Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο

Έργο της Κ.Π. Equal «Κοινωνικά ικαιώµατα για τους Αιτούντες Άσυλο, Κοινωνικά ικαιώµατα για Όλους» Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο Αναπτυξιακή Σύµπραξη: «Ισότητα και Αλληλεγγύη για τους Αιτούντες Άσυλο Εγγύηση Απασχόλησης και Ελευθερίας» Η µελέτη συγχρηµατοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο και την Κυπριακή ηµοκρατία Σεπτέµβριος, 2007

Πίνακας Περιεχοµ ένων 1. Εισαγωγή...2 2. Η Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο & Προσφύγων...4 3. Τα Κοινωνικά Χαρακτηριστικά των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο Τα Αποτελέσµατα της Έρευνας Πεδίου...11 3.1. Μεθοδολογία και εργαλεία διεξαγωγής της Έρευνας Πεδίου...11 3.2. ηµογραφικά χαρακτηριστικά των συµµετεχόντων στην έρευνα αιτούντων άσυλο...15 3.3. Επίπεδο Ευηµερίας των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο...32 3.4. Κοινωνική αντιµετώπιση των αιτούντων άσυλο...54 3.5. Αιτούντες άσυλο και διαδικασίες εξέτασης των αιτήσεων χορήγησης ασύλου στην Κύπρο...57 4. Συµπεράσµατα...65 5. Παραρτήµατα...70 Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 1

1. Εισαγωγή Η µελέτη των κοινωνικών χαρακτηριστικών και του επιπέδου κοινωνικής ένταξης των αιτούντων άσυλο στην Κύπρο, εντάσσεται στις δράσεις του έργου «Κοινωνικά ικαιώµατα για τους Αιτούντες Άσυλο, Κοινωνικά ικαιώµατα για Όλους», που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Equal, µε τη συγχρηµατοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου και της Κυπριακής ηµοκρατίας. Η συγκεκριµένη µελέτη εκπονήθηκε από την εταιρεία συµβούλων G & D Social Lab, που είναι µέλος της Αναπτυξιακής Σύµπραξης «Ισότητα και Αλληλεγγύη για τους Αιτούντες Άσυλο Εγγύηση Απασχόλησης και Ελευθερίας», µε στόχο να καταγράψει και να αναλύσει το επίπεδο κοινωνικής ευηµερίας και ενσωµάτωσης των αιτούντων άσυλο και προσφύγων που διαβιούν στην Κύπρο. Η διερεύνηση των κοινωνικών χαρακτηριστικών της συγκεκριµένης οµάδας αποτέλεσε µια ιδιαίτερα καινότοµο ενέργεια στο πεδίο των παρεµβάσεων καταπολέµησης των διακρίσεων και προώθησης της κοινωνικής ένταξης. Οι αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες στην Κύπρο δεν είχαν µέχρι σήµερα αποτελέσει αντικείµενο έρευνας ως προς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και την κοινωνική τους ενσωµάτωση, παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε εντυπωσιακά ο αριθµός τους και παρά την ιδιαίτερη σηµασία που αποδίδεται στα ζητήµατα της ισότιµης µεταχείρισης τους και της κοινωνικής τους ένταξης από την ΕΕ. Πέρα από τις προβλέψεις των διεθνών συνθηκών για την παροχή ασύλου και την ανθρωπιστική προστασία των διωκόµενων προσφύγων, η πολιτική κοινωνικής προστασίας της ΕΕ δίνει έµφαση στην καταπολέµηση των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισµού των αιτούντων άσυλο και προσφύγων, καθώς πολλές φορές είναι τα θύµατα τέτοιων διακρίσεων που επιτείνουν τη φτώχεια και την περιθωριοποίηση τους στις χώρες υποδοχής, ενώ παράλληλα υπονοµεύουν τις προοπτικές τους στην περίπτωση που τελικώς επαναπατριστούν, λόγω απόρριψης της αίτησης τους. Ο σχεδιασµός και η εφαρµογή των κατάλληλων παρεµβάσεων κοινωνικής φροντίδας και ένταξης για τους αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες, απαιτεί την προηγούµενη διερεύνηση και ανάλυση των κοινωνικών τους χαρακτηριστικών, των αναγκών, των κινδύνων που αντιµετωπίζουν, καθώς και των προτεραιοτήτων τους, στο πλαίσιο της προσωρινής ή µακροπρόθεσµης παραµονής τους στη χώρα υποδοχής. Η παρούσα µελέτη επιδιώκει ακριβώς να αναλύσει και τεκµηριώσει τις πτυχές της κοινωνικής τους διαβίωσης στην Κύπρο, που δηµιουργούν Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 2

κινδύνους κοινωνικού τους αποκλεισµού και να αναδείξει τα πεδία εκείνα στα οποία απαιτείται η συντονισµένη παρέµβαση των δηµοσίων πολιτικών, αλλά και της δράσης των µη κυβερνητικών οργανώσεων, των κοινωνικών εταίρων, των επιχειρήσεων, των διεθνών οργανισµών, αλλά και όλων των Κυπρίων πολιτών, προκειµένου να αποφευχθεί ο κοινωνικός αποκλεισµός και η περιθωριοποίηση των αιτούντων άσυλο και προσφύγων που ζουν στην Κύπρο. Η µελέτη βασίστηκε στη διενέργεια µιας ειδικής έρευνας πεδίου µεταξύ των αιτούντων άσυλο και προσφύγων που ζουν στην Κύπρο, η οποία υλοποιήθηκε για πρώτη φορά και η οποία έδωσε το πρωτογενές υλικό για την ανάλυση που παρουσιάζεται στη συνέχεια. Η ανάλυση αυτή διαρθρώνεται σε επτά τµήµατα. Στο πρώτο γίνεται αναφορά στο θεσµικό και κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο της κοινωνικής ένταξης και προστασίας των αιτούντων άσυλο και καταγράφεται η διεθνής τάση για την ανάπτυξη συναφών πολιτικών κοινωνικής ενσωµάτωσης. Στη συνέχεια παρατίθεται η µεθοδολογία διεξαγωγής της έρευνας, καθώς και τα κύρια στοιχεία της ταυτότητας της. Το τρίτο µέρος παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά των συµµετεχόντων στην έρευνα αιτούντων άσυλο και αναλύει συγκεκριµένες πτυχές της παραµονής τους στην Κύπρο. Στο τέταρτο τµήµα παρουσιάζεται η ανάλυση του επιπέδου ευηµερίας µε βάση το εισόδηµα, τις συνθήκες διαβίωσης και την πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες, ενώ στο επόµενο µέρος προσεγγίζονται τα ζητήµατα της κοινωνικής τους αποδοχής από του ευρύτερο σύνολο. Στο έκτο κεφάλαιο αναλύεται η αποτελεσµατικότητα των διαδικασιών και διευθετήσεων εξέτασης των αιτήσεων ασύλου από τις αρµόδιες Κυπριακές αρχές, µε βάση το βαθµό ικανοποίησης και τις απόψεις των ίδιων των αιτούντων άσυλο. Τέλος, παρουσιάζονται συνθετικά τα κύρια συµπεράσµατα από την ανάλυση που προηγήθηκε και επισηµαίνονται τα κρίσιµα σηµεία για την προώθηση παρεµβάσεων που θα βελτιώσουν το επίπεδο ευηµερίας και την κοινωνική ενσωµάτωση των αιτούντων άσυλο και προσφύγων στην Κύπρο. Στο παράρτηµα της µελέτης παρατίθενται αναλυτικά, όλα τα στοιχεία της έρευνας πεδίου πινακοποιηµένα και τυποποιηµένα, καθώς και το ερωτηµατολόγιο µε βάση το οποίο διεξήχθη η έρευνα πεδίου. Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 3

