέσω ασκήσεων, που θα βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό να αποφανθεί για την επίτευξη των διδακτικών στόχων. 19 1.2.1. Συµπεριφορισµός και ΤΠΕ Tα µοντέλα του Συµπεριφορισµού χρησιµοποίησαν οι σχεδιαστές εκπαιδευτικών λογισµικών και δηµιούργησαν κλειστά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα καθοδήγησης (tutorials) και λογισµικών εξάσκησης και πρακτικής (drill and practice). Για ενίσχυση της κατάκτησης της νέας γνώσης, εµπλουτίζουν τα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα µε πλήθος σχετικών παραστάσεων, εικόνων, ήχων και video. Ο Gagne, υποδεικνύει τα εννέα διαδοχικά διδακτικά συµβάντα που πρέπει να έχει µια επιτυχηµένη διδασκαλία και µπορούν να εφαρµοστούν και στη µάθηση µε χρήση Η/Υ : -προσέλκυση προσοχής -προσδιορισµός του θέµατος -ανάκληση προηγούµενων γνώσεων-καθοδήγηση του µαθητή προς τη νέα µάθηση -συµπεράσµατα- 18 (Gagné, 1965) 19 (Boyl, 1997) 5
ανατροφοδότηση, αξιολόγηση διδασκαλίας, µεταφορά µάθησης κι εφαρµογή-γενίκευση της νέας γνώσης 20. Ο µηχανισµός της µάθησης κατά τον Gagne, είναι συσσωρευτικός /αθροιστικός, δηλαδή η µάθηση µιας νέας γνώσης βασίζεται στην προηγούµενη. Είναι επιτυχής αυτή η τεχνική όταν εφαρµόζεται σωστά, γιατί δεν δηµιουργούνται κενά στον διδασκόµενο. Η χρήση συµπεριφοριστικών λογισµικών είναι σκόπιµη και ωφέλιµη σε πολλές πτυχές της εκπαιδευτικής διαδικασίας, κυρίως όταν συνδυάζεται και µε άλλου τύπου λογισµικά. Συµπεράσµατα Παρ ότι οι υποστηρικτές της θεωρίας του Συµπεριφορισµού έκαναν µεγάλη προσπάθεια για να θέσουν τα επιστηµονικά θεµέλια της θεωρίας της µάθησης, αποδείχτηκε ότι ήταν υπερβολικά αισιόδοξοι διότι η θεωρία τους αποδείχτηκε ότι δεν προσφέρεται για προωθηµένες µορφές µάθησης όπου η δηµιουργικότητα, η προσωπική άποψη, η πρωτοβουλία, η πρωτότυπη έκφραση, έχουν µεγάλη αξία. Συγκεκριµένα: - H µάθηση, σαν αλληλεπίδραση εξωτερικών παραγόντων και κινήτρων, αγνοεί τα εσωτερικά κίνητρα και τις επιθυµίες του ατόµου (επιθυµία για µάθηση). Αγνοεί δηλαδή, τις βιολογικές προδιαθέσεις για µάθηση. - Η αξιολόγηση του ατόµου γίνεται µε βάση την ίδια την πληροφορία που δίνεται στο µάθηµα, όχι στην παραγωγική και δηµιουργική σκέψη. - Το αποτέλεσµα µετράει, το λάθος δεν αξιοποιείται. - Η µάθηση είναι ατοµική και όχι συνεργατική. Παρότι στις µέρες µας οι συµπεριφοριστικές προσεγγίσεις δεν είναι στο προσκήνιο της ερευνητικής δραστηριότητας, πολλές αρχές τους εξακολουθούν να έχουν ισχύ και εγκυρότητα όπως: - Εξατοµίκευση της µάθησης - Προσωπικός ρυθµός του µαθητή - Ανατροφοδότηση - Αξιολόγηση της επίδοσης του µαθητή 1.3. Γνωστικές ή γνωριστικές θεωρίες(cognitive Theories) Οι γνωστικές θεωρίες, εµπνευσµένες από την ερµηνευτική σχολή της σκέψης, δίνουν έµφαση στον ιδιαίτερο τρόπο που οικοδοµεί τη γνώση το άτοµο, σε σχέση µε τις προϋπάρχουσες εµπειρίες του, µη δεχόµενες την ύπαρξη της αντικειµενικής γνώσης της πραγµατικότητας (συµπεριφοριστικές θεωρίες). Ο ρόλος του µαθητή είναι κεντρικός, έχει χαρακτήρα ενεργητικό, ερευνητικό, προϋποθέτοντας την ένταξή του σε ένα περιβάλλον που του προσφέρει αυθεντικές καταστάσεις µάθησης, συµµετέχοντας σε διαδικασίες κατασκευής γνώσης, 20 (Gagne, Briggs &. Wager, 1992) 6
αξιολογώντας και επιλέγοντας από τα διαθέσιµα στοιχεία, εκείνα που αυτός θεωρεί σηµαντικά, προκειµένου να τα χρησιµοποιήσει για την επίτευξη µιας διαδικασίας που οδηγεί στην κατάκτηση νέας γνώσης και την εξαγωγή των δικών του προσωπικών συµπερασµάτων 21 O ρόλος του δασκάλου στοχεύει στο να συντονίσει τη µαθησιακή διαδικασία, εµπνέοντας, και εµψυχώνοντας τον µαθητή στο να φτάσει στην κατάκτηση της γνώσης. Αντιπροσωπευτικές γνωστικές θεωρίες του Γνωστικισµού, είναι: ο Γνωστικός Εποικοδοµισµός του Piaget, η Ανακαλυπτική µάθηση του Bruner, η θεωρία της Επεξεργασίας της Πληροφορίας και η θεωρία του Συνδεσιασµού 22 (Κόµης, 2004). 1.3.1. O Γνωστικός Εποικοδοµισµός 23 (Jean Piaget). Επικεντρώνεται στην ανάπτυξη της λογικής σκέψης του παιδιού. Σύµφωνα µε τη θεωρία αυτή, το παιδί περνάει από 4 διαφορετικά στάδια ανάπτυξης, διαδοχικά: 1) Αισθησιοκινητικό στάδιο (sensory-motor stage), από τη γέννησή του έως 2 ετών 2) Προσυλλογιστικό (preoperational από 2 έως 7 ετών, 3) Στάδιο συγκεκριµένης σκέψης (stage of concrete operations) από 7 έως 11 ετών και 4) Στάδιο τυπικώνλογικών πράξεων (Stage of formal operations) από 11 ετών και άνω 24. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι τα παιδιά πριν ακόµα πάνε στο σχολείο, διαθέτουν γνώσεις και αυτό που χρειάζεται είναι να βοηθηθούν ώστε να οικοδοµήσουν νέες γνώσεις, πάνω σε αυτές που ήδη κατέχουν. Τα παιδιά συνεπώς συµµετέχουν ενεργά στην οικοδόµηση των γνώσεών τους. Έτσι, το παιδί µαθαίνει µέσω των νοητικών σχηµάτων του Piaget και κάθε στάδιο έχει τα δικά του σχήµατα. Το πλαίσιο αυτό, οδηγεί στην άποψη ότι η εκπαίδευση πρέπει να έχει ως κύριο σκοπό να βοηθήσει τους µαθητές να γεφυρώσουν το χάσµα στις άτυπες και τυπικές τους γνώσεις. Έτσι, τα άτοµα ή ενσωµατώνουν τις νέες γνώσεις στα προϋπάρχοντα σχήµατα (αφοµίωση) ή τροποποιούν αυτά τα σχήµατα, για να µπορέσουν να ενσωµατώσουν τις νέες γνώσεις, χωρίς να µεταβληθούν οι ίδιες (συµµόρφωση). Αυτό όµως δεν αρκεί. Το εµπλουτισµένο ή τροποποιηµένο γνωστικό σχήµα πρέπει να χρησιµοποιηθεί ξανά και ξανά (άσκηση και επανάληψη) ώστε να σταθεροποιηθεί. Η σταθεροποίηση του γνωστικού σχήµατος, στη νέα του µορφή, είναι η µάθηση. Η θεωρία του Piaget, έβαλε τα θεµέλια µιας παιδαγωγικής αντίληψης, που βασίζεται στην αυτενέργεια του µαθητή και στο δηµιουργικό της ρόλο. 21 (Pritchard, 2009) 22 23 γνωστικός εποικοδοµισµός : η θεωρία του Piaget είναι εστιασµένη στη γνωστική ανάπτυξη, το γνωστικό σχήµα, που όχι απλώς προϋπάρχει σε κάθε διαδικασία µάθησης, αλλά και είναι αυτό στο οποίο στηρίζεται η µάθηση, δηλαδή κάθε νέο οικοδοµείται µε υλικά της προϋπάρχουσας γνώσης. 24 (Singer & Revenson, 1996) 7
Τα παιδιά µαθαίνουν µέσα από δηµιουργικές δραστηριότητες, κατά την αντιπαράθεσή τους µε το περιβάλλον. Το µοντέλο των περιόδων ανάπτυξης είναι αυτό που ακόµη και σήµερα είναι ένα βασικό εργαλείο στην επιλογή των µαθησιακών αντικειµένων και βέβαια έχει κάνει σαφές ότι ο µαθητής πρέπει να αντιµετωπίζεται πάντα στα µέτρα της ηλικίας του και όχι ως µικρός ενήλικας. Ο µαθητής πρέπει να καλείται να προσεγγίσει θέµατα που µπορεί, σύµφωνα µε το στάδιο της νοητικής του ανάπτυξης. 1.3.2. Η θεωρία της Διερευνητικής ή Ανακαλυπτικής µάθησης ( J.Bruner) \ Ο Jerome Βruner, τονίζει την αξία της ανακάλυψης ως µαθησιακή διαδικασία κι ως γνωστικό αποτέλεσµα στην Εκπαίδευση και προτείνει την εφαρµογή της θεωρίας αυτής για την εξέταση, ανάλυση και διερεύνηση των γνωστικών αντικειµένων στη µαθησιακή διαδικασία. 25. Οι µαθητές, σαν µικροί ερευνητές, καλούνται πειραµατιζόµενοι να παρακολουθούν, να αναλύουν, να συγκρίνουν και να εξάγουν τα αποτελέσµατα των ερευνών τους, ανακαλύπτοντας έτσι τη νέα γνώση. «Ο δάσκαλος έχει το ρόλο του εµψυχωτή και του διευκολυντή των µαθητικών δραστηριοτήτων» 26. Ο Bruner ασχολήθηκε µε τη διαδικασία που οδηγεί στη µάθηση και διατύπωσε ορισµένες αρχές, τις οποίες ανέπτυξε στο βιβλίο του «The process of Education» το 1960 27. Οι αρχές αυτές είναι : η αρχή της δοµής : «αν δηλαδή, η µάθηση βασίζεται σε µια δοµηµένη, οργανωµένη, µαθησιακή ύλη, αυτή κατανοείται καλύτερα, παραµένει στη µνήµη περισσότερο, και βοηθά στη µεταβίβαση της µάθησης» 28, η αρχή της παρώθησης :αν η ύλη είναι οργανωµένη σύµφωνα µε τα ενδιαφέροντα του ατόµου, τότε η µάθηση διαρκεί περισσότερο, η αρχή της ετοιµότητας για µάθηση : «ο µαθητής µπορεί να κατανοήσει οποιοδήποτε θέµα, αρκεί να του προσφερθεί στο δικό του στάδιο νοητικής ανάπτυξης» 29 και η αρχή της ανακάλυψης : «ότι οι γνώσεις δεν πρέπει να παρέχονται έτοιµες, αλλά οι µαθητές πρέπει να καθοδηγούνται ώστε να τις κατακτήσουν µόνοι τους µε δική τους προσπάθεια, έτσι η µάθηση διατηρείται περισσότερο και µεταβιβάζεται καλύτερα» 30. Ο Bruner τόνισε και τη σηµασία των κινήτρων στη µάθηση και το ρόλο που παίζουν στη διευκόλυνσή της. Τα κίνητρα «πρέπει : να εµποδίζουν το µαθητή να είναι παθητικός δέκτης, 25 (Κόµης, 2004) 26 (Ράπτης & Ράπτη, 2007) 27 (Μητροπούλου Β., 2005, 29-30) 28 (Ζήση Π., 1983, 166-167) 29 (Bruner J., 1977, 33) 30 (Πασσάκου Κ., τ. Β, 1973, 666, 669). 8
