ΤΑ BEMS, Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Οι σύγχρονες ανάγκες για ασφάλεια, άνεση και εξοικονόµηση ενέργειας, επιβάλλουν πλέον την αντιµετώπιση της κατοικίας µας σαν ένα ζωντανό οργανισµό. Έναν οργανισµό που αποτελείται από µέλη, όπως ακριβώς το ανθρώπινο σώµα και φυσικά έναν οργανισµό που Σκέφτεται, κατανοεί τις ιδιαίτερες ανάγκες µας και αυτενεργεί όσο είµαστε εντός ή εκτός της οικίας µας, που φροντίζει για την εξοικονόµηση ενέργειας, την ασφάλειά µας και την άνεσή µας, χωρίς να είναι απαραίτητα η δική µας παρέµβαση ή η φυσική µας παρουσία. Στα πλαίσια αυτά η εναρµόνιση της χώρας µας στις Ευρωπαϊκές Οδηγίες περί ενεργειακής ταυτότητας των κτιρίων ( έκδοση ΠΕΑ : Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης), ξεκινά επιτέλους από 01.10.2010, έστω και µε καθυστέρηση 5 ετών (ΦΕΚ 177/06/10/2010, ΦΕΚ 1387/02/09/2010, ΦΕΚ 407/09/04/2010 και ο νόµος 3661). Το λογισµικό της ενεργειακής κατάταξης των κτιρίων είναι το ΤΕΕ-ΚΕΝΑΚ, και οι αυτοµατισµοί µε βάση τις σχετικές οδηγίες ΤΟΤΕΕ, χωρίζονται σε 4 κατηγορίες: A, B, Γ,. Η κατηγορία Α θεωρείται ότι εξοικονοµεί την περισσότερη ενέργεια στα ενεργειακά υποσυστήµατα θέρµανσης, ψύξης, κλιµατισµού και φωτισµού, και είναι η µόνη που περιέχει την περίπτωση αυτοµατισµών BEMS (Building Energy Management System = Συστήµατα Ενεργειακής ιαχείρισης Κτιρίων).
Ενδεικτικά παρουσιάζονται οι κατηγορίες διατάξεων και ελέγχου αυτοµατισµών Α και ΚΛΑΣΗ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ A Συστήματα παραγωγής, διανομής & εκπομπής θέρμανσης / ψύξης 1. Ολοκληρωμένος διάταξη ελέγχου (με έλεγχο παρουσίας και ποιότητα ελέγχου) της λειτουργίας των τερματικών μονάδων. 2. Ρύθμιση λειτουργίας δικτύου διανομής ανάλογα με τη θερμοκρασία εσωτερικού χώρου. Έλεγχος διακοπτόμενης λειτουργίας των τερματικών μονάδων και του δικτύου διανομής με βέλτιστη εκκίνηση / παύση, π.χ. έξυπνοι ελεγκτές, που προσαρμόζονται στην λειτουργία της εγκατάστασης. 3. Αντλίες διανομής με μεταβλητή ταχύτητα, με σταθερό ΔP (υδραυλική ισορροπία δικτύου π.χ. ρυθμιστές στροφών inverters) ή αναλογικό ΔP (υδραυλική ισορροπία, π.χ. με στραγγαλιστικές διατάξεις). 4. Η μονάδα παραγωγής θέρμανσης / ψύξης λειτουργεί με αυτόματο έλεγχο, με βέλτιστη εκκίνηση / παύση, π.χ. έξυπνοι ελεγκτές, που προσαρμόζονται ανάλογα στη λειτουργία της εγκατάστασης και στις απαιτήσεις των φορτίων. 5. Σε περίπτωση αλληλουχίας μεταξύ διαφορετικών μονάδων παραγωγής θέρμανσης / ψύξης η προτεραιότητα βασίζεται στην αποδοτικότητα των μονάδων παραγωγής (ονομαστικό θερμικό φορτίο). 