2. Η Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο & Προσφύγων Η Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου προβλέπει ρητώς ότι κάθε άτοµο που καταδιώκεται έχει το δικαίωµα να ζητά και να του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες και όλα τα κράτη που έχουν προσχωρήσει στο σύµφωνο αυτό έχουν αναλάβει αντίστοιχη υποχρέωση έναντι της διεθνούς κοινότητας. Σύµφωνα µε τη Σύµβαση του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών του 1951 σχετικά µε το Καθεστώς των Προσφύγων 1, πρόσφυγας καλείται εκείνος/η, ο/η οποίος/α εξαιτίας ενός πλήρως τεκµηριωµένου φόβου ότι βρίσκεται υπό διωγµό για λόγους φυλετικούς, θρησκείας, εθνικότητας, συµµετοχής σε κάποια κοινωνική οµάδα ή πολιτική άποψη, βρίσκεται εκτός της χώρας της εθνικότητας του/της, και είναι ανήµπορος/η ή, εξαιτίας αυτού του φόβου, απρόθυµος/η να θέσει εαυτόν στη διάθεση αυτής της χώρας. H έννοια του πρόσφυγα επεκτάθηκε από το Πρωτόκολλο της Συνθήκης του 1967 για το καθεστώς των προσφύγων και άλλες συνθήκες στην Αφρική και τη Λατινική Αµερική, ώστε να συµπεριλαµβάνει και άτοµα που έχουν τραπεί σε φυγή από πόλεµο, ή διαφορετικού τύπου βίας στην χώρα καταγωγής τους. Εκείνος που αιτείται να αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας είναι αιτών άσυλο 2. Το 2004 ο αριθµός των προσφύγων παγκοσµίως ήταν 12 εκατοµµύρια, σηµειώνοντας αξιοπρόσεκτη αύξηση σε σχέση µε τις αρχές της δεκαετίας του 1970 που ήταν 3 εκατοµµύρια. Αντιστοίχως, ο αριθµός των αιτούντων άσυλο στον ανεπτυγµένο κόσµο δεκαπλασιάστηκε, αφού οι περίπου 50,000 αιτήσεις ετησίως έφθασαν το µισό εκατοµµύριο (Hatton and Williamson, 2004). Η Κυπριακή ηµοκρατία έχει υπογράψει και επικυρώσει τόσο τη Συνθήκη της Γενεύης του 1951, όσο και το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης του 1967 για το Καθεστώς των Προσφύγων, καθώς επίσης και τα λοιπά σηµαντικά διεθνή και περιφερειακά σύµφωνα για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και έχει θεσµοθετήσει εθνικούς νόµους για την παροχή ασύλου, οι οποίοι κινούνται στο πλαίσιο των διεθνών προτύπων για τα θέµατα ασύλου. Από την 1η Μαΐου 2004 η Κύπρος είναι πλήρες µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει επίσης ενσωµατώσει στο εσωτερικό της δίκαιο το σύνολο του κοινοτικού κεκτηµένου που αφορά τα θέµατα ασύλου. 1 Convention related to the Status of Refugees. 2 Asylum Seeker Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 4

Τον Ιανουάριο του 2000 δηµοσιεύτηκε ο Νόµος περί Προσφύγων (6(I)/2000), ο οποίος αναθεωρήθηκε στη συνέχεια το Φεβρουάριο του 2002 και τον Ιούνιο του 2003, ενώ τον Ιούλιο του 2003 προωθήθηκαν νέες τροποποιήσεις µε τον Αναθεωρητικό Νόµο περί Προσφύγων 67(I)/2003. Με το Νόµο 53(I)/2003 τέθηκαν σε ισχύ διατάξεις που εναρµόνισαν το Νόµο περί Προσφύγων µε το Κοινοτικό Κεκτηµένο, τη Συνθήκη του 1951 και το Πρωτόκολλο του 1967 και τα διεθνή πρότυπα για τη µεταχείριση των προσφύγων. Ο νόµος αυτός κατοχύρωσε µεταξύ άλλων το δικαίωµα έφεσης για όλες τις υποθέσεις αίτησης παροχής ασύλου και εισήγαγε ξεχωριστά το καθεστώς της επικουρικής προστασίας και της προσωρινής προστασίας, ενώ διατήρησε σε ισχύ τις διατάξεις παροχής προστασίας για ανθρωπιστικούς λόγους. Η Κύπρος ανέλαβε την πλήρη ευθύνη για το χειρισµό των υποθέσεων παροχής ασύλου από την 1η Ιανουαρίου 2002, οπότε η Κυπριακή κυβέρνηση αντικατέστησε την Υπάτη Αρµοστεία των Ηνωµένων Εθνών στην διεκπεραίωση αιτήσεων ασύλου. Συνοπτικά η Κυπριακή νοµοθεσία για την παροχή ασύλου προβλέπει ότι οι αιτήσεις για την παροχή διεθνούς προστασίας σε πρόσφυγες, εξετάζονται από την Υπηρεσία Ασύλου του Υπουργείου Εσωτερικών, ενώ οι αιτήσεις των αιτούντων άσυλο που απορρίπτονται εξετάζονται από την Αναθεωρητική Αρχή Προσφύγων. Τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα µετά το 2004, οπότε η Κύπρος έγινε πλήρες µέλος της Ε.Ε., η χώρα βρέθηκε αντιµέτωπη µε ένα διαρκώς αυξανόµενο αριθµό νέων αιτήσεων ασύλου (500 700 ανά µήνα), καθώς επίσης και µε ένα αυξανόµενο αριθµό εκκρεµών υποθέσεων αναγνώρισης του καθεστώτος του πρόσφυγα. Έτσι, όπως συνέβη και σε άλλες ανεπτυγµένες χώρες, δηµιουργήθηκε έντονη η ανάγκη να συγκεραστούν οι διεθνείς υποχρεώσεις και η ανθρωπιστική προσέγγιση του θέµατος µε την εσωτερική κοινωνική και πολιτική πραγµατικότητα και το αυξανόµενο κόστος για τη φιλοξενία, φροντίδα και κοινωνική ενσωµάτωση των χιλιάδων αυτών αιτούντων άσυλο. Μόνο µετά τη λήψη περιοριστικών µέτρων ως προς τις διαδικασίες και τους όρους προσωρινής παραµονής των αιτούντων άσυλο άρχισε από το 2006 η µείωση του αριθµού των ατόµων που αιτούνται άσυλο στην Κύπρο. Οι κυριότερες χώρες προέλευσης των αιτούντων άσυλο στην Κύπρο είναι οι: Συρία, Γεωργία, Σρι-Λάνκα, Ουκρανία, Πακιστάν, Ιράν, Μπαγκλαντές, Ρωσία, οι κατεχόµενες περιοχές, και η Κίνα. Σε κάθε περίπτωση πάντως στην Κύπρο δεν έχει, όπως σε κάποιες άλλες χώρες, επιλεγεί ποτέ µέχρι σήµερα η µέθοδος της κράτησης ή του περιορισµού των αιτούντων άσυλο µέχρι να διερευνηθούν και ελεγχθούν τα στοιχεία των κρατούµενων αλλοδαπών. Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 5

Από τον συνεχώς ογκούµενο αριθµό προσφύγων και αιτούντων άσυλο στον ανεπτυγµένο κόσµο γίνεται προφανές ότι για να καταστεί εφικτή η τήρηση των προβλέψεων, που απορρέουν από τις διεθνείς συµβάσεις, είναι αναγκαία η χάραξη πολιτικών µε στόχο να γίνουν σεβαστά και, συνεπώς, εφαρµοστέα δικαιώµατα και συνθήκες προστασίας και µεταχείρισης των αιτούντων άσυλο, όπως αυτά περιγράφονται ή απορρέουν από τις κατευθύνσεις και συστάσεις της Ύπατης Αρµοστείας των Ηνωµένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Πιο συγκεκριµένα, η αυξητική τάση του αριθµού των προσφύγων και αιτούντων άσυλο καθιστά αφενός περίπλοκη τη σχετική κρίση για την αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα, µε την έννοια ότι ποικίλοι παράγοντες οφείλουν να ληφθούν υπόψη κατά τη διαµόρφωση της ανάλογης πολιτικής, αφετέρου επιτακτικό το σχεδιασµό πολιτικής για τη συµβατή µε τη Σύµβαση του 1951 και το Πρωτόκολλο του 1967 διευθέτηση ζητηµάτων, όπως για παράδειγµα η στέγαση, η σίτιση, η εκπαίδευση η και πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Στόχος των παραπάνω πολιτικών είναι ή πρέπει να είναι και η κοινωνική ενσωµάτωση των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν διαφορετικοί ορισµοί για την «κοινωνική ενσωµάτωση», αναλόγως µε την οπτική γωνία που κανείς εξετάζει τον εν λόγω όρο, η έννοια της ένταξης, στη συγκεκριµένη περίπτωση των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο, είναι η κυρίαρχη. Ενδεικτικά παραθέτουµε τον ακόλουθο ορισµό: Η κοινωνική ενσωµάτωση αποτελεί ένα στόχο ένταξης, ο οποίος προϋποθέτει την ύπαρξη ίσων ευκαιριών και δικαιωµάτων για όλους τους ανθρώπους (United Nations Research Institute for Social Development, 1994). Ο ορισµός αυτός επιλέγεται ως ο πιο συναφής για την παρούσα µελέτη, καθώς στην περίπτωση των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο είναι ακριβώς η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης της συγκεκριµένης οµάδας που αποτελεί ζητούµενο, µε στόχο την προσέγγιση του επιπέδου διαβίωσής τους µε εκείνο των πολιτών της χώρας υποδοχής. Μολονότι θα µπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι µε τον τρόπο αυτό η κοινωνία οδηγείται σε µία επιβεβληµένη και κατευθυνόµενη οµοιογένεια, οι πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο φθάνοντας στη χώρα υποδοχής, εξορισµού έχουν απωλέσει τις βασικές προϋποθέσεις διαβίωσης όπως, στέγη, τροφή κλπ. Επαφίεται, συνεπώς στην πολιτεία, της οποίας αποτελούν νέα µέλη, να αναλάβει ανθρωπιστική και πολιτική δράση για να επιτευχθεί η κοινωνική ενσωµάτωσή τους. Τυχόν παράλειψη και πληµµελής εφαρµογή του διεθνούς και εσωτερικού θεσµικού πλαισίου, στο οποίο περιληπτικά αναφερθήκαµε πιο πάνω, ή αδυναµία παροχής µέτρων στήριξης και κοινωνικής φροντίδας Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 6

