Ο ΜΙΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

www.todiktio.eu Ο ΜΙΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Τα σημεία συναίνεσης για το Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης

Darvas - Ερευνητής Bruegel Institute Άννα ιαµαντοπούλου, Πρόεδρος του ικτύου Αρίστος οξιάδης Οικονοµολόγος, Σύµβουλος επιχειρήσεων Αντώνης Καµάρας - Πολιτικός επιστήµονας Γιώργος Κοροµηλάς Πρόεδρος Ινστιτούτου Οικονοµικών και Φορολογικών Μελετών (Ι.Ο.Φο.Μ.) 2

Παναγιώτης Λιαργκόβας - Επικεφαλής του γραφείου προϋπολογισμού της Βουλής Αργύρης Παπαστάθης, ηµοσιογράφος Πλούταρχος Σακελλάρης Οικονοµολόγος Πρ. Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) Χριστόφορος Σαρδελής - Πρώην Γενικός ιευθυντής του Οργανισµού ηµοσίου Χρέους (Ο ΗΧ) 3

Επιστήµης Πλάτων Τήνιος - Καθηγητής Στατιστικής και Ασφαλιστικής Σταύρος Τσακυράκης - Καθηγητής Συνταγματικού ικαίου Γιάννης Τσαµουργκέλης - Οικονοµολόγος, Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αιγαίου Γιώργος Τσόπελας - ιευθύνων Σύµβουλος McKinsey Ελλάς Ζώης Τσώλης, δηµοσιογράφος 4

ιοίκησης Λεωνίδας Χριστόπουλος Απόφοιτος Εθνικής Σχολής ηµόσιας 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε μια εποχή που ιστορικά κεκτημένα, όπως το κοινωνικό κράτος και ο πρωταγωνιστικός αναπτυξιακός ρόλος της Ευρώπης βρίσκονται σε πλήρη αμφισβήτηση, όπου κοινωνικά και πολιτικά κεκτημένα της μεταδικτατορικής Ελλάδας διέρχονται μια κρίση ίσως μεγαλύτερη και από την οικονομική, η έννοια ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ αποκτά μια κεντρική σημασία, και η άμεση προώθηση της σε όλα τα επίπεδα είναι καθοριστική για το μέλλον και της Ελλάδας και της Ευρώπης. Από το 1974 ως το 2010, το annus mirabilis της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, η χώρα κινούνταν ράθυμα στο εκκρεμές της ιδεοληψίας και της ανάγκης. Εν μέρει, αυτή η κίνηση συνεχίζεται ακόμα και σήμερα με διάφορες αφορμές που προσφέρει πότε η Τρόικα και πότε οι αγκυλώσεις του πολιτικού παρελθόντος. Αληθινόν ήταν ό,τι το ιδεοληπτικόν θα έλεγε κανείς, ενώ σήμερα πολλές φορές εθνικόν είναι το κάθε κατεπείγον νομοσχέδιο. Ύστερα, όμως, από 4 χρόνια η χώρα αποκτά ξανά μία ισχνή δυνατότητα ανάνηψης. Κάτι η αποδοχή πρωτογενούς πλεονάσματος, κάτι η απομάκρυνση της εξόδου από το ευρώ, κάτι η συνειδητοποίηση της ανάγκης να υπερβούμε την από το κράτος εξαρτημένη οικονομία, τείνουν να διαμορφώσουν ένα καλύτερο κλίμα. Η λυδία λίθος όμως, είναι η εθνική αυτοσυνείδηση. Οι πολίτες σε μεγάλο βαθμό έχουν κατανοήσει πολλές φορές καλύτερα και πιο γρήγορα από τα κόμματα ότι η χώρα έχει ανάγκη από αλλαγή παραδείγματος: Νέα παραγωγική πρόταση. Νέα δημόσια διοίκηση. Νέοι θεσμοί. Νέα σχέση με τους εταίρους μας. Νέα νοοτροπία. 6

Αυτή η νέα συλλογική διάσταση πρέπει να είναι Εθνική και Συναινετική. Αν όχι σε όλα τουλάχιστον στα περισσότερα. Αυτό δηλαδή, που δεν πετύχαμε σε καμία ιστορική στιγμή, θα πρέπει να γίνει τώρα. Ας είναι τουλάχιστον αυτό το θετικό αποτέλεσμα της βαθειάς κρίσης που συντάραξε τη χώρα και τον κάθε πολίτη. Είναι λάθος και ίσως παράτολμο να λέει κανείς, ότι οι ιδεολογίες είναι πρόβλημα ή ότι τα προβλήματα δεν έχουν ανάγκη από ιδεολογίες για να λυθούν. Οι ιδεολογίες είναι συνεκτικοί αρμοί στα θεμέλια του αντιπροσωπευτικού μας συστήματος. Είναι το πεδίο για να χτιστούν οι συναινέσεις που δεν προκύπτουν εν κενώ. Δεν έρχονται μόνες τους από το πουθενά. Η συναίνεση είναι το σημείο τομής του διαφορετικού με γνώμονα το καλύτερο για όλους. Η συναίνεση χτίζεται πάνω στο κοινωνικό συμφέρον των επιμέρους αντιλήψεων. Η άκαμπτη ιδεολογία είναι το πρόβλημα, όχι η παραγωγική ιδεολογία που δύναται να φτάσει στη συναίνεση. Η παρούσα έκδοση αποτελεί μια συγκεκριμένη συνεισφορά στην προσπάθεια να βγει η Χώρα από την κρίση που πολλαπλά την ταλαιπωρεί και να οδηγηθεί σε μια εποχή ευημερίας. Είναι το προϊόν μιας ειδικής συνάντησης που οργάνωσε το ΔΙΚΤΥΟ, στις 5 Μαρτίου 2014, με στόχο να αναζητηθούν απαντήσεις σε συγκεκριμένα και καυτά ερωτήματα και να προωθηθεί η κατάρτιση ενός Εθνικού Σχεδίου Ανασυγκρότησης. Η έκδοση περιλαμβάνει μια σύνοψη των απόψεων που κατέθεσαν οι εκλεκτοί προσκεκλημένοι και συνεργάτες, που διακρίνονται για την γνώση και εμπειρία τους, στα θέματα που διαπραγματεύτηκαν, σε μια πολύωρη διαδικασία, και άλλες απόψεις που διατυπώθηκαν κατά την συζήτηση. Την σύνοψη συνοδεύουν τα πρακτικά της συνάντησης. Το βασικά στοιχεία των θέσεων αυτών, έχουν ήδη σταλεί στα κόμματα, τους Βουλευτές και άλλους φορείς, διότι πεποίθηση μας, στο ΔΙΚΤΥΟ, είναι ότι χωρίς την συνεννόηση όλων δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα. 7

Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗ αποτελεί προϋπόθεση για να υλοποιηθεί ένα ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ, το οποίο θα είναι γνωστό σε όλους, σε Ελλάδα και Ευρώπη, ως σταθερή ελληνική πολιτική. 8

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δημοσιονομικές εξελίξεις του 2014 (με αποδοχή του πρωτογενούς πλεονάσματος και απομάκρυνση εξόδου από το ευρώ) έχουν ένα αναμφισβήτητα ισχυρό συμβολικό χαρακτήρα για την Ελλάδα, γι αυτό ο εύκολος μηδενισμός είναι απαράδεκτος. Τα τρία όμως ουσιαστικά προβλήματα, δηλαδή το μη βιώσιμο του χρέους, η τεράστια ανεργία και η μείωση των εξαγωγών, δείχνουν το ανεύθυνο των πανηγυρισμών αλλά και την ανάγκη να δράσουμε επιτέλους ανατρεπτικά, ουσιαστικά και συναινετικά. Σήμερα, με τα όσα δραματικά βιώνουμε, που άλλαξαν ζωές και αφανίζουν μια γενιά, ανατρέπονται αντιλήψεις και βεβαιότητες, Είμαι βαθιά πεπεισμένη ότι θα μπορούσαμε να βρισκόμαστε ήδη σε πολύ καλύτερη κατάσταση, αν είχαμε ακολουθήσει την πολιτική συναίνεσης, που άσκησαν τα κόμματα στις άλλες χώρες με κρίση. Αν ενεργούσαμε στη βάση ενός ελληνικού συμφωνημένου μεταξύ μας σχεδίου για έξοδο από την κρίση, και όχι απλά ως δήθεν συνεπείς συμβαλλόμενοι για το δημοσιονομικό έλλειμμα και μόνο. Το αποτέλεσμα είναι ότι στη χώρα μας οι πολιτικές επιλογές των κομμάτων ανέτρεψαν άρδην το πολιτικό σκηνικό, ενώ στις άλλες χώρες ανέστρεψαν τον κατήφορο και έχουν ήδη βελτιωθεί δραστικά όλοι οι δείκτες και κυρίως της ανεργίας. Έστω και με καθυστέρηση 4 δραματικών χρόνων, λαός και πολιτικοί (που στη Δημοκρατία αυτοί έχουν την ευθύνη των αποφάσεων), να συμφωνήσουμε στους βασικούς στόχους και στα εργαλεία για να τους πετύχουμε. Η εθνική συνεννόηση είναι το πραγματικά ΝΕΟ που μπορεί να ανοίξει το δρόμο αποκατάστασης της ισορροπίας στην κοινωνία, του αισθήματος δικαίου, της υπερηφάνειας και της προοπτικής ενός Λαού. Και μαζί να ανασηματοδοτήσει την πολιτική. Θα αποτελούσε την μεγαλύτερη μεταρρύθμιση από την εποχή του Καποδίστρια, που πρώτος 9

