áåé þñïò ÔÏÌÏÓ 2 VOLUME 2 ÔÅÕ ÏÓ 2 ISSUE 2

áåé þñïò Ê ÅÉÌÅÍÁ Ð ÏËÅÏÄÏÌÉ ÁÓ, ÙÑÏÔ ÁÎÉÁÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔ ÕÎÇÓ ÔÏÌÏÓ 2 VOLUME 2 ÔÅÕ ÏÓ 2 ISSUE 2 NÏÅÌÂÑÉÏÓ 2003 NOVEMBER 2003

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚH ΕΠΙΤΡΟΠH - Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ΚΟΚΚΩΣΗΣ ΧΑΡΗΣ ΜΠΕΡΙΑΤΟΣ ΗΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΡΑΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΟΥΣΙΟΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΕΦΝΕΡ ΑΛΕΞΗΣ ΣΥΜ ΒΟΥ ΛΟΙ ΣΥ ΝΤΑ ΞΗΣ Α ρα βα ντι νός Α θα νά σιος - Ε ΜΠ Αν δρι κό που λος Αν δρέ ας - Οι κο νο µι κό Πα νε πι στή µιο Α θη νών Βα σεν χό βεν Λου δο βί κος - Ε ΜΠ Γιαν να κού ρου Τζί να - Υ ΠΕ ΧΩ Ε Γιαν νιάς η µή τρης - Πα νε πι στή µιο Θεσ σα λί ας ελ λα δέ τσι µας Παύ λος - Χα ρο κό πειο Πα νε πι στή µιο ε µα θάς Ζα χα ρί ας - Πά ντει ο Πα νε πι στή µιο Ιω αν νί δης Γιάν νης - Tufts University, USA Κα λο γή ρου Νί κος - ΑΠ Θ Κα ρύ δης η µή τρης - Ε ΜΠ Κο σµό που λος Πά νος - ΠΘ Κου κλέ λη Ε λέ νη - University of California, USA Λα µπρια νί δης Λό ης - Πα νε πι στή µιο Μα κε δο νί ας Λου κά κης Παύ λος - Πά ντει ο Πα νε πι στή µιο Λου ρή Ε λέ νη - Οι κο νο µι κό Πα νε πι στή µιο Α θη νών Μα ντου βά λου Μα ρί α - Ε ΜΠ Με λα χροι νός Κώ στας - University of London, Queen Mary, UK Μο δι νός Μι χά λης - Εθν. Κέντρο Περιβ. και Αειφ. Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ) Μπρια σού λη Ε λέ νη - Πα νε πι στή µι ο Αι γαί ου Πα πα θε ο δώ ρου Αν δρέ ας - University of Surrey, UK Πρε βε λά κης Γεώρ γιος-στυλ. - Universite de Paris I, France Φω τό που λος Γιώρ γος - Πα νε πι στή µι ο Θεσ σα λί ας Χα στά ο γλου Βίλ µα - ΑΠ Θ ιεύθυνση: Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Περιοδικό ΑΕΙΧΩΡΟΣ Πεδίον Άρεως, 38334 ΒΟΛΟΣ http://www.prd.uth.gr/aeihoros e-mail: aeihoros@prd.uth.gr τηλ.: 24210 74456 fax: 24210-74380

ÊÅÉÌÅÍÁ ÐÏËÅÏÄÏÌÉÁÓ ÙÑÏÔÁÎÉÁÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇÓ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ áεπιστηµονικό Περιοδικό áåé þñïò åé þñ ï ò

áåé þñïò åé þñ ï ò ÅðéìÝëåéá Ýêäïóçò : ííá Óáìáñßíá - Ðáíáãéþôçò ÐáíôáæÞò Layout : ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò Èåóóáëßáò Ó åäéáóìüò åîùöýëëïõ : Ãéþñãïò ÐáñáóêåõÜò Åêôýðùóç : ÁëÝêïò ÎïõñÜöáò ÊåíôñéêÞ äéüèåóç : ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò Èåóóáëßáò

ÊÅÉÌÅÍÁ ÐÏËÅÏÄÏÌÉÁÓ ÙÑÏÔÁÎÉÁÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇÓ Ðåñéå üìåíá ÅéóáãùãÞ ÄåëëáäÝôóéìáò Ð. Ï ó åäéáóìüò ôïõ þñïõ: åîåëßîåéò êáé ðñïïðôéêýò áðü ôï ðáñüäåéãìá ôçò Éôáëßáò ÌéôæÜëçò Í. Ç åìðåéñßá ðïëåïäüìçóçò ôçò ðåñéöýñåéáò Westelijke Tuinsteden (Äõôéêþí êçðïõðüëåùí) ôïõ ìóôåñíôáì ÔñáôóÝëá Ì Áñ éôåêôïíéêþ ôïðßïõ êáé ðñïóôáôåõüìåíåò öõóéêýò ðåñéï Ýò. Ðñïóôáóßá êáé áíüäåéîç ôïõ äüóïõò ÄñáãïõíôÝëé óôç Óéèùíßá áëêéäéêþò Ãïóðïäßíç A., ÌðåñéÜôïò Ç. Ç "êõñéáñ ßá" ôçò áñ éôåêôïíéêþò êëçñïíïìéüò êáé ôïõ êáéíïôüìïõ ó åäéáóìïý óå áíáäõüìåíá "äéåèíï-ôïðéêï-ðïéçìýíá" áóôéêü ôïðßá: ç ðåñßðôùóç ôçò ÁèÞíáò 2004 áúíôáñëþò Ì. ÍïìéêÝò êáé äéïéêçôéêýò ðñïûðïèýóåéò åöáñìïãþò ôçò Ïäçãßáò 92/43 óôçí ÅëëÜäá: åéóáãùãéêýò óêýøåéò êáé ðáñáôçñþóåéò ÈÅÌÁÔÁ ÐÏËÉÔÉÊÇÓ Ãïóðïäßíç A., ÓêÜãéáííçò Ð. ÓðïõäÝò Ðïëåïäïìßáò, ùñïôáîßáò êáé ÁíÜðôõîçò óôá ÅëëçíéêÜ ÐáíåðéóôÞìéá: ðñïêëþóåéò êáé ðñïïðôéêýò Ðáðáäïýëçò Á. Ç äéá åßñéóç áíáðôõîéáêþí ðüñùí óå öèßíïõóåò âéïìç áíéêýò ðåñéï Ýò ÓÔÁÕÑÏÄÑÏÌÉÁ ÔÏÕ Ó ÅÄÉÁÓÌÏÕ Øõ Üñçò Ã. ERSA, Jyvaskyla, 2003 ÊÑÉÔÉÊÅÓ ÐÁÑÏÕÓÉÁÓÅÉÓ áúíôáñëþò Ì. Andreas Papapetropoulos, La prise en compte de l'environnement par les procédures du droit de l'urbanisme en France et en Grèce Üëêïò Ã. Ê. Ìðßèáò, ÏéêïíïìéêÞ Èåþñçóç ôçò ÐåñéâáëëïíôéêÞò Ðñïóôáóßáò Âëüíôæïò Ã., Óïýôóáò Ê. Ë. Ëáìðñéáíßäçò, Ç Åðé åéñçìáôéêüôçôá óôçí ÅõñùðáúêÞ ¾ðáéèñï. Ç Ðåñßðôùóç ôçò ÅëëÜäáò ÁÐÏØÅÉÓ ÓõíÝíôåõîç ìå ôïí Andy Thornley ÓõíÝíôåõîç ìå ôïí Thomas Reiner 4 6 32 46 72 98 114 140 160 164 168 172 178 180 186

áåé þñïò åé þñ ï ò Η ε µπει ρί α πο λε ο δό µη σης της πε ρι φέ ρειας Westelijke Tuinsteden ( υ τι κών κη που πό λε ων) του Άµ στερ νταµ Νί κος Μι τζά λης Υ πο ψή φιος ι δά κτο ρας, Ε θνι κό Με τσό βιο Πο λυ τε χνεί ο Πε ρί λη ψη Οι α στι κές πε ρι φέ ρειες, ό πως και οι πό λεις, έ χουν αλ λά ξει. Αυ τή η αλ λα γή δεν συ σχε τί ζε ται µο νά χα µε τις µε τα βο λές που ε πι φέ ρει ο χρό νος, αλ λά κυ ρί ως µε µια γε νι κή µε τάλ λα ξη της σύγ χρο νης πό λης. Η α στι κή πε ρι φέ ρεια µοιά ζει σή µε ρα µε έ να σύ νο λο "...κε ντρι κών τό πων, χω ρο θε τη µέ νων µε τα ξύ των ι στο ρι κών κέ ντρων και των ο ρι ζό ντιων ε πε κτά σε ων της διά - σπαρ της πό λης." Η πε ρι φέ ρεια, πα ρα δο σια κά θε ω ρεί ται ως η µε τα βα τι κή ει κό να µε τα ξύ της συ µπα γούς πό λης και της υ παί θρου. Σύµ φω να µε αυ τή την ο πτι κή, η πε ρι φέ ρεια δεν εί ναι ού - τε πό λη ού τε ύ παι θρος. Εί ναι α πλά, ο εν διά µε σος χώ ρος, χω ρίς ι διαί τε ρα χα ρα κτη ρι στι κά. Βέ βαια, κα θώς µε τα βάλ λο νται τα δύ ο ά κρα δια φο ρο ποιεί ται και ο εν διά µε σος χώ ρος της πε - ρι φέ ρειας, για αυ τό ί σως θα έ πρε πε να α να ρω τη θού µε σή µε ρα για το κα τά πό σο έ χει αλ λά ξει η έν νοια της πε ρι φέ ρειας. Η δια δι κα σί α µε τάλ λα ξης, ό µως της πε ρι φέ ρειας ή ταν µια αυ τό νο - µη δια δι κα σί α που συν δυά στη κε µε την ταυ τό χρο νη µε τάλ λα ξη της πό λης. Μι λώ ντας λοι πόν για την πε ρι φέ ρεια και την α στι κή α νά πλα ση, µι λά µε για έ να και νούρ γιο τρό πο προ σέγ γι σης της πό λης. Η προ βλη µα τι κή του α στι κού χώ ρου σή µε ρα, συ χνά συ σχε τί ζε ται µε την α στι κή 32 αειχώρος, 2 (2): 32-45