οδηγεί κατά τεκµήριο στην περιθωριοποίηση και τον αποκλεισµό των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο. Όµως αρκετές χώρες ανησυχώντας για το οικονοµικό και κοινωνικό κόστος των συστηµάτων ασύλου προσπαθούν, είτε να περιορίσουν την πρόσβαση αιτούντων άσυλο στο έδαφος τους, είτε να αποτρέψουν την αναγνώριση του προσφυγικού καθεστώτος σε µεγάλους αριθµούς, είτε τέλος να αντιµετωπίσουν τις ανισότητες των διαφόρων εθνικών συστηµάτων µε συµφωνίες και κανόνες ισότιµης κατανοµής του βάρους αυτού σε όλα τα κράτη. Αυτό συµβαίνει κυρίως γιατί σε αρκετές περιπτώσεις ανεπτυγµένων κρατών οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες αντιµετωπίζονται ως απειλή για τον τρόπο ζωής, τον πολιτισµό, την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή µιας χώρας, ιδιαίτερα µάλιστα εάν εισέλθουν στη χώρα σε µεγάλους αριθµούς, οπότε θεωρείται ότι µπορούν να επηρεάσουν σηµαντικά το γηγενή πληθυσµό ως ανταγωνιστικοί διεκδικητές ή επωφελούµενοι των εθνικών πόρων ή των θέσεων εργασίας. Έτσι, µπορεί να παραγνωριστεί η ανθρωπιστική διάσταση και η θετική συνεισφορά που µπορεί να έχει η παρουσία τους τόσο σε επίπεδο διαφορετικότητας και πολυπολιτισµικότητας των κοινωνιών στις χώρες υποδοχής, όσο και σε επίπεδο οικονοµικής ανάπτυξης και παραγωγικότητας ως εργαζόµενοι και να επικρατήσει η τάση απόρριψης ή ακόµα και διακριτικής µεταχείρισης και ρατσισµού. Παρότι η ύπαρξη και εφαρµογή των νόµων ανθρωπιστικής προστασίας των προσφύγων και αιτούντων άσυλο είναι αναγκαία για την κοινωνική τους ενσωµάτωση, δεν επαρκεί από µόνη της για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος αν δεν συνδυασθεί µε συµβατές προς αυτήν την κατεύθυνση, πολιτικές, κοινωνικές και οικονοµικές συνθήκες, οι οποίες αλληλεξαρτώνται. Η προσέγγιση αυτή αντικατοπτρίζεται και σε αντίστοιχες προτάσεις που διατυπώνονται από µη κυβερνητικές οργανώσεις που ασχολούνται µε θέµατα προσφύγων, αλλά και από διεθνείς οργανισµούς ανθρωπίνων δικαιωµάτων σχετικά µε τις συνθήκες διαβίωσης των αιτούντων άσυλο. Πιο συγκεκριµένα, και µε σκοπό να ληφθούν υπόψη και να αντιµετωπισθούν από τις χώρες υποδοχής οι ανάγκες αυτής της κατηγορίας, ενδεικτικά για τον τοµέα της εκπαίδευσης και της ένταξης των αιτούντων άσυλο στην αγορά εργασίας έχουν προταθεί και σε αρκετές χώρες εφαρµοστεί παρεµβάσεις που απορρέουν από κατευθυντήριες γραµµές και συστάσεις όπως οι παρακάτω: Με την άφιξή τους, η χώρα υποδοχής οφείλει να παρέχει στους αιτούντες άσυλο το δικαίωµα να πληροφορούνται σχετικά µε: τη Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 7

διαδικασία επικύρωσης των δεξιοτήτων τους, την πρόσβαση σε υπηρεσίες εκµάθησης της γλώσσας της χώρας υποδοχής, και την πρόσβαση σε υπηρεσίες επαγγελµατικής εκπαίδευσης που θα συµπεριλαµβάνει και την απόκτηση πρακτικών δεξιοτήτων. Οι ανάγκες των οµάδων µε ειδικές ανάγκες που αιτούνται άσυλο θα πρέπει επίσης να λαµβάνονται πολύ σοβαρά υπόψη. Οι αιτούντες άσυλο πρέπει να έχουν τη δυνατότητα αναγνώρισης των ακαδηµαϊκών τους τίτλων. Επαγγελµατική εκπαίδευση θα πρέπει να παρέχεται στα προγράµµατα που παρακολουθούν και οι πολίτες της χώρας υποδοχής. Οι εργοδότες και οι συνδικαλιστικοί φορείς θα πρέπει να εµπλακούν στο άνοιγµα της αγοράς εργασίας για τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας που θα σέβονται τη διαφορετικότητα και να επηρεάσουν το σχεδιασµό πολιτικής σχετικά µε την συνθήκες υποδοχής. Οι ανωτέρω προτάσεις που παρατίθενται ενδεικτικά και αποτελούν το επιδιωκόµενο πλαίσιο προστασίας που προωθείται από τους αρµόδιους διεθνείς οργανισµούς κινούνται προς την κατεύθυνση της ενσωµάτωσης των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων και είναι συµβατές µε το πνεύµα των διεθνών συνθηκών που εκτέθηκε ανωτέρω. Παρόλα αυτά, η εφαρµογή αυτών των κατευθύνσεων ή άλλων παρόµοιων πολιτικών ενσωµάτωσης συναρτάται και από άλλους, ορισµένες φορές σύνθετους, κοινωνικούς και οικονοµικούς παράγοντες. Για παράδειγµα, σε µία χώρα υποδοχής ενδέχεται να µη λειτουργούν ικανοποιητικά ή να µην προβλέπεται καν η ύπαρξη µηχανισµών και δοµών που θα εξασφαλίζουν τη συµµετοχή των αιτούντων άσυλο και προσφύγων σε εκπαιδευτικά προγράµµατα ή θα προωθούν την ένταξη τους στην αγορά εργασίας. Αυτό, είναι πιθανόν να συµβαίνει για λόγους, όπως η ανεπάρκεια οικονοµικών πόρων, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης εξαιτίας της ύπαρξης µίας εν γένει προκατάληψης ή στίγµατος (π.χ. ρατσιστικού) εις βάρος της συγκεκριµένης οµάδας στόχου, ή για λόγους που σχετίζονται µε την ίδια τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήµατος, της αγοράς εργασίας και των εν γένει κοινωνικών θεσµών της χώρας υποδοχής. Σύµφωνα µε την άποψη που υποστηρίζεται και από διάφορους φορείς σε επίπεδο ΕΕ, που στηρίζουν και συµµετέχουν στις παρεµβάσεις ένταξης των αιτούντων άσυλο 3, η κοινωνική ενσωµάτωση, πρέπει να εξεταστεί ως ζήτηµα, το οποίο εκτός από ζωτικής σηµασίας για τους πρόσφυγες και τους 3 π.χ. απόψεις των Ευρωπαϊκών ΜΚΟ επάνω στο Green Paper on the Future of the Common European Asylum System (2007) Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 8

αιτούντες άσυλο, έχει ευεργετικές συνέπειες και για την ίδια τη χώρα υποδοχής. Σύµφωνα µε τους φορείς αυτούς, στις χώρες για παράδειγµα που επιτρέπεται στους αιτούντες άσυλο να έχουν πρόσβαση στην επαγγελµατική κατάρτιση, διαπιστώνεται ότι οι τελευταίοι έχουν υψηλότερο κίνητρο και επιτυγχάνεται ταχύτερα η ενσωµάτωση τους στην κοινωνία. ε θα πρέπει επίσης να παραγνωρίζεται ότι εάν η ανοχή και η ενσωµάτωση δεν αποτελούν αξίες και στόχους όλων των σηµαντικών κοινωνικών θεσµών και συστηµάτων της χώρας υποδοχής (π.χ. της εκπαίδευσης, της εργασίας, της θρησκείας κλπ.), τότε καθίστανται πολύ πιθανές ή αναπόφευκτες οι διακρίσεις σε βάρος των αιτούντων άσυλο. Στο πλαίσιο αυτό τα διεθνή κείµενα και οι εισηγήσεις και κατευθυντήριες γραµµές των διεθνών οργανισµών που ασχολούνται µε τα ζητήµατα των προσφύγων και αιτούντων άσυλο έχουν επικεντρωθεί µεταξύ άλλων και στην προώθηση όχι µόνο του σεβασµού προς τους ανθρώπους αυτούς, αλλά και συνθηκών διαβίωσης που θα διασφαλίζουν την ευηµερία τους. Έτσι δίνεται ιδιαίτερη έµφαση στην κάλυψη των βασικών αναγκών καθηµερινής διαβίωσης (στέγαση σε αξιοπρεπή καταλύµατα µε εγκαταστάσεις υγιεινής, λουτρά, θέρµανση κλπ., σίτιση και ιατρική περίθαλψη όπου είναι αναγκαίο) και στην παροχή δυνατότητας επικοινωνίας και ελεύθερης διακίνησης εντός της χώρας υποδοχής. Επίσης, επισηµαίνεται η ανάγκη παροχής εκπαίδευσης ή επαγγελµατικής κατάρτισης, άσκησης των λατρευτικών καθηκόντων, παροχής ψυχολογικής υποστήριξης και παροχής δυνατότητας ψυχαγωγίας και σωµατικής άσκησης. Σε επίπεδο ΕΕ η συνθήκη του Άµστερνταµ, που τέθηκε σε ισχύ το 1999, εγκαινίασε µία νέα εποχή σχετικά µε την πολιτική για την παροχή ασύλου. Συγκεκριµένα, προέβλεψε τη δηµιουργία µίας «περιοχής ελευθερίας, ασφάλειας, και δικαιοσύνης» και έδωσε στα θεσµικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης την αρµοδιότητα και δυνατότητα να αναπτύξουν νοµοθεσία για τη µετανάστευση και τα θέµατα ασύλου. Η συνθήκη αυτή δηµιούργησε για πρώτη φορά την προοπτική για τη δηµιουργία µιας Ευρωπαϊκής πολιτικής για το άσυλο, στη βάση της οποίας προωθήθηκαν στη συνέχεια µια σειρά από Οδηγίες και Κανονισµούς για την εναρµόνιση των κανόνων των Κρατών Μελών, που αφορούν τις διαδικασίες για την αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα. Ειδικά σε ότι αφορά την πολιτική κοινωνικής ένταξης που αποτελεί βασική συνιστώσα της πολιτικής κοινωνικής προστασίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ρητώς (π.χ. στις Κοινές Εκθέσεις για την Κοινωνική Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 9