διακήρυξε την ανάγκη ενός Εθνικού Σχεδίου Ανασυγκρότησης, αλλά δυο αιώνες μετά, δεν έχουμε ακόμη καταφέρει να κάνουμε πράξη. Σήμερα που, όχι αναίτια, το πολιτικό σύστημα έχει κατακερματιστεί, πρόγραμμα και συνεννόηση αποτελούν περισσότερο από ποτέ, και την βασική προϋπόθεση κυβερνησιμότητας της Χώρας. Η ύπαρξη ενός ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ευρείας αποδοχής ισοδυναμεί με την ελπίδα για ένα νέο και ελπιδοφόρο ξεκίνημα, με άμεση εφαρμογή και μακροπρόθεσμη προοπτική. Έργο πολιτικά και τεχνικά δύσκολο, γιατί η συναίνεση δεν είναι απλή υπόθεση. Είναι ταυτόχρονα πολιτική αντίληψη, στρατηγική διακυβέρνησης και τεχνική οργάνωσης και συμφωνίας σε διαδικασίες και θέσεις, κάτι που δεν μάθαμε ποτέ στο σχολείο, στην οικογένεια, στην κοινωνική μας ζωή. Θεωρώ όμως ότι στις μέρες μας είναι εφικτό, όταν η μεγάλη πλειοψηφία δέχεται για το Εθνικό συμφέρον, ως αυτονόητα, την Ευρώπη, ένα νέο μη κρατικό παραγωγικό μοντέλο, ένα δίκτυο κοινωνικής προστασίας πρώτα απ όλα για τους πραγματικά αδύναμους, την έμπρακτη πίστη στους δημοκρατικούς θεσμούς, τη δημοκρατία με αξιοκρατία και χωρίς πελατειακές σχέσεις. Αλλά γίνεται ανέφικτο, όταν επιμένουμε σε δογματισμούς, κομματοκρατία, έξωθεν επιβεβλημένες πολιτικές και λύσεις του ποδαριού ( που ταλαιπωρούν τη χώρα από το 1828 μέχρι σήμερα), στο άσπρο - μαύρο, το εμείς και εσείς, που τελικά στοχεύουν στο εγώ, σε όλα τα επίπεδα.! Όλοι πλέον αναφέρονται στην ανάγκη Εθνικού Σχεδίου, και εγώ προσθέτω «για την ανασυγκρότηση της Χώρας». Εκεί που έχουμε φθάσει δεν αρκεί ένα πρόγραμμα τετραετίας που σπάνια εφαρμόζεται. Δεν αρκεί ένα σχέδιο για την οικονομία ή για την παιδεία. Χρειάζεται μια ριζική ανασυγκρότηση σε όλους τους τομείς που ξεκινά από την σχέση πολίτη, πολιτείας και πολιτικής. Χρειάζεται μια νέα εμπιστοσύνη, μια νέα υπερηφάνεια, ένα νέο υπόδειγμα, ένα νέο αφήγημα για την Χώρα, κάτι που απαιτεί «[πολιτική αυτοθυσία» και όχι μόνο νομοθετικές ρυθμίσεις. 10

Ένα ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ δεν είναι προεκλογικές υποσχέσεις, πρόταση ενός κόμματος ή ανακοίνωση ενός Πρωθυπουργού. Σημαίνει διακηρυγμένη απόφαση συνεννόησης, προτάσεις σαφείς και με γωνίες, κατάθεση σχεδίου, οργανωμένη διαβούλευση και πρόσκληση σε όλους για συμφωνία στα σημεία. Από κει ο καθένας αναλαμβάνει τις ευθύνες του. Πιστεύω βαθειά στην εθνική συνεννόηση, στις συναινετικές διαδικασίες, και προσωπικά το έκανα πράξη, για αποφάσεις που είχα την ευθύνη. Γι αυτό και θεωρώ ότι μπορούν να συνεννοηθούν κόμματα και κινήσεις πάνω σε βασικούς άξονες. Εδώ θα κριθούν οι πολιτικές ηγεσίες για τις θέσεις τους. Εδώ θα κριθεί η κυβερνησιμότητα. Έτσι θα διαμορφωθεί η ΝΕΑ σύνθεση του πολιτικού τοπίου. Σ αυτή την κατεύθυνση, τους τελευταίους μήνες το «ΔΙΚΤΥΟ» ανέλαβε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, σε συνεργασία με ξένα Ινστιτούτα, αλλά και με σημαντικούς Έλληνες από ένα ευρύτατο πολιτικό φάσμα, για να συγκεκριμενοποιήσουμε τα σημεία ενός ελάχιστου κοινού παρονομαστή, για το Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης. Σκοπός μας δεν είναι να προτείνουμε το Εθνικό Σχέδιο, ούτε να υποδείξουμε στα κόμματα και τους φορείς τι πρέπει να κάνουν. Θέλουμε να συμβάλλουμε ώστε να βρεθεί ο ελάχιστος κοινός παρανομαστής που θα αποτελέσει τον καμβά πάνω στον οποίο θα πέσουν τα διαφορετικά χρώματα, από όπου και αν προέρχονται. Ο καμβάς, όμως, πρέπει να είναι ίδιος και συναινετικός. Το προϊόν αυτής της συλλογικής προσπάθειας, στην οποία πολλοί κατέθεσαν γνώση, εμπειρία και χρόνο, παρουσιάζεται στις επόμενες σελίδες, με στόχο την Εθνική Συνεννόηση σε ένα Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης. Τους τιμώ και τους ευχαριστώ όλους **. Άννα Διαμαντοπούλου **Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα όσους εργάστηκαν επί μήνες δίνοντας τον χρόνο τους και την εμπειρία τους για την διοργάνωση της ημερίδας αλλά και για την επεξεργασία των συμπερασμάτων. 11

Ιδιαίτερα τον Διευθυντή του Δικτύου κ. Γιάννη Μαστρογεωργίου, την υπεύθυνη για τα διοικητικά και την οργάνωση κα Αθηνά Πανούτσου, την υπεύθυνη για τις διεθνείς επικοινωνίες και την δημοσιότητα κα Ρούλα Μπικίδου, τα μέλη του Δικτύου κκ. Ανθή Σουλιτσιώτη, Βίκυ Πετρουνάκου, Γιάννη Αναγνωστόπουλο, τον καθηγητή κ. Μάκη Γρυσπολάκη τον κ. Δημήτρη Γεωργαράκη και τον κ. Γιάννη Σαβαλάνο. 12

Από την ιδεοληψία στην ανάγκη και από εκεί στο μέλλον Ο ΚΑΜΒΑΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΝΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ Μια πρόταση βασισμένη στα συμπεράσματα της συνάντησης Στις επόμενες σελίδες αποτυπώνονται τα σημεία που αναδείχθηκαν από την συνάντηση με θέμα «ο ΜΙΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΗΑ ΧΩΡΑΣ» που οργάνωσε «το ΔΙΚΥΤΟ για τη μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη» και θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον καμβά πάνω στον οποίο θα απλωθεί το καθοριστικό για την περαιτέρω πορεία της Χώρας μας, ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΝΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ, ως προϊόν εθνικής συνεννόησης. Διαδικασία που ακολουθήθηκε Στην προσπάθεια για μια οργανωμένη συζήτηση κρίθηκε αναγκαίος ο προσδιορισμός μιας συγκεκριμένης ατζέντας, πάνω στην οποία κλήθηκαν να πάρουν θέση φορείς και άτομα με συγκεκριμένη ερευνητική και μελετητική εμπειρία, ειδικοί επιστήμονες, στελέχη της αγοράς και της διοίκησης με μακρά εμπειρία στα αντικείμενα που διαπραγματεύονται. Το εύρος του θέματος είναι τεράστιο. Και έτσι επιλέγηκαν σε πρώτη φάση, τρεις μείζονες ενότητες. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι : (1) αποτελούν τις βασικές παραμέτρους στην έξοδο από την κρίση (2) η άμεση εμπλοκή κάθε μιας με τις υπόλοιπες, σε βαθμό που αν δεν αντιμετωπισθούν παράλληλα η απόδοση επί μέρους ρυθμίσεων να είναι μικρή (3) ο χρόνος θεσμοθέτησης, εφαρμογής και αποτελεσμάτων ξεπερνά την θητεία μιας Κυβέρνησης. 13