πε ρι φέ ρεια. Βέ βαια, η ευ ρω πα ϊ κή έ ρευ να PIC Urban 1, που έ γι νε µε τα ξύ 1994 και 1999, έ δει - ξε ότι οι "αρ νη τι κοί" τό ποι 2 πα ρου σιά ζουν µια ση µα ντι κή µορ φο λο γι κή και χω ρο θε τι κή δια - φο ρο ποί η ση. Αυ τή η ε τε ρο γέ νεια και η δια φο ρε τι κό τη τα δεν πρέ πει να µειώ νουν την πε ρι φέ - ρεια στην το πο λο γι κή της διά στα ση. Η δυ να µι κή της πε ρι φέ ρειας ο δη γεί σε µια νέ α α στι κό - τη τα. Το κεί µε νο που α κο λου θεί εί ναι µια κρι τι κή α να φο ρά των πο λι τι κών και πρα κτι κών που υ ιο θε τή θη καν για την α νά πτυ ξη µιας προ βλη µα τι κής πε ριο χής των Westelijke Tuinsteden, στην πε ρι φέ ρεια του Άµ στερ νταµ που βρί σκε ται και πά λι στο προ σκή νιο. Λέ ξεις κλει διά Πό λη, πο λε ο δο µί α, Άµ στερ νταµ, κη που πό λεις, σχέ διο α νά πτυ ξης, στε γα στι κοί συ νε ται ρι σµοί. The experience of the suburb Westelijke Tuinsteden (of the Western Garden Cities) of Amsterdam The urban peripheries, like the cities, have been changed. This change is not correlated only with the mutations that time brings, but principally with a general transformation of the contemporary city. The urban periphery nowadays seems to be an aggregation of "...central places, localized between the historical centers and the horizontal expansions of the diffused city". Traditionally, periphery is regarded as the transition between the compact city and the countryside. According to this point of view, the periphery is neither city nor countryside. It is simply the space in - between, without special characteristics. Of course, while the two extremes are changing, the "space" of the periphery is changing too. This makes us consider how much the means of periphery have been altered. The process of this mutation was autonomous and was combined with the contemporary alteration of the city. Speaking, therefore, of the periphery and the urban alteration is like talking about a new way of approaching the city. The text that follows is a critical report of the policy and the methods that were adopted for the development of the problematic area of the Westerlijke Tuinsteden at the periphery of Amsterdam that is again in focus. Key words Urban, urbanization, Amsterdam, garden cities, development plan, housing corporations. ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ 1 (Programme Initiative Community). Πρό γραµ µα Κοι νο τι κής Πρω το βου λί ας που συν χρη µα το δο τεί την υ λο ποί η ση µε λε τών πο λύ χρο νης διάρ κειας που στο χεύ ουν µε µια συ νο λι κή προ σέγ γι ση στην α ντι µε τώ πι ση των προ βλη µά των των α στι κών πε ριο χών (Sampaolo, 2000). 2 Η έν νοια της αρ νη τι κό τη τας δεν πρέ πει να πα ρερ µη νευ τεί µε την υ ιο θέ τη ση της έν νοιας της "κα τα στρο φής του τό που" (Miralles) που προσ διο ρί ζει την πε ρι φέ ρεια σαν κά τι που πα ρεµ βά λε ται σε έ να τό πο προ κα θο ρι σµέ νο ι στο - ρι κά και το ο ποί ο πρέ πει να α πα λει φθεί. Βλέ πε α φιέ ρω µα Lotus Manuel de Solá, 1999, 104. 33

áåé þñïò åé þñ ï ò ΕΙ ΣΑ ΓΩ ΓΗ Η Ολ λαν δί α εί ναι µια χώ ρα που χα ρα κτη ρί ζε ται α πό ευ ρεί ας κλί µα κας αλ λοιώ σεις του φυ σι - κού της πε ρι βάλ λο ντος. Α πό τον Με σαί ω να και µε τά οι κά τοι κοι διεκ δι κώ ντας κοµ µά τια γης α πό την θά λασ σα, ε γκα θί στα νται στις πιο στε γνές πλευ ρές του δέλ τα που α πο τε λού νταν κυρί ως α πό βάλ τους. Με φράγ µα τα, συ στη µα τι κή α πο ξή ραν ση και καλ λιέρ γειες κα τα φέρ - νουν να δια µορ φώ σουν τη γη δη µιουρ γώ ντας τα πε ρί φη µα polders τα ο ποί α θα α πο τε λέ σουν στη συ νέ χεια τους πό λους της α στι κής α νά πτυ ξης. Σή µε ρα, α ντί θε τα µε πολ λές ευ ρω πα ϊ κές χώ ρες η Ολ λαν δί α δεν δια θέ τει έ να µη τρο πο - λι τι κό κέ ντρο που να ξε χω ρί ζει. Α ντί θε τα µε το Πα ρί σι ή την Βιέν νη, οι πο λι τι κές, οι κο νο µι κές και πο λι τι στι κές λει τουρ γί ες εί ναι κα τα νε µη µέ νες στις α στι κές πε ριο χές του Άµ στερ νταµ, της Χά γης, του Ρό τερ νταµ και της Ου τρέ χτης (Riley και Ashworth, 1975). Αυ τές οι τέσ σε ρις πό λεις βρί σκο νται στην περιο χή που α πο κα λεί ται Randstad (Eι κό να 1), που εί ναι ου σια στι κά µια α - στι κή ζώ νη. Ε πει δή η α στι κή α νά πτυ ξη πά ντα γι νό ταν κα τά µή κος των µε τα φο ρι κών δια δρό - µων µε τα ξύ των µε γα λυ τέ ρων πό λε ων, το Randsrad µοιά ζει σή µε ρα πιο πο λύ µε µια Με γα λό - πο λη που πε ρι λαµ βά νει και µι κρό τε ρες πό λεις ό πως η Leiden και η Delft. Η εν λό γω α στι κή ζώ - νη πε ρι κλεί ει και την προ στα τευό µε νη πε ριο χή "Green Heart" (Ει κό να 1) την ό ποια ο προ σε - κτι κός α στι κός σχε δια σµός µπό ρε σε να δια φυ λά ξει µό νο για καλ λιέρ γεια και για α να ψυ χή. Ο συ νει δη τός δια χω ρι σµός Randstad - Green Heart 3 εί ναι µό νο µια ό ψη του Ολ λαν δι κού α στι κού σχε δια σµού. Åéêüíá 1. Å ðå îåñ ãá óß á åé êü íáò á ðü ôï Üñ èñï ôïõ Johm Worthinghton "Learning from abroad" óôï ðåñéï äé êü Urban Design, íïé îç 2001, ó.21. Öáß íå ôáé êá èá ñü ç ðý êíù óç ôùí á óôé êþí êý íôñùí ôïõ Randstad ìå ôçí ðü ñï äï ôùí ñü íùí, êá èþò êáé ç äéá ôþ ñç óç ôçò ðå ñéï Þò "Green Heart". 3 Πρό κει ται για έ να δια χω ρι σµό που α φο ρά κυ ρί ως τις α στι κές πυ κνό τη τες και την χρή ση γης. 34