Ένταξη) ως πρωταρχικό στόχο την προώθηση της συµµετοχής στην απασχόληση και της πρόσβασης όλων σε πόρους, αγαθά και υπηρεσίες και εντάσσει την καταπολέµηση του αποκλεισµού ως προτεραιότητα όλων των πολιτικών της (οικονοµική πολιτική, πολιτική απασχόλησης, πολιτική κοινωνικής προστασίας), αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι η αποτυχία ενσωµάτωσης των αποκλεισµένων κοινωνικά οµάδων αποτελεί βασική αδυναµία των δηµόσιων πολιτικών και πρακτικών που ακολουθούνται στην ΕΕ. Μέσω δε διαφόρων παρεµβάσεων και πρωτοβουλιών, όπως το Ευρωπαϊκό Ταµείο για τους Πρόσφυγες και οι δράσεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου, η ΕΕ αφ ενός αναγνωρίζει τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες ως κοινωνικά ευάλωτες οµάδες που αντιµετωπίζουν οξυµµένο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισµού, αφ ετέρου δε προωθεί και υποστηρίζει µέτρα καταπολέµησης του αποκλεισµού, των διακρίσεων και της ξενοφοβίας σε βάρος τους και προώθησης της εργασιακής και κοινωνικής τους ενσωµάτωσης. Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 10

3. Τα Κοινωνικά Χαρακτηριστικά των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο Τα Αποτελέσµατα της Έρευνας Πεδίου 3.1. Μεθοδολογία και εργαλεία διεξαγωγής της Έρευνας Πεδίου Η µελέτη για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των αιτούντων άσυλο στην Κύπρο βασίστηκε στα αποτελέσµατα έρευνας πεδίου µεταξύ των αιτούντων άσυλο που ζουν στην Κύπρο, η οποία αποτέλεσε την πρώτη ανάλογη που έχει διεξαχθεί πότε για τη συγκεκριµένη οµάδα στόχου, ακολουθώντας πρότυπα αντίστοιχων ερευνών για πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και µετανάστες που πραγµατοποιούνται διεθνώς σε αρκετές χώρες υποδοχής προσφύγων και µεταναστευτικών ρευµάτων. Η έρευνα σχεδιάστηκε µε τέτοιον τρόπο, ώστε και µετά τη λήξη του συγκεκριµένου έργου Equal στο πλαίσιο του οποίου πραγµατοποιήθηκε να µπορεί να επαναληφθεί µετά από ένα χρονικό διάστηµα ενός-δύο ετών (longitudinal survey) και µε αυτόν τον τρόπο να προκύψουν και συγκρίσιµα συµπεράσµατα για την κοινωνική κατάσταση των αιτούντων άσυλο σε διαχρονική βάση. Στόχος ήταν µέσω της έρευνας και του σχετικού ερωτηµατολογίου να καλυφθούν αντικείµενα και θεµατικά πεδία που δεν έχουν καλυφθεί από προηγούµενα ερευνητικά προγράµµατα στην Κύπρο, ούτε από την έρευνα οικογενειακών προϋπολογισµών της Στατιστικής Υπηρεσίας, ή την καταγραφή που πραγµατοποιεί η Υπηρεσία Ασύλου στο πλαίσιο των σχετικών διαδικασιών εξέτασης των αιτηµάτων ασύλου. Ιδιαίτερη µέριµνα δόθηκε στη συλλογή και παραγωγή δεδοµένων, τα οποία θα µπορεί να είναι συγκρίσιµα µε εκείνα αντίστοιχων ερευνών για την κοινωνική κατάσταση και ευηµερία στις χώρες υποδοχής των προσφύγων και αιτούντων άσυλο που διαµένουν σε χώρες-µέλη της Ε.Ε. Επιπλέον, η διαµόρφωση του ερωτηµατολογίου και η επεξεργασία των αποτελεσµάτων της έρευνας, εντοπίστηκε για πρώτη φορά, στην εις βάθος διερεύνηση ποιοτικών παραγόντων του φαινοµένου του υψηλού αριθµού αιτούντων άσυλο που καταφεύγουν στην Κύπρο. Η έρευνα πεδίου πραγµατοποιήθηκε στον πραγµατικό πληθυσµό των αιτούντων άσυλο της χώρας, ανεξαρτήτως του χρόνου παραµονής τους στη χώρα ή του σταδίου στο οποίο βρίσκονταν η εξέταση της αίτησης τους. Η έρευνα διεξήχθη έξω από χώρους όπου συχνάζουν οι αιτούντες άσυλο (Υπηρεσία Ασύλου, Επαρχιακό Κλιµάκιο Αλλοδαπών Λεµεσού και στέκια προσφύγων ΜΚΟ), καθώς και στον χώρο υποδοχής αιτούντων άσυλο στην Κοφίνου, µε ειδικά εκπαιδευµένους συνεντευκτές και διερµηνείς για τις περιπτώσεις όπου ο / η ερωτώµενος /-η δεν γνώριζε αγγλικά ή ελληνικά. Ως δειγµατοληπτικό πλαίσιο χρησιµοποιήθηκε η καταγραφή των αιτητών Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 11

ασύλου της Υπηρεσίας Ασύλου, που έχουν προκύψει από τις αιτήσεις Αλλοδαπών για απονοµή καθεστώτος πρόσφυγα. Ειδικότερα, µετά από επικοινωνία της ερευνητικής οµάδας µε την Υπηρεσία Ασύλου του Υπουργείου Εσωτερικών δόθηκαν τα ποσοτικά στοιχεία του πληθυσµού των αιτούντων άσυλο στην Κύπρο σε σχέση µε τις χώρες προσέλευσης τους και το χρόνο υποβολής της αίτησης για παροχή ασύλου. Η έρευνα πεδίου κάλυψε γεωγραφικά τις περιοχές της Λευκωσίας, της Λεµεσού και της Κοφίνου, που σύµφωνα µε τα στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου υπάρχει η µεγαλύτερη συγκέντρωση αιτούντων άσυλο. Η συλλογή των δεδοµένων πραγµατοποιήθηκε µε προσωπικές συνεντεύξεις (face to face) και χρήση εκτεταµένου ερωτηµατολογίου. Το µέγεθος του δείγµατος ανήλθε σε 151 άτοµα που αποτελεί ποσοστό 1,7 του συνολικού αριθµού αιτούντων άσυλο που διαµένουν στην Κύπρο. Το συγκεκριµένο µέγεθος του δείγµατος επιτρέπει να µελετηθούν σε βάθος, τόσο τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των αιτούντων άσυλο, όσο και το επίπεδο διαβίωσης τους και η αντιµετώπιση τους από τις εµπλεκόµενες µε το άσυλο αρµόδιες αρχές, αλλά και τα ειδικά χαρακτηριστικά της πολυπληθέστερης εθνικής οµάδας αιτούντων άσυλο που διαµένουν στην Κύπρο, δηλαδή των Σύριων. Για την επιλογή του δείγµατος χρησιµοποιήθηκε η τεχνική της τυχαίας δειγµατοληψίας µε προκαθορισµένη ποσόστωση για τους Σύριους, οι οποίοι είναι και η µεγαλύτερη οµάδα αιτούντων ασύλου (28). Ειδικότερα τα στρώµατα της έρευνας αποτέλεσαν οι αιτούντες άσυλο, που προσέρχονται στα σηµεία εξυπηρέτησης (Υπηρεσία Ασύλου, Κλιµάκια Αλλοδαπών και Μετανάστευσης της Αστυνοµίας, Γραφεία ΚΙΣΑ) στη Λευκωσία και στη Λεµεσό. Το ερωτηµατολόγιο που σχεδιάστηκε ήταν πλήρως δοµηµένο κατά τα πρότυπα κοινωνικών ερευνών για µειονότητες και για διερεύνηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού, που πραγµατοποιούνται διεθνώς. Το ερωτηµατολόγιο περιλάµβανε 38 πεδία «κλειστών» ερωτήσεων, καθώς και εκτεταµένο αριθµό ερωτήσεων δηµογραφικών στοιχείων. Στο ερωτηµατολόγιο χρησιµοποιήθηκαν επίσης κλίµακες µετρήσεως στάσεων, σύνθετες µεταβλητές και τυπολογίες και ο σχεδιασµός του περιέλαβε όλους τους άξονες διερεύνησης, που περιέχονται στην ανάλογη διεθνή ερευνητική βιβλιογραφία. Αναφέρονται ενδεικτικά: 1. Συνθήκες, Λόγοι αιτήσεως ασύλου 2. Χρόνος εγκατάστασης Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 12

