Η ΤΟΠΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΚΑΡΤΕΡΗΔΕΣ ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Η ΤΟΠΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΚΑΡΤΕΡΗΔΕΣ ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ-ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΕΕ ΜΑΡΓΙΟΥΛΑ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΤΟΠΟΓΡΑΦΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΤΣΑΚΟΝΙΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΚΑΦΦΕΤΖΑΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΗΧ/ΚΟΣ ΠΑΡ/ΓΗΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΑΡΡΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΝΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΗΧ/ΚΟΣ ΠΑΡ/ΓΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Περιεχόμενα 1. ΟΙΚΙΣΜΟΣ-ΤΟΠΟΣ-ΤΟΠΙΟ-ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ... 2 1.1 Ο ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ-Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΡΑΜΠΕΛΛΟΥ...2 1.1.1 ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ...4 1.1.2 ΤΟ ΚΛΙΜΑ...5 1.1.3 ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΑΝΙΔΑ - ΒΙΟΤΟΠΟΙ...6 1.2 Η ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΕΡΑΜΠΕΛΛΟΥ-Ο ΝΕΟΣ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ...8 1.3 Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΑΡΤΕΡΗΔΩΝ ΣΤΑ ΕΞΩ ΛΑΚΩΝΙΑ...11 1.3.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ-ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ...13 1.3.2. Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ...15 1.3.3 ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΕΙΣ...16 2. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ... 17 2.1 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ...17 2.1.1 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΝΩΝ...18 3. ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ... 19 3.1 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ-ΚΙΝΗΣΗ ΠΕΖΩΝ ΚΑΙ ΤΡΟΧΟΦΟΡΩΝ...19 3.2 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ- ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΟΡΩΝ ΔΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ...20 3.2.1 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ...20 3.2.2 ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΟΡΩΝ ΔΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ...21 3.3 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ Ή ΤΟΜΕΩΝ...23 3.4 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ...24 3.5 ΧΡΟΝΟΛΙΓΙΚΗ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΚΤΙΡΙΑΚΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ...26 3.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ-ΚΤΙΡΙΑΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ...27 3.6.1 O ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ...27 3.6.2.ΚΤΙΡΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ...27 3.6.3 ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ - ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ...27 3.7 ΔΙΚΤΥΑ ΥΠΟΔΟΜΩΝ...29 3.8 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ-ΜΕΣΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΛΥΨΗΣ ΑΝΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ....30 4. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΙΔΙΟΠΡΟΣΩΠΙΑ... 32 4.1 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΤΙΡΙΩΝ ΣΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ...32 4.2 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΩΝ-ΟΓΚΟΙ...32 4.3 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΗΡΙΩΝ-ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ- ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ...33 4.4 ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΞΙΟΛΟΓΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ...33 5. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΜΙΑΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ... 34 5.1 ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ...34 5.2 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΘΕΣΠΙΣΗΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΔΟΜΗΣΗΣ-ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ...36 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 38 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 40 Χ.1 ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ...40 Χ.2 ΧΑΡΤΗΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ...41 Χ.3 ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ...42 Χ.4 ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ...43 Φ.1 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΚΑΡΤΕΡΗΔΩΝ...44 Φ.2 ΤΥΠΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ ΚΑΡΤΕΡΗΔΕΣ...45 Φ.3 ΤΟ ΔΩΜΑ...46 1

TEXNIKH EKΘΕΣΗ Η ΤΟΠΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΚΑΡΤΕΡΗΔΕΣ ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ 1. ΟΙΚΙΣΜΟΣ-ΤΟΠΟΣ-ΤΟΠΙΟ-ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ 1.1 Ο ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ-Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΡΑΜΠΕΛΛΟΥ Ο Νομός Λασιθίου, το ανατολικό μέρος της Κρήτης, το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης, έχει έκταση 1823 τ.χιλ. και πληθυσμό 76.319 κατοίκους (απογραφή του 2001). Το νομό αγκαλιάζουν τρία πελάγη: το Κρητικό από βορρά, το Λιβυκό από νότο, και το Καρπάθιο από την ανατολή, ενώ από τη δύση η οροσειρά της Δίκτης, που περιβάλλει την επαρχία Λασιθίου, δεσπόζει επιβλητικά, απλώνοντας τις κατάφυτες πλαγιές της μέχρι χαμηλά στους κάμπους Μεραμπέλλου και Ιεράπετρας σε μια χτυπητή αλλά εξόχως γραφική γεωλογική αντίθεση. Παρόλο που επικρατούν οι ημιορεινές εκτάσεις (45,8%), ενώ οι πεδινές εκτάσεις αποτελούν μόνο το 11,8% και περιορίζονται σε περιοχές γύρω από την Ιεράπετρα, στο Οροπέδιο του Λασιθίου και στην περιοχή του κόλπου του Μεραμπέλλου (πίνακας Π1), επικρατεί πλούσια βλάστηση σε κάμπους και βουνοπλαγιές, ακόμη και την εποχή του χειμώνα, χάρη στους απέραντους ελαιώνες του. Τους ανοιξιάτικους μήνες η χλωρίδα είναι καταπληκτική σε βλάστηση, πλούσια σε ποικιλία και μεθυστική σε άρωμα, συμπληρώνει την ασύγκριτη ομορφιά του τοπίου. Απέραντα ποικιλόχρωμα ταπέτα από αρωματικά βότανα, από τα κίτρινα άνθη της ξυνίδας, τα κόκκινα της παπαρούνας, τα λευκά της μαργαρίτας και άλλων λογής-λογής αγριολούλουδων απλώνονται σε κάμπους, πλαγιές και ακρογιάλια, ενώ το λεπτό τους άρωμα είναι διάχυτο στην ατμόσφαιρα. Σε απόσταση 45 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα του νομού βρίσκεται το οροπέδιο Λασιθίου, λαξευμένο μεταξύ των υψηλότερων κορυφών της Δίκτης, με το περίφημο Δικταίο Άντρο όπου σύμφωνα με το μύθο γεννήθηκε ο Δίας. Είκοσι χωριά είναι διάσπαρτα στην παραγωγική αυτή και κατάφυτη λεκάνη που την αρδεύουν 10000 περίπου γραφικοί ανεμόμυλοι. 2

Ο Νομός Λασιθίου, μέχρι το 1995 αποτελούνταν από τέσσερις επαρχίες : Μεραμπέλλου, Λασιθίου, Ιεράπετρας και Σητείας ενώ με το «Σχέδιο Καποδίστριας» Νόμο 2539/1997 διαιρέθηκε σε οκτώ δήμους. Χαρακτηριστικό του νομού είναι ότι εμφανίζει συγκέντρωση του πληθυσμού σε τρεις ισοδύναμες πληθυσμιακά αστικές περιοχές, τον Άγιο Νικόλαο, την Ιεράπετρα και τη Σητεία και σε μία μικρότερη τη Νεάπολη που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον Άγιο Νικόλαο. Οι παραπάνω αστικές περιοχές αποτελούν μετά τις συνενώσεις τους ομώνυμους δήμους που εντός των διοικητικών ορίων τους περιλαμβάνουν γειτονικούς οικισμούς στους οποίους ασκούσαν σημαντική επιρροή και πριν τη συνένωση. Οι υπόλοιποι μικροί δήμοι του Νομού επηρεάζονται από τους παραπάνω ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση. Ο πληθυσμός των δήμων του νομού παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα Π2. Π1.: Μορφολογία εδάφους Κρήτης :Νομός Λασιθίου κατανομή εκτάσεων %) ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΔΙΝΕΣ ΗΜΙΟΡΕΙΝΕΣ ΟΡΕΙΝΕΣ ΚΡΗΤΗΣ 22,7% 27,9% 49,4% Ν.ΛΑΣΙΘΙΟΥ 11,8% 45,8% 42,5% Πηγή: ΕΣΥΕ, 1991, επεξεργασία στοιχείων. Π2: Πληθυσμός Δήμων Νομού Λασιθίου Α/Α ΔΗΜΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 1 Αγίου Νικολάου 19462 2 Ιεράπετρας 23707 3 Ιτάνου 2514 4 Λεύκης 2177 5 Μακρύ Γιαλού 4204 6 Νεάπολης 6765 7 Οροπεδίου Λασιθίου 3152 8 Σητείας 14338 Πηγή: ΕΣΥΕ, 2001 3

Από την απογραφή του 2001 διαπιστώθηκε ότι ο πληθυσμός του Νομού Λασιθίου αυξήθηκε σε σχέση με την προηγούμενη απογραφή του 1991 κατά 7%, ενώ η πληθυσμιακή πυκνότητά του αυξήθηκε από 36,3 κατ./τετ.χιλ. το 1971 σε 41,9 το 2001. Παρόλα αυτά όμως ο νομός παρουσιάζεται πιο αραιοκατοικημένος σε σύγκριση με το επίπεδο της περιφέρειας Κρήτης που το 2001 είναι 72,1 κατ./τετ.χιλ. (πίνακας Π3). Περιοχές ΠΛΗΘ. 1971 Π3:Πληθυσμιακές μεταβολές και πυκνότητα κατοίκησης ΠΛΗΘ. 1981 ΠΛΗΘ. 1991 ΠΛΗΘ. 2001 Επιφάνεια Σε τετρ.χιλ Κάτοικοι ανά τετρ.χλμ. 1971 1981 1991 2001 Ν.Λασιθίου 66.226 70.053 71279 76319 1.823 36,3 38,4 39,1 41,9 Κρήτης 456.642 502.165 540.054 601.131 8.336 54,8 60,2 64,8 72,1 Ν.Λασιθίου/ Κρήτη 15% 14% 13% 13% Πηγή:ΕΣΥΕ, απογραφές πληθυσμού Είναι σημαντικό να πούμε ότι στα προηγούμενα μεγέθη δεν προσμετρείται η εποχιακή αύξηση του πληθυσμού που παρατηρείται στην Κρήτη κατά τη θερινή περίοδο λόγω του τουρισμού. 1.1.1 ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η γεωμορφολογία του νομού περιλαμβάνει παραθαλάσσιες περιοχές, πεδινές εκτάσεις που περιορίζονται σε ορισμένες μόνο παράκτιες περιοχές καθώς και γύρω από τον οδικό άξονα Αγίου Νικολάου Νεάπολη ημιορεινές και ορεινές περιοχές (χάρτης 1). 4