Α πό το 1960 και µε τά, λό γω της πλη θυ σµια κής αύ ξη σης, ε φαρ µό ζε ται το δόγ µα της "ελεγ χό µε νης α πο κέ ντρω σης" και η πο λι τι κή της α στι κής α νά πτυ ξης ε στιά ζε ται στην δηµιουρ γί α νέ ων πό λε ων ό πως η Almere, οι ο ποί ες θα α πο τε λού σαν α νά χω µα στην πε ραι - τέρω ε πέ κτα ση των µη τρο πο λι τι κών πε ριο χών ό πως το Άµ στερ νταµ και ταυ τό χρο να θα εί χαν βο η θη τι κό ρό λο ως προς τα µε γά λα α στι κά κέ ντρα (Nozeman, 1990: 150-2), α πό τα ο ποί α απεί χαν 15-30 χι λιό µε τρα. Σχε διά ζο νται 15 νέ ες πό λεις οι 13 µέ σα στο Randstad µε την προ ο πτι κή της αυ τάρ κειας ό πως οι κη που πό λεις του Ebenezer Howard. Στα µέ σα ό µως της δε κα ε τί ας του 1970, η πα ρακ µή του ό λου εγ χει ρή µα τος εί ναι εµ φα νής. Τα διοι κη τι κά και ορ - γα νω τι κά προ βλή µα τα εί ναι α ξε πέ ρα στα. Με τα ξύ 1975 και 1984 αυ ξά νο νται οι κρα τι κές ε πι χο ρη γή σεις και σε συν δυα σµό µε την α πο τε λε σµα τι κό τε ρη δια χεί ρι ση εκ µέ ρους της δη µο τι κής αρ χής αυ ξά νο νται οι θέ σεις ερ γα - σί ας και η στέ γα ση. Οι µε γά λες πό λεις ό πως το Άµ στερ νταµ χά νουν α γο ρα στι κή δύ να µη κα - θώς οι πιο ευ κα τά στα τοι πο λί τες µε τα κι νού νται προς τα προ ά στια και τις νέ ες πό λεις. Α πό το 1985, ταυ τό χρο να µε µια οι κο νο µι κή κάµ ψη η τά ση αυ τή α να κό πτε ται και η προ ο πτι κή α νά πτυ ξης ε πι κε ντρώ νε ται στην κα τα σκευ ή κα τοι κιών στις κε ντρι κές πό λεις (Corboz, 1990: 101), µε στό χο µια α πο δο τι κό τε ρη δια χεί ρι ση του α στι κού χώ ρου, µε το ε πι - κρα τούν "σύν θη µα" να εί ναι: De Stad Centraal, δη λα δή Ε στιά ζο ντας στην πό λη. Στην 4 η Έκ θε ση Φυ σι κού Σχε δια σµού το 1988, δί νε ται έµ φα ση στην ση µα σί α του Randstad για την Ολ λαν δι κή οι κο νο µί α και στην "συ µπα γή" πό λη ε νώ και το 1997, η στρα τη - γι κή χω ρι κής ε ξέ λι ξης θέ τει ως προ ϋ πό θε ση την δια φύ λα ξη της πε ριο χής Green Ηeart (Πρά- σι νη Καρ διά) η ο ποί α θα ε ξε λίσ σε ται ταυ τό χρο να και σε συ νάρ τη ση µε το Randstad. Η κυ βερ νη τι κή πο λι τι κή για την Ολ λαν δι κή α στι κή ε ξέ λι ξη έ τσι ό πως δια µορ φώ θη κε µε την 5 η Έκ θε ση Ε θνι κής Πο λι τι κής Χω ρο τα ξι κού Σχε δια σµού (Fifth National Spatial Planning Policy Document) στο χεύ ει στη δη µιουρ γί α ελ κυ στι κών και βιώ σι µων πό λε ων, δί νο - ντας ση µα σί α και στο ε θνι κό και στο το πι κό ε πί πε δο 4. ί νε ται ι διαί τε ρη έµ φα ση στην α στι κή α νά πτυ ξη ως µέ σο ε πί τευ ξης αυ τών των στό χων και αυ τό ση µαί νει: 1) συν δυα σµό και συ ντο - νι σµό λει τουρ γιών, 2) ε πι κοι νω νί α των α στι κών κέ ντρων µε σύγ χρο να µέ σα και ε νί σχυ ση του Randstad, 3) δια τή ρη ση της πε ριο χής Green Heart και µεί ω ση των α στι κών πυ κνο τή των, 4) εν θάρ ρυν ση ε πεν δύ σε ων σε σταθ µούς τρέ νων υ ψη λής τα χύ τη τας και 5) α να νέ ω ση και ποιο τι κή α να βάθ µι ση των α στι κών πε ριο χών που βρί σκο νται σε ύ φε ση. Αυ τή η κα τά στα ση θέ τει την πε ριο χή των Westelijke Tuinsteden ( υ τι κών κη που πό λε - ων) και την ε πι κεί µε νη α να βάθ µι σή της στο προ σκή νιο κα θώς υ πάρ χει µια γε νι κό τε ρη προ - σπά θεια ε πα να προσ διο ρι σµού του ρό λου της πε ρι φέ ρειας και της δυ να µι κής της. Α πό το 2001 έ χει ξε κι νή σει το Πρό γραµ µα Α στι κής Α να νέ ω σης (Innovation Programme City ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ 4 Ο µι λί α της Γε νι κής Γραµ µα τέ ας του Υ πουρ γεί ου Στέ γα σης, Χω ρι κού Σχε δια σµού και Πε ρι βάλ λο ντος, Marjanne Sint, στο Συ νέ δριο της ιε θνής Ο µο σπον δί ας για την Στέ γα ση και τον Σχε δια σµό που έ γι νε στην πό λη του Ρό τερ νταµ στις 11/09/2000. 35

áåé þñïò åé þñ ï ò Renewal) στο Άµ στερ νταµ, µε σκο πό την εν θάρ ρυν ση µε λε τών που στο χεύ ουν στην ποιο τι κή και α πο τε λε σµα τι κή ε πί λυ ση προ βλη µά των που σχε τί ζο νται µε την α στι κή α νά πτυ ξη και στο ο ποί ο ε ντάσ σε ται η πε ριο χή των Westelijke Tuinsteden. ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ALGEMEEN UITBREIDINGSPLAN Η πό λη του Άµ στερ νταµ, στο τέ λος του 17 ου αιώ να εί ναι η τέ ταρ τη µε γα λύ τε ρη α στι κή πε ριο - χή της Ευ ρώ πης. Στις ε πό µε νες δε κα ε τί ες α ντι µε τω πί ζει µια έ ντο νη δια δι κα σί α πα ρακ µής που το πο θε τεί ται σε µια πε ρί ο δο που η οι κο νο µι κή κρί ση της χώ ρας εί ναι ι διαί τε ρα ε πι βα ρη - µέ νη α πό τους πο λέ µους. Το Άµ στερ νταµ συ νε χί ζει να α να πτύσ σε ται στις αρ χές του 19 ου αιώ να στη ρι ζό µε νο κυρί ως στην αρ χή της α στι κής α νά πτυ ξης στο νε ρό µε η µι κυ κλι κά και ο µό κε ντρα κα νά λια. Η επέ κτα ση του 1875-1877 α πό τον αρ χι τέ κτο να J. Kalff, δια κό πτει την συ νέ χεια αυ τού του οµό - κε ντρου συ στή µα τος, υ ιο θε τώ ντας έ ναν ορ θο γώ νιο κάν να βο ε δρα ζό µε νο στα προ ϋ πάρ χο ντα polders. Η α νά πτυ ξη της πό λης α κο λου θεί, έ ως το τέ λος του 19 ου αιώ να, µιαν αυ θόρ µη τη δυνα µι κή στέ γα σης που ο δη γεί στην δη µιουρ γί α slums και συ νοι κιών χα ρα κτη ρι ζό µε νων από εµ φα νή έλ λει ψη κα τάλ λη λων συν θη κών δια βί ω σης, υ γιει νής και υ πο δο µών. Ο Hendrik Petrus Berlage α πό το 1900 έ ως το 1917, εκ πο νεί το Σχέ διο Ε πέ κτα σης στην νό τια πλευ ρά της πό λης (Plan Zuid), µε µια συ νο λι κή θε ώ ρη ση του χώ ρου και στις τρεις του δια στά σεις, δη µιουρ γώ ντας έ να εί δος κη πού πο λης µε ι διαί τε ρη έµ φα ση στους πρά σι νους χώ ρους. Το "Γε νι κό Σχέ διο Ε πέ κτα σης", του αρ χι τέ κτο να Cornelius Van Eesteren, που ε γκρί νε - ται το 1935, ή ταν έ να ε πα να στα τι κό πα ρά δειγ µα φον ξιο να λι στι κού χω ρο τα ξι κού σχε δια σµού, µε το ο ποί ο η δη µό σια διοί κη ση προ σπά θη σε να κα τευ θύ νει την α στι κή ε ξέ λι ξη στα πρό τυ πα της πρώ της Χάρ τας της Α θή νας. Το σχέ διο βα σί στη κε (Ει κό να 2) σε δη µο γρα φι κή πρό βλε ψη που έ φτα νε µέ χρι το έ τος 2000. Οι κοι νω νι κές α να λύ σεις και οι στα τι στι κοί υ πο λο γι σµοί προ - έ βλε παν την ε λά χι στη αύ ξη ση του πλη θυ σµού σε πο σο στό 135% έ ως το τέ λος του 20 ου αιώ να, µε στό χο τον προ γραµ µα τι σµό υ λο ποί η σης κα τοι κιών για 250.000 κα τοί κους µέ σα σε 70 χρό - νια (Gravagnuolo, 1994: 190). Σύµ φω να µε την ι δέ α του CIAM της Α θή νας για τις τέσ σε ρις πρω τεύ ου σες α στι κές "λει τουρ γί ες" (κα τοι κί α, ερ γα σί α, α να ψυ χή και κί νη ση), σε κά θε συ νοι - κί α προ γραµ µα τί στη κε η δη µιουρ γί α δη µό σιων υ πη ρε σιών (σχο λεί α, νο σο κο µεί α, α θλο παι - διές) σε α κτί να πρό σβα σης για πε ζούς και η κά θε πε ριο χή του α στι κού χώ ρου προ βλε πό ταν να έ χει µια συ γκε κρι µέ νη λει τουρ γι κή χρή ση (zoning). Το χα ρα κτη ρι στι κό της πο λε ο δό µη σης των κη που πό λε ων 5 του δυ τι κού Άµ στερ νταµ ή ταν το α πλό, αλ λά α κρι βές µο ντέ λο µιας ο µό κε ντρης πό λης µε έ να α κτι νω τό, δα κτυ λιο ει δές σύ στη - 5 Ό πως προ α νέ φε ρα και στην ει σα γω γή, η ρα σιο να λι στι κή πο λε ο δό µη ση µε κρι τή ρια που εί χε θέ σει η πρώ τη Χάρ - τα της Α θή νας δη µιούρ γη σε µέ χρι το 1960 αρ κε τές κη που πό λεις στα πε ρί χω ρα του Άµ στερ νταµ χα ρα κτη ρι ζό µε νες α πό χα µη λή πυ κνό τη τα δό µη σης και µι κρό ύ ψος κτι ρί ων µέ σα σε τε ρά στιες ε κτά σεις πρα σί νου. 36