3. Βαθµός δυσκολίας της εγκατάστασης 4. Απασχόληση/ Συνθήκες εργασίας 5. Συνθήκες στέγασης/ κατοικίας 6. Υγεία 7. Εκπαίδευση/ Κατάρτιση 8. Γνώση ελληνικής γλώσσας 9. Πηγές ενηµέρωσης/ πληροφόρησης 10. Χρήση Υπηρεσιών ηµοσίου 11. Ενσωµάτωση στην κοινωνία 12. Ξενοφοβική αντιµετωπίση 13. Οικονοµική κατάσταση ηµογραφικές µεταβλητές της έρευνας 1. Φύλο 2. Ηλικία 3. Επίπεδο αστικότητας της κατοικίας 4. Οικογενειακή κατάσταση 5. Μέγεθος / Τύπος νοικοκυριού 6. Επίπεδο Εκπαίδευσης 7. Θέση στην Απασχόληση 8. Επάγγελµα 9. Ατοµικό/ οικογενειακό εισόδηµα 10. Κατοχή Καταναλωτικών Αγαθών 11. Κοινωνικο-οικονοµική θέση Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε µε την τήρηση όλων των διεθνών κωδίκων εοντολογίας, για την Κοινωνική Έρευνα και την Έρευνα Αγοράς, καθώς και µε τις διεθνώς ισχύουσες προδιαγραφές για τη συλλογή των δεδοµένων τις οποίες. Κατά το σχεδιασµό του ερωτηµατολογίου της έρευνας βάσει των θεωρητικών υποθέσεων που είχαν τεθεί και την προσαρµογή του στα αγγλικά, που είναι η κύρια ξένη γλώσσα επικοινωνίας των αιτούντων άσυλο, επελέγησαν οι ερωτήσεις (µεταβλητές) και οι κλίµακες µετρήσεων Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 13

στάσεων που χρησιµοποιήθηκαν µε βάση την επιστηµονική τεκµηρίωση της χρησιµότητάς τους. Ορισµένα από τα βασικά πεδία και τους άξονες του ερωτηµατολογίου µεταφράστηκαν επίσης στα αραβικά, µπενγκάλι, φαρσί, ουρντού που αποτελούν τις βασικότερες γλώσσες, µε βάση την εθνικότητα προέλευσης των αιτούντων άσυλο στην Κύπρο και δόθηκαν ως οδηγίες στους διερµηνείς που συνόδευαν τους συνεντευκτές. Στη συνέχεια έγινε από τον επιστηµονικό υπεύθυνο της έρευνας ενηµέρωση και εκπαίδευση των συνεντευκτών, εποπτών και διερµηνέων της έρευνας, καθώς και του λοιπού δυναµικού (προσωπικό κωδικοποίησης και εισαγωγής των δεδοµένων) που απασχολήθηκε µε την έρευνα και συντάχθηκαν σχετικές οδηγίες για τη διεξαγωγή της έρευνας. Πριν την έναρξη της έρευνας και µε βάση το αρχικά σχεδιασθέν ερωτηµατολόγιο έγινε πιλοτική έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγµα 12 αιτούντων άσυλο. Στη συνέχεια, µε βάση την εµπειρία της πιλοτικής έρευνας οριστικοποιήθηκε το ερωτηµατολόγιο, και ακολούθησε το κυρίως στάδιο διεξαγωγής της έρευνας πεδίου µε επισκέψεις των συνεντευκτών στο χώρο υποδοχής της Κοφίνου και στους προσδιορισµένους χώρους όπου προσέρχονται αιτούντες άσυλο στη Λευκωσία και στη Λεµεσό. Στις περιπτώσεις όπου οι ερωτώµενοι δεν γνώριζαν αγγλικά ή ελληνικά, η συλλογή των απαντήσεων έγινε µε τη βοήθεια διερµηνέων που είχαν προβλεφθεί ειδικά για το σκοπό αυτό στις οµάδες των συνεντευκτών. Η συλλογή των απαντήσεων στα 151 ερωτηµατολόγια έγινε σε διάστηµα περίπου 10 ηµερών. Μετά την ολοκλήρωση των συνεντεύξεων έγινε έλεγχος της ορθής συµπλήρωσης των ερωτηµατολογίων και το σύνολο των απαντηµένων ερωτηµατολογίων ελέγχθηκε, ως προς την ορθή και λογική συµπλήρωσή τους και σε τέσσερις περιπτώσεις έγιναν επανεπισκέψεις των συνεντευκτών ή τηλεφωνικές επαφές για διευκρινίσεις, ή συµπληρώσεις που κρίθηκαν απαραίτητες για τη διευκρίνιση ορισµένων παραλείψεων. Τέλος έγινε εισαγωγή των δεδοµένων των απαντήσεων σε βάση δεδοµένων µε το λογισµικό πακέτο SPSS. Για την επεξεργασία και ανάλυση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκε το λογισµικό SPSS και το πρόγραµµα Excel, καθώς και έγκυρες στατιστικές µέθοδοι και τεχνικές πολυµεταβλητής ανάλυσης. Στο πλαίσιο αυτό διερευνήθηκαν επίσης οι αλληλεξαρτήσεις των διαθέσιµων δηµογραφικών και µη χαρακτηριστικών µε τις εκφερόµενες απόψεις περί συνθηκών διαβίωσης και εξυπηρέτησης από τις αρµόδιες δηµόσιες υπηρεσίες και τµηµατοποιήθηκε ο πληθυσµός σύµφωνα µε τις απόψεις που εκφέρουν σε συγκεκριµένα σχετικά θέµατα. Για την πραγµατοποίηση της Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 14

έρευνας πεδίου, απασχολήθηκαν συνολικά 16 άτοµα, συµπεριλαµβανοµένων των συνεντευκτών, διερµηνέων και του προσωπικού καταχώρησης δεδοµένων. 3.2. ηµογραφικά χαρακτηριστικά των συµµετεχόντων στην έρευνα αιτούντων άσυλο Όπως προαναφέρθηκε το δείγµα της έρευνας περιέλαβε 151 αιτούντες άσυλο, οι οποίοι προέρχονται από 21 χώρες προέλευσης. Στο δείγµα συµπεριλαµβάνονταν αιτούντες από όλες τις κύριες χώρες προέλευσης αιτούντων άσυλο, ενώ το ¼ από αυτούς προέρχονται από τη Συρία, που είναι και η χώρα καταγωγής των περισσότερων αιτούντων άσυλο στην Κύπρο (περίπου 2.700 άτοµα σε σύνολο 9.200 εκκρεµών αιτήσεων) ιάγραµµα 1: Κατανοµή δείγµατος µε βάση τη χώρα προέλευσης 30 25 25,8 20 17,2 15 10 5 4,6 2,6 5,3 7,9 6,6 2,6 4 10,6 12,6 0 Αίγυπτος Ιορδανία Ιράκ Ιράν Καµερούν Κένυα Μπαγκλαντές Νιγηρία Πακιστάν Συρία Άλλη Το δείγµα συνεπώς είναι αντιπροσωπευτικό, καθώς όπως φαίνεται και στο ιάγραµµα 1, οι περισσότεροι ερωτηθέντες προέρχονται από τις χώρες εκείνες που αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία των αιτούντων άσυλο που διαµένουν στην Κύπρο. Όπως επαληθεύεται και από τα σχετικά στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου του Υπουργείου Εσωτερικών οι περισσότεροι Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 15