Χάρτης 1 1.1.2 ΤΟ ΚΛΙΜΑ Το κλίμα είναι ξηροθερμικό και χαρακτηρίζεται από βροχοπτώσεις τους χειμερινούς μήνες και από άνυδρες συνθήκες τους καλοκαιρινούς. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως τυπικό μεσογειακό, που δημιουργεί τις ιδανικές συνθήκες διαβίωσης και αναψυχής, εξαιτίας των ισχυρών ανεμών και της μεγάλης ηλιοφάνειας που συμβάλουν στην απομάκρυνση της υγρασίας. 5

Η φιλικότερη εποχή είναι το φθινόπωρο, με θερμοκρασίες που συχνά ξεπερνούν αυτές της άνοιξης. Οι κλιματολογικές αυτές συνθήκες έχουν συμβάλει καθοριστικά τόσο στην μεγάλη ανάπτυξη του τουρισμού, αρκετών εναλλακτικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, καθώς και ενασχολήσεων στον πρωτογενή τομέα που δημιουργούν συμπληρωματική πηγή στο οικογενειακό εισόδημα. 1.1.3 ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΑΝΙΔΑ - ΒΙΟΤΟΠΟΙ Για την περιγραφή της πανίδας εξετάζονται συνήθως η παρουσία διαφόρων ενδημικών ειδών, η ποιότητα των βιοτόπων τους και η βιοποικιλότητα των ειδών αυτών. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στο Νομό Λασιθίου μείωση της βιοποικιλότητας. Η κυριότερη αιτία μείωσης της βιοποικιλότητας είναι η παρουσία ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (κυνήγι, ρύπανση, περιορισμός των βιοτόπων) ή και η απουσία ορισμένων δραστηριοτήτων που λειτούργησαν αρνητικά για την ύπαρξη ορισμένων ειδών (περιορισμός ελεύθερης βοσκής, αλλαγή του τρόπου καλλιέργειας). Τα μεγάλα θηλαστικά λείπουν από την περιοχή, ενώ από τα σημαντικότερα μικρά θηλαστικά είναι το κουνάβι, ο ασβό-άρκαλος, ο λαγός που ο πληθυσμός του παρουσιάζει αυξομειώσεις και εξαρτάται κυρίως από τη θήρα και η νυφίτσα που παρατηρείται πλέον σπάνια. Το σημαντικότερο ερπετό που παρατηρείται στην περιοχή είναι η θαλάσσια χελώνα Careta- Careta, χωρίς να έχουν αναφερθεί παραλίες ωοτοκίας. Ένα από τα σημαντικότερα αμφίβια είναι ο δενδροβάτραχος. Επίσης η ορνιθοπανίδα αποτελεί μεγάλο μέρος του κεφαλαίου της πανίδας, λόγω της συχνότητας της παρουσίας της τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα. Τα σημαντικότερα είδη του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι ο αιγαιόγλαρος που είναι παγκόσμια απειλούμενο είδος. Ακόμα η περιοχή του Αλμυρού στον Άγιο Νικόλαο αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους βιότοπους για πολλά θαλασσοπούλια και άλλα είδη πουλιών που επισκέπτονται εποχιακά την περιοχή. Στο χερσαίο περιβάλλον παρατηρείται μεγάλη ποικιλία αρπακτικών, όπως ο γυπαετός, ο χρυσαετός, ο σπιζαετός κλπ. Από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες που επιδρούν στην ποιοτική και ποσοτική εξάπλωση της άγριας πανίδας είναι οι κλιματολογικές συνθήκες, οι ανθρωπογενείς παράγοντες και η ποιοτική και ποσοτική κατανομή της χλωρίδας. Χαρακτηριστικό της χερσαίας πανίδας είναι η τοπική μείωση των ατόμων και οφείλεται σε διάφορους ανθρωπογενείς παράγοντες. (δόμηση, καταστροφή βιοτόπων, ρύπανση, υπερ-αλιεία, κυνήγι κλπ.) 6

Τα αρπακτικά πουλιά, τα οποία θεωρούνται δείκτες ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος, έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Σε ότι αφορά τη βλάστηση, η Κρήτη είναι η φυσική και φιλόξενη κατοικία μιας πλούσιας και πολυποίκιλης χλωρίδας. Ανάμεσα σε πλήθος φυτών υπάρχουν και 130 διαφορετικά είδη αγριολούλουδων και βοτάνων που φυτρώνουν μόνο στην Κρήτη. Σ αυτά συγκαταλέγεται το δίκταμο (Organium Dictamus), βότανο, γνωστό ήδη από τον Αριστοτέλη για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Η περιοχή του Μεραμπέλου βρίσκεται στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (παραλιακή λοφώδης και υποορεινή περιοχή).σε υψόμετρο κάτω των 600μ. παρατηρούμε ενώσεις φρύγανων και ακανθώδεις θάμνου, ενώ σε υψόμετρα άνω των 100μ. κυριαρχούν οι καλλιέργειες της ελιάς τα εσπεριδοειδή κλπ. Η άνοιξη είναι σίγουρα η καλύτερη περίοδος για να θαυμάσει κάποιος τη χλωρίδα του νησιού, τότε που η φύση αναγεννιέται ύστερα από τις βροχοπτώσεις του χειμώνα. Τα χωράφια μοιάζουν να φλέγονται από τις κόκκινες παπαρούνες και ο αέρας μοσχοβολά από το άρωμα των πορτοκαλανθών και των λεμονανθών. Το καλοκαίρι η επιφάνεια του εδάφους καλύπτεται από ξερά θαμνόδεντρα, ενώ οι ρεματιές γεμίζουν από ανθισμένες ροδοδάφνες και λυγαριές. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα οι μελαγχολικές ανεμώνες και τα ζουμπούλια είναι άφθονα στην φύση. Άλλα δενδρώδη είδη που παρατηρούνται διάσπαρτα είναι η ελιά, η αμυγδαλιά, η άμπελος, η καρυδιά, η χαρουπιά. Εκτός από τα παραπάνω είδη χλωρίδας υπάρχει και μια κατηγορία εισαγόμενων ειδών που χρησιμοποιούνται κυρίως για φυτεύσεις στο αστικό περιβάλλον, όπως ο ευκάλυπτος, η λεύκα, οι ακακίες διάφορα είδη πεύκης, κυπαρισσιού, φοίνικες κλπ. Ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που καθορίζουν την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος είναι οι πυρκαγιές. Από πληροφορίες του Δασαρχείου Αγίου Νικολάου, οι σημαντικότερες ανθρωπογενείς αιτίες των πυρκαγιών, σύμφωνα με τη συχνότητα εμφάνισής τους, προέρχονται από τη δημιουργία βοσκοτόπων, το κάψιμο ξερών κλαδιών, την αμέλεια την παρουσία σκουπιδότοπων σε γειτονική περιοχή και από πρόθεση. Οι πυρκαγιές των τελευταίων χρόνων υπήρξε και είναι ο κυριότερος κίνδυνος που υφίσταται για τα δάση και τις δασικές εκτάσεις και σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (ιδιοκτησιακό καθεστώς, αυθαίρετη δόμηση, αλόγιστες επεμβάσεις κλπ) χρόνο με το χρόνο μειώνουν το ποσοστό 7

