001-012:Layout 3 11/17/14 3:24 PM Page 1 Στέλλα Πριόβολου Οι ελληνορωµαϊκές ρίζες της Ευρώπης µέσα από τον στοχασµό Ευρωπαίων µελετητών
Οι ελληνορωµαϊκές ρίζες της Ευρώπης µέσα από τον στοχασµό Ευρωπαίων µελετητών
Επιστηµονικές Εκδόσεις Σειρά: οκίµιο Σελιδοποίηση: ηµοπούλου Παναγιώτα Εξώφυλλο: ηµοπούλου Παναγιώτα ISBN 978-960-546-451-6 2014 Εκδόσεις Πεδίο & Στέλλα Πριόβολου για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσµο Η πνευµατική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καµία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί µε το Ν. 2121/93 και ισχύει σήµερα) και κατά τη ιεθνή Σύµβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί µε το Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδηµοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστηµα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου µε οποιονδήποτε τρόπο ή µορφή, τµηµατικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε µετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη. Εκδόσεις Πεδίο Συντ. αβάκη 10 & Μυλοποτάµου, 115 26, Αθήνα Τηλ.: 2103390204-5-6 Fax: 2103390209 e-mail: info@pediobooks.gr http: //www.pediobooks.gr/ Κεντρική διάθεση-βιβλιοπωλείο Στοά του Βιβλίου, Πεσµαζόγλου 5, 10564, Αθήνα Τηλ.: 210-3229620 Fax: 210-3390209
Στέλλα Πριόβολου Οι ελληνορωµαϊκές ρίζες της Ευρώπης µέσα από τον στοχασµό Ευρωπαίων µελετητών ΠΕ ΙΟ ΑΘΗΝΑ 2014
Περιεχόµενα Αντί προλόγου............................ 9 Μέρος 1ο Ελληνορωµαϊκός πολιτισµός Η γοητευτική σχέση της ελληνικής και ρωµαϊκής λογοτεχνίας................... 13 1α. Αρχαία Ελλάδα και Λογοτεχνία............ 31 1β. Αρχαία Ρώµη και Λογοτεχνία Ιστορικές προϋποθέσεις................... 50 Ιστορική αναδροµή στη λογοτεχνία των Λατίνων... 60 Η διατήρηση της ρωµαϊκής λογοτεχνίας........ 69 Πηγές της λατινικής λογοτεχνίας............. 72 7
Στέλλα Πριόβολου Μέρος 2ο Λατινικός Μεσαίωνας: η λογοτεχνία και η σηµασία της για τη νεότερη Ευρώπη..... 75 Μέρος 3ο Η σηµασία της πολιτισµικής κληρονοµιάς της Αρχαιότητας και της πολυπολιτισµικότητας του λατινικού Μεσαίωνα για τη σύγχρονη Ευρώπη.................... 105 Βιβλιογραφία.......................... 139 8
Αντί προλόγου Στη διάρκεια της δύσκολης ζωής µου, οι λίγες καλές στιγµές µένουν βαθιά χαραγµένες µέσα µου. Ανάµεσα σε αυτές φαντάζει και η στιγµή της δηµιουργίας του Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ελληνορωµαϊκές-Ελληνοϊταλικές Σπουδές: Λογοτεχνία, Ιστορία, Πολιτισµός» στο Τµήµα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, για το οποίο αγωνίστηκα µαζί µε εκλεκτούς συναδέλφους µου, και τελικά ευτύχησα να βλέπω τους φοιτητές µας να αγκαλιάζουν το Πρόγραµµα και να το απολαµβάνουν gratis από το ακαδηµαϊκό έτος 2008-9 µέχρι σήµερα. Στη συγγραφή του µικρού αυτού εγχειριδίου οδηγήθηκα από τις ανάγκες του µαθήµατός µου, που σε σχετικά µικρή διάρκεια απαιτεί τη µεταλα- µπάδευση στους µεταπτυχιακούς φοιτητές των µη- 9
Στέλλα Πριόβολου νυµάτων ενός ολόκληρου πολιτισµού τον οποίο δη- µιούργησαν δύο ιστορικοί λαοί: ο ελληνικός και ο ρωµαϊκός. Ο πολιτισµός αυτός, που δίδαξε και έδωσε σε κάθε εποχή ένα διαφορετικό µάθηµα, δίνει και σήµερα στην Ενωµένη Ευρώπη ένα µέγιστο µάθηµα, που θα έπρεπε να αντιµετωπιστεί µε τον απαιτούµενο σεβασµό, όπως συνέβη τουλάχιστον στο ιστορικό παρελθόν. Το ερέθισµα για το περιεχόµενο και τη σύνθεση του πονήµατος, µου έδωσε το βιβλίο του µεγάλου φιλόλογου-διανοητή Gilbert Highet, Η κλασική παράδοση, και συγκεκριµένα η ακόλουθη σκέψη του: «Θα άξιζε τον κόπο να γράψει κανείς µια καλή ιστορία της παιδείας από την άποψη του κλασικού περιεχο- µένου της, για να αποτίσει φόρο τιµής στους πολλούς σπουδαίους δασκάλους, που µε τη βοήθεια της ελληνορωµαϊκής λογοτεχνίας απέδειξαν την ιδιοφυΐα τους δηµιουργώντας λαµπρούς ποιητές και γόνιµους στοχαστές: Βολταίρο, Γκολντόνι, Έρασµο, Καρτέσιο, Μολιέρο, Τζόις κ.ά. Και από κοντά, µια οµάδα σχεδόν λησµονηµένη, παρόλο που έπρεπε να τη µνηµονεύσουµε µε θαυµασµό και αγάπη. Είναι οι πατέρες, που µύησαν τα παιδιά τους στα σπουδαία έργα και στις ωραίες γλώσσες της Ελλάδας και της Ρώµης, που τους ξύπνησαν το ενδιαφέρον και τα βοήθησαν να ξεπεράσουν τις κακοτοπιές, που µελέτησαν µαζί τους, και συχνά τα παιδιά έγιναν οι διά- 10
Οι ελληνορωµαϊκές ρίζες της Ευρώπης σηµοι άνθρωποι τους οποίους θαυµάζουµε, λες και γεννήθηκαν εκ του µηδενός». Σταχυολογώντας, λοιπόν, ως πρώτο βήµα, τους στοχασµούς και τα διδάγµατα ευρωπαίων διανοητών για την αξία της κλασικής αρχαιότητας και τη διαχρονική σηµασία του ελληνορωµαϊκού πολιτισµού, και επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον µου στους πολιτισµικούς δεσµούς Ελλάδας-Ιταλίας και στη σχέση τους µε τον πολιτισµό της σύγχρονης Ευρώπης, προσπαθώ να µπολιάσω το δέντρο της γνώσης και να εξάψω τη φαντασία των νέων, µε των οποίων τη συνεργασία µπορούµε πιστεύω να κάνουµε στο µέλλον τη σκέψη του Highet πραγµατικότητα. 11