να βασίζονται όσο το δυνατόν στην αύξηση του ενδιαφέροντός του για την προς µάθηση ύλη και να έχουν εύρος και ποικιλία στον τρόπο έκφρασής τους» 31. Η θεωρία του Bruner, κινείται στα ίδια πλαίσια µε τη θεωρία του Piaget, η οποία είναι η «µητέρα» θεωρία. Ουσιαστική διαφωνία µε τον Piaget είχε ο Bruner όσον αφορά τον τρόπο διαδοχής των σταδίων της νοητικής ανάπτυξης, θεωρώντας ότι, " η διαδικασία δεν είναι τόσο αυτόνοµη και «αυτόµατη», αλλά παίζει πολύ µεγάλο ρόλο η κοινωνική αλληλεπίδραση και το σχολείο 32 ". Τα τελευταία χρόνια ο Bruner επιδίωξε να συνδέσει τη θεωρία της ανακαλυπτικής µάθησης µε την κοινωνική διάσταση της γνώσης και έτσι προσέγγισε την κοινωνικοκριτική σχολή της σκέψης. 1.3.3. Διερευνητική µάθηση και ΤΠΕ Η ανακαλυπτική-διερευνητική µάθηση (inpuiry-based learning) στόχο έχει να προσελκύσει το ενδιαφέρον των µαθητών ώστε να ενταχθούν ενεργά στη διαδικασία της µάθησης. Είναι µία από τις διδακτικές προσεγγίσεις που στηρίζονται περισσότερο στις αναζητήσεις, απορίες και ερωτήσεις των µαθητών και όχι στην διδακτέα ύλη που παρουσιάζει ο εκπαιδευτικός είτε σαν προφορικό λόγο (παράδοση µαθήµατος) είτε σαν βιβλίο. Στηρίζεται σε µια διαφορετική προσέγγιση της διδασκαλίας που προήλθε από τον µεγάλο παιδαγωγό John Dewey 33. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται δύσκολα εφαρµόσιµη.η κεντρική ιδέα της µεθόδου είναι η διατύπωση και η απάντηση από µαθητές και εκπαιδευτικούς µαζί ερωτηµάτων σχετικών µε το θέµα που επιλέγουν. Ο ρόλος του δασκάλου είναι να κατευθύνει τους µαθητές να βρουν απαντήσεις που θα τους ικανοποιούν στις αναζητήσεις τους και τους ενθαρρύνει να διατυπώσουν νέα ερωτήµατα που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια της έρευνας και της µελέτης Ένα µάθηµα δοµηµένο µε τη µορφή αυτής της µεθόδου, είναι αρκετά εύκαµπτο. Όµως οι µαθητές ασκούνται στην έρευνα, στην ανάλυση και τη σύνθεση δεδοµένων για να φτάσουν στις απαντήσεις του θέµατος που τίθεται. Ενα άλλο µεγάλο πλεονέκτηµα της διερευνητικής µάθησης είναι η ανακάλυψη ότι κάποια άτοµα διαθέτουν «κεφάλαιο γνώσης» που αγνοείται από τα παραδοσιακά προγράµµατα σπουδών. Μέσω της ανακαλυπτικής-διερευνητικής µάθησης δίνεται η ευκαιρία να αξιοποιηθεί η όποια γνώση 34. Με τον όρο «Προγραµµατιστικά Περιβάλλοντα Μάθησης» και «υπολογιστική υποστήριξη της µάθησης», αναφερόµαστε στην ενίσχυσή του 31 (Bruner J., 1977, 80) 32 (Ράπτης, Ράπτη, 2007). 33 John Archibald Dewey (1859-1952) 34 (Χ. Γκοτζαρίδης, Σχολικός Σύµβουλος ΠΕ4) 9
εκπαιδευόµενου ώστε να αναπτύξει δεξιότητες που θα τον καταστήσουν ικανό να ανταπεξέλθει στις διαρκώς µεταβαλλόµενες και συνεχώς αυξανόµενες απαιτήσεις του σύγχρονου κόσµου» 35. Οι θεωρίες για τη χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση έφεραν ανατροπές στο χώρο της Εκπαίδευσης, όπως α) το παιδαγωγικό κίνηµα για την Αυτόνοµη Μάθηση, βασική εφαρµογή του οποίου ειναι η γλώσσα LOGO 36 και β)ένα νέο ρεύµα που θεωρούσε τον υπολογιστή ως µέσο επεξήγησης των νοητικών διαδικασιών της σκέψης» 37 Δύο διαφορετικές τάσεις υπάρχουν στο ρεύµα αυτό. Η πρώτη είναι αυτή της διευρετικής µάθησης. «Ο υπολογιστής σαν εργαλείο προσωπικής έκφρασης, πηγή έµπνευσης για εκπαιδευτές και εκπαιδευόµενους, εκφράζει την µηχανο-βοηθούµενη έκφανση της µάθησης µέσω του Υπολογιστή» 38. H δεύτερη τάση είναι του Piaget, «ένα διανοητικό µέσο µε το οποίο σκεφτόµαστε» 39. 1.3.4. Ο Εποικοδοµητισµός ή Κονστρουκτιβισµός (Constructivism) Ο Εποικοδοµητισµός αποτελεί επέκταση της γνωστικής επιστήµης. Σύµφωνα µε την εποικοδοµητική άποψη, η µάθηση ορίζεται ως µια υποκειµενική και εσωτερική διαδικασία οικοδόµησης νοηµάτων και θεωρείται ως το αποτέλσµα οργάνωσης και προσαρµογής των νέων πληροφοριών στις ήδη υπάρχουσες. Η µάθηση είναι µια ενεργή διαδικασία µέσα στην οποία η έννοια δηµιουργείται στη βάση της εµπειρίας, ενώ η γνώση κατασκευάζεται µέσα από την εµπειρία 40. Βασικοί εκπρόσωποι της θεωρίας αυτής είναι οι Jean Piaget, Lev Vygotsky, Jerome Bruner και Dewey. 