αιτούντες άσυλο πράγµατι προέρχονται από τη Συρία, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν και το Ιράν. Επίσης σε ότι αφορά τους αιτούντες άσυλο που προέρχονται από την Αφρική, όπως δείχνουν και τα στοιχεία οι περισσότεροι είναι υπήκοοι της Αιγύπτου, του Καµερούν και της Νιγηρίας. Σε ότι αφορά τον αυξηµένο αριθµό αιτούντων άσυλο από το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν που παρατηρείται και στο δείγµα της έρευνας και αντιπροσωπεύει και την πραγµατική εικόνα του πληθυσµού των αιτούντων άσυλο, σε ένα βαθµό οφείλεται και στο αυξηµένο ρεύµα οικονοµικών µεταναστών από τις χώρες αυτές, που σε αρκετές περιπτώσεις και προκειµένου να εξασφαλίσουν άδεια παραµονής στην Κύπρο υποβάλλουν αιτήσεις για παροχή ασύλου. Αυτό µπορεί ενίοτε να συµβαίνει και λόγω των οικονοµικών, κυρίως, δυσκολιών που αντιµετώπισαν αρκετοί από τους πολλούς φοιτητές που προέρχονται από τις δύο αυτές χώρες και των κενών στο Κυπριακό θεσµικό πλαίσιο, που δεν τους επιτρέπει να εργάζονται για να ενισχύουν το εισόδηµά τους, ή να παραµένουν στη χώρα αφού τις ολοκληρώσουν. Σε ότι αφορά την ηλικιακή διάρθρωση της συγκεκριµένης οµάδας παρατηρείται ότι η πλειοψηφία του δείγµατος (65) είναι ηλικίας µέχρι 30 ετών. Το γεγονός αυτό µπορεί να οφείλεται αφ ενός στη γενικότερη τάση των απολυταρχικών καθεστώτων για δίωξη νεότερων σχετικά ανθρώπων για την πολιτική ή θρησκευτική τους δραστηριότητα ή ταυτότητα και στην αντίστοιχη µεγαλύτερη τους ευχέρεια να καταφύγουν σε κάποιο ασφαλή προορισµό και αφ ετέρου να ενισχύει την υπόθεση ότι ένας αριθµός αιτούντων άσυλο µπορεί να είναι νεαρής ηλικίας που ενώ αρχικά ήλθαν στην Κύπρο για σπουδές, στην πορεία αναζήτησαν την επέκταση της παραµονής τους µέσω αίτησης παροχής ασύλου και χωρίς να υφίστανται πραγµατικοί λόγοι γι αυτό. Η διάρθρωση του δείγµατος σε σχέση µε το φύλο ανταποκρίνεται επίσης στην πραγµατική εικόνα της οµάδας των αιτούντων άσυλο στην Κύπρο, καθώς υπερτερούν οι άνδρες. Ειδικότερα, στο δείγµα της έρευνας οι άνδρες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία (83), µε τις γυναίκες να περιορίζονται στο 17, (βλ. διάγραµµα 2). Τέλος, στο 9,3 του δείγµατος έχει ήδη αναγνωριστεί το καθεστώς του πρόσφυγα (τους έχει δηλαδή χορηγηθεί πολιτικό άσυλο), από τους οποίους τα ⅔ προέρχονται από τη Συρία. Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 16

ιάγραµµα 2: Κατανοµή δείγµατος µε βάση το φύλο 17 Γυναίκες Άνδρες 83 Σε σχέση µε τη διάρκεια παραµονής των αιτούντων άσυλο στην Κύπρο, είναι αξιοσηµείωτο το εύρηµα της έρευνας ότι το µέσο διάστηµα παραµονής τους είναι ιδιαίτερα µακρύ, γεγονός που καθιστά αναγκαία τη µέριµνα για τη στοιχειώδη κοινωνική τους προστασία και εφαρµογή µέτρων ενσωµάτωσης. Ειδικότερα, το 23,2 των ερωτηθέντων βρίσκεται στην Κύπρο πάνω από 3 χρόνια, ενώ το 15,9 διαµένει στην Κύπρο για διάστηµα 2 έως 3 χρόνων. Αντίστοιχα, 1 έως 2 χρόνια διαµένει στην Κύπρο το 17,9 του δείγµατος και µόνο το 21,2 βρίσκεται στην Κύπρο λιγότερο από έξι µήνες (βλ. Πίνακα 40 του παραρτήµατος). Το στοιχείο αυτό υποδηλώνει επίσης ότι η διαδικασία εξέτασης του αιτήµατος για χορήγηση ασύλου, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις σχετικά µακρά ή ότι η αίτηση ασύλου υποβάλλεται αφού πρώτα έχει προηγηθεί ένα διάστηµα παραµονής στην Κύπρο µε ιδιότητα οικονοµικού µετανάστη ή φοιτητή. Ιδιαίτερη εντύπωση στο σηµείο αυτό προκαλεί ότι ειδικά για τους αιτούντες άσυλο που προέρχονται από το Μπαγκλαντές το 53,8 βρίσκεται στην Κύπρο πάνω από 3 χρόνια, γεγονός που µπορεί να ερµηνευτεί και µε βάση την προηγούµενη παρατήρηση. Αναφορικά µε το επίπεδο µόρφωσης των ερωτηθέντων, ένα πολύ σηµαντικό µέρος τους (22,5) είναι απόφοιτοι πανεπιστηµίου/κολεγίου ή έχουν ολοκληρώσει µεταπτυχιακές σπουδές και 7,9 έχουν παρακολουθήσει ανώτερη επαγγελµατική Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 17

/ τεχνική εκπαίδευση. Μόνο το 3,3 δήλωσε ότι δεν έχει πάει καθόλου σχολείο ή ότι δε γνωρίζει γραφή και ανάγνωση (βλέπε αναλυτικά πίνακα 39 στο παράρτηµα). Συνεπώς, κατά µέσο όρο το µορφωτικό επίπεδο των αιτούντων άσυλο είναι υψηλό και αποτελεί θετικό όρο για την εργασιακή τους ενεργοποίηση και την απασχολησιµότητα τους, σε περίπτωση που η νοµοθεσία, κατά το διάστηµα εκκρεµότητας της αίτησης τους, επέτρεπε την απασχόληση τους και σε τοµείς άλλους πέρα από την γεωργία και την κτηνοτροφία που επιτρέπει σήµερα. Το σχετικά υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης αποτελεί κατ αρχήν θετική προϋπόθεση και αυξάνει τις πιθανότητες για την κοινωνική τους ενσωµάτωση σε περίπτωση που τελικώς τους αναγνωριστεί το καθεστώς του πρόσφυγα και µπορεί να συµβάλλει στην αποφυγή της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού της συγκεκριµένης οµάδας. ιάγραµµα 3: Μορφωτικό επίπεδο δείγµατος 30 25 20 15 28,5 10 19,2 18,5 20,4 5 0 3,3 7,9 εν έχω πάει καθόλου σχολείο / δεν γνωρίζω γραφή και ανάγνωση Μέχρι και εύτερη τάξη του ηµοτικού Σχολείου Μέχρι και Τρίτη τάξη του Γυµνασίου Απόφοιτος/η δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης / Λυκείου / επαγγελµατικής σχολής Απόφοιτος ανώτερης / επαγγελµατικής / τεχνικής εκπαίδευσης Απόφοιτος Κολλεγίου / Πανεπιστηµίου / Μεταπτυχιακά Σε ότι αφορά την επαγγελµατική εµπειρία των αιτούντων άσυλο παρατηρείται ότι το µεγαλύτερο µέρος του δείγµατος διαθέτει αξιόλογη εµπειρία σε ειδικευµένες θέσεις, σηµαντικό δε ποσοστό έχει προηγούµενη εµπειρία σε επιστηµονικά επαγγέλµατα ή θέσεις ευθύνης (βλ. πίνακα 41 του παραρτήµατος). Ειδικότερα το 20.5 των Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 18

ερωτώµενων (25,5 για τους κάτω των 30 ετών), είχε προηγούµενη εµπειρία σαν επιστάτης ή σαν ειδικευµένος εργάτης. Το 5,3 εργάζονταν ως δάσκαλοι ή καθηγητές, ενώ το 10,6 περίπου διαθέτουν εµπειρία σε θέση ευθύνης (διευθυντική ή θέση προϊσταµένου ή ιδιοκτήτη εταιρείας / καταστήµατος / βιοτεχνίας) ή σε επιστηµονική ειδικότητα. Μάλιστα για το 25 των ερωτώµενων η επαγγελµατική εµπειρία του είναι από 2 έως 4 χρόνια και για το 18 πάνω από 6 χρόνια. Σηµαντικό επίσης, είναι το ποσοστό των αιτούντων άσυλο που ήταν µαθητές ή φοιτητές πριν έλθουν στην Κύπρο (13,2). Μόνο 10,6 των ερωτηθέντων (8,8 από τους άντρες και 19,2 από τις γυναίκες) δεν εργάζονταν προηγουµένως, ενώ 9,9 διαθέτουν εµπειρία ως ανειδίκευτοι εργάτες και µόλις το 1,3 ασχολούνταν µε τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Το στοιχείο αυτό δείχνει κατ αρχήν ότι η πρόνοια της νοµοθεσίας για άδεια απασχόλησης των αιτούντων άσυλο µόνο στον τοµέα της γεωργίας και κτηνοτροφίας βρίσκεται σε αναντιστοιχία µε τα επαγγελµατικά προσόντα και την εµπειρία της συγκεκριµένης οµάδας και εξυπηρετεί κυρίως τις ανάγκες του συγκεκριµένου κλάδου. Σε γενικές γραµµές το δείγµα εµφανίζεται στο µεγαλύτερο του ποσοστό να διαθέτει επαγγελµατική εµπειρία και δεξιότητες από ειδικευµένες θέσεις ή θέσεις ευθύνης, στοιχείο που ενισχύει τις δυνατότητες για επιτυχή εργασιακή και κοινωνική ένταξη στη χώρα υποδοχής. ιάγραµµα 4: Προηγούµενη επαγγελµατική εµπειρία 25 20 20,5 15 13,2 14,6 10 10,6 9,9 10,6 5 5,3 5,3 0 Καθηγητής/ άσκαλος Ιδιοκτήτης εταιρίας, καταστηµατάρχης, βιοτέχνης, αυτοεργοδοτούµενος Μαθητής/Φοιτητής Υπάλληλος εκτός από χειρονακτικές και γραφειακές εργασίες Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 19 Επιστάτες και ειδικευµένοι εργάτες Ανειδίκευτοι εργάτες εν εργάζεται εν απαντά