6. Σε περίπτωση αντλίας θερμότητας υπάρχει σύστημα απόψυξης. Συστήματα αερισμού 1. Σε περίπτωση μονάδων αερισμού ή/και ύπαρξης κεντρικής κλιματιστικής μονάδας υπάρχει έλεγχος της ροής αέρα μέσα στο χώρο βάσει της ζήτησης φορτίου. 2. Αυτόματος έλεγχος ροής αέρα ή πίεσης σε επίπεδο της κεντρικής κλιματιστικής μονάδας (με ή χωρίς επαναφορά πίεσης). Υπάρχει η δυνατότητα ελεύθερης μηχανικής ψύξης (free cooling) και νυχτερινού αερισμού (night ventilation cooling). 3. Έλεγχος της θερμοκρασίας προσαγωγής αέρα (θερμοκρασία ανάλογα με τη μεταβολή του απαιτούμενου φορτίου). 4. Εφαρμόζεται έλεγχος της υγρασίας του αέρα προσαγωγής ή απόρριψης Συστήματα παραγωγής, διανομής & εκπομπής θέρμανσης / ψύξης 1. Μεμονωμένος αυτόματος έλεγχος (σε επίπεδο θερμικής ζώνης) της λειτουργίας των τερματικών μονάδων με θερμοστατικές βαλβίδες ή ηλεκτρονικό ελεγκτή. 2. Κεντρικός έλεγχος δικτύου διανομής π.χ. αντιστάθμιση ή χρονοδιακόπτης σε σχέση με τη μονάδα παραγωγής θέρμανσης / ψύξης. Δ Συστήματα παραγωγής, διανομής & εκπομπής θέρμανσης / ψύξης 1. Κανένας αυτόματος έλεγχος της λειτουργίας των τερματικών μονάδων, του δικτύου διανομής, των αντλιών διανομής. 2. Η μονάδα παραγωγής θέρμανσης / ψύξης λειτουργεί με σταθερή θερμοκρασία παροχής μέσου προς το δίκτυο και το χώρο. 3. Σε περίπτωση αλληλουχίας μεταξύ διαφορετικών μονάδων παραγωγής θέρμανσης / ψύξης δεν ελέγχεται η προτεραιότητα. 4. Σε περίπτωση αντλίας θερμότητας δεν υπάρχει σύστημα απόψυξης.
Συστήματα αερισμού 1. Σε περίπτωση μονάδων αερισμού ή/και κεντρικής κλιματιστικής μονάδας δεν υπάρχει κανένας έλεγχος ή είναι χειροκίνητος ο έλεγχος της ροής αέρα μέσα στον χώρο ή στο επίπεδο της κεντρικής κλιματιστικής μονάδας. 2. Δεν υπάρχει η δυνατότητα ελεύθερης μηχανικής ψύξης (free cooling) ή νυχτερινού αερισμού (night ventilation cooling). 3. Κανένας θερμοστατικός έλεγχος του αέρα προσαγωγής και της υγρασίας του αέρα. Στους παρακάτω πίνακες παρουσιάζονται και σχολιάζονται οι (ευνοϊκοί ή µη) συντελεστές, που επηρεάζουν τη ενεργειακή βαθµολογία των κτιρίων ανάλογα µε την κλάση του αυτοµατισµού που διαθέτουν. ΓΙΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗ - ΨΥΞΗ Πίνακας 1 :Συντελεστές διόρθωσης (µείωσης ή αύξησης) κατανάλωσης ενέργειας για θέρµανση & ψύξη ανάλογα µε την κατηγορία αυτοµατισµών και τη χρήση του κτιρίου. Στον Πίνακα 1 παρατηρεί κανείς ότι µόνο στις περιπτώσεις κλάσης αυτοµατισµών Α και Β θεωρείται ότι έχουµε εξοικονόµηση ενέργειας, άρα και συντελεστή µείωσής της (µικρότερο από τη µονάδα), ενώ στην κλάση θεωρείται ότι έχουµε µεγάλες απώλειες. Επίσης η εγκατάσταση αυτοµατισµού στις κατοικίες επιφέρει µικρότερη εξοικονόµηση σε σχέση µε τα κτίρια στάθµευσης αυτοκινήτων και τη βιοµηχανία. ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΤΙΣΜΟ Πίνακας 2 : Τυπικές τιµές του συντελεστή επίδρασης φυσικού φωτισµού λόγω χρήσης αυτοµατισµών ελέγχου Διατάξεις αυτοματισμών ελέγχου φυσικού φωτισμού FD Χειροκίνητος έλεγχος φυσικού φωτισμού, για όλες τις χρήσεις κτιρίων 1 Αυτόματος έλεγχος φυσικού φωτισμού (με αισθητήρα φυσικού φωτισμού) για όλα τα κτήρια εκτός εκπαίδευσης και περίθαλψης Αυτόματος έλεγχος φυσικού φωτισμού (με αισθητήρα φυσικού φωτισμού) για κτήρια εκπαίδευσης και περίθαλψης 0,9 0,8
Πίνακας 3 : Τυπικές τιµές του συντελεστή επίδρασης παρουσίας ή απουσίας χρηστών Συστήματα χωρίς αισθητήρες ανίχνευσης παρουσίας ή απουσίας FΟ Χειροκίνητος διακόπτης (αφής / σβέσης) 1,00 1 Χειροκίνητος διακόπτης (αφής/σβέσης) και πρόσθετη αυτόματη ένδειξη για συνολική σβέση 0,95 Συστήματα με αισθητήρες ανίχνευσης παρουσίας ή απουσίας FO Αυτόματη έναυση / ρύθμιση φωτεινής ροής 0,95 Αυτόματη έναυση και σβέση 0,9 Χειροκίνητη έναυση / ρύθμιση φωτεινής ροής 0,9 ΠΑΡΑΘΥΡΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΤΕΕ ΚΕΝΑΚ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΤΙΣΜΟ Παρατηρεί κανείς λοιπόν ότι η βαθµολογία στο φωτισµό, όταν πρόκειται για αυτόµατη ανίχνευση κίνησης και ρύθµιση της έντασης φωτεινότητας µε βάση τον φυσικό φωτισµό, είναι υψηλότερη (χαµηλότερος συντελεστής). Φυσικά αν και αυτό ελάχιστα επηρεάζει την τελική κατάταξη του κτιρίου στις κατοικίες, στα µεγάλα κτίρια του δευτερογενή και τριτογενή τοµέα έχει σηµαντική επίδραση. Ωστόσο από λίγα µόρια και µια κατοικία µπορεί να πέσει σε χαµηλότερη κατηγορία ενεργειακής κλάσης. Επαναλαµβάνοντας τα σχετικά συµπεράσµατα ενός προφητικού άρθρου στις 23 Ιουλίου 2009, και τροποποιώντας τα µε βάση τα νέα δεδοµένα του ΚΕΝΑΚ περί ενεργειακής κλάσης των κτιρίων προκύπτουν:
ΤΙ ΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΝΑΜΕ 1. Όπως ένας ζωντανός οργανισµός έτσι και το σπίτι µας αποτελείται από: Σκελετός Θεµέλια, υποστυλώµατα, δοκάρια, πλάκες έρµα - λίπος Θερµοµόνωση - υγροµόνωση φλεβικό σύστηµα Θερµοϋδραυλικά & ηλεκτρικά δίκτυα (σωλήνες & καλώδια) όργανα, µυϊκό σύστηµα & καρδιά Συσκευές & λεβητοστάσιο - ηλεκτρικοί πίνακες Νευρικό σύστηµα - Αισθήσεις & Εγκέφαλος Τηλεπικοινωνιακά δίκτυα (ήχος, εικόνα, συναγερµός, φωνή και δεδοµένα) & Αυτοµατισµοί (BEMS)