1.3.5. Περιβάλλοντα µάθησης και Εποικοδοµητισµός Ο σχεδιασµός κάθε εκπαιδευτικού λογισµικού, προϋποθέτει την εξ αρχής υιοθέτηση κάποιων βασικών παραδοχών παιδαγωγικού χαρακτήρα, που έχουν σχέση µε τη θεωρία µάθησης που έχει επιλέξει ο δηµιουργός και σχετίζονται µε το τι είναι ανάγκη να µάθει ο µαθητής, πώς να το µάθει, σε ποιο περιβάλλον µάθησης, ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού και ποιος του µαθητή, καθ όλη τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Με βάση αυτές τις επιλογές, το εκπαιδευτικό 35 (Β.Ι.Κόµης, Οι νέες Τεχνολογίες στη Διδακτική κ τη Μαθησιακή Διαδικασία) 36 ( LOGO : γλώσσα προγραµµατισµού, σχεδιάστηκε από οµάδα ερευνητών στην Τεχνητή Νοηµοσύνη µε επικεφαλής τον S.Papert, στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης (Μ.Ι.Τ.) στα τέλη της δεκαετίας του 60. Το όνοµά της οφείλεται στην ελληνική λέξη «λόγος»). 37(Wertz, 80) 38 (Linard, 1995) 39 (Σολωµονίδου, 2001) 40 (Μακρή-Μπότσαρη κ.ά., 2006) 10
λογισµικό µπορεί να κατηγοριοποιηθεί και ταυτόχρονα να αξιολογηθεί η αποτελεσµατικότητά του. Η ιδέα του περιβάλλοντος µάθησης εναρµονίζεται ιδιαίτερα µε την αντίληψη της µάθησης ως διαδικασίας οικοδόµησης γνώσης ή νοήµατος, που λαµβάνει χώρα µε τη βοήθεια ποικίλων και συνεχών αλληλεπιδράσεων του ατόµου µε τα µέσα, τα υλικά, τα φαινόµενα, τις διαδικασίες και τα πρόσωπα του περιβάλλοντος του. Ένα εποικοδοµητικό περιβάλλον µάθησης είναι απαραίτητα µαθητοκεντρικό. Κεντρικοί είναι οι ρόλοι : α) Του µαθητή, που αναλαµβάνει ενεργό ρόλο στην οικοδόµηση της γνώσης του. «Οι µαθητές µπορούν να αλληλεπιδρούν µε το περιβάλλον. Να εµπλέκονται σε δραστηριότητες, να συνεργάζονται και να αλληλοϋποστηρίζονται καθώς χρησιµοποιούν µια ποικιλία εργαλείων και πηγών πληροφορίας, στην καθοδηγούµενη επιδίωξή τους για την επίτευξη µαθησιακών στόχων και την πραγµατοποίηση δραστηριοτήτων επίλυσης προβληµάτων» 41. β) Της πρότερης γνώσης του µαθητή, που θα πρέπει να τροποποιηθεί και να επεκταθεί ως αποτέλεσµα της µάθησης και γ) του δασκάλου, ο οποίος αναλαµβάνει έναν υποστηρικτικό-συµβουλευτικό ρόλο (ΙCT & learning theories). Βασικές αρχές Εποικοδοµητισµού Η Θεωρία κατασκευής της γνώσης Η εποικοδοµηστική προσέγγιση στη διδασκαλία και τη µάθηση, στηρίζεται σε δύο βασικές αρχές 42. H πρώτη αρχή δέχεται ότι η γνώση δεν είναι δυνατό να γίνει παθητικά αποδεκτή, αλλά οικοδοµείται ενεργά από τον άνθρωπο. Η δεύτερη αρχή υποστηρίζει ότι η γνωστική λειτουργία είναι προσαρµόσιµη και υπηρετεί την οργάνωση ενός κόσµου, ο οποίος προέρχεται από την εµπειρία και όχι την ανακάλυψη της οντολογικής πραγµατικότητητας. 43 H βασική διαφορά του εποικοδοµητικού προτύπου από τις άλλες διδακτικές προσεγγίσεις έγκειται στο γεγονός ότι αυτό λαµβάνει υπ όψη του τις προϋπάρχουσες ιδέες των µαθητών και προβαίνει στη διδακτική τους αξιοποίηση. Από τους πρώτους εποικοδοµιστές θεωρείται ο Piaget (1929). Στη νεότερη γενιά των ψυχολόγων υποστηρικτών ανήκει ο Ausubel o οποίος επισηµαίνει ότι : «ο πιο σπουδαίος παράγοντας που επηρεάζει τη µάθηση είναι αυτός που ο µαθητής γνωρίζει ήδη. Εξακρίβωσέ το και δίδαξέ τον, σύµφωνα µε αυτό. Οι βασικές παραδοχές της εποικοδοµητικής θεωρίας, έχουν διαµορφωθεί µε βάση ένα σηµαντικό αριθµό ερευνητικών δεδοµένων. 41 (Brent Wilson, 1998) 42 Wheatley, 1991) 43 ( 43 (Brent Wilson, 1998) 43 Wheatley, 1991) Glasserfeld 1987) 11
Η διδασκαλία και η µάθηση θεωρούνται πλέον ως διαδικασία κατασκευής της γνώσης, αντίθετη µε την επικρατούσα ισχυρή τάση ότι οι γνώσεις µεταφέρονται από τον εκπαιδευτικό στο µαθητή. Η γνώση κατασκευάζεται δεν µεταδίδεται (µόνον η πληροφορία µεταδίδεται). Η µάθηση συνιστά µια ενεργή ατοµική διαδικασία οικοδόµησης γνώσεων και νοήµατος µέσω εµπειριών. Η µάθηση δεν είναι αποστήθιση εννοιών, γεγονότων ή καθολικών αληθειών Η µάθηση συνίσταται στην τροποποίηση των γνώσεων και εξαρτάται άµεσα από τις προϋπάρχουσες γνώσεις. Οι µαθητές δεν θεωρούνται πλέον παθητικοί δέκτες, αλλά τελικοί υπεύθυνοι της δικής τους µάθησης. Οι διδάσκοντες φέρνουν όχι µόνο τη διδασκαλία αλλά και το σχεδιασµό των δραστηριοτήτων, έτσι ώστε να προωθούν την οικοδόµηση της επιστηµονικής γνώσης. Όλα αυτά επηρεάζουν τον τρόπο αλληλεπίδρασης µε τα παιδιά µέσα στην τάξη. 1.3.6. Γνωστικές Θεωρίες και ΤΠΕ Οι γνωστικές