δασοκάλυψης. Για τις συνθήκες του τόπου οι καμένες χορτολιβαδικές εκτάσεις αναγεννιόνται σε διάστημα 5-10 χρόνια, οι δασικές εκτάσεις αναγεννιόνται εφόσον δεν υπάρχει πίεση από τη βοσκή σε διάστημα 10-15 χρόνια, ενώ τα ψηλά δάση τραχείας Πεύκης, κυπαρισσιού, πρίνου και θαμνώδους κέδρου καταστρέφονται ολοσχερώς, χωρίς άμεσες δυνατότητες αναγέννησης. Από το Δασαρχείο και από τη Δ/νση Πυροσβεστικής, καθώς και από εθελοντικές ομάδες του νομού λαμβάνονται μέτρα δασοπροστασίας και αποκατάστασης των καμένων δασών που ευτυχώς για την περιοχή μας δεν είναι μεγάλες αυτές οι εκτάσεις. Σημαντικότερος υδροβιότοπος της περιοχής είναι του Αλμυρού βρίσκεται 1 km από την πόλη του Αγίου Νικολάου, επί του Επαρχιακού δρόμου Αγίου Νικολάου-Σητείας και είναι ένας από τους ελάχιστους υδροβιότοπους στην Κρήτη και έχει χαρακτηριστεί σαν περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους. (ΦΕΚ 814/Β/19-9-1979) Διασχίζεται από ένα ποτάμι, τον Αλμυρό, το οποίο δημιουργείται από σειρά διάσπαρτων πηγών, με βάθος από 1 έως 5 μέτρα. Είναι πλούσιος σε πανίδα και χλωρίδα με λιμνάζοντα και τρεχούμενα γλυκά νερά, που ενώνονται με τα θαλάσσια και γίνονται υφάλμυρα. Το μεγαλύτερο μέρος του καλύπτεται από καλάμια, ενώ η χλωρίδα συμπληρώνεται από αλμυρίκια, ευκαλύπτους και σχίνους. Ο τόπος είναι πλούσιος σε ψάρια, ιδίως κεφάλους και λαβράκια, χέλια και αποτελεί σταθμό για πολλά αποδημητικά πουλιά, που ξεκουράζονται ή και φωλιάζουν. Τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρηθεί 80 είδη πουλιών, άλλα μεταναστευτικά και άλλα μόνιμα: Ερωδιοί, τσαλαπετεινοί, αγριόπαπιες., αγριόχηνες, χαλκόκοτες, μαυρόπαπιες κλπ. Υπάρχουν επίσης χέλια και μικρόσωμες χελώνες, που γενούν τα αυγά τους στην άμμο, δίπλα στη θάλασσα. Ο υδροβιότοπος του Αλμυρού καταλήγει προς τη μεριά της θάλασσας σε μια από τις αμμώδεις παραλίες του Αγίου Νικολάου που έχει μήκος περίπου 500 μ. και βρίσκεται κοντά σε κατοικημένες περιοχές. 1.2 Η ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΕΡΑΜΠΕΛΛΟΥ-Ο ΝΕΟΣ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Η περιοχή της ιστορικής επαρχίας Μεραμπέλλου,μιας από τις 4 επαρχίες του Νομού Λασιθίου περιλαμβάνει τους Καποδιστριακούς δήμους Αγίου Νικολάου και Νεάπολης καθώς και την κοινότητα Βραχασίου, και είναι εκείνη που παρουσίαζε τη μεγαλύτερη δημογραφική και αναπτυξιακή εξέλιξη κατά την απογραφή του 2001. Σύμφωνα με τον πρόσφατο Ν.3852/2010 Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης (Πρόγραμμα Καλλικράτης) οι δύο Δήμοι και η κοινότητα Βραχασίου ενώνονται για να αποτελέσουν τον νέο Δήμο Αγίου Νικολάου με συνολικό πληθυσμό 26227 8

κατοίκους. Το αποτέλεσμα της ένωσης είναι μια περιφερειακή ενότητα με δικές της οικονομικές δυνατότητες και δυναμικές και σημαντικά πλεονεκτήματα ως προς το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Με την ένωση αυτή θα έλεγε κανείς ότι οι οικισμοί ξαναβρήκαν την ενότητά τους, την οποία είχαν ακόμη και από τα αρχαία χρόνια, όταν άκμαζαν στον ίδιο χρόνο οι δύο ομώνυμες πόλεις με το όνομα Λατώ (Λατώ η Ετέρα και Λατώ προς Καμάρα) των οποίων το όνομα διαιωνίζουν πιθανότατα ως τις μέρες μας τα Λακώνια, έστω και παραφθαρμένο. Τα όρια του νέου Δήμου Αγίου Νικολάου ακολουθούν τα παλαιότερα όρια των δύο Δήμων (Νεάπολης και Αγίου Νικολάου) καθώς και της κοινότητας Βραχασίου. Σημαντικότεροι ποταμοί της περιοχής είναι ο Ξηροπόταμος, ενώ υπάρχουν άλλα μικρότερα ρέματα, όπως είναι το ρέμα της Αμμουδάρας, το ρέμα της Βρωμολίμνης, του Αλμυρού, του Ληστή σπήλιο κλπ. Η βιωσιμότητα, η εξέλιξη και η ανάπτυξη της περιοχής οφείλεται κυρίως στη δυναμική των τομέων του τουρισμού και της γεωργίας (καλλιέργεια της ελιάς) σε συνδυασμό με τα φυσικά πλεονεκτήματα της περιοχής, το θαυμάσιο κλίμα, τα πολιτιστικά αλλά και τα αποθέματα της οικιστικής ανάπτυξης. Από αρχαιολογικής άποψης, η περιοχή διαθέτει μνημεία και χώρους με πολιτιστικό ενδιαφέρον, από διαφορετικές ιστορικές περιόδους καθώς και σύνολα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος όπως ερείπια αρχαίων πόλεων, συνοικισμών, κτιρίων (η αρχαία Λατώ, η αρχαία Ολούς, η Σπιναλόγκα, η αρχαία Δρήρος κλπ). Οι κάτοικοι του Μεραμπέλου φαίνεται να ήταν οι πιο θρήσκοι Κρητικοί, ή τουλάχιστον αγαπούσαν τον μοναχισμό. Αυτό μαρτυρεί ο μεγάλος αριθμός των μοναστηριών και των εκκλησιών που σώζονται στην περιοχή (του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, της Παναγίας της Κεράς στην Κριτσά, του Αγίου Νικολάου στον Αγιο Νικόλαο, η ιστορική Μονή της Αγίας Τριάδας, η ιερά μονή της Κουφής Πέτρας, των Κρεμαστών, του Αρετίου κλπ). Οι δύο μεγάλες πόλεις της περιοχής του Αγίου Νικολάου, πρωτεύουσας του Νομού Λασιθίου, αλλά και της Νεάπολης, ιστορικού κέντρου της επαρχίας Μεραμπέλου, συγκεντρώνουν εκτός των άλλων Δημόσιες Υπηρεσίες της Περιφερειακής Διοίκησης και Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, καθώς και διανομαρχιακές Υπηρεσίες. Επίσης, συγκεντρώνουν ένα σημαντικό αριθμό οργανισμών κοινής ωφέλειας και επαγγελματικών ή πολιτιστικών ενώσεων και συλλόγων, γεγονός που τις κάνει να ξεχωρίζουν στο πολυκεντρικό δίκτυο των οικισμών του Νομού Λασιθίου για λόγους κυρίως γεωγραφικούς, οικονομικοκοινωνικούς και διοικητικούς. 9

Το δίκτυο των οικισμών της περιοχής διατάσσεται ανομοιογενώς και με ιδιαίτερη πυκνότητα. Διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: αυτούς που αναπτύχθηκαν γραμμικά στην παράκτια ζώνη του κόλπου του Μεραμπέλου και έχουν τουριστικό κυρίως χαρακτήρα. Κύριο χαρακτηριστικό αυτών είναι τα μεγάλα ξενοδοχεία και οι τουριστικές κατοικίες (Αγίου Νικολάου, Ελούντας, Καλό Χωριό, Σείσι, Μιλάτος κλπ). Στη δεύτερη κατηγορία των οικισμών περιλαμβάνονται όλοι οι διάσπαρτοι ορεινοί και ημιορεινοί οικισμοί της αγροτικής ενδοχώρας. Στους οικισμούς αυτούς πρωτεύοντα ρόλο παίζουν οι δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα η γεωργία και η κτηνοτροφία. Από την παραπάνω κατηγορία κάποιοι οικισμοί θεωρούνται δυναμικοί όπως ο Κρούστας, η Κριτσά, η Πρίνα, τα Λακώνια κλπ) και άλλοι στάσιμοι (Τάπες, Λούμας, Νικηθανό κλπ). Τον αστικό πυρήνα του Αγίου Νικολάου και της Νεάπολης αποτελούν κυρίως πυκνοδομημένες και πυκνοκατοικημένες περιοχές. Οι οικισμοί συνδέονται μεταξύ τους με ασφαλτοστρωμένο ή τσιμεντοστρωμένο δίκτυο που σε πολλά σημεία του τόσο το οδόστρωμα, όσο και τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του χρειάζονται βελτίωση ή επανασχεδιασμό ώστε να γίνει το δίκτυο πιο ασφαλές και λειτουργικό. Ο δρόμοι αυτοί δεν εξυπηρετούν μόνο την επικοινωνία των οικισμών μεταξύ τους αλλά πρώτιστα συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου και αποτελούν το δίκτυο εξυπηρέτησης όλων των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στον Δήμο (τουριστικές, αγροτικές κλπ) Ο αδιάκοπος καταιγισμός νεωτερισμών που επέβαλε και επιβάλλει το φαινόμενο του τουρισμού, η εγκατάλειψη της υπαίθρου, οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή, με την πάροδο του χρόνου μεταβάλουν ριζικά τόσο τα φυσικά όσο και τα ανθρωποποίητα στοιχεία που συνθέτουν τη φυσιογνωμία των οικισμών. Συχνά δε η μεταβολή (καταστροφή) είναι τόσο ραγδαία και ανεξέλεγκτη που μπορεί να γίνει λόγος για ολοκληρωτική μεταβολή της φυσιογνωμίας του τόπου. Οι μικροί και μεγάλοι οικισμοί μας, τουριστικοί ή μη φορτωμένοι μνήμες και έθιμα από το παρελθόν, τόποι γεμάτοι ενδιαφέροντα για τους νοσταλγούς, παραδόσεις, κοσμοπολίτικα κέντρα για τους γλεντζέδες, παράδεισοι γαλήνης για τους ησυχαστές, ιδανικές λουτροπόλεις για τους παραθεριστές οδηγούνται άλλοι στην ερημοποίηση και άλλοι σε μια ισοπεδωτική τυποποίηση αντίστοιχη άλλων αναπτυγμένων τουριστικών περιοχών και ανάλογη των προτιμήσεων που επιβάλουν οι tour operators και οι εμπνευστές της παγκοσμιοποίησης. Οι μικροί και μεγάλοι οικισμοί μας, πιστεύουμε ότι διαθέτουν όλες εκείνες τις δυνάμεις αντίστασης ώστε να μη δεχθούν άκριτα την παγκοσμιοποίηση που τους επιβάλλεται. 10