2. Σε καµία περίπτωση οι αυτοµατισµοί δεν µπορούν να υποκαταστήσουν το έλλειµµα των υλικών θερµοµόνωσης και υγροµόνωσης που επιβάλλεται να τοποθετηθούν κατά την κατασκευή της κατοικίας µας 3. Οι αυτοµατισµοί βοηθούν στη βελτιστοποίηση του τρόπου χρήσης και κατανάλωσης ενέργειας, αλλά δεν µπορούν να υποκαταστήσουν τις συσκευές ενεργειακής κλάσης Α. Θα έλεγε κανείς ότι παίζουν το ρόλο του µαέστρου σε µια ορχήστρα : Αν λοιπόν ο καλλίτερος µαέστρος διευθύνει τους καλλίτερους µουσικούς, το αποτέλεσµα θα είναι µία φανταστική µελωδία. Αν ο καλλίτερος µαέστρος διευθύνει αρχάριους µουσικούς, το αποτέλεσµα θα είναι µια παραφωνία. 4. Όπως σε ένα ζωντανό οργανισµό δεσπόζουσα θέση έχουν η καρδιά και ο εγκέφαλος, έτσι και σε µία σύγχρονη κατοικία που θέλει να λέγεται έξυπνη, το λεβητοστάσιο, οι ηλεκτρικοί πίνακες, οι τηλεπικοινωνιακοί πίνακες και οι αυτοµατισµοί θα πρέπει να εγκαθίστανται στη θέση που προτείνουν οι ειδικοί και όχι κάτω από τη σκάλα, στο πατάρι, στο πλυσταριό, στην τουαλέτα ή πάνω από τα ντουλάπια της κουζίνας. 5. Η έξυπνη κατοικία πέραν του εγκεφάλου (αυτοµατισµοί), διαθέτει και καλωδιώσεις που αφορούν τηλεπικοινωνιακές υποδοµές όπως ήχο, εικόνα, τηλεφωνία, internet, συναγερµό, κάµερες, οπότε χρειάζεται και σχετική πρόβλεψή τους από τον ηλεκτρολόγο εγκαταστάτη και το Μηχανικό. 6. Για τον έλεγχο των υποσυστηµάτων θέρµανσης, κλιµατισµού, εξαερισµού, σκίασης, των συσκευών (πλυντήριο ρούχων ή πιάτων κλπ) και των ΑΠΕ, χρειάζονται αισθητήρια (ανεµόµετρα, υγρασιόµετρα, βροχόµετρα, θερµόµετρα, πιεσόµετρα, φωτόµετρα, ανιχνευτές παρουσίας, καπνού, πληµµύρας, παγετού, CO2, διαρροής αερίου κλπ) καθώς και ειδικά υλικά προσαρµογής όπως ρελέ, µετασχηµατιστές, ηλεκτρονικά ballast, ηλεκτροβάνες, τρίοδες βάνες, µετρητές ηλεκτρικής ενέργειας και κατανάλωσης πετρελαίου ή αερίου κλπ. 7. Στις πόλεις µε την γκετοποιηµένη δόµηση προφανώς είναι σχεδόν αδύνατος ο βιοκλιµατικός σχεδιασµός. Η µόνη λύση που αντισταθµίζει µέχρι και 25% το έλλειµµα του βιοκλιµατικού σχεδιασµού είναι η χρήση αυτοµατισµών (BEMS), εφόσον φυσικά και οι υπόλοιποι τοµείς είναι εξίσου ενεργειακά αποδοτικοί. ΠΡΟΣΟΧΗ : η επιλογή ενός συστήµατος αυτοµατισµού θα πρέπει να συνδυάζει τη δυνατότητα εφαρµογών πολύπλοκων σεναρίων και τον εντοπισµό οποιασδήποτε βλάβης µε την απλότητα στη συντήρηση χωρίς την παρέµβαση ειδικού. Αυτό το συνδυασµό το σύστηµα Dupline & Smart-Ηouse τον προσφέρει µοναδικά.