Åéêüíá 2. Å ðå îåñ ãá óß á åé êü íáò á ðü ôï ðå ñéï äé êü Quaderns d'arquitectura i urbanisme í.228, Éá íïõü ñéïò 2001: 61. µα δρό µων, κα να λιών και πρα σί νου, που δη µιουρ γού σαν δι κτυω τό πλέγ µα. Οι και νούρ γιες συ νοι κί ες δια χω ρί ζο νταν µε τα ξύ τους µε έ να δί κτυο πρα σί νου που κα τέ λη γε σε έ να σύ στη µα µε γά λων πάρ - κων (ό πως το Amsterdam Bosch). Ο δια χω ρι σµός των λει τουρ γιών εί χε να κά νει µε την γε νι κή αντί λη ψη ότι η πό λη εί χε φτά σει σε µια τέ τοια χαώ δη κα τά στα ση ώ στε δεν µπο ρού σε να δώ σει λύ σεις στα προ βλή µα τα της πλειο νό τη τας του πλη θυ σµού (Fanelli, 1978: 31). Οι κα τευ θυ ντή ριες αρ χές του σχε δί ου ή ταν φως, α έ ρας και χώ ρος, έτσι ώ στε η δυ να τό τη τα της ζω ής ε κτός πό λης να γί νει ε φι κτή για ό λους: έ νας µε - γά λος σχε δια σµός για 55.000 και νούρ γιες κα τοι κί ες πε ρί που, σε µια και νούρ για πε ρι φέ ρεια της πό λης. Το σχέ διο αυ τό ι σχύ ει µέ χρι τις µέ ρες µας και πα ρα µέ νει ε πί και ρο για το Άµ στερ νταµ. ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Υ ΛΟ ΠΟΙΩ ΝΤΑΣ ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ υ στυ χώς, µε την υ λο ποί η ση του πρώ του µέ ρους του σχε δί ου στα χρό νια που έ πο νται του ευ τέ ρου πα γκο σµί ου πο λέ µου, η δια φο ρά µε τα ξύ ε πι θυ µη τού και πραγ µα τι κό τη τας αρ χί ζει να διευ ρύ νε ται. Ή δη α πό την δε κα ε τί α του 1930 η συ ντη ρη τι κή πο λι τι κή της κυ βέρ νη σης µειώ νει την κρα τι κή συ νει σφο ρά για κοι νω νι κή κα τοι κί α ε νώ πα ράλ λη λα πε ριο ρί ζει δρα στι - κά τα ερ γα τι κά η µε ρο µί σθια. Για να α ντι µε τω πι στούν οι πε ριο ρι σµέ νοι οι κο νο µι κοί πό ροι και η πί ε ση εκ µέ ρους της κοι νω νί ας (τη δε κα ε τί α του 1950 το πρό βλη µα της στέ γα σης ή ταν ι διαί τε ρα ο ξυ µέ νο), το αρχι κό σχέ διο αλ λοιώ θη κε. Η ε λα στι κό τη τα του σχε δί ου, που ή ταν βα σι σµέ νη στην ε λευ θε - ρία της σύ ντα ξης των ρυθ µι στι κών σχε δί ων και στην συ νερ γα σί α για την υ λο ποί η ση µε ι διω - τι κές ε πι χει ρή σεις ή συ νε ται ρι σµούς, κα τέ λη ξε να ευ νο ή σει ε ξο λο κλή ρου την ι διω τι κή πρω - το βου λί α. Α ντί να α κο λου θη θούν οι προ α να φερ θεί σες κα τευ θυ ντή ριες αρ χές, δη µιουρ γή θη - καν συγκρο τή µα τα κα τοι κιών ε πα να λαµ βα νό µε νης τυ πο λο γί ας, (33.000 σπί τια α νε γέρ θη καν στην δυ τι κή πλευ ρά της πό λης) αρ κε τά µο νό το να και α σύν δε τα ε ξαι τί ας του ο δι κού δι κτύ ου 37

áåé þñïò åé þñ ï ò (Healey, 1997). Οι σχε δια στι κές προ τά σεις δε των αρ χι τε κτό νων Charles J.F. Merkelbach και Benjamin Karsten δεν ή ταν τό σο ε πι τυ χη µέ νες 6. Οι κη που πό λεις του δυ τι κού Άµ στερ νταµ µπαί νουν α πό το 1960 σε µια δια δι κα σί α παρακ µής, που χα ρα κτη ρί ζε ται α πό αυ ξά νου σα α νερ γί α προ ερ χό µε νη α πό την α δυ να µί α της εκ παί δευ σης να α ντε πε ξέλ θει στις α νά γκες της α γο ράς ερ γα σί ας. η µιουρ γού νται προ βλή - µα τα κοι νω νι κής συ νο χής, η α γο ρά κα τοι κί ας ει σέρ χε ται σε πε ρί ο δο κρί σης και η α να σφά λεια µε γα λώ νει. Τα προ βλή µα τα διο γκώ νο νται. Το 15% των κα τοί κων εί ναι ι διο κτή τες κα τοι κιών, ε νώ το 75% ε νοι κια στές. Η πα ρακ µή της δυ τι κής πε ρι φέ ρειας ό µως, δεν α ντι µε τω πί στη κε µέ χρι τα µέ σα της δε κα ε τί ας του 1990. Η συ στη µα τι κή α ξιο λό γη ση των µε λε τών για την πε ριο χή των δυ τι κών κη που πό λε ων του Άµ στερ νταµ έ παι ζε µι κρό ρό λο στις πο λι τι κές συ ζη τή σεις ε νώ οι ε ναλ λα κτι κές α πό ψεις ε κτός των ά µε σα α να µε µειγ µέ νων δεν εί χαν κα µί α τύ χη στην τε λι - κή λή ψη των α πο φά σε ων. Τα τε λευ ταί α χρό νια, η το πι κή αυ το διοί κη ση και οι συ νε ται ρι σµοί κα τοι κί ας που κα τεί - χαν το 75% του συ νο λι κού α ριθ µού α κι νή των, δη λα δή πε ρί που 40.000 κα τοι κί ες, συµ φω νούν να ερ γα στούν σε µια και νούρ για προ ο πτι κή ε ξέ λι ξης για το σύ νο λο των δυ τι κών κη που πό - λεων, µέ σω της ε πε ξερ γα σί ας πα ρα δειγ µά των α νά πλα σης στην κλί µα κα του συ νό λου της περι φέ ρειας και της προ ώ θη σης ερ γα λεί ων προ γραµ µα τι σµού που στό χευαν στην α να γκαί α α νά πλα ση. Αυ τή η πρω το βου λί α εί χε ε πι τυ χί α. Οι συσ σω ρευ µέ νες ε µπει ρί ες των πε ρα σµέ νων ετών συ νε τέ λε σαν σε αυ τή την δια δι κα σί α α να νέ ω σης, η ο ποί α δεν χρειά στη κε να α ντι µε τω - πί σει δρα στι κά τα προ βλή µα τα ό πως µε τά τον εύ τε ρο Πα γκό σµιο Πό λε µο. Μια σει ρά α πό προ τά σεις έ γι ναν α πό το Συµ βού λιο της Πε ρι φέ ρειας 7. Πα ρό λαυ τά, η πρό ο δος της πρω το βου λί ας ή ταν πο λύ αρ γή, µε ε λά χι στα α πο τε λέ σµα τα βελ τί ω σης της περιο χής. Ε πί σης, τα ερ γα λεί α προ γραµ µα τι σµού που στό χευαν στη δια χεί ρι ση της κτι ρια κής ανά πλα σης δεν α να πτύ χθη καν. Ο ρι σµέ νες πε ριο χές των δυ τι κών κη που πό λε ων πα ρέ µει ναν "πε ριο χές α κα τάλ λη λες" (no-go-areas), µε την αρ νη τι κή ει κό να της µο νο το νί ας και της ε θνι - κής α ντι πα λό τη τας 8. Με γά λο µέ ρος του πλη θυ σµού που έ µε νε ή ταν χα µη λών ει σο δη µά των 6 Οι σχε δια στι κές προ τά σεις των C.J.F. Karsten και B.Merkelbach το 1937 για συ γκρο τή µα τα οι κο νο µι κών κα τοι - κιών στην πε ριο χή Het Westen, ή ταν µια ε πα νά λη ψη φον ξιο να λι στι κών µο ντέ λων που δρού σαν αρ νη τι κά στην αστική µορ φο λο γί α κα θώς το µε γά λο ύ ψος των εν λό γω πο λυ κα τοι κιών ή ταν σε α ντί θε ση µε την χα µη λή δό µη ση που χα ρα κτή ρι ζε µέ χρι τό τε το Άµ στερ νταµ. Ή ταν το α πο τέ λε σµα της λο γι κής της "ε λα στι κό τη τας" του γε νι κού πο λε ο - δο µι κού σχε δί ου που έ δι νε χώ ρο για τις κα τα σκευα στι κές ε ται ρί ες στο στά διο της υ λο ποί η σης. 7 Τα πε ρι φε ρεια κά συµ βού λια της πό λης που ή ταν στο σύ νο λο τους 18, ε πε ξερ γά ζο νται και ε γκρί νουν το πο λε ο δο - µι κό σχέ διο (zoning plan), λαµ βά νο ντας υπ' ό ψιν τις προ γραµ µα τι κές κα τευ θύν σεις, για ό λη την α στι κή πε ριο χή που έ χουν κα θο ρι στεί α πό την κε ντρι κή διοί κη ση. 8 Η έ ντο νη πα ρου σί α Τούρ κων και Μα ρο κι νών "υ πο βάθ µι ζε", για τους Ολ λαν δούς, την πε ριο χή. Ε πι ση µέ νε ται ό τι η µε τα νά στευ ση άρ χι σε το 1981, ε νώ το 1989 οι µε τα νά στες α πο τε λού σαν το 23,8% του συ νο λι κού πλη θυ σµού του Άµ στερ νταµ (Sampaolo, 2003). 38