θεωρίες επηρέασαν καταλυτικά το σχεδιασµό εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Ο SeymourPapert, βασιζόµενος στο γνωστικό εποικοδοµισµό του Piaget, δηµιουργεί µια καθαρά κατασκευαστική γλώσσα προγραµµατισµού, αγαπητή στους µαθητές και γνωστή ως LOGO. Η Logo αποτελεί διάλεκτο της Lisp, της γλώσσας της τεχνητής νοηµοσύνης και έχει αξιοποιηθεί στην εκπαίδευση περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη γλώσσα προγραµµατισµού. Παρόλο που συχνά αµφισβητείται η εκπαιδευτική της αποτελεσµατικότητα, θεωρείται ιδανικό εργαλείο για να µαθαίνεις κάνοντας (learning bydoing) και αναµφίβολα, αποτελεί σηµαντικό εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού για την ανάπτυξη δεξιοτήτων εξερεύνησης, δηµιουργικότητας, επίλυσης προβληµάτων. Με τη Logo, δίνοντας απλές εντολές αλγοριθµικού τύπους, το µικρόκοσµο µιας χελώνας στον Η/Υ, διδάσκουµε τη χελώνα νέες λέξεις, που σταδιακά γινονται πιο δύσκολες, για να κάνει κάτι. Πειραµατιζόµαστε µε τις εντολές και αξιολογούµε το έργο µας.κύρια θετικά χαρακτηριστικά της Logoείναι : η αλληλεπιδραστικότητα, ησυναρµολογησιµότητα - επεκτασιµότητα και η ευκαµψία ως προς τύπους δεδοµένων.στο περιβάλλον της Logoοι µαθητές έχουν το ρόλο του δασκάλου. Οι γνωστικές θεωρίες µάθησης συνετέλεσαν στο σχεδιασµό εκπαιδευτικών περιβαλλόντων, που συντελούν στη δηµιουργία αυθεντικών καταστάσεων µάθησης, µέσω της επίλυσης προβληµάτων οικείων µε τα ενδιαφέροντα των µαθητών. 12
1.4. Κοινωνικοπολιτισµικές προσεγγίσεις της µάθησης 1.4.1. Η θεωρία του Κοινωνικού Εποικοδοµητισµού (Lev Vygotsky) Ο κοινωνικός εποικοδοµητισµός υποστηρίζει ότι, οι γνώσεις δοµούνται µέσω των αλληλεπιδράσεων µεταξύ των ατόµων, όπως επίσης και οι ίδιες οι γνώσεις είναι κοινωνικά καθορισµένες µέσα από κώδικες. Ο Lev Vygotsky, άφησε πίσω του ένα έργο το οποίο στις µέρες µας, όχι µόνο θεωρείται σηµαντικότατο, αλλά ακόµη µελετάται και τυγχάνει µεγάλης αποδοχής από την επιστηµονική κοινότητα. Οι δύο διαστάσεις τις οποίες εισήγαγε στην επιστήµη της µελέτης της ανθρώπινης νόησης και των διαδικασιών της µάθησης, είναι α) η σηµασία των κοινωνικών και πολιτισµικών στοιχείων που µέσω της γλώσσας εκφράζονται στη διαδικασία της µάθησης και β ) η έννοια της «ζώνης της επικείµενης ανάπτυξης» 44, της οποίας βασικός άξονας είναι, η κρίσιµη λειτουργία της διαµεσολάβησης του περιβάλλοντος και των ατόµων, που προσφέρουν στο παιδί βοήθεια για την ανάπτυξή του. 45. Για τον Vygotsky, η νοητική ανάπτυξη είναι µια διαδικασία αδιάρρηκτα συνδεδεµένη µε την ιστορικοκοινωνική διάσταση και το πολιτισµικό πλαίσιο, µέσα στο οποίο συντελείται. Συνεπώς, δεν είναι τα ατοµικά νοητικά εργαλεία που είναι τα πρωτεύοντα στο φαινόµενο της µάθησης. Τα χαρακτηριστικά της προσέγγισης αυτής είναι: Η ενεργός γνωστική οικοδόµηση, που συντελεί στην κατανόηση σε βάθος. Η εγκαθιδρυµένη µάθηση σε συγκεκριµένο πλαίσιο µε αυτόνοµη δραστηριότητα και κοινωνική και νοητική υποστήριξη. Η κοινότητα, στην οποία γίνεται η µάθηση, συντελεί στη διάχυση της κουλτούρας και των πρακτικών της. Η συνοµιλία, που καθιστά εφικτή τη συµµετοχή και τη διαπραγµάτευση στο πλαίσιο της κοινότητας. Όπως και ο Piaget, ο Vygotsky βλέπει το φαινόµενο της µάθησης να έχει αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, δηλαδή σε κάθε στιγµή της βιολογικής του ανάπτυξης το άτοµο είναι ικανό για διαφορετικά πράγµατα. 1.4.2. Εποικοδοµητισµός και ΤΠΕ Ο εποικοδοµητισµός συνιστά σήµερα ένα από τα κυρίαρχα µοντέλα στο σχεδιασµό σύγχρονου εκπαιδευτικού λογισµικού. Οι βασικές αρχές για τον σχεδιασµό µαθησιακών περιβαλλόντων µε τις ΤΠΕ, σύµφωνα µε τον εποικοδοµισµό, είναι: Παροχή εµπειριών που αφορούν στη διαδικασία οικοδόµησης της γνώσης. Παροχή εµπειριών πολλαπλών προοπτικών. Ενσωµάτωση της µάθησης σε ρεαλιστικά περιβάλλοντα, τα οποία σχετίζονται µε τον πραγµατικό κόσµο. Εµπέδωση της µάθησης µέσω κοινωνικής εµπειρίας. 44 Ζώνης Επικείμενης Ανάπτυξης Ζ. Ε. Α. (Zone of Proximal Development Z. P. D.) 45 (Σολοµωνίδου, 2006) 13