Οι τρεις ενότητες 1 η Ενότητα: Η βιωσιμότητα του χρέους και οι προτάσεις για την επίτευξή της 2 η Ενότητα: Η θεσμική αναγέννηση (το πολιτικό σύστημα, το φορολογικό σύστημα, η δημόσια διοίκηση, το ασφαλιστικό σύστημα, η αυτοδιοίκηση) 3 η Ενότητα: Οι τομείς - προτεραιότητες ανάπτυξης της χώρας & η χρηματοδότησή τους Τα επιμέρους θέματα των ενοτήτων, οι ομιλητές και τα πλήρη πρακτικά της συνάντησης περιλαμβάνονται σε επόμενο κεφάλαιο. Ο στόχος Στόχος είναι η συμβολή στην διαμόρφωση ενός Εθνικού Σχεδίου Ανασυγκρότησης της Χώρας, στο οποίο θα έχουν συμφωνήσει τα κόμματα στον μέγιστο δυνατό βαθμό, ώστε η εφαρμογή του να εξασφαλίζει μια προοπτική δεκαετίας. Κάθε Κυβέρνηση προφανώς και θα επηρεάζει τον ρυθμό και τον τρόπο υλοποίησης του, αλλά ο στόχος θα είναι σταθερός. Η πρόταση Με βάση τις ενότητες επιχειρείται η κωδικοποίηση των θέσεων, όπως αναλυτικά περιγράφονται στην συνέχεια: 14

Ενότητα 1 η : Το πρόβλημα του χρέους Δυο είναι τα κύρια στοιχεία για τα οποία πρέπει να υπάρξουν θέσεις και συμφωνία: βασικές αρχές και αριθμοί. Στο πρώτο εντάσσονται μια σειρά από αρχές, διαπιστώσεις, επιλογές που προέκυψαν από τις τοποθετήσεις, όπως : o Το μέγεθος του χρέους επηρεάζει αρνητικά τους ρυθμούς ανάπτυξης, καθιστά επιφυλακτικές τις αγορές και αποτρέπει όσους σχεδιάζουν να επενδύσουν στην πραγματική οικονομία. o Το έλλειμμα και το χρέος είναι δύο συγκοινωνούντα δοχεία με ακόμα πιο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όταν μιλάμε για μία Νομισματική Ένωση (όπως του Ευρώ) από την οποία τυχόν αποχώρηση μας δεν συμφέρει ούτε την Ελλάδα, ούτε τους εταίρους στην ΕΕ. o Μια πρόταση προς τις χώρες της ΕΕ που θα διαθέτει την μέγιστη δυνατή στήριξη των κομμάτων δίνει αξιοπιστία κα σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας. o Υπάρχουν πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο για το τι μπορούμε να κάνουμε με το υπερβολικό μας χρέος. Ένα εκκρεμές, ανάμεσα στην απόλυτη ανάγκη διαγραφής του, και την συνέχιση της προσπάθειας με το χρέος ως έχει. o Το πώς θα γίνει η σταδιακή μείωση του χρέους της Ελλάδας έτσι ώστε ούτε η αξιοπιστία της χώρας να θιγεί περαιτέρω, ούτε οι εταίροι μας να το αρνηθούν, αλλά κυρίως να χαλαρώσει ο βρόγχος στο λαιμό της ελληνικής οικονομίας, είναι ζήτημα για το οποίο υπάρχουν διαφορετικά εργαλεία και προσεγγίσεις. o Όλοι συμφωνούν ότι το μέγεθος του χρέους, αν δεν είναι αμιγώς εσωτερικό χρέος όπως πχ της Ιαπωνίας, συνιστά αγκάθι στην προσπάθεια για την ανάκαμψη μίας οικονομίας, καθώς αν αυτό συνδυάζεται με δημοσιονομικό εκτροχιασμό, οδηγεί στο snowball effect που συμπαρασύρει κάθε οικονομικό υποστύλωμα, όπως έγινε στην 15

περίπτωση της Ελλάδας. o Μία ελληνική πρόταση με ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, που θα έχει λάβει υπόψιν και την εμπειρία και την υποστήριξη διεθνών ινστιτούτων και οικονομολόγων κύρους, αποτελεί σημαντικό όπλο, για να γίνει αποδεκτή και από τους εταίρους μας. o Όμως, δεν χωρούν μονομερείς ενέργειες και δεν γίνεται να ζητάμε μείωση του χρέους χωρίς να τηρούμε τις δεσμεύσεις μας, αλλά και χωρίς οι εταίροι να ενεργοποιούν προς όφελος της ανάπτυξης τα σημαντικά εργαλεία που διαθέτει η ΕΕ (την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την ΕΚΤ) για την προάσπιση του κοινού αγαθού που λέγεται Ευρώ. Και κυρίως αν δεν κοιτάξουμε το δάσος που είναι η αύξηση του ΑΕΠ. o Η παραδοχή ότι το χρέος με οποιοδήποτε ρεαλιστικό σενάριο δεν είναι βιώσιμο μπορεί να οδηγήσει σε μία εθνική πρόταση που συνδυάζει: προϋποθέσεις για νέα επιμήκυνση, ανάληψη του κόστους ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών από τον ESM, διαγραφή του επιτοκίου από τα επίσημα δάνεια, εφόσον τα επίπεδα του δημοσίου χρέους αποδειχθούν μη βιώσιμα παρά τις αποδεδειγμένες προσπάθειες της Ελλάδας, διαγραφή τμημάτων του χρέους μετά από συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις, Είναι μερικά από τα εργαλεία διευκόλυνσης που αν παρουσιαστούν με διακομματική συναίνεση εγγυώνται την σταθερή πορεία της χώρας. Στο δεύτερο (στους αριθμούς) προκύπτει η απόλυτη ανάγκη η συζήτηση να γίνεται πάνω σε πραγματικά στοιχεία, χωρίς ωραιοποιήσεις, χωρίς υπερβολές, χωρίς δημιουργική λογιστική. Γιατί οι αριθμοί αργά ή γρήγορα εκδικούνται και το λογαριασμό πάντα πληρώνουν οι πολίτες, και μάλιστα οι πιο συνεπείς ή οι πιο αδύναμοι. 16

Τα στοιχεία που κατατέθηκαν και αναλυτικά περιγράφονται στα πρακτικά της συνάντησης επιβεβαιώνουν την παραπάνω αναγκαιότητα. Το συμπέρασμα που αβίαστα προκύπτει από μια πρώτη αξιολόγηση των τοποθετήσεων, με καθαρά πολιτικά χαρακτηριστικά είναι ότι: Το Ινστιτούτο Bruegel αλλά και το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής διατυπώνουν το αδιέξοδο αν συνεχίσουμε όπως τώρα. Δεν έχουμε ένα δημόσιο διάλογο με διαφάνεια και ειλικρίνεια Δεν είναι όλα υψηλή πολιτική, ούτε όλα είναι κρυφή πολιτική Πρέπει να υπάρξει μια διακομματική ομάδα διαπραγμάτευσης για το χρέος της Ελλάδας Η ομάδα αυτή να συζητήσει με κάθε χώρα της Ευρώπης χωριστά. Να ορίσουμε τις προτεραιότητες μας Η διαπραγματευτική ομάδα, θα πρέπει να έχει μιλήσει και με τις 17 χώρες πριν καταλήξει να υποβάλει στο Συμβούλιο μία πρόταση που είναι η Ελληνική πρόταση. 17