Με την παρούσα εργασία επιχειρείται να αποδοθεί η ιδιαίτερη ταυτότητα του οικισμού Καρτέρηδες και των στοιχείων που τη συνθέτουν καθώς και του ιδιαίτερου χαρακτήρα του οικισμού μέσω της φυσιογνωμίας του. Κύριοι στόχοι μας είναι ο εντοπισμός των κανόνων με τους οποίους δημιουργήθηκε η φυσιογνωμία του, η προστασία της συλλογικής μνήμης, η αξία του συμβόλου, η αναγνώριση, η κατάκτηση και βίωση των αρετών αυτού του τόπου και των στοιχείων εκείνων που έχουν ήδη αποκτήσει μέσα στο χρόνο. Ελπίζουμε η εργασία μας αυτή να είναι ένα μικρό λιθαράκι που θα συμβάλει στη διαφύλαξη του οικισμού, στην καλύτερη αναγνώριση και κατανόηση του και στην ανάδειξη της φυσιογνωμία του. Επιπρόσθετα, θα αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο στην ανάπτυξη δράσεων και παρεμβάσεων ανάπλασης, ώστε τελικά να αναδειχτούν εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να αναπτυχθούν στον υψηλότερο βαθμό για να εμφανίσουν την τελειότερη φυσιογνωμία τους. 1.3 Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΑΡΤΕΡΗΔΩΝ ΣΤΑ ΕΞΩ ΛΑΚΩΝΙΑ Στα δυικά της Επαρχίας Μεραμπέλλου, σε μια μακρόστενη και καταπράσινη κοιλάδα βρίσκονται δύο διαφορετικές κοινότητες (Δημοτικά Διαμερίσματα) των Έξω και Μέσα Λακωνίων, οι οποίες αποτελούνται από μικρότερους οικισμούς γειτονιές- που φέρουν τα ονόματα συχνά των οικογενειών που τις κατοικούν. Ο οικισμός των Καρτέρηδων βρίσκεται στο Δημοτικό Διαμέρισμα των Έξω Λακωνίων του Δήμου Αγίου Νικολάου (φωτ.1). Στα Έξω Λακώνια, περιλαμβάνονται οι οικισμοί: Φιορέτζηδες, Μαρνέλληδες, Καρτέρηδες, Πεπόνηδες, Βλάχηδες και ο οικισμός της Παναγίας που είναι και ο μεγαλύτερος. Αν εξαιρέσει κανείς τον οικισμό Παναγία, οι πέντε άλλοι οικισμοί έχουν ονόματα οικογενειακά τα περισσότερα βυζαντινά ή ενετικά. Στον πίνακα Π4 παρουσιάζεται ο πληθυσμός των οικισμών που αποτελούν τα Έξω Λακώνια κατά την απογραφή του 2001. 11

Π4 : Πληθυσμός Τ.δ. Έξω Λακκωνίων ΟΙΚΙΣΜΟΣ Έξω Λακκώνια (Παναγία) ΚΑΤΟΙΚΟΙ 144 Βλάχηδες 19 Καρτέρηδες 31 Μαρνέλληδες 82 Πεπόνηδες 4 Φιορέτζηδες 18 ΣΥΝΟΛΟ 298 Πηγή: ΕΣΥΕ, 2001 Πρόκειται για μικρούς οικισμούς διάσπαρτους στον κατάφυτο από ελιές κάμπο. κτισμένους σε πολύ μικρή απόσταση μεταξύ τους, Φωτογραφία 1 Φωτογραφία 2 12

1.3.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ-ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ Για πρώτη φορά η περιοχή των Λακωνίων αναφέρεται στο ημερολόγιο του γάλλου πρεσβευτή A.Fabrequettes, ο οποίος επισκέφτηκε και περιέγραψε σύντομα την Ανατολική Κρήτη το 1834 και την ονομάζει La Gognia (Λακώνια). Πρώτη φορά αναφέρονται τα Έξω Λακώνια στην απογραφή του 1881. Ανήκαν στον Δήμο Χουμεριάκου και είχαν 203 χριστιανούς κατοίκους και γράφονται Έξω Λακκώνια με 2 «κ», ενώ σήμερα γράφεται με ένα «κ». Ο Στέριος Σπανάκης ετυμολογεί το όνομα Λακώνια από τη λέξη λαγών- λαγόνος (λαγκός) δηλαδή το κοίλον, το κενόν διάστημα επειδή σχηματίζονται κοιλώματα από τους γύρω λόφους. Πιο πιθανό είναι η ονομασία να προέρχεται από την μορφολογία του εδάφους, καθώς πριν από μερικά χρόνια ήταν συνηθισμένο να πλημμυρίζει ο κάμπος για μεγάλο χρονικό διάστημα, δηλαδή υπήρχαν πολλοί «Λάκκοι», δηλαδή τα Λακώνια. Είναι πιθανόν, όμως, το όνομα να προέρχεται ως παραφθαρμένο του ονόματος των αρχαίων πόλεων Λατώ (Λατώ η Ετέρα και Λατώ προς Καμάρα) και η λέξη Λακώνια να σημαίνει λατωίς χώρα, δηλαδή η περιοχή της Λατούς. Οι δύο πόλεις υπήρξαν ισχυρότερες και ένα σηματικό κέντρο εξουσίας στην Κρήτη. Η περιοχή των Λακωνίων ήταν ο συντομότερος δρόμος επικοινωνίας των δύο αυτών πόλεων. Η απόσταση μεταξύ της αρχαίας πόλης Λατώ προς Καμάρα και Λακωνίων είναι περίπου 2 χιλ. Οι συνεντεύξεις ηλικιωμένων κατοίκων της περιοχής, καθώς και τα ονόματα που δόθηκαν στους οικισμούς μαρτυρούν την ύπαρξη των οικισμών τουλάχιστον από τον 15 ο αιώνα. Αυτό άλλωστε δείχνει η εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στα Εξω Λακώνια, η κτητορική επιγραφή της παλιάς Μονής της Αγίας Τριάδας στα Μέσα Λακώνια (Φλαμουριανά)και η γλυπτική επιγραφή της Παναγίας στο Χαμηλό η οποία αναφέρει ότι η εκκλησία ανοικοδομήθηκε το 1614/5. Φαίνεται λοιπόν, ότι η περιοχή παρουσιάζει ενδιαφέρον στις αρχές του 17 ου αιώνα και προσελκύει μοναχούς, οι οποίοι χτίζουν εδώ τις εκκλησίες των και μονάζουν. Πιθανόν από αυτό θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι μέχρι τον 16ο αιώνα η περιοχή ήταν ακατοίκητη και δεν υπήρχαν οι συνοικισμοί. Δεν αποκλείεται επίσης οι πρώτοι κάτοικοι να προήλθαν από την Αμοργό διωγμένοι από τις πειρατικές επιδρομές των Τούρκων στα νησιά του Αιγαίου πελάγους, στην εποχή της μεγάλης ακμής της Κρήτης και πριν εμφανιστούν στην Κρήτη οι Τούρκοι. Ο Οικισμός των Καρτέρηδων βρίσκεται στα Έξω Λακώνια σε υψόμετρο 140μ. στα βορειοδυτικά της κοιλάδας των Λακωνίων. Απέχει περίπου 9χλμ. από τον Άγιο Νικόλαο, την έδρα 13

του ομώνυμου Δήμου και 8χλμ. από τη Νεάπολη, το ιστορικό κέντρο της περιοχής. Από το Ηράκλειο απέχει 53 χλμ. Αναφέρεται ως οικογενειακός οικισμός. Για πρώτη φορά οι Καρτέρηδες απογράφονται το 1940 με 63 κατοίκους στην κοινότητα Έξω Λακωνίων. Το 1951 ανήκουν στην ίδια Κοινότητα με 54 κατοίκους, το 1961 με 51, το 1971 με 42, το 1981 με 30 και το 1991 με 40 κατοίκους, ενώ το 2001 με 31, οι περισσότεροι από αυτούς είναι ηλικιωμένοι. Το τοπωνύμιο προέρχεται από το οικογενειακό όνομα Καρτέρης με πιθανή προέλευση από τα χρόνια της Ενετοκρατίας. Σημαντικά μνημεία-τοπόσημα της περιοχής είναι ο νεόκτιστος ναός του Αγίου Αντωνίου, ο οποίος κατασκευάζεται τα τελευταία από τον Εμμανουήλ Καρτέρη. (δεν εγκαινιάστηκε ακόμη), καθώς και ένα παλιό ελαιουργείο (φάμπρικα) το οποίο λειτούργησε στις αρχές του 20 ου αιώνα και είναι ιδιοκτησία της οικογένειας Καρτέρη. Η φάμπρικα σταμάτησε να λειτουργεί το 1969, όμως στο εσωτερικό του κτιρίου διασώζονται όλες οι μηχανές και τα εξαρτήματα, σαν να διακόπηκε ξαφνικά η λειτουργία του. Φωτογραφία 3 Η φάμπρικα αυτή αποτελεί ένα εγκαταλελειμμένο λαογραφικό μουσείο που οφείλουμε να διασώσουμε και να αναδείξουμε. Φωτογραφία 5 Φωτογραφία 4 14