και αλ λο δα πής προ έ λευ σης. Σε ο ρι σµέ νες συ νοι κί ες µά λι στα το πο σο στό έ φτα νε το 80%. Παράλ λη λα οι κα τοι κί ες µη εκ πλη ρώ νο ντας τα ση µε ρι νά πρό τυ πα δια βί ω σης και βιω σι µό τη - τας γί νο νται ό λο και λι γό τε ρο ελ κυ στι κές. Τα τε λευ ταί α χρό νια, αυ τή η α ντί λη ψη αλ λάζει ρι ζι κά, και σε θε ω ρη τι κό και σε ε πι χει - ρη σια κό ε πί πε δο, µε την συ νερ γα σί α µε τα ξύ της το πι κής αυ το διοί κη σης και των συ νε ται ρι - σµών κα τοι κί ας. Α πό το Φθι νό πω ρο του 1995 ξε κι νά µια σει ρά α πό α νοι χτές συ ζη τή σεις µε όλους τους πι θα νούς συµ µε τέ χο ντες, γύ ρω α πό τα προ βλή µα τα και τις προ ο πτι κές της πε ριο - χής Green Ηeart. Άρ χι ζε η αλ λα γή της πο λι τι κής προ σέγ γι σης α πό τα πά νω σε µια προ σέγ γι - ση πιο συ ναι νε τι κή που ε πε δί ω κε πε ρισ σό τε ρες συµ µε το χι κές δια δι κα σί ες και α να γνώ ρι ζε την δυ να µι κή της πε ρι φέ ρειας και τις κοι νω νι κο-οι κο νο µι κές της προ ο πτι κές. Το 1995 πραγ µα το ποιεί ται µια πι λο τι κή µε λέ τη 9 µε βά ση µια συ νοι κί α (τη συ νοι κί α 9) στην πε ριο χή Geuzenveld/Slotermeer (βλ. ει κό να 2), που θα α πο τε λού σε πρό τυ πο για την ανά πλα ση ό λων των κη που πό λε ων στον δυ τι κό το µέ α (Van Diggelen, 2000: 23-31). Η µέ θο - δος που χρη σι µο ποι ή θη κε ή ταν η συµ µε το χή των κα τοί κων, κα θώς και η ο λο κλη ρω µέ νη προ - σέγ γι ση οι κο νο µι κών, διοι κη τι κών και χω ρο τα ξι κών µέ τρων. Η δη µο τι κή αρ χή, οι στε γα στι - κοί συ νε ται ρι σµοί και οι κά τοι κοι, ορ γα νω µέ νοι σε ο µά δες ερ γα σί ας, συ νο ψί ζουν τα θε τι κά και τα αρ νη τι κά της πε ριο χής µε τον συ ντο νι σµό ε νός ε ξω τε ρι κού συ νερ γά τη ει δι κού σε θέ - µα τα χω ρο τα ξί ας. Υ πήρ ξε µά λι στα και µια ε ορ τα στι κή εκ δή λω ση για την έ ναρ ξη των δια δι - κα σιών που σκο πό εί χε να πα ρα κι νή σει την συµ µε το χή α πό την πλευ ρά των πο λι τών. Στο τέλος των δια δι κα σιών α πο φα σί ζε ται α πό κοι νού µε την δη µο τι κή αρ χή, ό τι υ πάρ χει α νά γκη για κά τι πε ρισ σό τε ρο α πό µια συ µπλη ρω µα τι κή συ ντή ρη ση. Το 1996, η δη µο τι κή αρ χή, οι στε γα στι κοί συ νε ται ρι σµοί και οι κά τοι κοι κα ταρ τί ζουν έ να σχέ διο δρά σης. Αυ τό το σχέ διο δρά σης πε ριεί χε µια σει ρά προ τά σε ων για µια ρι ζι κή α να - νέ ω ση στον το µέ α της δια φο ρο ποί η σης των κα τοι κιών, της δια χεί ρι σης, της ε δα φι κής δο µής και της οι κο νο µί ας. η µιουρ γή θη κε µια ο µά δα συ νεύ ρε σης των κα τοί κων που εν δια φέ ρο νταν για τις δια δι κα σί ες και η ο ποί α συ νε δρί α ζε τα κτι κά συ ζη τώ ντας τις διά φο ρες προ τει νό µε νες µε λέ τες. Το 1998, ε γκρί νε ται α πό το δη µο τι κό συµ βού λιο το ε πό µε νο στά διο. Στα γρα φεί α µε - λε τών, προ σε κτι κά, µα ζί µε τους κα τοί κους α να ζη τή θη κε ο πιο κα τάλ λη λος τρό πος α να βάθ - µι σης των κτι ρί ων. Ο κα λύ τε ρος τρό πος α πο φα σί στη κε ό τι ή ταν η κα τε δά φι ση και η δη µιουρ - γί α και νούρ γιων κτι ρί ων που θα α ντα πο κρί νο νταν στις µελ λο ντι κές α νά γκες. ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ 9 Για τις κα τευ θυ ντή ριες γραµ µές της πο λι τι κής για το Άµ στερ νταµ και ι διαί τε ρα για την α νά πτυ ξη µε βά ση τις αρ - χές της βιώ σι µης α νά πτυ ξης µί λη σε ε κτε τα µέ να ο A. W. Oskam στο συ νέ δριο "The European City Sustainable Urban Quality" που έ γι νε τον Α πρί λη του 1995 στην Κο πεγ χά γη. 39