Ενότητα 2 η : Η θεσμική αναγέννηση της χώρας Οι θεσμοί θα έπρεπε εξυπηρετούν συγκεκριμένους σκοπούς. Αυτό έγινε και στην Ελλάδα μόνο που οι σκοποί δεν ήταν γενικού συμφέροντος, αλλά συντεχνιακού. Πρώτος θύτης και θύμα εκ των υστερών αποδείχτηκε το πολιτικό σύστημα. Αυτό το καθιστά θριαμβευτικά και πρώτο ως προς το βαθμό συναίνεσης στην ανάγκη της εκ βάθρων αλλαγής του. Είναι κοινός τόπος ότι η Συνταγματική Αναθεώρηση πρέπει να αποτελέσει την εμπροσθοφυλακή των αυτονόητων αλλαγών που έχει ανάγκη ο τόπος. Χρειάζεται με θάρρος μία νέα θέσμιση του πολιτικού περιβάλλοντος, όπου η κοινωνία και οι 3 διακριτές εξουσίες θα συμβαδίζουν ως προς το βαθμό της συνεχούς εξέλιξης, που καθιστά αναγκαία την προσαρμογή στις σύγχρονες συνθήκες. Υπάρχει συμφωνία στην αλλαγή του ακραίως πρωθυπουργοκεντρικού μοντέλου, στην ενδυνάμωση του κοινοβουλίου και στους θεσμούς που θα εγγυώνται την απρόσκοπτη λειτουργία των τριών εξουσιών. Δεν είναι εύκολο να χτιστούν απόλυτες συναινέσεις σε καθένα από τους βασικούς θεσμούς της χώρας. Οι διαφορετικές ιδεολογικές καταβολές, οι χαραγμένες μνήμες των διχασμών και η παραδοσιακή πελατειακή μας κακοδαιμονία, δεν συνηγορούν σε μία συναινετική αντίληψη για το τι δέον γενέσθαι. Είναι όμως μεγάλη κατάκτηση να υπάρξει σύμπνοια ως προς τις προτεραιότητες. Α. Πρώτο και κύριο μεταρρυθμιστικό στοίχημα για την κοινωνία μας και την οικονομία μας που αναζητά οξυγόνο, είναι το φορολογικό σύστημα. Έχει άμεση σχέση με τον κάθε πολίτη χωριστά, με την λειτουργία του κράτους συνολικά, με την αναπτυξιακή προοπτική της Χώρας. Το φορολογικό σύστημα της Ελλάδας, ακόμα και ύστερα από 47 «μεταρρυθμίσεις», αποτελεί το πιο πολύπλοκο στον κόσμο και αυτό γιατί άλλο μεταρρύθμιση, και άλλο απλή συνάθροιση διαρκώς μεταβαλλόμενων μέτρων. 18

Μπορεί να διαμορφωθεί συναίνεση σε 5 σημεία; 1. Αλλαγή στόχου. Στην εποχή του ανταγωνισμού των κρατικών φορολογικών συστημάτων (ένα από τα θέματα που πρέπει να αντιμετωπίσει η ΕΕ) το ΕΦΣ (εθνικό φορολογικό σύστημα), πρέπει να υπηρετεί ένα εθνικό σχέδιο για τη χώρα. Δηλαδή να υποστηρίζει τις βασικές επιλογές όπως την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, την αντιμετώπιση του δημογραφικού, την ενεργειακή και περιβαλλοντική πολιτική. Η αντιμετώπιση των ανισοτήτων πρέπει να συμπληρώνεται από την πολιτική δαπανών του προϋπολογισμού. Το φορολογικό σύστημα στις σημερινές συνθήκες παγκοσμιοποίησης πρέπει να δημιουργεί συγκριτικά πλεονεκτήματα και κίνητρα για την αύξηση του εθνικού και ατομικού πλούτου, ο οποίος με τη σειρά του θα δώσει τα αναγκαία έσοδα. 2. Εμπιστοσύνη. Η έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κράτος και τους πολίτες έχει υπαγορεύσει το σημερινό αδιέξοδο σύστημα. Χιλιάδες σελίδες νόμων, αποφάσεων, εγκυκλίων, επιχειρούν να προβλέψουν κάθε κοινωνική ιδιαιτερότητα και κάθε παράβαση. Αυτό έχει οδηγήσει σε ένα δαιδαλώδες διοικητικό σύστημα με πολλαπλά επίπεδα ελέγχου και εμπλοκή της δικαιοσύνης σε ατελέσφορες διαδικασίες. Το αποτέλεσμα γνωστό. Φοροδιαφυγή, γραφειοκρατία, διαφθορά. Ας σκεφτούμε αλλιώς. Το κράτος εμπιστεύεται τον πολίτη, αποδέχεται την δήλωση που καταθέτει ηλεκτρονικά, έχοντας ο ίδιος την απόλυτη ευθύνη απόδειξης της αλήθειας όσων δηλώνει. Αλλαγή του συστήματος δειγματοληπτικών ελέγχων με συνεχώς εναλλασσόμενους ελεγκτές και τιμωρία άμεση και «χωρίς έλεος» στους καταχραστές της εμπιστοσύνης του κράτους. Από την αντίληψη του «δεν σε εμπιστεύομαι και δεν με αναγνωρίζεις», στη λογική του «σε εμπιστεύομαι και έχεις την ευθύνη». 3. Απλό, σαφές και κατανοητό. Ο φορολογικός νόμος πρέπει να είναι λιτός και σαφής, με φορολόγηση των εισοδημάτων με ενιαία, προοδευτική κλίμακα, προσδιορισμό του αφορολόγητου με βάση τον κατώτατο βασικό μισθό και κατάργηση των αυτοτελών 19

φορολογήσεων. Η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και οι φορολογικοί ανταγωνισμοί περιορίζουν τον αναδιανεμητικό ρόλο της φορολογίας. Οι ανισότητες, που σαφώς υπάρχουν, στην κοινωνία μας, να αντιμετωπίζονται με πολιτικές χρηματοδοτούμενες από τον προϋπολογισμό και όχι μέσω του φορολογικού συστήματος. Από το πολύπλοκο που καταλήγει άδικο και ανεφάρμοστο, στο απλό και εφαρμόσιμο και γίνεται δίκαιο. 4. Η διοικητική οργάνωση του συστήματος: Πάσχει επί δεκαετίες και θα συνεχίσει, πράγμα απαράδεκτο την εποχή των απεριόριστων δυνατοτήτων που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Επομένως : Άμεση και πλήρης αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών, αξιοκρατία, και αξιολόγηση βάση στόχων. Η επιλογή στελεχών με διεθνείς προκηρύξεις από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, αποτελεί μια τυπική περίπτωση αναμέτρησης με το «βαθύ» σύστημα της μεταπολίτευσης (συντεχνιακό και πολιτικό). 5. Εθνική συνεννόηση. Το ΕΦΣ για να πετύχει τους στόχους του, προϋποθέτει ότι οι βασικές επιλογές δεν θα αλλάζουν για 10 τουλάχιστον χρόνια. Ανάμεσα σε αυτές και το τέλος της «φορολογικής αμνηστίας», που τα τελευταία 30 χρόνια έχουμε κατά μέσο όρο ειδικές ρυθμίσεις κάθε δυόμιση χρόνια. Αυτό απαιτεί εθνική συνεννόηση και ευρείες πλειοψηφίες στην ψήφιση των σχετικών νόμων, και αίσθημα ευθύνης από τα κόμματα. Β. Το δεύτερο ίδιας σημασίας μεταρρυθμιστικό στοίχημα για τη χώρα και τους πολίτες είναι φυσικά το σύστημα απονομής Δικαιοσύνης. Οι πολίτες, οι επιχειρήσεις, οι επενδυτές, ακόμη και το ίδιο το κράτος, νοιώθουν πολύ συχνά το έλλειμμα κράτους δικαίου. Τα Δικαστήρια έχουν πνιγεί από εκκρεμείς υποθέσεις και βρίσκονται σε πλήρη αδυναμία εκδίκασής τους. Πρόκειται για αρνησιδικία ευρύτατης κλίμακας, ανεξάρτητη από την οικονομική κατάσταση της χώρας. Μπορεί να διαμορφωθεί συναίνεση σε 2 σημεία; 1. Ταχύτητα στην απονομή της Δικαιοσύνης 20

Κάθε πολίτης υφίσταται τις συνέπειες όχι μόνο μιας σε βάρος του αδικίας, αλλά και της μη υπολογίσιμης καθυστέρησης στο να «βρεί το δίκιο του», μια κατάσταση που απλά επιδεινώνεται όταν κάθε χρόνο εισάγονται στα δικαστήρια περισσότερες υποθέσεις από όσες εκδικάζονται. Η λήψη μέτρων για την ταχύτητα στην απονομή της δικαιοσύνης, προϋποθέτει μεν την υλική και τεχνική υποστήριξη των δικαστηρίων και την πλήρη εισαγωγή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, στην ελληνική Δικαιοσύνη, για να λυθεί το πρόβλημα των διοικητικών/ γραμματειακών καθυστερήσεων, πριν και μετά την εκδίκαση μιας υπόθεσης, απαιτεί όμως και τον δραστικό περιορισμό στο πλήθος των δικών, καθώς και την επέκταση του χρόνου λειτουργίας των δικαστηρίων, τόσο σε ετήσια όσο και ημερήσια βάση. 2. Περιστολή της προσφυγής στη Δικαιοσύνης Μεταξύ των προτάσεων που δύσκολα θα έβρισκε κανείς αντίλογο είναι: α. να περιοριστεί η χωρίς λόγο προσφυγή του Δημοσίου ή ΝΠΔΔ στα δικαστήρια και να δοθεί τέλος στην αλόγιστη άσκηση ενδίκων μέσων. β. να προχωρήσει η αξιολόγηση κάθε δικαστή για την ποιότητα των αποφάσεών του και για την εν γένει αποδοτικότητά του, γ. το αυτονόητο, που είναι η εφαρμογή των δικαστικών αποφάσεων, χωρίς την ανάγκη νέας προσφυγής στην Δικαιοσύνη. Γ. Τρίτη σημαντική μεταρρύθμιση που απαιτεί συναίνεση στις βασικές αρχές της, είναι το κοινωνικό κράτος. Τα τελευταία 40 χρόνια υπό το βάρος του πολιτικού κόστους και του πελατειακού συστήματος, το κράτος μοίραζε αφειδώς προνόμια που τα βάφτιζε «κοινωνικό κράτος». Όμως η κρίση έχει αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων και τη σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας. Η μεγάλη και ευημερούσα μεσαία τάξη συρρικνώθηκε απότομα, ενώ οι ομάδες αποκλεισμένων μεγαλώνουν καθημερινά. 21