8. Οι αυτοµατισµοί ενισχύουν ενεργειακή κλάση ενός ακινήτου και άρα του προσθέτουν αξία από 3% όταν διαθέτει βιοκλιµατικό σχεδιασµό µέχρι 12% όταν δεν διαθέτει κάτι τέτοιο. Τίποτα δεν θα µπορεί να πωλείται χωρίς τη ένδειξη της ενεργειακής του κλάσης και άρα του ανθρακικού του αποτυπώµατος. 9. Κάθε µία ενεργειακή κλάση προσαυξάνει την τιµή του ακινήτου σε σχέση µε την αντικειµενική ανεξαρτήτου παλαιότητας. Οπότε αν στην κατοικία που έχει αντικειµενική αξία 1000ευρώ/µ2, η συµβολή των BEMS θα επηρεάζει στην αξία του ακινήτου από 5% έως 15%. [Το παράδειγµα αυτό δεν είναι πραγµατικό, και απλώς αποτελεί ένα σενάριο µε το οποίο θα διαβαθµιστούν οι τιµές ακινήτων]. 10. Με βάση την παράγραφο 2.9 του άρθρου 15 του ΦΕΚ 407/09/04/2010, ειδικά για τις περιπτώσεις νέων ή ριζικά ανακαινιζόµενων κτιρίων, εάν κατά τη διαδικασία της ενεργειακής επιθεώρησης για έκδοση κατά τα οριζόµενα στην παράγραφο 1 του άρθρου 6 του ν. 3661/08, διαπιστωθεί ότι δεν ικανοποιούνται οι ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης και εποµένως το κτίριο δεν κατατάσσεται τουλάχιστον στην ενεργειακή κατηγορία Β, τότε ο εκάστοτε ιδιοκτήτης/διαχειριστής του κτιρίου υποχρεούται να εφαρµόσει εντός προθεσµίας ενός (1) έτους από την έκδοση του ΠΕΑ, µέτρα βελτίωσης τα οποία εξασφαλίζουν την ένταξη του κτιρίου στην ενεργειακή κατηγορία Β σύµφωνα µε τις συστάσεις του Ενεργειακού Επιθεωρητή που αναφέρονται στο ΠΕΑ. Ακολούθως, διενεργείται εκ νέου ενεργειακή επιθεώρηση και εκδίδεται νέο ΠΕΑ και σε περίπτωση µη ικανοποίησης των ελάχιστων απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης (κατάταξη τουλάχιστον στην ενεργειακή κατηγορία Β), εφαρµόζονται αναλόγως οι διατάξεις του άρθρου 382 του Π 580/ /1999 (ΦΕΚ Α 210) «Κώδικας Βασικής Πολεοδοµικής Νοµοθεσίας»
11. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής επιβάλλει να θυµόµαστε πάρα πολλά και να µην ξεχνάµε ακόµη περισσότερα. Μια έξυπνη κατοικία µπορεί να αναλάβει έναν τέτοιο ρόλο και για την αυτοπροστασία της, αλλά πρωτίστως για την δική µας και της περιουσίας µας. Πολύ βέβαια πριν το Καρτέσιο φαίνεται ότι κάποιοι υλοποίησαν τέτοιους αυτοµατισµούς, όπως ο Ήρωνας, ο Κτησίβιος και ο Αρχιµήδης, ενώ ο Ήφαιστος κατασκεύασε το πρώτο robot τον Τάλω. Ωστόσο η εξοικονόµηση ενέργειας είναι ιστορικά αδικαίωτη. Λέγεται πως η καλλίτερη ενέργεια είναι αυτή που δεν καταναλώνουµε (εξοικονόµηση ενέργειας). Αυτή η ενέργεια όµως πέραν των επιλογών µας σχετικά µε την ενεργειακή θωράκιση του σπιτιού, χρειάζεται να έχει ένα φύλακα άγγελο, που να µεριµνά αδιάλειπτα, ώστε να πετύχουµε να είναι όσο το δυνατόν µεγαλύτερη. Όπως λοιπόν θα ήταν τραγικό λάθος να στερήσουµε τη σκέψη σε έναν ζωντανό οργανισµό, εξίσου βαρυσήµαντο ατόπηµα είναι να κατασκευάζουµε µια σύγχρονη κατοικία χωρίς αυτοµατισµούς. Αυτό πάντως που σίγουρα η σηµερινή νοµοθεσία αλλάζει στην αγορά ακινήτων, είναι η έµµεσα υποχρεωτική εγκατάσταση συστηµάτων αυτοµατισµού (Smart-House) σε παλαιά, αλλά και σε νεόδµητα κτίρια. Α ΑΜΟΠΟΥΛΟΣ Χ. ΑΛΕΞΙΟΣ EUREM (EURopean Energy Manager) ιπλ. Ηλ/γος & Πολιτικός Μηχανικός ΠΘ