Ενθάρρυνση της χρήσης πολλαπλών µορφών αναπαράστασης. Ενθάρρυνση της συναίσθησης κατά τη διαδικασία οικοδόµησης της γνώσης Ανάµεσα στις εκπαιδευτικές δυνατότητες της εποικοδοµιστικής διδασκαλίας και µάθησης, συγκαταλέγονται και οι δυνατότητες προσοµοίωσης φαινοµένων και πραγµατικών καταστάσεων, µοντελοποίησης προβληµάτων, δηµιουργίας γνωστικών «µικρόκοσµων» και άλλων ανοικτών περιβαλλόντων µάθησης. Τα ανοικτά περιβάλλοντα µάθησης παρέχουν στον εκπαιδευόµενο εργαλεία σκέψης και του επιτρέπουν να τα χειρίζεται αυτόνοµα και δυναµικά, να δρα πάνω σ αυτά, να πειραµατίζεται µε αυτά και το περιβάλλον, να ανταποκρίνεται, να ελέγχεται και να αυτοδιορθώνεται. 14
ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. WEB 2.0 2.1. Εισαγωγή Στις µέρες µας, η Τεχνολογία και κυρίως το Ίντερνετ, γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξη. Το Web 2.0 και τα Μέσα Κοινωνικής ικτύωσης µπορούν να προσφέρουν πολλές ευκαιρίες για παιδαγωγικές καινοτοµίες και έχουν ήδη αρχίσει να προκαλούν επανάσταση διεθνώς στην εξ αποστάσεως Ανώτατη Εκπαίδευση. 2.1.1. Ιστορική Αναδροµή Το Ίντερνετ έγινε ευρύτερα γνωστό µε την εµφάνιση του Παγκόσµιου Ιστού (World Wide Web ή πιο απλά Web - www), που ήταν και συνεχίζει να είναι, η πιο δηµοφιλής υπηρεσία του µαζί µε το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο. Στην αρχή το Web (Web 0) αφορούσε µόνο τους ειδικούς στην πληροφορική. Το 1995 άρχισε να εξελίσσεται ραγδαία, ιδιαίτερα στον τοµέα των media και του εµπορίου, περνώντας στην 1η γενιά Web (Web 1.0). Περιείχε ένα σύνολο από στατικές σελίδες, οι οποίες είχαν δηµιουργηθεί από επαγγελµατίες και οι χρήστες µπορούσαν µόνο να τις επισκεφθούν. Η διαδραστικότητα λοιπόν υπήρχε µόνο στη περιήγηση ή στην επίσκεψη συνδέσµων. Το 2004 εµφανίζεται για πρώτη φορά ο όρος Web 2.0. Από τότε το Web αρχίζει να αλλάζει µορφή και να περνάει στη 2η γενιά (Web 2.0). Είναι συνεργατικό και διαδραστικό. Εξελίσσεται από την παθητική κατανάλωση στην ενεργό συµµετοχή, όπου ο χρήστης, είναι πλέον δηµιουργός και αξιολογητής και µετατρέπεται σε πρωταγωνιστή ενός δικτύου, που προσφέρει µια τεράστια γκάµα από απλά λογισµικά, φιλικά ως προς τη χρήση και συχνά δωρεάν, µε τα οποία µπορεί να συγκεντρώσει τις δραστηριότητες και το ψηφιακό του υλικό 46. Επιτρέπει δηλαδή στους χρήστες του, να πάρουν τον έλεγχο στα χέρια τους και να µοιραστούν τις γνώσεις και τις απόψεις τους µε την υπόλοιπη διαδικτυακή κοινότητα 47. 2.2. Βασικά χαρακτηριστικά του Web 2.0 Διαµοιρασµός και Συνεργασία: Στο Web 2.0 υπάρχει συµµετοχικότητα, η οποία περιλαµβάνει το διαµοιρασµό ψηφιακών τεχνουργηµάτων από οµάδες και άτοµα. Αυτό µας παραπέµπει σε µια από τις βασικές αρχές της θεωρίας µάθησης του Κονστρουκτιβισµού, που υποστηρίζει πως όταν συνεργαζόµαστε 46 47 (EnRéSo, 2 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ Πρακτικά Συνεδρίου www.e- diktyo.eu 2010) (Fred Cavazza, 2008) 15
και µοιραζόµαστε ιδέες, οι οµάδες µπορούν να είναι πολύ περισσότερο παραγωγικές από ότι όταν δουλεύουµε ατοµικά. Ελεύθερη διακίνηση ιδεών και γνώσεων: Η «Ανοικτότητα» είναι το βασικό χαρακτηριστικό του Web 2.0, καθώς επιτρέπει στους χρήστες να συνδυάζουν, να συνθέτουν περιεχόµενο και να το παρέχουν σε ένα καθολικό κοινό, το οποίο µπορεί να παρέµβει για αναθεωρήσεις, σχολιασµούς και επαναχρησιµοποίηση. Όσο περισσότεροι χρησιµοποιούν το υλικό, τόσο µεγαλύτερη είναι η επίδραση της δικτύωσης. Μάθηση κατ απαίτηση: Τα άτοµα και οι µαθητές, δεν µαθαίνουν πλέον µέσα από συστηµατικά περιβάλλοντα µάθησης, όπως το σχολείο, αλλά οργανώνουν στην πραγµατικότητα προσωπικά περιβάλλοντα µάθησης (π.χ. εργαλεία, πόρους), µε τα οποία λύνουν τα µαθησιακά τους προβλήµατα ανά πάσα στιγµή. Επικοινωνία και Αλληλεπίδραση: Ουσιαστικά, µετά την εισαγωγή του Web 2.0 στην παγκόσµια πραγµατικότητα, παρουσιάστηκε µεγάλη αύξηση στις δυνατότητες επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης µέσω χρήσης του Παγκόσµιου Ιστού. Έκφραση : Το Web 2.0 επιτρέπει και µάλιστα προωθεί την ελευθερία έκφρασης, µε τη δηµιουργία ενός εύρους διαφορετικών εκφραστικών µέσων. Τα ψηφιακά µέσα, δηµιουργούν νέες ευκαιρίες για το χειρισµό µηνυµάτων, που δε βασίζονται στο συµβατικό κείµενο και διευκολύνουν το συνδυασµό εικόνων, ήχου