Μπορεί να διαμορφωθεί συναίνεση σε 2 σημεία; 1. Οι ανάγκες αυξάνονται, ενώ η διαθέσιμοι πόροι μειώνονται. Υπάρχει ανάγκη να αναζητηθούν τρόποι ώστε τα διαθέσιμα χρήματα να μπορούν να αποδίδουν περισσότερο; Χρειάζεται πολύ διαφορετικός πολιτικός σχεδιασμός σε σχέση με το παρελθόν. Η Πολιτεία οφείλει να προσφέρει ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες σε όλους, αλλά να εστιάζει την παρέμβασή της πρώτα στους πραγματικά αδύναμους, ώστε να δοθεί η δυνατότητα ένταξης τους, και μετά στις υπόλοιπες ομάδες του πληθυσμού. Οι οικονομικοί πόροι είναι περιορισμένοι και σε αυτή τη μεταβατική φάση πρέπει να έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα. Επιβάλλεται το τέλος στις πελατειακές λογικές που ακόμα επικρατούν. 2. Τα δημόσια αγαθά δεν είναι δωρεάν. Το κόστος τους επιβαρύνει το σύνολο της κοινωνίας. Τα δημόσια αγαθά δεν ανήκουν σε αυτούς που φέρουν την ευθύνη παραγωγής, διαχείρισης και διανομής τους, αλλά στο σύνολο του ελληνικού λαού. Τα δικαιώματα δεν υφίστανται εν κενώ αλλά συνδέονται με υποχρεώσεις, που ο καθένας από εμάς έχει ως πολίτης. Πολίτης όμως, που ζει σε κλίμα ανασφάλειας και φόβου, με τη δαμόκλειο σπάθη της απόλυσης, της ανεργίας και της μείωσης του εισοδήματος και της σύνταξής του να επικρέμεται, δεν είναι ελεύθερος πολίτης. Εκεί όπου υπάρχει φόβος και ανασφάλεια δεν υπάρχει ψύχραιμη κρίση. Κάθε ευρώ στο κοινωνικό κράτος πρέπει να αφορά πρωτίστως ένα δίκτυ δημογραφικής ασφάλειας και αξιοπρεπούς διαβίωσης. Οι απαντήσεις στα παραπάνω δύο σημεία αντικειμενικά ποικίλουν γιατί άπτονται άμεσα των ιδεολογικών προσανατολισμών. Η συναίνεση στην αναγνώριση των δεδομένων και την παραδοχή ότι το θέμα της κοινωνικής συνοχής απαιτεί στην Ελλάδα επείγουσα και σε βάθος επανεξέταση, αποτελεί ένα σοβαρό πρώτο βήμα. Ο λόγος είναι 22

ότι η κοινωνική προστασία είναι το μεγαλύτερο και πιο δαπανηρό τμήμα του κράτους. Δ. Η τέταρτη μεταρρυθμιστική επιταγή αφορά στο πυρήνα της Δημόσιας Διοίκησης Το 2014 για να εξηγήσουμε την ελληνική δημόσια διοίκηση πρέπει να γυρίσουμε στο 1651 και τον Χόμπς με το περίφημο έργο του «Λεβιάθαν». Δεν θα χρειαστούμε γνώσεις και μεθοδολογικά εργαλεία απαιτητικά, αρκεί μόνο να μεταφέρουμε την εικόνα της χομπσιανής κοινωνίας του πολέμου όλων εναντίον όλων, που υπάρχει στο ελληνικό δημόσιο. Αυτή η εικόνα έρχεται καθημερινά μέσα από την ελληνική δημόσια διοίκηση και όλοι συμφωνούν ότι εκεί πρέπει να εργάζονται οι καλύτεροι και οι πιο άξιοι. Υπάρχει ευρεία αποδοχή : o της αξιολόγησης, o της ανάγκης εξορθολογισμού του μεγέθους του ελληνικού δημοσίου, o του συνεπαγόμενου τεράστιου μεγέθους της ελληνικής έντυπης γραφειοκρατίας που συνιστά βάρος, o της καθολικής εισόδου στην εποχή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης o για το άνοιγμα της διοίκησης σε στελέχη του ιδιωτικού τομέα. Κάτω από αυτό το πρίσμα και χωρίς κοινωνικούς και ταξικούς αφορισμούς διχασμού της κοινωνίας ανάμεσα σε εργαζόμενους στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, με ίδιο πλαίσιο, κίνητρα και αξιολόγηση, η ελληνική δημόσια διοίκηση μπορεί να αλλάξει άρδην. 23

Ενότητα 3 η : Οι τομείς - προτεραιότητες ανάπτυξης της χώρας και η χρηματοδότησή τους Ας βρούμε τα σημεία συνεννόησης στο που και πως θα προσελκύσουμε επενδύσεις, δηλαδή ΔΟΥΛΕΙΕΣ. Στη σύγχρονη εποχή καμία χώρα, ακόμα και εκείνες που διαθέτουν πλεονέκτημα, επειδή διαθέτουν πλούσιο υπέδαφος ή εταιρίες υψηλής τεχνολογίας, δεν μένει απαθής στην ανάδειξη νέων αναπτυξιακών ευκαιριών και αυτό γιατί μία χώρα η οποία δεν επενδύει δεν αναπτύσσεται. Μπορεί να διαμορφωθεί συναίνεση σε αυτό και σε 3 σημεία; Α. Πρώτο και βασικό είναι ότι το κράτος πρέπει να παίξει το ρυθμιστικό του ρόλο με άλλους όρους απ ότι σήμερα. Θέτει και ελέγχει την εφαρμογή πλαισίου που δίνει πρωταγωνιστικό παραγωγικό ρόλο στην καινοτομία, τις ιδέες και το ρίσκο του ιδιωτικού τομέα μικρού και μεγάλου. Είναι κοινά αποδεκτό ότι ο βασικότερος συντελεστής οικονομικής ανάπτυξης είναι ο άνθρωπος και η επένδυση στον άνθρωπο θα γεννήσει τομείς ανάπτυξης που σήμερα δεν τους φανταζόμαστε Β. Η Ελλάδα παραδοσιακά διαθέτει συγκεκριμένους τομείς προνομιακής οικονομικής ανάπτυξης και προσέλκυσης επενδύσεων: Τουρισμός, Ναυτιλία, Πολιτισμός, Αγροτικό τομέας, Βιομηχανία τροφίμων, Ενέργεια, Είναι οι τομείς για τους οποίους έχουν διατυπωθεί από πολλές πλευρές συγκεκριμένες προτάσεις για υποδομές και κίνητρα ανάπτυξης τους. Όσο και αν προκαλεί θυμηδία, λεφτά που περιμένουν για την ανάπτυξη υπάρχουν! Αυτό που θα πρέπει να μας προβληματίσει, όμως, είναι ότι ακόμα 24

και προ κρίσης το επίπεδο της επένδυσης στην Ελλάδα ήτανε πολύ περιορισμένο σε σχέση με αυτό που θα ήταν σε άλλες χώρες. Στο σημείο αυτό είναι που οι αριθμοί αρχίζουν να λειτουργούν από μόνοι τους ως συναινετικοί μαγνήτες. Αν αποφασίσουμε τους τομείς, τότε το ΕΣΠΑ, οι ιδιωτικοποιήσεις και οι νέες επενδύσεις που θα έρθουν υπό την προϋπόθεση των μεγάλων μεταρρυθμίσεων αλλά και των μικρών επιμέρους αλλαγών στη χώρα, θα τροφοδοτήσουν αυτό που όλοι λένε ανάπτυξη. Αυτό ως προς το δικό μας εθνικό σκέλος. Γ. Με την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων, μπορούμε να επιτύχουμε την δραστική αύξηση των επενδύσεων που χρειάζεται η χώρα μας. Υπάρχει, ευρύτατος χώρος και περιθώριο δημιουργίας επενδυτικών ιμάντων σε διεθνές επίπεδο, αρκεί η χώρα να γίνει πόλος έλξης επενδύσεων, γιατί οι ευρωπαϊκοί πόροι από μόνοι τους προφανώς δεν αρκούν. Στη μάχη αυτή των επενδύσεων σημαίνοντα ρόλο πρέπει να παίξουν: Οι Ελληνικές Τράπεζες και οι αντίστοιχοι Ευρωπαϊκοί Θεσμοί Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Πρέπει να στηρίξουν την ελληνική οικονομία, να αποκτήσουν μεγαλύτερη ευελιξία στη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, ενώ και η ΕΚΤ πρέπει να δεσμευθεί ότι πέρα από τη νομισματική πολιτική θα εντάξει στους στόχους της και τη στήριξη των οικονομιών που πλήττονται ραγδαία. Και αυτό είναι ένα σημαντικό στοίχημα των ευρωπαϊκών κομμάτων και των θέσεων τους. Κανείς δεν πρόκειται - και αυτό το γνωρίζουν και το αποδέχονται όλοι - να δώσει χρήματα σε μία οικονομία που δεν τα αναζητά, μέσα από τις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές που είναι διατεθειμένη να κάνει. Η ανάπτυξη χρειάζεται ευλυγισία. Βασικούς κανόνες υπό την κρατική παρακολούθηση ως κατώφλι κάτω από το οποίο δεν θα επιτρέπεται να περάσει κανείς. Ελευθερία επιλογών από εργαζόμενους και εργοδότες, κίνητρα, επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, δικαιοσύνη και σταθερότητα στους κρίσιμους τομείς που επηρεάζουν τις ευαίσθητες και καραδοκούσες αγορές. Ουσιαστική αποκέντρωση πόρων και αποφάσεων, και με δυο λέξεις «διασφάλιση της συνέχειας και συνέπειας των αποφάσεων. 25