1.3.2. Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Ο οικισμός Καρτέρηδων παρουσιάζει σήμερα όχι μόνο μια φθίνουσα δημογραφική κατάσταση αλλά αξιοσημείωτη είναι και η συγκέντρωση ηλικιωμένων άνω των 65 ετών. Η έλλειψη υποδομών, η μικρή απόσταση του οικισμού από το τοπικό κέντρο του Αγίου Νικολάου, η ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού των τελευταίων δεκαετιών οδήγησαν ένα μεγάλο αριθμό κατοίκων σε εσωτερική μετανάστευση κυρίως προς τον Άγιο Νικόλαο. Από τις συνεντεύξεις με κατοίκους του οικισμού διαπιστώσαμε ότι η παγκοσμιοποίηση, η τεράστια αύξηση της ανεργίας, καθώς και η οικονομική κρίση ανάγκασε έναν μεγάλο αριθμό νέων ανθρώπων, παρά την απασχόλησή τους σε περιοχές εκτός οικισμού να εξακολουθεί να διαμένει εκεί και να πραγματοποιεί παρεμβάσεις επισκευαστικού χαρακτήρα σε παλιά κτίσματα κατοικιών. Επίσης διαπιστώσαμε ότι τα παλιά ερειπωμένα κτίρια του προσελκύουν το ενδιαφέρον πολλών αλλοδαπών, πολιτών κυρίως της ευρωπαϊκής ένωσης ο οποίοι τα αγοράζουν, τα αναπαλαιώνουν και τα χρησιμοποιούν κυρίως ως εξοχική κατοικία. Πιστεύουμε ότι η αγορά και η επισκευή παλιών κτισμάτων, λόγω της οικονομικής κρίσης, θα αποτελέσει την καλύτερη επιλογή των νέων για τη δημιουργία της κύριας κατοικίας τους. Η παρουσία αυτών των ανθρώπων λειτουργεί θετικά τόσο για την τόνωση του δημογραφικού και του παραγωγικού πληθυσμού όσο και για την προστασία μικρών ιδιαίτερα κοινοτήτων από την εγκατάλειψη και την ερήμωση. Παράλληλα ευνοεί με ποικίλους τρόπους την προστασία του κτιριακού και του αρχιτεκτονικού αποθέματος από τη φυσική φθορά και τη διατήρηση ενός ανθεκτικότερου κοινωνικού πυρήνα, εμπλουτισμένου με ποικίλα πολιτισμικά ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά. Οι ηλικιωμένοι κάτοικοι του οικισμού περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους στα καφενεία του γειτονικού οικισμού της Παναγίας, στις μικρές γειτονιές του οικισμού, με επισκέψεις στον Άγιο Νικόλαο και στην Νεάπολη, τοπικά κέντρα με τα οποία οι κάτοικοι διατηρούν στενούς δεσμούς. Οι θρησκευτικές εορτές, αποτελούν για την τοπική κατοικία ευκαιρία επαφής και συνάντησης. Παρά την μείωση του πληθυσμού, την αλλαγή συνηθειών και τρόπου ζωής φαίνεται ότι ανθρώπινες σχέσεις και οι δεσμοί διατηρούνται ακόμη. Σημαντικές εορτές-εκδηλώσεις του χρόνου για τους κατοίκους είναι η εορτή της Αγίας Τριάδας, του Αγίου Αντωνίου, αλλά και του Κλύδωνα. Ο Δήμος Αγίου Νικολάου οφείλει να στηρίζει αυτές τις εκδηλώσεις αφού συμβάλλουν καθοριστικά στη διατήρηση της τοπικής παράδοσης και παράλληλα προβάλλουν τα ιδιαίτερα στοιχεία της φυσιογνωμίας της. 15

1.3.3 ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΕΙΣ Ο οικισμός εξυπηρετείται κυρίως από το Επαρχιακό δίκτυο (Ε.Ο15: Άγιος Νικόλαος-(από Εθνική οδό Αγίου Νικολάου-Σητείας)-Λακώνια-Πεπόνηδες) Ο δρόμος αυτός χαρακτηρίζεται από χαμηλούς φόρτους, ενώ η ποιότητα του οδοστρώματος και τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του μπορεί να θεωρηθούν ικανοποιητικά. Ο οικισμός εξυπηρετείται κυρίως από την υπεραστική συγκοινωνία του ΚΤΕΛ, με αφετηρία τον Άγιο Νικόλαο και τερματισμό στον οικισμό της Παναγίας ο οποίος απέχει ένα περίπου χιλιόμετρο από τον Οικισμό. Η σύνδεση του οικισμού με την Εθνική οδό Αγίου Νικολάου-Ηρακλείου γίνεται με αγροτικό δρόμο ο οποίος συνδέει τον οικισμό με τον οικισμό της Παναγίας και καταλήγει στην περιοχή του «Ανυφαντή». Η έλλειψη κόμβου σύνδεσης των δύο δρόμων θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης, αφού το εν λόγω σημείο κρίνεται επικίνδυνο για την ασφάλεια των πολιτών. 16

2. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ 2.1 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ Ο χαρακτήρας του οικισμού είναι πεδινός με περιβόλια και ελαιώνες. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων του οικισμού αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Μεραμπέλου είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία, δραστηριότητες δηλαδή του πρωτογενή τομέα. Αν και οι κάτοικοι της περιοχής είναι οι περισσότεροι συνταξιούχοι και υπερήλικες από την επικοινωνία που είχε η ομάδα μας μαζί τους Φωτογραφία 6 διαπιστώσαμε ότι ασχολούνται ακόμη με την καλλιέργεια της ελιάς, την καλλιέργεια κηπευτικών ειδών καθώς και με την οικόσιτη κτηνοτροφία. Οι απασχολήσεις αυτές συμπληρώνουν τη μικρή αγροτική σύνταξή τους και καλύπτουν τις βασικές ανάγκες διαβίωσης των κατοίκων. Ένα μέρος του πληθυσμού μετακινείται καθημερινά προς το τοπικό κέντρο, τον Άγιο Νικόλαο, αλλά και την Ελούντα, όπου εργάζεται σε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, αλλά και σε δημόσιες υπηρεσίες. Ο εποχιακός χαρακτήρας του τουρισμού που προσφέρουν τα παραπάνω τοπικά κέντρα καθώς και η μικρή απόσταση του οικισμού από τα τοπικά κέντρα ενισχύουν την παράλληλη ενασχόληση των κατοίκων της μέσης κυρίως ηλικίας στην καλλιέργεια και το μάζεμα της ελιάς κατά τους χειμερινούς κυρίως μήνες. Η παγκόσμια οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων, έχει ωθήσει πολλούς νέους ανθρώπους να επιστρέψουν στη γενέτειρά τους και να ξανά ασχοληθούν με την καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα της ελιάς. Υπάρχει και ένας περιορισμένος αριθμός κατοίκων που απασχολούνται σε υπηρεσίες εκτός οικισμού-,εξακολουθούν όμως να διατηρούν την κύρια κατοικία τους στον οικισμό. Στα έξω Λακώνια λειτουργούν σήμερα 2 ιδιωτικά ελαιουργεία, τα οποία εξυπηρετούν τις ανάγκες της περιοχής. Από την επίσκεψή μας στον οικισμό δεν διαπιστώσαμε καμιά παρουσία μεταποίησης, ούτε κάποιας άλλης μικρής βιοτεχνίας στον οικισμό. 17

2.1.1 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΝΩΝ Απ τη διεύθυνση Γεωργίας, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2005 έχουν καταγραφεί για τα Έξω Λακώνια 74.750 ελαιόδεντρα, με συνολική παραγωγή ελαιοποιήσιμων ελιών 1.051.354 kgr. Επίσης για τα Μέσα Λακώνια έχουν καταγραφεί 78.000 ελαιόδεντρα με συνολική παραγωγή ελαιοποιήσιμων ελιών 1.260.000 kgr. Όσον αφορά στις εκτάσεις οιναμπέλων και λαχανοκομικών ειδών από τα στοιχεία της Δ/νσης Γεωργίας προκύπτει ο παρακάτω πίνακας Δημοτικό Διαμέρισμα Έξω Λακώνια Μέσα Λακώνια Οινάμπελοι Έκταση/στρ Παραγωγή Σε kgr Λαχανοκομικα Είδη Έκταση/στρ 153 63.000 97 15 2.500 267 Επίσης από τη Δ/νση γεωργίας σύμφωνα με τα στοιχεία του 2005 έχουν καταγραφεί για τα Έξω Λακώνια 508 πρόβατα και 113 αίγες ενώ για τα Μέσα Λακώνια καταγράφεται μόνο οικόσιτη κτηνοτροφία. 18

3. ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ 3.1 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ-ΚΙΝΗΣΗ ΠΕΖΩΝ ΚΑΙ ΤΡΟΧΟΦΟΡΩΝ Ο ιστορικός πυρήνας του οικισμού εξυπηρετείται από ένα σχετικά μικρό δίκτυο στενών δρόμων-σοκακιών που ενώνονται μεταξύ τους και διασταυρώνονται με άλλους, διαμορφώνοντας ένα πλέγμα συνδέσεων που σε ορισμένες περιπτώσεις οδηγούν σε αδιέξοδο. Φωτογραφία 7 Φωτογραφία 8 Λόγω του ανάγλυφου του οικισμού υπάρχουν προβλήματα κλίσεων. Ιδιαίτερα στην περιοχή του ιστορικού πυρήνα υπάρχουν στενοί δρόμοι που στις περισσότερες περιπτώσεις βρίσκονται σε κακή κατάσταση βατότητας λόγω κυρίως της ακατάλληλης επιφάνειας οδοστρώματος που διαθέτουν. Το εσωτερικό δίκτυο του οικισμού καταλήγει σε κεντρικό περιμετρικό δρόμο ασφαλτοστρωμένο που συνδέει τον οικισμό με τους γειτονικούς οικισμούς αλλά και με το τοπικό κέντρο του Αγίου Νικολάου. Ο κεντρικός πυρήνας συνδέεται με την εκτεταμένη περιφέρεια με ένα μεγάλο δίκτυο αγροτικών δρόμων το οποίο χρειάζεται βελτίωση και σε πολλά σημεία χρειάζεται να διανοιχθούν νέοι δρόμοι ή οι υφιστάμενοι να διευρυνθούν για την καλύτερη λειτουργικότητα και την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων του οικισμού και όχι μόνο. Από τον οικισμό λείπουν οργανωμένοι χώροι στάθμευσης. Τα λιγοστά αγροτικά αυτοκίνητα 19

που υπάρχουν παρκάρουν στα αδιέξοδα στενά δρομάκια του οικισμού, ή στις αυλές των σπιτιών. Το πρόβλημα της στάθμευσης αλλά και της λειτουργίας του οικισμού θα πρέπει να αντιμετωπιστεί μελλοντικά με μια σειρά προγραμματισμένων έργων που θα πρέπει να μελετηθούν από τον Νέο Δήμο Αγίου Νικολάου. Φωτογραφία 9 3.2 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ- ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΟΡΩΝ ΔΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ 3.2.1 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ Από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ του 1991 (Π5), φαίνεται η αναλυτική κατανομή χρήσεων γης κατά βασικές κατηγορίες στα δημοτικά διαμερίσματα Μέσα και Έξω Λακωνίων σε χιλ. στρέμματα. α/α Δημοτικό Διαμέρ. 1 Έξω Λακώνια Π5:Αναλυτική κατανομή χρήσεων γης κατά βασικές κατηγορίες σε χιλ.στρμ. Μορφο λογία Σύνολο Εκτάσεων Καλλιερ. εκτάσεις και αγρον/σεις Βοσκότοποι Δημοτ. Ιδιωτ. Δά ση Δασοσ κεπής Εκτάσ εις* Εκτάσ εις Καλυ πτόμε νες από νερά Εκτάσεις οικισμών Η 11,9 4,8-5,6 1,5 3,23-0,1 2 Μέσα Λακώνια Π 9,8 5,1-3,2 1,3 3,18-0,3 Σύνολο Δήμου *Πρόγραμμα CORINE 318 107,2 53,7 83 59, 5 77,6 2,9 12,1 20

Αναδασωτέες εκτάσεις καταγράφονται στην περιοχή των Έξω Λακωνίων στη Θέση Ανυφαντή. Πρόκειται για έκταση 25 στεμμάτων η οποία έχει δημοσιευθεί στο ΦΕΚ 528/Δ/11-10-78 3.2.2 ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΟΡΩΝ ΔΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ Στον παρακάτω πίνακα (Π6) παρουσιάζεται το θεσμικό πλαίσιο δόμησης των οικισμών των Δημοτικών Διαμερισμάτων, σύμφωνα με τις αποφάσεις Νομάρχη για την οριοθέτησή τους. Π6:Θεσμικό πλαίσιο οικισμών Δ.Δ Έξω Λακωνίων Έξω Λακώνια Βλάχηδες* Καρτέρηδες* Μαρνέλληδες* Πεπόνηδες* Φιορέτζηδες* Δ.Δ Μέσα Λακωνίων Φλαμουριανά* Κακοκάμωται* Μαργέλιον* Σχίσμα Χαμηλό Χαρακτηρισμός απόφασης Νομάρχη Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Ενδιαφέρον στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αδιάφορος στάσιμος μικρός Αρτιότητα ΑΠ. Νομάρχη ΦΕΚ 300 4843/30-10-86 1295/Δ/31-12- 86 300 4840/30-10-86 1298/Δ/31-12- 86 300 4843/30-10-86 1295/Δ/31-12- 86 300 4843/30-10-86 1295/Δ/31-12- 86 300 4843/30-10-86 1295/Δ/31-12- 86 300 4839/30-10-86 1298/Δ/31-12- 86 300 1090/27-2-86τ 364/Δ/21-4-86 300 4838/30-10-86 1298/Δ/31-12- 86 300 1090/27-2-86 364/Δ/21-4-86 300 4838/30-10-86 1298/Δ/31-12- 86 300 4838/30-10-86 1298/Δ/31-12- 86 Οι ως άνω οικισμοί δεν υπάγονται σε ειδικό πλαίσιο όρων δόμησης, όμως από τη μελέτη ΣΧΟΟΑΠ Αγίου Νικολάου η οποία εγκρίθηκε με την υπάριθμ.6620/18-10-2010(φεκ460/1-11- 21

2010) απόφαση του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας, για τους οικισμούς που στον πίνακα εμφανίζονται με (*) δίπλα από το όνομά τους κρίνεται απαραίτητη η κίνηση της διαδικασίας χαρακτηρισμού ως παραδοσιακών, κατά τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ.1.α του ΓΟΚ/1985 για τη διατήρηση της ιδιαίτερης πολεοδομικής, αρχιτεκτονικής, λαογραφικής, κοινωνικής και αισθητικής φυσιογνωμία τους. Επίσης, στο ΣΧΟΟΑΠ αναφέρεται ότι κατά τη διαδικασία χαρακτηρισμού και καθορισμού Ειδικών όρων Δόμησης είναι αναγκαίο να γίνει διάκριση μεταξύ του πυκνοδομημένου και αραιοδομημένου τμήματος του οικισμού με στόχο την προστασία και διατήρηση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του κάθε οικισμού στο παλαιότερο τμήμα του, και την διαφοροποίηση του νεώτερου τμήματος με βάση πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά κριτήρια. Από την μελέτη ΣΧΟΟΑΠ προτείνονται οι παρακάτω όροι και περιορισμοί δόμησης: «Στους οριοθετημένους οικισμούς που προτείνονται να χαρακτηριστούν ως παραδοσιακοί, από την ημερομηνία δημοσίευσης της απόφασης έγκρισης του ΣΧΟΟΑΠ, και μέχρι την κήρυξή τους με την οποία θα οριστικοποιηθούν οι όροι δόμησης και οι μορφολογικοί όροι, θα εφαρμόζονται οι διατάξεις του από 19-10-1978 ΠΔ (ΦΕΚ594Δ), όπως αυτό τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα πλην της αρτιότητας των οικοπέδων, για την οποία ισχύει η παράγραφος 1 του άρθρου 5 και η παράγραφος 1 του άρθρου 7 του από 24/4/1985 ΦΕΚ 161 Δ της 3-5-1985. Οι παρεκκλίσεις της ζώνης των 500μ. γύρω από τους οικισμούς εξακολουθούν να ισχύουν. Η έγκριση της ΕΠΑΕ είναι υποχρεωτική για όλες τις κατασκευές. Αναγκαιότητα ανάπλασης όλων των οικισμών, με την έννοια του Ν.2508/1997, εντοπίζεται σε όλους τους οικισμούς κατά προτεραιότητα στους οικισμούς που έχουν κηρυχθεί, ή προτείνονται να κηρυχθούν ως παραδοσιακοί και σε αυτούς που έχουν χαρακτηριστεί ενδιαφέροντες ή αξιόλογοι με την απόφαση οριοθέτησής τους. Στους οικισμούς αυτούς κρίνεται αναγκαία η εκπόνηση πολεοδομικών μελετών ανάπλασης, ή τοπικών ρυμοτομικών σχεδίων, για να εξασφαλιστούν οι αναγκαίοι κοινόχρηστοι, κοινωφελής χώροι και οι χώροι στάθμευσης, να εξειδικευτούν οι χρήσεις γης, καθώς και οι γενικοί και ειδικοί όροι δόμησης στα πλαίσια ολοκληρωμένου προγράμματος διαχείρισης του χώρου». Τα θέματα που πρωταρχικά πρέπει να επιλυθούν στον οικισμό έχουν σχέση με την έλλειψη βασικών υποδομών αλλά και ουσιαστικών εξυπηρετήσεων που θα βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων και θα κάνουν τον οικισμό αποδεκτό ως υποδομή κατοίκησης και ελκυστικό σε νέους υποψήφιους χρήστες. 22