και video. Έρευνα και Επιστηµονική αναζήτηση: Mε το Web 2.0, ο καθένας σήµερα έχει τη δυνατότητα, τόσο να αναζητά επιστηµονικά άρθρα και πληροφορίες, όσο και να δηµοσιεύει την ερευνητική του δουλειά ελεύθερα. Επίσης, οι χρήστες/ερευνητές εκµεταλλευόµενοι τα Web 2.0 εργαλεία µπορούν να ενηµερωθούν, να ερευνήσουν, να επικοινωνήσουν, να θέσουν τους προβληµατισµούς τους, να σχολιάσουν και να συζητήσουν µε άλλους ερευνητές ανά τον κόσµο. Αυτό διευκολύνει και προωθεί την έρευνα και την επιστηµονική αναζήτηση. Πανταχού παρόν: Η µεταφορά του Δικτύου από το σταθερό υπολογιστή στην «παλάµη» των ανθρώπων µέσω κινητών τηλεφώνων και άλλων συσκευών, βοήθησε στην εξάπλωση του Web 2.0 καθιστώντας το «Πανταχού Παρόν». Ανοιχτό περιεχόµενο (Creative Commons): Το σύνολο των δικαιωµάτων, ενσωµατώνεται, χρησιµοποιώντας τη φράση «some rights reserved». Σηµαίνει, ότι το περιεχόµενο µέσα στις Web 2.0 εφαρµογές, δεν είναι προστατευµένο µε κανονισµούς και συνθήκες τόσο αυστηρούς, σαν αυτούς που προστατεύουν την κλοπή µουσικής ή οπτικού υλικού. Εποµένως, επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του περιεχοµένου ή των αποσπασµάτων, 16
όπως εικόνες. Το χαρακτηριστικό αυτό, της ανοικτότητας, σε πολλές περιπτώσεις, επιτρέπει σε διάφορες πηγές και εφαρµογές να συγκεντρώνονται και συνδυάζονται, έτσι ώστε να προκύψει µια νέα υπηρεσία, µε µεγαλύτερη αξία από τις αρχικές48. Συνεργασία, όχι έλεγχος: Πλέον, οι δηµιουργοί των εργαλείων, επιτρέπουν στους χρήστες να δηµιουργούν κοινότητες, να χρησιµοποιούν τα εργαλεία µε τον τρόπο που θέλουν και να απαιτούν χαρακτηριστικά που διευκολύνουν την εργασία τους. Εποµένως οι χρήστες είναι και συνδηµιουργοί. 2.3. Web 2.0 εργαλεία, στην εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχει ένα µεγάλο φάσµα απο Web 2.0 εργαλεία. Εδώ θα µιλήσουµε για µερικά από τα πιο σηµαντικά από αυτά που χρησιµοποιούνται για την εκπαίδευση. 1.Blog (ιστολόγιο) 49 Τα ιστολογία (blogs) είναι ιστοσελίδες που περιέχουν απόψεις, πληροφορίες, προσωπικές καταχωρήσεις (posts), συνδέσεις µε άλλες διευθύνσεις, φωτογραφίες, κλπ. Οι καταχωρήσεις είναι ταξινοµηµένες µε χρονολογική σειρά και ξεκινούν µε την άποψη ή το σχόλιο του δηµιουργού τους για ένα θέµα. Το χαρακτηριστικό τους είναι ότι προσφέρουν τη δυνατότητα σε όποιον αναγνώστη επιθυµεί να καταθέσει το σχόλιό του, ανοίγοντας έτσι ένα δηµόσιο διαδικτυακό διάλογο, µε πιθανούς αποδέκτες όλους τους χρήστες. 2. Wikis (εγκυκλοπαίδειες) Τα wikis είναι ιστοσελίδες µε περιεχόµενο το οποίο διαµορφώνει ο χρήστης µε απλό τρόπο, σε αντίθεση µε τις κοινές ιστοσελίδες τις οποίες µπορεί να τροποποιήσει µόνο ο ιδιοκτήτης διαχειριστής. Τα wikis είναι αρκετά διαδεδοµένα σαν µέσο συλλογικής εργασίας πάνω σε κάποιο αντικείµενο. Παρέχουν τη δυνατότητα στα µέλη µιας οµάδας χρηστών, να καταθέτουν ισότιµα τη συµβολή τους για την παραγωγή ενός κοινού έργου 50, που αναρτάται σε ένα δικτυακό τόπο. Ο κάθε χρήστης που συµµετέχει στη συγγραφή κάποιου έργου προσθέτει την προσωπική του γνώση, που είναι διαθέσιµη σε όλους. Χαρακτηριστικό παράδειγµα wiki 51 είναι η Wikipedia 52. 48 (Rollett et al., 2007). 49 (Παραδείγµατα αποτελούν: Blogger (http://www.blogger.com), Edublogs (http://www. edublogs.org), Live Journal (http://www.livejournal.com), Tumblr (https://www.tumblr.com) 50 ( π.χ. µια µικρή σχολική έρευνα, παραγωγή σηµειώσεων, ανταλλαγή ιδεών για ένα αντικείµενο συζήτησης κ.α.) 51 Ένα wiki που χρησιµοποιείται στην Εκπαίδευση, είναι και το wikispaces (http://www.wikispaces.com). 52 (http://www.en.wikipedia.org/) Main_Page : αποτελεί µια διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια 17