Συμπέρασμα Μετά από τέσσερα χρόνια, ένα μικρό φως αχνοφαίνεται στην έξοδο του τούνελ για τη χώρα. Αυτό προς το παρόν δεν αφορά τους πολίτες. Η εμπειρία από δεκαετίες συγκρούσεων στα όρια του διχασμού και κομματοκρατίας για την οποία όλοι πολιτικοί και πολίτες είμαστε υπεύθυνοι, διδάσκει και οδηγεί. Η χώρα και ο λαός μας, ο καθένας από μας χωριστά, χρειαζόμαστε αλλαγή υποδείγματος και το πραγματικό ΝΕΟ σε σχέση με την ιστορία μας, είναι η επίτευξη συναινέσεων. Συνάντηση σε θεμελιώδη σημεία ώστε η Χώρα ανεξάρτητα από Κυβέρνηση να έχει σταθερή πυξίδα. Η εμπειρία από δεκαετίες συγκρούσεων στα όρια του διχασμού και κομματοκρατίας για την οποία όλοι πολιτικοί και πολίτες είμαστε υπεύθυνοι, διδάσκει και οδηγεί. Η χώρα και ο λαός μας, ο καθένας από μας χωριστά, χρειαζόμαστε αλλαγή υποδείγματος και το πραγματικό ΝΕΟ σε σχέση με την ιστορία μας, είναι η επίτευξη συναινέσεων. Συναίνεση σε θεμελιώδη σημεία ώστε η Χώρα ανεξάρτητα από Κυβέρνηση να έχει σταθερή πυξίδα. Αυτή ήταν και η κεντρική ιδέα όλης αυτής της προσπάθειας και της έκδοσης. 26

ΗΜΕΡΙΔΑ Από την ιδεοληψία στην ανάγκη και από εκεί στο μέλλον «Ο Μίτος της Ανασυγκρότησης της Χώρας» Αθήνα, 5 Μαρτίου 2014 27

ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΣΗΜΕΙΑ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Α. Η βιωσιμότητα του χρέους και οι προτάσεις για την επίτευξή της Προϋποθέσεις για νέα επιμήκυνση Ανάληψη του κόστους ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών από τον ESM Διαγραφή του επιτοκίου από τα επίσημα δάνεια, εφόσον τα επίπεδα του δημοσίου χρέους αποδειχθούν μη βιώσιμα παρά τις αποδεδειγμένες προσπάθειες της Ελλάδας Διαγραφή τμημάτων του χρέους μετά από συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις Β. Η θεσμική αναγέννηση Φορολογικό σύστημα Αλλαγή στόχου Εμπιστοσύνη Απλό, σαφές και κατανοητό Διοικητική οργάνωση του συστήματος Εθνική συνεννόηση Σύστημα Δικαιοσύνης Χρονικοί και Ποσοτικοί Στόχοι Κοινωνικό Κράτος Τα δημόσια αγαθά δεν είναι δωρεάν Το κόστος τους επιβαρύνει το σύνολο της κοινωνίας 28

Η κοινωνική προστασία είναι το μεγαλύτερο και πιο δαπανηρό τμήμα του κράτους Δημόσια Διοίκηση Αξιολόγηση Εξορθολογισμός του μεγέθους του ελληνικού δημοσίου Βάρος η τεράστιου μεγέθους ελληνική έντυπη γραφειοκρατία Άνοιγμα της διοίκησης σε στελέχη του ιδιωτικού τομέα Γ. Οι τομείς-προτεραιότητες ανάπτυξης της χώρας Τουρισμός Ναυτιλία Πολιτισμός Αγροτικός τομέας Βιομηχανία τροφίμων Ενέργεια ΚΑΙ η χρηματοδότησή τους Οι Ελληνικές Τράπεζες και οι αντίστοιχοι Ευρωπαϊκοί Θεσμοί Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων 29

Ομιλητές 1 η Ενότητα : Η βιωσιμότητα του χρέους και οι προτάσεις για την επίτευξή της Zsolt Darvas - Ερευνητής Bruegel Institut Παναγιώτης Λιαργκόβας, Επικεφαλής του γραφείου προϋπολογισμού της Βουλής Χριστόφορος Σαρδελής, π. Γ. Διευθυντής του Οργανισμού Δημοσίου Χρέους Εισαγωγή: Ζώης Τσώλης, δημοσιογράφος 2 η Ενότητα : Η θεσμική αναγέννηση (Το πολιτικό σύστημα, το Φορολογικό σύστημα, η δημόσια διοίκηση, το ασφαλιστικό Σύστημα, η αυτοδιοίκηση) Σταύρος Τσακυράκης, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Γιώργος Κορομηλάς, Πρόεδρος Ινστιτούτου Οικονομικών και Φορολογικών Μελετών Πλάτων Τήνιος, Καθηγητής Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης Λεωνίδας Χριστόπουλος, Πτυχιούχος Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης Αντώνης Καμάρας, Πολιτικός Επιστήμονας, σύμβουλος Δημάρχου Θεσσαλονίκης Εισαγωγή: Άννα Διαμαντοπούλου, Πρόεδρος του Δικτύου 3 η Ενότητα : Οι τομείς-προτεραιότητες ανάπτυξης της χώρας & η χρηματοδότησή τους Γιώργος Τσόπελας, Διευθύνων Σύμβουλος McKinsey& Company Ελλάς Πλούταρχος Σακελλάρης, Οικονομολόγος, πρώην Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, καθηγητής Ο.Π.Α. Γιάννης Τσαμουργκέλης, Οικονομολόγος, επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου Αρίστος Δοξιάδης, Οικονομολόγος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Βασίλης Καρατζάς, Οικονομολόγος Εισαγωγή: Αργύρης Παπαστάθης, Δημοσιογράφος 30

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ 31

Έναρξη Ημερίδας : Εισαγωγή από την Πρόεδρο του «Δικτύου» κα Άννα Διαμαντοπούλου Αγαπητοί Φίλοι του Δικτύου, Κυρίες και Κύριοι Ευχαριστούμε πολύ όλους για τη σημερινή σας παρουσία. Θα ήθελα να πω δυο λόγια για το σκεπτικό και το τι θα θέλαμε να βγάλουμε από τη σημερινή εκδήλωση, από το σημερινό Workshop, μια και είναι σαφές και το γνωρίζετε οι περισσότεροι ότι τα τελευταία χρόνια γίνονται - και σωστά - πάρα πολλές συζητήσεις για όλα αυτά τα θέματα που μας απασχολούν. Η έκφραση Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης είναι ίσως η πιο πολυσυζητημένη στην Ελλάδα από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους. Το πρώτο Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης ξεκίνησε ο Καποδίστριας και έκτοτε είναι μια αέναη προσπάθεια για ένα εθνικό σχέδιο που μονίμως προσπαθούμε και μονίμως δεν έχουμε. Μονίμως δεν υλοποιούμε. Και ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα είναι ότι ο καθένας μας έχει τη δική του άποψη, το δικό του εθνικό σχέδιο. Δεν υπάρχει μια στοιχειώδης συναίνεση, ώστε το Εθνικό Σχέδιο να μπορέσει να έχει πίσω του όχι βέβαια το σύνολο, αλλά μια πλειοψηφία πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών δυνάμεων. Για εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης συζητούν όλοι. Το είδαμε στην προγραμματική συμφωνία των δύο κομμάτων της κυβέρνησης, σε αυτό αναφέρεται μονίμως η αντιπολίτευση, ακόμη και στο νεοσύστατο κόμμα, το χθεσινό, στο Ποτάμι, η λέξη που κυριάρχησε ήταν ότι χρειαζόμαστε ένα εθνικό σχέδιο. Τι είναι λοιπόν αυτό το Εθνικό Σχέδιο; Αν ο καθένας, αν το κάθε κόμμα το ορίζει όπως θέλει και έχει ένα δικό του εθνικό σχέδιο, τότε είναι σαφές ότι δεν έχουμε εθνικό σχέδιο. 32