Το συµπέρασµα αυτό ενισχύεται και σε σχέση µε τις δεξιότητες που αφορούν τη γνώση ξένων γλωσσών (Πίνακας 40 του παραρτήµατος). Ειδικότερα, από το σύνολο των ερωτηθέντων, το 78,1 µιλά την Αγγλική γλώσσα ενώ ένα σηµαντικό ποσοστό (33,1) µιλάει και την ελληνική, στοιχείο που αφ ενός οφείλεται στη σχετικά µακρά παραµονή τους στην Κύπρο, µετά την υποβολή της αίτησης για παροχή ασύλου και αφ ετέρου στην προσπάθεια τους για κοινωνική ενσωµάτωση και δραστηριοποίηση. Με δεδοµένο ότι όπως φαίνεται από άλλη ερώτηση η γνώση της ελληνικής γλώσσας αποτελεί σηµαντική δυσκολία για την προσαρµογή σε ένα ξένο περιβάλλον µόνο για ένα µικρό ποσοστό (της τάξης του 8) αιτούντων άσυλο, τα υψηλά ποσοστά γνώσης της Αγγλικής και Ελληνικής γλώσσας µπορούν να συµβάλλουν στην ευχερέστερη προσαρµογή και ενσωµάτωση στην Κυπριακή κοινωνία. ιάγραµµα 5: Γνώση άλλης γλώσσας εκτός της µητρικής Καµία 1,3 Άλλη 8,6 Αράβικα 22,5 Γαλλικά 7,9 Αγγλικά 78,1 Ελληνικά 33,1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Σε ότι αφορά την οικογενειακή κατάσταση των αιτούντων άσυλο τα 2 / 3 περίπου του δείγµατος (65,6) δήλωσαν ότι είναι άγαµοι χωρίς παιδιά, ποσοστό που ανεβαίνει στο 84,7 για τους κάτω των 30 ετών (βλέπε Πίνακες 44 & 44 Α του Παραρτήµατος). Οι γυναίκες αιτούντες άσυλο πάντως σε ποσοστό 53,7 έχουν τουλάχιστον ένα παιδί γεγονός φυσιολογικό µεν, αλλά που δηµιουργεί πρόσθετες δυσκολίες στη διαδικασία ενσωµάτωσης τους και εξασφάλισης ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης τους. Είναι επίσης αξιοσηµείωτο ότι οι Σύριοι αιτούντες άσυλο έχουν τουλάχιστον ένα παιδί σε ποσοστό 47,1, ενώ από το σύνολο των Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 20

ερωτηθέντων που απάντησαν ότι έχουν παιδιά, το 39,1 έχει ένα παιδί, το 30,4 δύο, το 17,4 3 και το 10,9 τέσσερα παιδιά. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι η πλειονότητα των αιτούντων άσυλο δεν έχει οικογενειακές υποχρεώσεις, ωστόσο µια σηµαντική µερίδα από αυτούς, που για τις γυναίκες ξεπερνά τις µισές, έχουν παιδιά, ποσοστό που αυξάνει κατά πολύ για τους αιτούντες ηλικίας άνω των 30 ετών. Από τους έγγαµους αιτούντες άσυλο το 52,4 βρίσκεται στην Κύπρο µε την / τον σύζυγο, ποσοστό που ανεβαίνει στο 75 για τους έγγαµους αιτούντες άσυλο από τη Συρία (βλέπε Πίνακα 45 του Παραρτήµατος). Από τις έγγαµες γυναίκες του δείγµατος το 70 βρίσκεται στην Κύπρο µε το σύζυγο τους και από τις υπόλοιπες το ⅓ έχει προσπαθήσει να επανενωθεί µε την υπόλοιπη οικογένεια. Σε γενικές γραµµές πάντως το ποσοστό των έγγαµων αιτούντων άσυλο που έχει επιδιώξει να επανενωθεί µε τα υπόλοιπα µέλη της οικογένειας τους είναι 35, στοιχείο χαρακτηριστικό της αβεβαιότητας τους και της υψηλής πιθανότητας που υπάρχει να απορριφθεί η αίτηση τους, οπότε και η προσπάθεια επανένωσης θα είναι µάταιη σε µακροπρόθεσµη βάση, παρά το γεγονός ότι µε βάση το ισχύον διεθνές και εσωτερικό θεσµικό πλαίσιο το Κράτος οφείλει να µεριµνά και να εξασφαλίζει στους αιτούντες άσυλο οικογενειακή ενότητα. ιάγραµµα 6:Οικογενειακή κατάσταση Χήρος/α µε παιδιά 1,3 ιαζευγµένος/η µε παιδιά 1,3 Έγγαµος/η µε παιδιά 27,2 Έγγαµος /η χωρίς παιδιά 4 Άγαµος/η µε παιδιά 0,7 Άγαµος/η χωρίς παιδιά 65,6 0 10 20 30 40 50 60 70 Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 21

Ένα από τα σηµαντικότερα στοιχεία που αφορά την ευηµερία και την κοινωνική ένταξη των αιτούντων άσυλο είναι η κατάσταση της απασχόλησής τους. Σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία της Κυπριακής ηµοκρατίας οι αιτούντες άσυλο αντιµετωπίζουν σηµαντικούς περιορισµούς προκειµένου να εργαστούν, που φτάνουν έως την απαγόρευση, µέχρι την έκδοση απόφασης για την αίτηση τους, οπότε εάν τους απονεµηθεί το καθεστώς του πρόσφυγα αποκτούν πλήρως και το δικαίωµα εργασίας. Σύµφωνα µε τον Κανονισµό για τις Συνθήκες Υποδοχής των Αιτητών Ασύλου (Κ..Π. 598/2005) ο Υπουργός Εσωτερικών µπορεί να καθορίσει µετά από διαβούλευση µε τον Υπουργό Εργασίας την περίοδο κατά την οποία δεν επιτρέπεται η εργασία των αιτούντων άσυλο και εάν µετά την παρέλευση ενός έτους από την υποβολή της αίτησης δεν έχει ληφθεί απόφαση σε πρωτοβάθµιο επίπεδο, χωρίς να ευθύνεται ο αιτητής, τότε αυτός µπορεί να εργαστεί υπό τους όρους του περί Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Νόµου. Η µόνη εξαίρεση που προβλέφθηκε το 2005 µε την υπ αριθµόν 3.1.6/13 απόφαση της Υπουργικής Επιτροπής ήταν η (κατά προτεραιότητα) απασχόληση των αιτούντων άσυλο στη γεωργία και στην κτηνοτροφία, όπου σύµφωνα και µε τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας παρουσιάζεται µια διαχρονική έλλειψη εργατικού δυναµικού. Τα ευρήµατα όµως της έρευνας είναι εντυπωσιακά σε ότι αφορά αυτό το θέµα και αναδεικνύουν µια ουσιαστική ανοχή και de facto ακύρωση των περιορισµών της νοµοθεσίας για την απασχόληση των αιτούντων άσυλο. Ειδικότερα, όπως φαίνεται και στο διάγραµµα 7, µόνο το 1,3 του δείγµατος απασχολείται στον κλάδο της γεωργίας και κτηνοτροφίας και µόλις 7,3 απαντά ότι δεν επιτρέπεται να εργάζεται. Συνυπολογίζοντας το γεγονός της δικαιολογηµένης επιφυλακτικότητας ορισµένων από τους ερωτώµενους να παραδεχθούν ότι εργάζονται κατά παράβαση του νόµου, το ποσοστό του 35,8 των ερωτηθέντων που δηλώνει ότι εργάζεται στον ιδιωτικό τοµέα κρίνεται ως ιδιαίτερα υψηλό και είναι ενδεικτικό της άνεσης εξεύρεσης απασχόλησης από τη συγκεκριµένη οµάδα, που λόγω και της ευελιξίας που επιτρέπει η αδήλωτη εργασία τους, καλύπτουν αρκετές ανάγκες σε ευέλικτο και πολλές φορές «φτηνό» εργατικό δυναµικό, αλλά ταυτόχρονα εκτίθενται σε κίνδυνο εκµετάλλευσης από τους εργοδότες που τους απασχολούν παράτυπα. Εάν µάλιστα στο ποσοστό των εργαζοµένων αιτούντων άσυλο προστεθεί και το 22,5 που δηλώνει ότι είναι άνεργος/η αλλά στο παρελθόν εργάστηκε, αλλά και το 21,2 δηλώνει ότι ενώ είναι άνεργο ζητάει εργασία, το ποσοστό των αιτούντων άσυλο που αποτελούν (άτυπο ή «γκρίζο») Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 22