3. Social bookmarking (κοινωνική επισήµανση) Το social bookmarking εκφράζει τον τρόπο µε τον οποίο οι χρήστες του διαδικτύου διαµοιράζονται, σχολιάζουν, αναζητούν, διαχειρίζονται και οργανώνουν επισηµάνσεις (αγαπηµένα) για διάφορες ιστοσελίδες. Οι χρήστε ς αποθηκεύουν τις επισηµάνσεις - προτιµήσεις τους σε σελίδες και τις διαµοιράζονται µε άλλους χρήστες. Οι επισηµάνσεις µπορούν να διαµοιραστούν δηµόσια ή σε συγκεκριµένα ιδιωτικά δίκτυα. Αποτέλεσµα του social bookmarking είναι το ότι από τη µία οι χρήστες οργανώνουν τα δεδοµένα τους πολύ καλύτερα και από την άλλη κοινωνικοποιούνται, µαθαίνοντας τις επιλογές των άλλων ατόµων που έχουν κοινά ενδιαφέροντα µε αυτούς 53. 4. Media-sharing services (Ιστότοποι διαµοιρασµού πολυµέσων) Εργαλεία για το «ανέβασµα» (upload) ή το «κατέβασµα» (download) πολυ- µεσικών αρχείων, που επιτρέπουν στους χρήστες να αναζητούν και να αναπαράγουν το περιεχόµενο. Εκτός από το να είναι βιτρίνα δηµιουργικών ενεργειών, αυτές οι υπηρεσίες, µπορούν να αποτελέσουν πολύτιµο εκπαιδευτικό υλικό 54. 5. Συνδιάλεξη (Conversing, Text, Sound, Video Chat) Συνεργατικά περιβάλλοντα τηλεδιάσκεψης, που επιτρέπουν τη συµµετοχή, την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση σε πραγµατικό χρόνο, µέσω της χρήσης video, ήχου και συνοµιλίας (chat). Εργαλεία για την επικοινωνία µέσω διαδικτύου ενός χρήστη µε άλλον ή ενός χρήστη µε πολλούς 55. στην οποία υπάρχουν πάνω από πέντε εκατοµµύρια άρθρα µε ορισµούς και πληροφορίες σε διάφορες γλώσσες. 53 Μερικά παραδείγµατα Web 2.0 εργαλείων που δραστηριοποιούνται στο χώρο του social bookmarking είναι: Diigo (https://www.diigo.com), Delicious ( https:/www./delicious.com), CiteuLike (http://www.citeulike.org), Stumbleupon (https://www.stumbleupon.com) 54 Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι το: YouTube http://www.youtube.com (ταινίες) itunes http://www.apple.com/itunes (podcasts και vidcasts), Flickr http://www.flickr.com (φωτογραφίες), Slideshare http://www.slideshare.net (παρουσιάσεις), DeviantArt http://www.deviantart.com (έργα τέχνης ), Scribd http://www.scribd.com (έγγραφα). 55 Παραδείγµατα αποτελούν: Edoboard http://www.edoboard.com Wiziq http://www.wiziq.com WebEx http://www.webex.co.uk Paltalk http://www.paltalk.com Babelwith.me http://www.babelwith.me 18
6. Podcasting 56 Καταγραφή ήχου (Podcasting): Εργαλεία για την καταγραφή και διαµοίραση φωνητικών αρχείων στο διαδίκτυο 57. Πρόκειται για µια πρακτική καταγραφής και διαµοίρασης αρχείων, που διατίθενται online, µε τρόπο τέτοιο που το λογισµικό αναγνωρίζει τα καινούρια αρχεία και τα κατεβάζει αυτόµατα. Κάθε νέο podcast αναφέρεται ως επεισόδιο (episode) και πολλά επεισόδια µαζί, που έχουν τη µορφή µιας σειράς, αναφέρονται ως κανάλι (channel). Τα Vidcasts αντίστοιχα είναι για το video. 7. Social Networks (Κοινωνική δικτύωση) Ως Social Network µπορεί να θεωρηθεί οποιοδήποτε site προσφέρει στους επισκέπτες, µέσω µιας πλατφόρµας, τη δυνατότητα δηµιουργίας προφίλ και αλληλεπίδρασης µε άλλους χρήστες, µέσω «κοινωνικών συνδέσεων», εντός ενός χώρου ηλεκτρονικής κοινότητας. Με το όρο «φιλία» εννοούµε τη σύνδεση των προφίλ των χρηστών, µε την οποία «ξεκλειδώνονται» κάποια χαρακτηριστικά της πλατφόρµας όπως η ενηµέρωση του ενός για τις ανανεώσεις προφίλ του άλλου ή η εµφάνιση προσωπικών φωτογραφιών. Θεωρητικά, οι δυνατότητες αλληλεπίδρασης είναι άπειρες και συνήθως περιορίζονται από το χαρακτήρα που θέλει να εκφράσει το κάθε social networking site. Γενικά, τα social networks µπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο βασικές οµάδες: 1) τα κάθετα social networks που περιλαµβάνουν χρήστες-µέλη µε κοινά ενδιαφέροντα και κοινούς στόχους και 2) τα οριζόντια social networks, που αποτελούνται από µέλη µε διαφορετικά ενδιαφέροντα, που συνήθως έχουν ως σκοπό, απλώς, να έρθουν σε επικοινωνία µεταξύ τους, να γνωριστούν και να αλληλεπιδράσουν 58. Επιπλέον, αξίζει να σηµειωθεί πως έχουν δηµιουργηθεί εργαλεία 59, που δίνουν την δυνατότητα στο χρήστη να αναπτύξει ο ίδιος εύκολα και γρήγορα το δικό του social networking site. 56 Παραδείγµατα Web 2.0 εργαλείων που ασχολούνται µε το Podcasting είναι τα: Voicethread http://voicethread.com Vocaroo http://vocaroo.com, Podhawk http://www.podhawk.com 57 Παραδείγµα αποτελεί: το Vocaroo (http://vocaroo.com) 58 Ορισµένα παραδείγµατα social networking site αποτελούν τα : Facebook http://www.facebook.com Myspace http://www.myspace.com LinkedIn http://www.linkedin.com Zokem http://www.crunchbase.com/company/zokem 59 όπως το Ning http://www.ning.com και το Elgg http://elgg.org 19