áåé þñïò åé þñ ï ò Η ΣΥ ΜΠΡΑ ΞΗ ΤΩΝ ΣΥ ΝΕ ΤΑΙ ΡΙ ΣΜΩΝ Η κα τα σκευ ή των κτι ρί ων στις κη που πό λεις του δυ τι κού Άµ στερ νταµ α να τί θε ται σε 11 κα τα - σκευα στι κούς συ νε ται ρι σµούς 10. Πε ρί που τα τρί α τέ ταρ τα των κτι ρί ων που εί χαν υ λο ποι η θεί µε τα ξύ 1945 και 1970, ή ταν ι διο κτη σί α των κτι ρια κών συ νε ται ρι σµών και λό γω της µο νο το - νίας και της κα κής κα τά στα σης χρειά ζο νταν α νά πλα ση. Α κό µα και ό ταν οι συ νε ται ρι σµοί δού λευαν µα ζί για τον σχε δια σµό και τον προ γραµ µα τι σµό των ε πεµ βά σε ων, σπά νια η συ νερ - γα σί α δεν εί χε προ βλή µα τα. Τα τε λευ ταί α χρό νια, νέ ες ε πε κτά σεις δη µιουρ γού νται (ό πως το IjMeer, σε πα λιά µέ ρη της βό ρειας πό λης) και εκ πο νού νται ό λο και πε ρισ σό τε ρες µε λέ τες στο πλαί σιο της ε λεγ χό µε νης πο λυ κε ντρι κό τη τας.. Τέσ σε ρις α πό τους έ ντε κα συ νε ται ρι σµούς, συ πτω µα τι κά οι πιο προ ο δευ τι κοί, παίρ - νουν µια ε πα να στα τι κή α πό φα ση. Κα τα νο ώ ντας τον κίν δυ νο των βρα χυ πρό θε σµων προ - γραµ µά των, το 1999, κά νουν µια σύ µπρα ξη, ο νο µα ζό µε νη Far West, µε σκο πό την δια χεί ρι ση της δια δι κα σί ας α να βάθ µι σης των ι διο κτη σιών. Αυ τή η πρω το βου λί α βα σί στη κε στο ό ρα µα ενός βιώ σι µου µέλ λο ντος ό χι πια στο κέ ντρο πό λης, αλ λά στην πε ρι φέ ρεια. Η νέ α ορ γά νω ση θα ε πι κε ντρω νό ταν α πο κλει στι κά στον α να πτυ ξια κό σχε δια σµό της πε ριο χής και στην δια χεί - ρι ση της αρ χι τε κτο νι κής κτι ρια κής κλη ρο νο µιάς κα τά την διάρ κεια της α να νέ ω σης. Α πό την στιγ µή που δη µο σιο ποιεί ται η πρω το βου λί α, η αί σθη ση που δη µιουρ γεί ται είναι µε γά λη: η ε νο ποί η ση των δυ να το τή των των τεσ σά ρων συ νε ται ρι σµών των δυ τι κών κηπου πό λε ων σε γε νι κές γραµ µές κα θο ρί ζει µια ρι ζι κή αλ λα γή στις σύγ χρο νες πρα κτι κές, εστιά ζο ντας στη συ νερ γα σί α, ε νώ ταυ τό χρο να κά θε µε λέ τη α νά πλα σης εκ πο νεί ται ξε χω ρι - στά. Έ ξι µή νες αρ γό τε ρα, οι υ πό λοι ποι συ νε ται ρι σµοί που λει τουρ γού σαν α νε ξάρ τη τα ε νώ - νουν τις δυ νά µεις τους δη µιουρ γώ ντας άλ λες δυο συ µπρά ξεις: Prospect Amsterdam που δια - χει ρί ζο νταν το 40% του στε γα στι κού α πο θέ µα τος και Westwards α ντί στοι χα µε 20%. Κά θε σύ µπρα ξη ε πε ξερ γά ζε ται έ να σε νά ριο για το µέλ λον των δυ τι κών κη που πό λε ων και οι σχέ σεις συ ναλ λα γής και συ νερ γα σί ας µε τα ξύ τους α πο κτούν µια ση µα ντι κή δυ να µι κή. Χρειά στη καν πα ρα πά νω α πό έ ξι µή νες για να ο λο κλη ρώ σουν αυ τές οι τρεις συ µπρά ξεις τις ανα λύ σεις και να α να πτύ ξουν τις προ τά σεις α νά πλα σης. Πα ρό λα αυ τά, α πό την στιγ µή που τα τρια σχέ δια ο λο κλη ρώ θη καν, πα ρου σιά στη καν και συ ζη τή θη καν, οι τρεις ε νώ σεις συ νε ται - ρι σµών α πο φά σι σαν να δια τυ πώ σουν µια ε νιαί α ά πο ψη για την πο λε ο δό µη ση της πε ριο χής. Τα βα σι κά ση µεί α ή ταν: 1. Με λέ τη προ σα να το λι σµέ νη στην πε ρι βαλ λο ντο λο γι κή δυ να µι κή 11. 2. Με λέ τη υ πο δο µών, κυ κλο φο ρί ας, το πί ου, υ γρού στοι χεί ου. 10 Στην Ολ λαν δί α οι συ νε ται ρι σµοί (Woninhgbouw - corporaties) το µέ α εί ναι α φι λο κερ δείς ορ γα νώ σεις που δρουν µο νά χα στον κα τα σκευα στι κό το µέ α και χρη µα το δο τού νται α πο κλει στι κά α πό το κρά τος. 11 Οι Ε θνι κές κα τευ θυ ντή ριες γραµ µές για την βιώ σι µη α νά πτυ ξη (NPDS), ει σή χθη σαν σε ό λους τους το µείς στην Ολ λαν δί α το 1999 (Simonds, 1994). 40

3. Οι κο νο µι κή µε λέ τη, έ ρευ να α γο ράς, προ σα να το λι σµός α γο ράς, lifestyle κα τα να λω τή. Η πρω το βου λί α των ε νώ σε ων αιφ νι δί α ζει την κυ βέρ νη ση, η ο ποί α έ χει α πο φα σι στι κό λό γο στον κα θο ρι σµό των προ ο πτι κών στρα τη γι κής της ε ξέ λι ξης. Η πρό τα ση της το πι κής αυτο διοί κη σης για το µέλ λον α φο ρά ο λό κλη ρο τον πε ρι φε ρεια κό α στι κό χώ ρο, ε νώ πρό - σφατα, τα τρια συν δι κά τα και η το πι κή αυ το διοί κη ση ε πε ξερ γά στη καν και υ ιο θέ τη σαν έ να σε νά ριο για το µέλ λον των δυ τι κών κη που πό λε ων που λέ γε ται Parkstad 2015. PARKSTAD ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Για την υ λο ποί η ση του συ γκε κρι µέ νου σχε δί ου έ γι νε α νά λυ ση των πλε ο νε κτη µά των και µειο - νε κτη µά των της πε ριο χής αυ τής που βρί σκε ται µε τα ξύ του α ε ρο δρο µί ου Schipol και του λιµα - νιού του Άµ στερ νταµ: Τα πλε ο νε κτή µα τα εί ναι: Το σχέ διο "Parkstad" δεν ε ξαρ τά µο νο διά στα τα την πε ριο χή α πό το κέ ντρο της πό λης του Άµ στερ νταµ, ως µια α να πτυσ σό µε νη συ νοι κί α, αλ λά την το πο θε τεί στρα τη γι κά ως µια δυ να µι κή ε παρ χί α που πε ρι κλεί ε ται α πό το α ε ρο δρό µιο, έ να και νούρ γιο ο δι κό ά ξο να, το ι στο ρι κό κέ ντρο και την πε ριο χή του λι µα νιού. Το "Γε νι κό Σχέ διο Ε πέ κτα σης" του Cornelius Van Eesteren εί χε κλη ρο δο τή σει ο ρι σµέ να πο λύ τι µα στοι χεί α στην πό λη ό πως η ε γκα τά στα ση του Sloterplas, τα κα νά λια, το πάρ κο Amsterdamse Bosch. Οι 130.000 κά τοι κοι που προ βλέ φθη καν για το "Parkstad" δη µιουρ γούν µια έ ντο νη ζήτηση για την ε γκα τά στα ση και νούρ γιων ε µπο ρι κών και πο λι τι στι κών δρα στη ριο τή των, υ πη ρε σιών και υ πο δο µών που σή µε ρα πα ρου σιά ζουν ελ λεί ψεις. Οι πε ριο χές που α πο τε λούν τα τέσ σε ρα ό ρια των δυ τι κών κη που πό λε ων α πο κτούν ση µα - ντι κή ε µπο ρι κή ε ξέ λι ξη, µε την ε γκα τά στα ση ε πι χει ρή σε ων και την ε πέ κτα ση της α στι - κής πε ριο χής γύ ρω α πό το α ε ρο δρό µιο Schiphol, µε την νέ α σι δη ρο δρο µι κή γραµ µή υψη - λής τα χύ τη τας που συν δέ ει το α ε ρο δρό µιο µε το κέ ντρο του Άµ στερ νταµ και µε τον νέ ο ά ξο να Westrandweg που συν δέ ει την πε ριο χή µε το δυ τι κό λι µά νι του Άµ στερ νταµ. Το "Parkstad" α πο τε λεί µια α πό τις ε παρ χί ες "κλει διά" της α να νέ ω σης. Τα µειο νε κτή µα τα α ντι θέ τως συ νί στα νται: Στην χα µη λή ποιό τη τα και την µο νο το νί α του κτι ρια κού α πο θέ µα τος που α νή κει στο δηµό σιο και α πο τε λεί ται α πό δια µε ρί σµα τα µι κρών δια στά σε ων (πε ρί που 65 τµ.). σε µια γε νι κή έλ λει ψη αρ χι τε κτο νι κής ταυ τό τη τας χα ρα κτη ρι ζό µε νης α πό µο νό το νες κτι - ρια κές τυ πο λο γί ες (κυ ρί ως πο λυ κα τοι κί ες µε δια µε ρί σµα τα). στους δη µό σιους χώ ρους που έ χουν µεν µε γά λη έ κτα ση, αλ λά ό χι κα τάλ λη λη δια χεί ρι ση στις πρά σι νες ζώ νες του "Parkstad" που χα ρα κτη ρί ζο νται α πό χα µη λή ποιό τη τα και α πο - σπα σµα τι κό τη τα ε ξαι τί ας του δι κτύ ου των µε τα φο ρών 41