τµήµα του εργατικού δυναµικού ανέρχεται σε περίπου 80 (βλέπε αναλυτικά πίνακα 47 του παραρτήµατος). Για ορισµένες εθνικές οµάδες όπως οι Σύριοι µε µεγάλο αριθµό αιτούντων άσυλο, το ποσοστό αυτών που εργάζονται ανέρχεται στα 2 / 3 περίπου του δείγµατος, ενώ οι προερχόµενοι από το Μπαγκλαντές δηλώνουν σε ποσοστό 38,5 άνεργοι που είχαν δουλέψει στο παρελθόν χαρακτηριστικό της σχετικά µακροχρόνιας διάρκειας παραµονής τους στην Κύπρο, ακόµη και πριν την υποβολή αίτησης για παροχή ασύλου και ενδεχοµένως της επιφυλακτικότητας τους να παραδεχθούν ότι εργάζονται. Τέλος είναι χαρακτηριστικό της σχετικής ανοχής που υπάρχει για την απασχόληση των αιτούντων άσυλο ότι αντίστοιχα ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας µε το σύνολο του δείγµατος παρατηρούνται ακόµα και σε αυτούς που έχουν διάρκεια παραµονής λιγότερο από ένα χρόνο (π.χ. µισθωτή εργασία στον ιδιωτικό τοµέα σε ποσοστό 33,8), καθώς επίσης και το γεγονός ότι µόνο 7,7 του δείγµατος (όλες γυναίκες) δηλώνουν οικιακά νοικοκυρές ως κύρια απασχόληση. ιάγραµµα 7: Επαγγελµατική κατάσταση αιτούντων άσυλο εν επιτρέπεται να εργάζεται 7,3 Άνεργος (που έχει δουλέψει και τώρα είναι άνεργος) Άνεργος (που δεν έχει δουλέψει καθόλου και ζητάει δουλειά) 21,2 22,5 Μισθωτός ιδιωτικού τοµέα 35,8 Αγρότης, κτηνοτρόφος, ψαράς 1,3 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Η παραπάνω αναφορά στην «γκρίζα εργασία» των αιτούντων άσυλο επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι οι αιτούντες άσυλο που εργάζονται παράνοµα είναι ανασφάλιστοι. Σύµφωνα µε την έρευνα, το 78,5, όσων δήλωσαν ότι εργάζονται, δεν είναι δηλωµένο στις κοινωνικές ασφαλίσεις. Αν στο ποσοστό αυτό προστεθεί και το 9,2 που δηλώνει ότι Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 23

δεν γνωρίζει εάν είναι δηλωµένο ή όχι και συγκεντρώνει µεγάλη πιθανότητα να µην είναι, το ποσοστό αδήλωτου εργατικού δυναµικού από την οµάδα των αιτούντων άσυλο ανέρχεται στο 87,7 (βλέπε Πίνακα 47). Το γεγονός αυτό έχει δυσµενείς συνέπειες τόσο για το επίπεδο κοινωνικής προστασίας των αιτούντων άσυλο, όσο και για τη λειτουργία της αγοράς εργασίας στην Κύπρο και την οικονοµική βιωσιµότητα του συστήµατος κοινωνικής ασφάλισης. Η ανασφάλιστη εργασία των αιτούντων άσυλο, µπορεί µεν να ενισχύει την παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων που τους απασχολούν, ωστόσο όµως δηµιουργεί συνθήκες άνισου ανταγωνισµού για τις επιχειρήσεις που απασχολούν νόµιµα αλλοδαπούς ή Κύπριους και κοινοτικούς εργαζοµένους, αλλά και για το ντόπιο εργατικό δυναµικό που αναζητά εργασία. Παράλληλα, όµως αποτελεί εκµετάλλευση και ουσιαστική διάκριση εις βάρος των αιτούντων άσυλο που παρέχουν εργασία (πολλές φορές µάλιστα σε τοµείς ή θέσεις που δεν υπάρχει διαθέσιµο εργατικό δυναµικό, λόγω δυσµενών συνθηκών εργασίας) και δεν απολαµβάνουν των ίδιων δικαιωµάτων ή της προστασίας που προβλέπεται για όλους τους λοιπούς εργαζόµενους στην Κύπρο. ιάγραµµα 8: ηλωµένο εργατικό δυναµικό στις κοινωνικές ασφαλίσεις 12,3 Είµαι δηλωµένος στις κοινωνικές ασφαλίσεις εν είµαι δηλωµένος στις κοινωνικές ασφαλίσεις 78,5 Πάντως δηµιουργούνται ερωτηµατικά και για τη δυνατότητα των αιτούντων άσυλο να δηλώνονται στις κοινωνικές ασφαλίσεις παρά το Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 24

γεγονός ότι για τους περισσότερους (όσους δεν απασχολούνται σε γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες και όσους έχουν ήδη αναγνωριστεί ως πρόσφυγες) δεν είναι επιτρεπτή η απασχόληση. Η πιο προφανής εξήγηση είναι ότι είτε λόγω µακρόχρονης παραµονής έχουν εξαιρεθεί από τη γενική απαγόρευση για εργασία σε οποιοδήποτε τοµέα πλην της γεωργίας και κτηνοτροφίας, είτε ότι ήταν ήδη ασφαλισµένοι πριν την υποβολή αίτησης ασύλου, ενόσω βρίσκονταν στην Κύπρο µε άλλη ιδιότητα (π.χ. οικονοµικού µετανάστη), αλλά σε κάθε περίπτωση αναδεικνύεται η αδυναµία ελέγχου ή /και τα κενά συντονισµού µεταξύ των διαφόρων κυβερνητικών τµηµάτων (Υπηρεσία Ασύλου, Τµήµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Τµήµα Εργασίας) καθώς και η µη παρακολούθηση των προϋποθέσεων νόµιµης εργοδότησης από τις υπηρεσίες κοινωνικών ασφαλίσεων. Παρά το γεγονός όµως ότι τυπικά δεν επιτρέπεται η εργασία των αιτούντων άσυλο και ότι όσοι εργάζονται ή αναζητούν εργασία το κάνουν αδήλωτα, χωρίς κοινωνικοασφαλιστική κάλυψη, µόνο ένα µικρό ποσοστό των αιτούντων άσυλο που συµµετείχαν στην έρευνα, λαµβάνει κάποιο δηµόσιο βοήθηµα ή επίδοµα. Συγκεκριµένα, όπως αποτυπώνεται και στο διάγραµµα 9 µόνο το 19,9 του συνόλου των αιτούντων άσυλο λαµβάνει δηµόσιο βοήθηµα ή επίδοµα. Το δηµόσιο βοήθηµα, που ανέρχεται σε 50 Λίρες Κύπρου (85 περίπου) µηνιαίως, προσαυξανόµενο κατά 10 Λίρες για κάθε εξαρτώµενο άτοµο που διαµένει µαζί µε το δικαιούχο, το λαµβάνουν κυρίως γυναίκες, οι οποίες επωφελούνται σε ποσοστό 50 του δείγµατος από κάποιο επίδοµα ή βοήθηµα και οι µεγαλύτερης ηλικίας αιτούντες άσυλο (επίδοµα λαµβάνει το 13,3 των κάτω των 30 ετών και το 32,1 άνω των 30 ετών, στοιχείο που συνδέεται και µε την οικογενειακή τους κατάσταση και την ύπαρξη ανήλικων παιδιών). Το στοιχείο αυτό σε συνδυασµό µε την απαγόρευση ουσιαστικά εργασίας της συγκεκριµένης οµάδας σε οποιαδήποτε δραστηριότητα πλην της γεωργίας και κτηνοτροφίας (που όπως προαναφέρθηκε προσφέρει απασχόληση σε πολύ µικρό αριθµό αιτούντων άσυλο) αναδεικνύει είτε την έλλειψη ουσιαστικής πρόνοιας από πλευράς κρατικών αρχών για την εξασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για τους αιτούντες άσυλο, είτε τη δυσκολία πρόσβασης τους στις συγκεκριµένες παροχές, είτε τέλος την άτυπη ανοχή της «γκρίζας εργασίας» των αιτούντων άσυλο, που οδηγεί στην παράλληλη αποθάρρυνση τους για τη λήψη προνοιακού τύπου επιδοµατικών παροχών από το Κράτος. Πάντως και από αυτούς που λαµβάνουν κάποιο επίδοµα πάνω από 60 λαµβάνει λιγότερες από 100 λίρες µηνιαίως, ενώ το 36,7 λαµβάνει Κοινωνικά Χαρακτηριστικά και Κοινωνική Ένταξη των Αιτούντων Άσυλο στην Κύπρο 25