Ο χαρακτηρισμός του οικισμού ως παραδοσιακού,από την πολιτεία δεν θα πρέπει να γίνει με αυστηρούς κανόνες και δεσμεύσεις, αλλά με τρόπο πειστικό, χωρίς υπερβολές, που θα συνοδεύεται από επιστημονική και τεκμηριωμένη έκθεση των πραγματικών αναγκών των κτηρίων, από υπόδειξη πρότυπου παρεμβάσεων-αποκαταστάσεων αλλά και από αντίστοιχα οικονομικά κίνητρα για τους ενδιαφερόμενους κατοίκους ή επενδυτές. Η Τοπική αυτοδιοίκηση οφείλει να είναι κοντά σ αυτές τις μικρές κοινωνίες, υλοποιώντας μικρά έργα ανάπλασης στους οικισμούς, αλλά και δράσεις οι οποίες θα λειτουργούν ως ενέσεις αναζωογόνησης ώστε να αποτραπεί η εγκατάλειψη και ερημοποίησή τους, την οποία παρατηρούμε να εξελίσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Η ποιότητα των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων, η εξυπηρέτηση των καθημερινών τους αναγκών, η κατάσταση της κατοικίας τους,η ποιότητα του δημόσιου χώρου είναι σοβαρά ζητήματα τα οποία οφείλει η τοπική αυτοδιοίκηση να δει ακόμη και στους πιο μικρούς και απομακρυσμένους οικισμού. 3.3 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ Ή ΤΟΜΕΩΝ Ο οικισμός των Καρτέρηδων, με την ταυτότητά του ως οικογενειακού οικισμού, δομήθηκε κυρίως σ έναν από τους χαμηλούς λόφους που περικλείουν την μακρόστενη και καταπράσινη κοιλάδα των Λακωνίων. Παρουσιάζει ελάχιστη διασπορά, το συνεκτικό του τμήμα είναι μκρό, και δίνει την αίσθηση ότι αποτελείται κυρίως από δύο γειτονιές την πάνω και κάτω γειτονιά. Από την ιστορία του οικισμού φαίνεται ότι αρχικά αναπτύχθηκε οργανικά γύρω από ένα κεντρικό-ιστορικό πυρήνα που στη συνέχεια διευρύνθηκε γύρω από ένα περίκεντρο σχήμα (πάνω γειτονιά). Με την δημιουργία του κεντρικού-επαρχιακού δρόμου που συνδέει τους οικισμούς μεταξύ τους (Καρτέρηδες-Παναγία-Φλαμουριανά-Χαμηλό κλπ), αναπτύσσεται γραμμικά ένα νέο μέτωπο σε επαφή με τον πρωταρχικό πυρήνα (κάτω γειτονιά). Επίσης, υπάρχουν διασκορπισμένες αγροικίες γύρω από τον οικισμό. Ο οικισμός δεν διαθέτει πλατεία, ούτε διενεργούνται κάποιες κοινόχρηστες λειτουργίες ή εμπόριο. Από πολεοδομικής και κυκλοφοριακής άποψης ο οικισμός παρουσιάζει τα προβλήματα που 23

παρουσιάζουν οι περισσότεροι μικροί αγροτικοί οικισμοί, δηλαδή στενοί δρόμοι, ανύπαρκτοι χώροι στάθμευσης, έλλειψη χώρων πρασίνου και γενικά έλλειψη δημόσιου χώρου. Ο οικισμός δεν παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον από πλευράς πολεοδομικής συγκρότησης, παρουσιάζει όμως ενδιαφέρον λόγω της παρουσίας μικρού αριθμού παλαιών κτισμάτων από πέτρα (τοπικής προέλευσης) ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει το παλιό ελαιουργείο της οικογένειας Καρτέρη, το κτήριο που στεγάζεται το καζάνι του Χουρδάκη Δημήτρη και μερικές λιθόκτιστες κατοικίες κτισμένες στα τέλη 19ου και αρχές του 20ου αι. Φωτογραφία 10 Φωτογραφία 11 3.4 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ Το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού, αποτελείται από σπίτια-κατοικίες,μικρής κλίμακας και απλής τυπολογικής και μορφολογικής επεξεργασίας. Πρόκειται για παραλληλόγραμμα λιθόκτιστα κτίρια κτήρια, μικρών διαστάσεων μονώροφα ή διώροφα, το ύψος των περισσοτέρων δεν ξεπερνάει τα 6 έως 7μ, ενώ πολλά από αυτά φέρουν ξύλινη στέγη με κεραμίδια, και ελάχιστα διαθέτουν εξώστες. Ένας μεγάλος αριθμός κτισμάτων είναι παλαιά και από φέρουσα πέτρινη τοιχοποιία, επιχρισμένη ή ανεπίχρηστη εξωτερικά, που σε μερικές περιπτώσεις παρουσιάζει ενδιαφέρον από άποψη υφής και επεξεργασίας στο αρμολόγημα ή το επίχρισμά της. 24

Τα κτίσματα είναι κατοικίες γενικής χρήσης, συχνά δε ως παρακολουθήματα της κατοικίας συνυπάρχουν άλλα μικρότερα λιθόκτιστα κτίσματα που χρησιμοποιούνται ως αποθήκες, πατητήρια, στάβλοι για τα οικόσιτα ζώα κλπ. Φωτογραφία 12 Φωτογραφία 13 Κατά την επίσκεψή μας στον οικισμό διαπιστώσαμε ότι υπάρχει ανομοιομορφία και ανομοιογένεια τόσο στη σύνθεση των κτιριακών όγκων των κτιρίων, όσο και στα μορφολογικά τους στοιχεία. Αυτή η ανομοιομορφία στον οικισμό, σαν οικιστικού συνόλου, εντοπίζεται κυρίως μεταξύ των παλαιών και των νέων κτιρίων, αλλά και μεταξύ των παλαιών κτιρίων που έγινε μεταγενέστερα προσθήκη καινούριων στοιχείων ή αντικατάσταση των υπαρχόντων, π.χ. τα κουφώματα. Φωτογραφία 14 Φωτογραφία 15 Στα παλιά κτίρια που έχουν κατασκευαστεί μέχρι το 1940-1950 περίπου, εντοπίστηκαν κυρίως μεταγενέστερες επεμβάσεις που αλλοίωσαν το μορφολογικό και παραδοσιακό χαρακτήρα τους. Οι κυριότερες επεμβάσεις που παρατηρήθηκαν είναι: 25

1) Αποξήλωση των παλιών ξύλινων ταμπλαδωτών ή καρφωτών κουφωμάτων και αντικατάστασή τους με άλλα γαλλικού τύπου ή αλουμινένια. 2) Επικάλυψη με σοβά ή ασβέστη των περιθωρίων και των πεσσών των παραθύρων και θυρών (πελέκια) που έχουν κατασκευαστεί από ντόπια γκρίζα πέτρα. 3) Καταστροφή των παλιών ξύλινων κουφωμάτων με την τοποθέτηση διαφόρων πρόχειρων υλικών ή κατασκευών (νάιλον, σιδερένιες πόρτες κλπ) 4) Επικάλυψη της λιθόκτιστης τοιχοποιίας με σοβά ή ασβέστη. Ένας μεγάλος αριθμός κτισμάτων του συνεκτικού τμήματος του οικισμού, είναι εγκαταλελειμμένα και ερειπωμένα (είτε πρόκειται για ολόκληρο το κτίσμα, είτε ένα τμήμα τους). Αυτό οφείλεται κυρίως στην αδιαφορία των ιδιοκτητών, στην κακή στατική ή δομική τους κατάσταση, αλλά κυρίως στην μεγάλη οικονομική επιβάρυνση για την αποκατάστασή τους. Τα τελευταία χρόνια κατασκευάζονται νέα κτίσματα χωρίς να γίνεται καμία προσπάθεια προσαρμογής τους στον παραδοσιακό χαρακτήρα του οικισμού όσον αφορά τον όγκο τους και τα μορφολογικά τους στοιχεία. Οι λιγοστές αναπαλαιώσεις κτισμάτων, έχουν γίνει είτε από νέους ανθρώπους με αγάπη για την γενέτειρα των γονέων τους και διάθεση και μεράκι να περισώσουν ότι μπορούν από την φυσιογνωμία του οικισμού, είτε από αλλοδαπούς ευρωπαϊκής κυρίως προέλευσης που θέλησαν να επενδύσουν σε μια ηλιόλουστη καταπράσινη περιοχή με ανθρώπινο πρόσωπο και αυθεντικότητα. 3.5 ΧΡΟΝΟΛΙΓΙΚΗ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΚΤΙΡΙΑΚΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ Η χρονολογία δόμησης των περισσοτέρων κτισμάτων του οικισμού προσδιορίζεται στα τέλη του 19 ου αιώνα και αρχές του 20 ου αιώνα. Από τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν προσδιορίζουμε και την χρονολογία αναπαλαίωσης των περισσοτέρων. Αρκετές κυρίως είναι και οι προσθήκες ορόφων που έχουν γίνει μετά το 1950 περίπου. Τα νέα κτίσματα είναι λιγότερα, χτίζονται κυρίως κατά μήκος του επαρχιακού δρόμου, σε μεγαλύτερα ακίνητα για περισσότερες ευκολίες και άνεση. 26