áåé þñïò åé þñ ï ò στις συ γκοι νω νια κές υ πο δο µές που, συ γκλί νο ντας ό λες στο κέ ντρο της πό λης, δεν ε πι τρέ - πουν στις δυ τι κές κη που πό λεις να έ χουν εύ κο λη πρό σβα ση στο υ πό λοι πο της ε παρ χί ας. Οι ε πι διώ ξεις της µε λέ της ό µως, βα σί στη καν πε ρισ σό τε ρο στις δυ να τό τη τες και λι γό - τερο στα προ βλή µα τα. Για την ε πε ξερ γα σί α των ε νο ποι η µέ νων σχε δί ων α νά πλα σης των µεµο νω µέ νων πε ριο χών, ε πι τεύ χθη καν ο ρι σµέ νες στρα τη γι κές ε πι λο γές σχε τι κές µε τα πα ρα - κά τω ζη τή µα τα (Governa και Saccomani, 2002: 109): α νά πτυ ξη του "Parkstad" σε µια το πι κή βά ση, µε έµ φα ση στις δυ να τό τη τες της πε ριο χής δια µέ σου της βελ τί ω σης των δη µό σιων συ γκοι νω νιών σε στε νή σχέ ση µε το ε θνι κό δίκτυο συ γκοι νω νιών και του δι κτύ ου µε τα φο ράς µε την υ λο ποί η ση ε νός δευ τέ ρου δακτυ λί ου ε φα πτό µε νου στην πό λη, βελ τί ω ση της ποιό τη τας του πε ρι βάλ λο ντος και της κα τοι κί ας του Sloterplas, µε τα µορ - φώ νο ντάς το σε µια πό λη-πάρ κο µε έ να και νούρ γιο κέ ντρο, προ ώ θη ση της υ λο ποί η σης ε νός δια φο ρε τι κού πε ρι βάλ λο ντος κα τοι κί ας και για τους παλιούς και για τους και νούρ γιους κα τοί κους, προ ώ θη ση της υ λο ποί η σης χώ ρων κα τοι κί ας υ ψη λής ποιό τη τας, διαρ θρω µέ νων µε τα ξύ δυ να µι κών χώ ρων (χα ρα κτη ρι ζο µέ νων α πό µια υ ψη λή πυ κνό τη τα) και ζω νών µε µι κρό - τε ρη συ γκέ ντρω ση κα τοι κιών (χα ρα κτη ρι ζό µε νες α πό µε γά λους ε λεύ θε ρους χώ ρους), προ σφέ ρο ντας έ τσι µια ευ ρεί α δυ να τό τη τα ε πι λο γής, υ λο ποί η ση πε ρί που 15.000 ε πι πλέ ον κα τοι κιών, πα ράλ λη λα µε την πραγ µα το ποί η ση των µε λε τών κτι ρια κής α να βάθ µι σης, χω ρο θέ τη ση αυ τών των κα τοι κιών στο ε σω τε ρι κό του α στι κού ι στού, αλ λά και σε πε ριο - χές προς πο λε ο δό µη ση κα τά µή κος των ο ρί ων της δυ τι κής πε ρι φέ ρειας, ε νί σχυ ση του δι κτύ ου των κα να λιών, των πρά σι νων ζω νών, των υ πο δο µών και των πε - ριο χών κα τοι κί ας, µε έµ φα ση στον λει τουρ γι κό χα ρα κτή ρα των δια φο ρε τι κών πε ριο χών αύ ξη ση του ποιο τι κού ε πι πέ δου της δυ τι κής πε ρι φέ ρειας, που τώ ρα βρί σκε ται σε κα τά - στα ση α τα ξί ας, προ ω θώ ντας ε νέρ γειες οι κο λο γι κής α να βάθ µι σης σε το πι κή κλί µα κα, προ ώ θη ση πο λι τι κής οι κο νο µι κής α να βάθ µι σης που µπο ρεί να προ σφέ ρει δυ να τό τη τες το πι κής α νά πτυ ξης, συν δυα σµό των ε νερ γειών ε δα φι κής και οι κο νο µι κής α να νέ ω σης µε ε νέρ γειες α να νέ ω - σης της κοι νω νι κής δο µής, ε πεν δύ σεις, εκ µέ ρους της το πι κής αυ το διοί κη σης, στον το µέ α της οι κο νο µί ας, της εκ παί - δευ σης και στην ε νί σχυ ση των συµ µε το χι κών κοι νω νι κών δρα στη ριο τή των. 42

Α ΠΟ ΤΗΝ Α ΝΑ ΝΕ Ω ΣΗ ΣΤΗΝ Ε ΞΕ ΛΙ ΞΗ ΤΗΣ ΠΕ ΡΙΟ ΧΗΣ ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Το σχέ διο α να βάθ µι σης των δυ τι κών κη που πό λε ων προ χώ ρη σε σε έ να υ ψη λό τε ρο ε πί πε δο. Στο πα ρελ θόν, οι στρα τη γι κές α νά πτυ ξης ε πι κε ντρω µέ νες κυ ρί ως στην φυ σι κή α νά πτυ ξη ασχο λή θη καν µε ρι κά µε την οι κο νο µι κή α να βάθ µι ση της πε ριο χής. Σή µε ρα, η α νά πλα ση των δυ τι κών κη που πό λε ων κι νεί ται µε µια δυ να µι κή που ε πι κε - ντρώ νε ται στις ευ και ρί ες που προ σφέ ρει η συ νο λι κή θε ώ ρη ση της πε ρι φέ ρειας. Αυ τή η προ - σέγ γι ση θε ω ρεί ται ως κί νη τρο για τις ε πεν δύ σεις. Ε νώ κά πο τε αυ τή η πε ριο χή εί χε την ει κό να ε νός πε ρι θω ρια κού χώ ρου α νά πτυ ξης και η προ σο χή ε στια ζό ταν στα κε ντρι κά µέ ρη του Άµ στερ νταµ, ο προ σα να το λι σµός της α νά πλα - σης στην το πι κή κλί µα κα ο δή γη σε στην δη µιουρ γί α, σή µε ρα, µιας στρα τη γι κής πε ριο χής µε έ ντο νη οι κο νο µι κή δρα στη ριό τη τα. εν υ πάρ χει ό µως σχέ ση µε τα ξύ της οι κο νο µι κής ε ξέ λι ξης των γει το νι κών πε ριο χών (α ε ρο δρό µιο του Schiphol, λι µά νι) και της α νά πτυ ξης της πε ριο χής Westelijke Tuinsteden. Οι και νούρ γιες κα τευ θυ ντή ριες γραµ µές α νά πτυ ξης µέ χρι στιγ µής δεν έ χουν ου σια στι - κά α πο τε λέ σµα τα (Governa και Saccomani, 2002: 110): η πα λιά, ο µό κε ντρη ε πέ κτα ση, κα τευ - θυ νό µε νη κυ ρί ως προς το ι στο ρι κό κέ ντρο της πό λης ό πως προ βλε πό ταν α πό το Γε νι κό Πολε - ο δο µι κό Σχέ διο Ε πέ κτα σης του 1935 ή ταν πιο ι σχυ ρή α πό ό,τι αρ χι κά προ βλέ φθη κε. Παρ' ό λες τις φι λο δο ξί ες της α νά πλα σης η πραγ µα τι κό τη τα δεί χνει πως χρειά ζε ται περισ σό τε ρος χρό νος. Τα ερ γο τά ξια κα θυ στε ρούν: χω ρίς την δυ να τό τη τα α να κα τα νο µής των κα τοί κων δεν υ πάρ χουν οι βά σεις για την έ ναρ ξη των κα τε δα φί σε ων και των κα τα σκευών παρό λη την οι κο νο µι κή ε νί σχυ ση α πό το Investment Budget Urban Renewal (Ε πεν δυ τι κό Κεφά λαιο Α στι κής Α νά πτυ ξης) που ή ταν α πο κλει στι κά για τις οι κο νο µι κές δρα στη ριό τη τες και το πε ρι βάλ λον. Η µεί ω ση του α ριθ µού των οι κο νο µι κών πα ρα γό ντων που έ χουν µα κρο πρό θε σµα συµ - φέ ρο ντα, προ ω θεί την α πο τε λε σµα τι κό τη τα της πο λι τι κής α να βάθ µι σης που έ χει ξε κι νή σει 12. Η α στι κή α να βάθ µι ση γί νε ται σε ε πί πε δο συ νοι κί ας, αλ λά οι ε πεν δύ σεις έ χουν µια ου - σια στι κή α ξί α µό νο ό ταν οι ε πι λο γές σχε τί ζο νται µε ο λό κλη ρη την το πι κή κλί µα κα, ό ταν, δη - λα δή, έ χει γί νει πρώ τα έ να συ νο λι κό πλαί σιο α να βάθ µι σης. Στην πρά ξη ό µως, η µέ θο δος εργα σί ας δεν φαί νε ται να άλ λα ξε πο λύ: οι διά φο ροι πα ρά γο ντες, εί τε οι κυ βερ νη τι κοί, εί τε οι στε γα στι κοί συ νε ται ρι σµοί, συ νε χί ζουν να λει τουρ γούν ό πως πριν. Το πο λύ κα λό δί κτυο υ πο δο µών που έ γι νε και η συ νε πα γό µε νη προ σβα σι µό τη τα των πε ριο χών που α πο τε λούν τα ό ρια της δυ τι κής πε ρι φέ ρειας, α πο τε λούν έ να ση µα ντι κό πα ρά - γο ντα προ ώ θη σης της οι κο νο µι κής α να βάθ µι σης της πε ριο χής. Η στρα τη γι κή α νά πλα σης για την δυ τι κή πε ρι φέ ρεια έ χει δύ ο κα τευ θύν σεις: α πό το ε σω τε ρι κό µε την α νά πτυ ξη του 12 Έ χει ει πω θεί ό τι αν και αυ τή η αρ χή ει σά χθη κε στο στά διο του πο λε ο δο µι κού σχε δια σµού, σπα νί ως ε νερ γο ποι - ή θη κε κα τά την πρό ο δο των µε λε τών. 43