Το Δίκτυο με την αντίστοιχη επιστημονική ομάδα συμμετείχε σε ένα μεγάλο project που έγινε με συντονίστρια-χώρα την Αυστρία. Ονομάζεται WWW for Europe και τα τρία W σημαίνουν Welfare, Wealth, Work. Η κοινή προσπάθεια στην οποία μετείχαν 27 πανεπιστήμια για ένα χρόνο, κατέληξε σε προτάσεις που αφορούσαν τις χώρες της περιφέρειας. Στην αρχή λοιπόν της πρότασης που αναφέρεται στην Ελλάδα, γίνεται η παρατήρηση ότι αν δει κανείς ιστορικά την πορεία της χώρας, αυτό που είναι απολύτως αναγκαίο είναι ένα ελληνικό σχέδιο, ελληνικής ιδιοκτησίας, πίσω από το οποίο θα μπορέσουν να συστοιχηθούν κοινωνικές δυνάμεις. Γιατί σχέδιο το οποίο, ούτε κατανοητό, ούτε αποδεκτό είναι, δεν μπορεί να υλοποιηθεί. Η προσπάθεια σήμερα είναι να επιλεγούν οι τρεις βασικές ενότητες, που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τη σπονδυλική στήλη αυτού του εθνικού σχεδίου ανασυγκρότησης. Οι τρεις αυτές ενότητες έχουν σχέση μεταξύ τους, είναι τελείως αλληλοσυνδεόμενες και αλληλοεξαρτώμενες. Η πρώτη ενότητα αφορά στη διαχείριση του χρέους. Ξέρουμε ότι με ένα χρέος-βουνό πάνω από τη χώρα, οτιδήποτε κι αν γίνει στους άλλους τομείς, δεν θα μπορεί να αποδώσει. Η δεύτερη ενότητα αφορά στους θεσμούς, αφορά στη θεσμική ανασυγκρότηση της χώρας ή θα μπορούσαμε ακόμη να πούμε και συγκρότηση, σε εκείνους τους τομείς που αν δεν υπάρξουν αλλαγές δεν μπορούν να γίνουν όλα τα υπόλοιπα. Και η τρίτη ενότητα αφορά στην ανάπτυξη, δηλαδή τις βασικές επιλογές που θα μπορούσαν να στηριχθούν σε υπαρκτά ή σε δημιουργούμενα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας και τη δυνατότητα χρηματοδότησής τους σε αυτή τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, που πολύ δύσκολα μπορούν να έρθουν χρήματα από έξω προς τα μέσα. Όσον αφορά την 1 η Ενότητα, υπάρχουν αρκετά διαφορετικές προσεγγίσεις. Ως συνήθως, υπάρχει ένα εκκρεμές. Από τη μία πλευρά «να μας διαγράψουν το χρέος» και από την άλλη «να συνεχίσουμε ως έχουμε». Το 33

δεύτερο, δεν νομίζω ότι υπάρχει πια οικονομολόγος που να μην έχει καταλήξει στο ότι δεν μπορεί να είναι βιώσιμο και ότι μπορεί να συνεχίζουμε έτσι, πιστεύοντας ότι η χώρα θα πιάσει τους στόχους που θέτει. Άρα, το ζητούμενο είναι αν θα μπορέσουμε να έχουμε μία πρόταση με ελληνικά χαρακτηριστικά, την οποία εμείς οι Έλληνες θα καταθέσουμε στο τραπέζι, αξιοποιώντας βεβαίως και την εμπειρία και υποστήριξη και διεθνών ινστιτούτων και οικονομολόγων. Μια πρόταση με ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, ώστε να μπορεί να γίνει αποδεκτή και από τους εταίρους μας. Γιατί βεβαίως στο χρέος δεν είμαστε μόνοι μας για να κάνουμε αυτό που εμείς φανταζόμαστε. Το ζητούμενο λοιπόν, όπως και στις επόμενες ενότητες, είναι αν θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε εκείνα τα στοιχεία, που ως προιόν συναίνεσης, θα μπορούσαν να αποτελούν σημείο της ατζέντας όλου του πολιτικού φάσματος της χώρας. Έτσι θα να μπορέσουμε να μιλήσουμε πραγματικά για ένα ελληνικό σχέδιο ανασυγκρότησης και όχι απλά για ένα σχέδιο που ο καθένας έχει στο δικό του συρτάρι, στη δική του ντουλάπα, στο δικό του σακίδιο, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της χώρας. Στο σημερινό τραπέζι νομίζω είναι μερικοί από τους πλέον κατάλληλους στη χώρα και από Βρυξέλλες και βέβαια ο συντονιστής, ένας από τους πιο έγκριτους οικονομικούς δημοσιογράφους. Σας ευχαριστώ όλους για την συμβολή, συμμετοχή και παρουσία σας και εύχομαι πραγματικά να μπορέσουμε να έχουμε ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. 34

1 η Ενότητα «Η βιωσιμότητα του χρέους και οι προτάσεις για την επίτευξή της» ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Ζώης Τσώλης, Δημοσιογράφος ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Έχουμε στο τραπέζι τρεις ειδικούς. Έχουμε πρώτα απ όλα τον ερευνητή του Ινστιτούτου Bruegel, τον κ. Zsolt Darvas, ο οποίος έχει ασχοληθεί πάρα πολύ με το ελληνικό ζήτημα από τις Βρυξέλλες και έχει κάνει μια εκτενή και εμπεριστατωμένη μελέτη. Έχουμε τον κ. Παναγιώτη Λιαργκόβα, ο οποίος είναι, Επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής. Αυτό είναι θαύμα στις μέρες μας, γιατί ο άνθρωπος απέναντι στους 300 βουλευτές με την επιτροπή του προσπαθεί να παρουσιάσει τα οικονομικά με τη γλώσσα της αλήθειας ή τουλάχιστον όσο πιο κοντά στην πραγματικότητα βρίσκονται. Και αυτό είναι ένα καινούργιο στοιχείο του τελευταίου έτους τουλάχιστον. Και βέβαια έχουμε μαζί μας τον κ. Χριστόφορο Σαρδελή. Είναι γνωστός από παλιά, γιατί μέχρι το 2004 ήταν Διευθυντής του Οργανισμού Δημοσίου Χρέους και στέλεχος βέβαια σε όλες εκείνες τις κυβερνήσεις και σε διάφορες δουλειές εκείνης της εποχής. Γνωρίζει πάρα πολύ καλά τα πράγματα και από τη μία πλευρά και από την άλλη. Ο κύριος Σαρδελής δηλαδή ίσως είναι και ο άνθρωπος που έχει δει και τις δύο όψεις του φεγγαριού στην υπόθεση του χρέους, άρα θα περιμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον να ακούσουμε τις απόψεις του. Ο στόχος μας πάντοτε είναι να βρούμε, αν μπορέσουμε να το καταφέρουμε, μια πρόταση ανάμεσα στις ακραίες θέσεις που διατυπώνονται για τις πολιτικές ανάγκες των κομμάτων. Ο κύριος Darvas μπορεί να ξεκινήσει την παρουσίασή του, θα είναι δεκάλεπτη και θα μας μιλήσει για τη βιωσιμότητα του χρέους και τις προτάσεις του. 35