3.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ- ΚΤΙΡΙΑΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ 3.6.1 O ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Στον οικισμό των Καρτέρηδων δεν υπάρχει οργανωμένη πλατεία, που να αποτελεί ισχυρό τοπώσυμο και σημείο αναφοράς του πολεοδομικού ιστού, συνεπώς δεν μπορούμε να μιλάμε για κέντρο του οικισμού. Ο μόνοι κοινόχρηστοι χώροι που υπάρχουν είναι οι μικρές αυλές των παλαιών σπιτιών αλλά και σημεία των δρόμων που το πλάτος τους είναι μεγαλύτερο του συνηθισμένου πλάτους καθώς και δρόμοι που οδηγούν σε αδιέξοδο. Από την επίσκεψή μας διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για έναν οικισμό ο οποίος μαραζώνει συνεχώς, σωστά θεωρείται από κάποιους ως αδιάφορος και στάσιμος, αφού τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια η τοπική αυτοδιοίκηση δεν έχει δείξει κανένα ενδιαφέρον για έργα τα οποία θα βελτιώσουν την εικόνα εγκατάλειψης και αδιαφορίας που υπάρχει. Πιστεύουμε ότι το νέο πρόγραμμα LEADER μπορεί να δώσει μια ευκαιρία αξιοποίησης και ανάδειξης του οικιστικού πλούτου του οικισμού. 3.6.2.ΚΤΙΡΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Στον οικισμό δεν υπάρχουν κτήρια δημόσιου χαρακτήρα. Ακόμη και η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου και της Αγίας Ξενίας που κτίστηκε πρόσφατα είναι ένα έργο που έγινε με ιδιωτική πρωτοβουλία κατοίκου της περιοχής. 3.6.3 ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ - ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ Στον οικισμό υπάρχουν αρκετά παλιά κτίσματα-σπίτια που παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Το κάθε σπίτι εμφανίζεται ως μοναδικό και ανεπανάληπτο δημιούργημα μιας ανώνυμης λαϊκής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για το παραδοσιακό αγροτόσπιτο της κρητικής υπαίθρου. Τα περισσότερα χαρακτηρίζονται από μικρούς όγκους, από φέρουσα πέτρινη τοιχοποιία κυρίως από ακατέργαστη πέτρα τοπικής προέλευσης, επιχρισμένη ή ανεπίχρηστη εξωτερικά που 27

φέρουν μονόρρικτη συνήθως στέγη ή δίρρικτη στέγη με κεραμίδια. Συνήθως αποτελείται από 2-3 δωμάτια και δώμα με ταράτσα. Τα εξωτερικά και εσωτερικά κουφώματα τους είναι μικρά ξύλινα ταμπλαδωτά ή καρφωτά. Τα περιθώρια και οι πεσσοί των παραθύρων και θυρών είναι διαμορφωμένα με πελέκια από ντόπια γκρίζα πέτρα ή από ξύλο ακατέργαστο κυρίως αγριελιάς. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και το εσωτερικό αυτών των κτηρίων. Τα περισσότερα φέρουν ξύλινη οροφή κατασκευασμένα από ένα πλέγμα ακατέργαστων κορμών δέντρων κυρίως από αγριελιά ή ασφένταμο. Επίσης βασικό στοιχείο των σπιτιών είναι το τζάκι που συνήθως βρίσκεται στο καθιστικό που είναι το πρώτο δωμάτιο μπαίνοντας στο σπίτι. Μια πέτρινη καμάρα ξεχωρίζει το καθιστικό από τα υπόλοιπα δωμάτια του σπιτιού τα οποία χρησιμοποιούνταν, άλλα για την διαμονή της οικογένειας και άλλα ως αποθηκευτικοί χώροι, πατητήρια, σταύλοι για τα ζώα κλπ. Ο σοφάς είναι το κύριο χαρακτηριστικό των σπιτιών. Είναι ένας χώρος υπερυψωμένος, διαστάσεων συνήθως περίπου 2μΧ2μ που χρησιμοποιούνταν κυρίως από το ζευγάρι της οικογένειας. Ξύλινη απότομη σκάλα οδηγεί στο δώμα με ταράτσα το οποίο είναι συνήθως ένα μονόχωρο μέρος του σπιτιού με ξύλινο πάτωμα που χρησιμοποιούνταν ως υπνοδωμάτιο όλης της υπόλοιπης οικογένειας. Η μεγάλη ταράτσα του δώματος χρησιμοποιούνταν συχνά για να απλώνουν και να στεγνώνουν οι νοικοκυρές τα παραδοσιακά προϊόντα που μόνες τους έφτιαχναν π.χ. μακαρόνια, τραχανά κλπ ή να στεγνώνουν τα καρύδια, τα αμύγδαλα, τη σταφίδα κλπ. Ο αργαλειός, τα ψάθινα καλάθια, οι στάμνες, το κόσκινο, τα πιθάρια είναι συνηθισμέναπολύτιμα αντικείμενα και συναντιούνται σχεδόν σε κάθε παλιό σπίτι της περιοχής. Σημαντικός αριθμός κτισμάτων, ιδιαίτερα στον ιστορικό πυρήνα του οικισμού έχει εγκαταλειφθεί και η φθορά τους λόγω της απουσίας συντήρησης σε αρκετές περιπτώσεις τα καθιστά ετοιμόρροπα ενώ υπάρχουν και πολλές καταρρεύσεις για τις οποίες δεν υπάρχει πάντα ενδιαφέρον αποκατάστασης Ίσως ένας σημαντικός αριθμός από αυτά, θα μπορούσε να συντηρηθεί και να διασωθεί αν μπορούσε να συνδυαστεί η δυνατότητα ανάπλασης του οικισμού, η οποία θα περιελάμβανε την βελτίωση των υφισταμένων βασικών υποδομών (δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης κλπ) και διαμόρφωση κοινοχρήστων χώρων με οικονομικά κίνητρα προς τους ιδιοκτήτες. Στα δελτία απογραφής του παραρτήματος της παρούσης μελέτης περιγράφονται ιδιωτικά αντιπροσωπευτικά κτίσματα αυτής της λαϊκής αρχιτεκτονικής καθώς και κτίσματα-μνημεία συλλογικής μνήμης και ιστορίας της περιοχής. Παράδειγμα τυπικού σπιτιού-αγροτόσπιτου αποτελεί 28

το σπίτι της οικογένειας Σχοινιωτάκη (βλέπε παράρτημα). Φωτογραφία 16 Φωτογραφία 17 Φωτογραφία 18 Φωτογραφία 19 Φωτογραφία 20 Φωτογραφία 21 3.7 ΔΙΚΤΥΑ ΥΠΟΔΟΜΩΝ Τα δίκτυα υποδομών του οικισμού παρουσιάζουν αρκετά προβλήματα, όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλους τους μικρούς οικισμούς της περιοχής μας. Ο οικισμός υδρεύεται από τις πηγές της Χαλασάς αλλά και από γεωτρήσεις της περιοχής. Υπάρχει δίκτυο ύδρευσης με διανομή νερού καλής ποιότητας σε όλα τα σπίτια του οικισμού, όμως χρειάζεται βελτίωση και συντήρηση σε αρκετά τμήματά του. Επίσης πρώτης προτεραιότητας θα ήταν το έργο υπογειωποίησης των σωλήνων που φέρνουν το νερό από τη Χαλασά στον οικισμό, όπου αυτό είναι εφικτό. 29

Σε πολλά σπίτια του οικισμού υπάρχουν στέρνες (σταρνίτσια), στις οποίες συλλέγεται το βρόχινο νερό το οποίο σήμερα χρησιμοποιείται για το πότισμα των κηπευτικών, των δέντρων, των λουλουδιών κλπ Δεν υπάρχει δίκτυο αποχέτευσης, ο οικισμός εξυπηρετείται από βόθρους στεγανούς ή μη, είναι από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι του οικισμού. Η δημοτική επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης του δήμος Αγίου Νικολάου, γνωρίζοντας τα πρόβλημα συνέταξε σχετική μελέτη, η οποία μέχρι σήμερα δεν έχει υλοποιηθεί. Δίκτυο ομβρίων δεν υπάρχει στον οικισμό. Τα νερά της βροχής και του ξηροπόταμου που περνάει κοντά από τον οικισμό καταλήγουν στον κάμπο των Λακωνίων. Το εσωτερικό δίκτυο των δρόμων του οικισμού είναι κυρίως τσιμεντοστρωμένο, όμως το δίκτυο χρειάζεται βελτίωση και οι δρόμοι θα πρέπει να συντηρηθούν. Επίσης, θα πρέπει να μελετηθεί η δυνατότητα κατασκευής κόμβου, ο οποίος να συνδέει την Εθνική Οδό με τα Έξω Λακώνια (κόμβος Ανυφαντή) Ο κόμβος αυτός θα αποτελέσει σημαντικό στοιχείο ανάπτυξης του οικισμού. Ο φωτισμός των κοινοχρήστων χώρων του οικισμού είναι ικανοποιητικός, αλλά πρέπει να δεχθεί σημαντικές βελτιώσεις, ώστε η κυκλοφορία των κατοίκων κατά τις βραδινές κυρίως ώρες ιδιαίτερα του χειμώνα να είναι ασφαλέστερη. Η σύνταξη μελετών και η υλοποίηση έργων ανάπλασης του οικισμού με προτεραιότητα τα βασικά έργα υποδομής θα βελτίωνε σημαντικά τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων του οικισμού και θα συνέβαλε στην διατήρηση και στην ανάπτυξή του. 3.8 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ-ΜΕΣΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΛΥΨΗΣ ΑΝΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ. Το συνεκτικό τμήμα του οικισμού αναπτύχθηκε άναρχα και απρογραμμάτιστα, αρχικά κατά μήκος ενός «κεντρικού δρόμου, όπου δημιουργήθηκε ο πρώτος πυρήνας και στη συνέχεια διευρύνθηκε περιμετρικά αυτού. Ο οικισμός δεν παρουσιάζει συγκεκριμένη τυπολογία στα οικοδομικά του τετράγωνα. Συνεπώς δεν μπορούμε να μιλήσουμε για κάποια συγκεκριμένη τυπολογία των οικοδομικών τετράγωνων, αλλά για ελεύθερη δόμηση, τις περισσότερες περιπτώσεις συνεχής, και χωρίς να καταγράφονται εντυπωσιακά σύνολα ή στοιχεία. Εντύπωση προκαλεί επίσης η έλλειψη βασικών κοινοχρήστων και κοινωφελών χώρων από το 30