áåé þñïò åé þñ ï ò Sloterplas και του κέ ντρου του και α πό το ε ξω τε ρι κό µε την α νά πτυ ξη των πε ριο χών πρα σί - νου. Φαί νε ται ό τι αυ τή η αρ χή βρί σκε ται σε ε ξέ λι ξη. Ο ε ξω τε ρι κός δα κτύ λιος των δυ τι κών κη - που πό λε ων κο ντά στους ο δι κούς κόµ βους ό που συ γκλί νουν τα δί κτυα των δη µό σιων µε τα φο - ρών δεί χνει ή δη εµ φα νή ση µά δια α νά πτυ ξης. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το α πο τέ λε σµα της πα γκο σµιο ποί η σης και της α να διάρ θρω σης της οι κο νο µί ας, πέ ρα α πό την αυ ξα νό µε νη πο λι τι σµι κή δια φο ρο ποί η ση και την µε τα νά στευ ση, εί ναι η αλ λα γή της χω ρι κής µορ φο λο γί ας. Ε νώ στο πα ρελ θόν η προ σο χή του α στι κού σχε δια σµού δι νό ταν στις κε ντρι κές πό λεις, σή µε ρα, οι ευ ρύ τε ρες πο λυ κε ντρι κές α στι κές πε ριο χές βρί σκο νται στο προ σκή νιο και µα ζί οι πε ρι φέ ρειές τους (Chicco και Falco, 2002: 111-41). Πρώ ην πε ρι φέ ρειες α να βαθ µί ζο - νται, α να πτύσ σο νται και συµ βάλ λουν στην κα τάρ γη ση των ο ρί ων της πό λης, δη µιουρ γώ ντας νέ ους α στι κούς πό λους σε έ να πο λύ πλο κο α στι κό δί κτυο. Το δί ληµ µα για την πό λη του Άµ στερ νταµ, που α φο ρού σε τις α να γκαί ες νέ ες ε πε κτά - σεις για την στέ γα ση κυ ρί ως του ερ γα τι κού δυ να µι κού, ή ταν για το αν θα έ πρε πε να γί νουν στις υ πάρ χου σες κη που πό λεις στη δυ τι κή πε ρι φέ ρεια της πό λης ή µα κρύ τε ρα στα α γρο τι κά πε ρί χω ρα. Τε λι κά α πο φα σί στη κε το πρώ το. Η πε ριο χή των Westelijke Tuinsteden ( υ τι κών κη που πό λε ων) ή ταν κο ντά στους χώ ρους ερ γα σί ας του λι µα νιού ε νώ οι υ πο δο µές της ή ταν επαρ κείς. Η α να γκαί α α νά πλα ση κα θυ στέ ρη σε τα πρώ τα χρό νια κυ ρί ως λό γω έλ λει ψης συντο νι σµού µε τα ξύ των τριών ε πι πέ δων δια κυ βέρ νη σης. Τα τε λευ ταί α χρό νια ό µως µε τις πρω το βου λί ες της το πι κής αυ το διοί κη σης, µε τις συ ναι νε τι κές και συµ µε το χι κές δια δι κα σί ες σχε δια σµού οι δια δι κα σί ες προ χω ρά νε κα λύ τε ρα. Α πο τέ λε σµα το Parkstad, έ να νέ ο σε νά ριο για τις δυ τι κές συ νοι κί ες. Το έ βδο µο Europan, µε θέ µα την "πε ρια στι κή πρό κλη ση", θέ τει την προ βλη µα τι κή του µε τα σχη µα τι σµού των πε ρι φε ρειών σε βιώ σι µες α στι κές συ νοι κί ες, µε ταυ τό χρο νη εν θάρ - ρυνση νέ ων τυ πο λο γιών και µεί ω ση των πυ κνο τή των (Pavia, 2002: 34). Μια α πό τις πε ριο χές επέµ βα σης εί ναι το Geuzenveld Zuid - Bakemabuurt στις δυ τι κές κη που πό λεις του Άµ στερ - νταµ. Τα ζη τού µε να εί ναι: Κα τοι κί α µε πε ρισ σό τε ρα ποιο τι κά κρι τή ρια, α να βάθ µι ση των προ - σφε ρό µε νων υ πη ρε σιών µε ταυ τό χρο νη κοι νω νι κή α να νέ ω ση και ε πί λυ ση των κοι νω νι κών προ βλη µά των δια µέ σου της δη µιουρ γί ας και νούρ γιων θέ σε ων ερ γα σί ας, και τέ λος ε πα νά - κτη ση της συλ λο γι κής µνή µης µε ταυ τό χρο νη οι κο νο µι κή εν δυ νά µω ση. Ου σια στι κά, το πρό - γραµ µα του Europan ε νι σχύ ει και αυ τό σε βά θος τη συ στη µα τι κή προ σέγ γι ση της πε ριο χής και τις γε νι κές αρ χές που εί χε θέ σει το Parkstad. Έ τσι λοι πόν έ πει τα α πό µια δε κα ε τί α, η ελ πί δα για µια ου σια στι κή α να βάθ µι ση ε να πό - κει ται στην υ λο ποί η ση αυ τών των αρ χών τα ε πό µε να χρό νια. 44

Βιβλιογραφία ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Bellicini L. και Ingersoll R. (2001), Periferie Italiane, Ρώµη: Meltemi, 3-6. Corboz A. (1990), "L urbanistica del XX secolo: un bilancio", Urbanistica: 101. Chicco P. και Falco L. (2002), "Rigenerazione urbana delle periferie: alcune considerazioni a partire da una ricerca", Scienze Regionali, 1: 111-141. Fanelli G. (1978), Architettura Edilizia Urbanistica Olanda 1917-1940, Firenze: Giovanni Fanelli: 31. Governa F. και Saccomani S. (2002), Periferie tra Riqualificazione e Sviluppo Locale, Alinea Editrice, 36-46, 105-112. Gravagnuolo B. (1994), La Progettazione Urbana in Europa. 1750-1960, Laterza, 190, 173-175. Healey P. (1997), Collaborative Planning. Shaping Places in Fragmented Societies, Λονδίνο: Macmillan. Nozeman E. F. (1990), "Dutch New Towns: Triumth or Disaster?", TESG, Journal for Economic and Social Geography, 81: 150-2. Paba G. (1999), Luoghi Comuni. La Cittá Come Laboratorio di Progetti Collettivi, Μιλάνο: Franco Angeli, 38. Pavia R. (2002), Programmi Urbani Complessi, Sala Editori, 34. Πρακτικά ESDP (31-03-2000), "Study Programme on European Spatial Planning" και στο http//europa.eu.int/scadplus/leg/it/lvd/g24401.htm. Riley R.C. και Ashworth G. J. (1975), Benelux: An Economic Geography of Belgium, the Netherlands and Luxembourg, σ.119. Sampaolo S. (2000), Introduzione alle esperienze europee, Ρώµη: Inu, 128-9. Sampaolo S. (2003), Crisi Urbana e Politiche di Piano, Franco Angeli, 29. Simonds J. Ormsbee (1994), Garden Cities 21: Creating a Livable Urban Environment, New York: McGraw-Hill. Van Diggelen M. (2000), "Il processo di progettazione aperto ad Amsterdam", Comunicare l'urbanistica, Alinea Editrice, 23-31. Νίκος Β. Μιτζάλης Λαζαρίµου 8, 11524, Νέα Φιλοθέη, Αθήνα, e-mail: architetus@yahoo.com 45