Z. DARVAS: Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Διαμαντοπούλου για την πρόσκληση που μου απηύθυνε να συμμετάσχω στην εκδήλωση. Μόλις, πρόσφατα, καταλήξαμε σε μία μελέτη για τις τρεις χώρες, Πορτογαλία, Ισπανία και Ελλάδα και σήμερα θα σας παρουσιάσω τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής για την Ελλάδα. Πρώτα απ όλα, όπως όλοι γνωρίζετε, το δημόσιο χρέος της Ελλάδας είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη, 177% του ΑΕΠ. Και δεν θέλω να μιλήσω γιατί συμβαίνει αυτό, ποιος είναι υπεύθυνος για αυτό το υψηλό χρέος. Και οι Έλληνες και οι Ευρωπαίοι εταίροι είναι υπεύθυνοι για αυτό που προηγήθηκε της κρίσης, έτσι ώστε η Ελλάδα να εισέλθει στην κρίση ευρισκόμενη σε πολύ αδύναμη κατάσταση Στις δύο πρώτες φάσεις του πακέτου βοήθειας από το 2010 έως σήμερα και πάλι η ευθύνη για τη μεγάλη αποτυχία του προγράμματος αυτού είναι και αυτή μοιρασμένη. Με άλλα λόγια, είδαμε ότι το χρέος αυξήθηκε κατά 26 μονάδες, παρά το πακέτο βοήθειας. Όμως δεν θα ήθελα να εστιάσω τόσο πολύ στο παρελθόν, αλλά θα ήθελα αντιθέτως να μιλήσω για το τι μπορούμε να κάνουμε στο μέλλον. Στο (παρακάνω) Διάγραμμα μπορείτε να δείτε το αποκαλούμενο αναθεωρημένο βασικό σενάριο καθώς και μερικά εναλλακτικά σενάρια. Αυτό που κάναμε εμείς σε αυτή την εργασία που προανέφερα είναι να εξετάσουμε προσεκτικά τη σύσταση του ελληνικού χρέους. Από τι συντίθεται με άλλα λόγια. Και χρησιμοποιήσαμε απλά μοντέλα για να υπολογίσουμε το μελλοντικό ελληνικό χρέος μέχρι το έτος 2018 και πέραν αυτού δεδομένου ότι οι υποθέσεις που χρησιμοποιήσαμε εδώ έχουν επιπτώσεις μέχρι και το 2030. Δεν θα περάσω σε πολλές λεπτομέρειες για τις υποθέσεις που κάναμε, απλώς θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι αυτή η πορεία του χρέους αντιστοιχεί στην επίσημη βάση-γραμμή, baseline, έως το 2020. Θα δείτε αν τα συγκρίνετε ότι είναι σχεδόν τα ίδια. 36

Assumptions: IMF till 2018, history /Consensus forecasts up to 2030 Revised baseline: extended maturity of bilateral loans with zero lending spread. Baseline: reasonable debt reduction But extremely sensitive to even small negative deviations: Nominal GDP growth: 1% point lower than baseline (long-run: 2.7% instead of 3.7%) Primary balance: 1% point lower than baseline (long-run: 2.1% instead of 3.1%) Interest rate: 1% point higher German interest rates than baseline (long-run: 4.4% instead of 3.4%) Bank recapitalisation: 5% of GDP in 2014 37

Αυτό που μπορείτε να δείτε εδώ είναι το αποκαλούμενο πλέον αναθεωρημένο σενάριο του baseline και το ονομάζουμε βασικό αναθεωρημένο, διότι υπάρχουν oλες αυτές οι συζητήσεις ότι τα δάνεια προς την Ελλάδα πρόκειται να επεκταθούν ως προς την ωρίμανση τους σε 50 χρόνια και το spread δανεισμού να μειωθεί σε μηδέν. Νομίζω ότι αυτές είναι οι minimum υποθέσεις που πρέπει να γίνουν υποθέσεις που ήδη έχουμε ενσωματώσει στο baseline και γι αυτό το καλούμε αναθεωρημένο baseline. Σε αυτό το αναθεωρημένο baseline σενάριο δημοσίου χρέους μπορείτε να δείτε ότι σταδιακά θα πέφτει σαν ποσοστό επί του ΑΕΠ σε 124% το 2020 και σε 95% η 97% το 2030. Τώρα, πιθανόν να πείτε: Υπάρχει μ αυτό κανένα πρόβλημα ; Πιθανόν όχι! Εννοώ ότι οι τροχιές του δημοσίου χρέους πέφτουν με ένα ομαλό τρόπο. Εξάλλου αν κοιτάξετε στο δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας αυτή έχει ένα ακόμη υψηλότερο δημόσιο χρέος περίπου 250 % του ΑΕΠ. Υπάρχει μείζων διαφορά μεταξύ Ιαπωνίας και Ελλάδας χωρίς αμφιβολία. Αλλά αν δείτε την πορεία του χρέους έτσι, θα πείτε ναι, πράγματι, δεν υπάρχει πρόβλημα και μάλιστα αν ρωτήσετε και τους εταίρους, μπορεί να πάρετε την ίδια απάντηση: ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας δεδομένου ότι η πορεία του χρέους είναι σταθερά πτωτική. Με λίγο χαμηλότερο ρυθμό από τον επιθυμητό, αλλά πάντως πτωτική Το μείζον πρόβλημα όμως, είναι ότι αυτή η πορεία είναι ιδιαιτέρως ευάλωτη και ευαίσθητη, ακόμα και σε μικρές αρνητικές εξελίξεις. Και αυτό φαίνεται στα επιπλέον σενάρια που σας παρουσιάζω και τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Έτσι το baseline σενάριο είναι λογικό αλλά είναι εξαιρετικά ευαίσθητο. 38

Ένα σενάριο το οποίο εξετάσαμε είναι ότι με 1% χαμηλότερη ανάπτυξη του ΑΕΠ ετησίως, δηλαδή από 3.7% μακροπρόθεσμα θα είναι 2.7% που νομίζω δεν είναι καθόλου απίθανο. Το δεύτερο σενάριο αφορά στο πρωτογενές ισοζύγιο πλεόνασμα. Οι επίσημοι δανειστές αναμένουν από την Ελλάδα ότι θα πετύχει και θα διατηρήσει ένα πολύ υψηλό πρωτογενές πλεόνασμα αυτή τη δεκαετία της τάξεως του 4%. Το συμπεριλάβαμε αυτό στις προβλέψεις μας αλλά για μεγαλύτερο εύρος χρόνου συμπεριλάβαμε χαμηλότερες τιμές που αντιστοιχούν στον μέσο όρο ( ιστορικά) επιτυχών σταθεροποιήσεων δηλαδή 1% χαμηλότερα. Αντί για 3.1% σε 2.1% όπου πάλι υπάρχει μεγάλο θέμα. Το τρίτο σενάριο αναφέρεται στο επιτόκιο δανεισμού της Γερμανίας, το οποίο είναι ιδιαιτέρα σημαντικό δεδομένου ότι το κόστος δανεισμού της Ελλάδος από τους επίσημους δανειστές είναι συνδεδεμένο με το επιτόκιο της Γερμανίας. Βασικά η Ελλάδα πληρώνει τον EFSF (τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας ) όμως όταν τα Γερμανικά επιτόκια ανεβαίνουν τότε και το πραγματικό κόστος δανεισμού του EFSF όσο και του ESM ανεβαίνουν. Στο βασικό μας σενάριο προβλέπουμε ότι τα επιτόκια της Γερμανίας θα αυξηθούν και θα φτάσουν στο 3,4%. έως το 2030 δηλαδή σε 15-16 χρόνια από τώρα, αλλά ακόμη και έτσι είναι πολύ χαμηλά λαμβάνοντας υπόψη τα ιστορικά standards και συνεπώς μπορούμε εύκολα να καταλήξουμε σε ένα σενάριο όπου αυτά θα είναι ακόμη υψηλότερα. Έτσι εκτιμούμε το σχετικό επιτόκιο να ανεβαίνει υψηλοτέρα, ονομαστικά στο 4.4% κάτι που δεν θεωρούμε παράλογο.. Και τέλος, κάτι που συζητείται ιδιαιτέρως τελευταία είναι ότι το τρέχον χρηματικό απόθεμα (υπόλοιπο) της Ελλάδας για την κάλυψη του κενού της επιπλέον ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών πιθανόν να μην επαρκεί. Η ΕΚΤ 39

θα καταλήξει σχετικά πιθανόν σύντομα, αλλά ούτως η άλλως εμείς υποθέτουμε ότι ένα μικρό 5 % του ΑΕΠ πρόσθετο ποσό η Ελλάδα θα χρειαστεί να το δανειστεί γι αυτό το σκοπό. Τώρα, επιστρέφω στην προηγούμενη διαφάνεια. Αν κοιτάξετε αυτά τα σενάρια μεμονωμένα το καθένα, σ αυτό με την πράσινη γραμμή, που αφορά στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, έχει πολύ μικρό αντίκτυπο περίπου 5% του ΑΕΠ δεδομένου ότι τούτο είναι ένα γεγονός που θα συμβεί άπαξ.. Όμως τα άλλα τρία σενάρια βλέπετε ότι επηρεάζουν το δημόσιο χρέος και το κρατούν άνω του 120% ακόμη και το 2030. Και αν δείτε και τον συνδυασμό όλων των σεναρίων, θα δείτε ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ μπορεί εύκολα να εκτροχιαστεί. Εάν αυτό συμβεί, τότε η χώρα σας θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση και δεν θα ήθελα να εικάσω τι θα μπορούσε να ακολουθήσει. Αυτό μπορούμε να το συζητήσουμε αργότερα. Αυτό που θα ήθελα να υπογραμμίσω είναι ότι αν κάποιο από αυτά τα σενάρια υλοποιηθεί, κάτι πρέπει να γίνει. Υπάρχει ένα μικρό πλέον Ελληνικό Ιδιωτικό χρέος το οποίο και αυτό προστατεύεται από ένα πολύ δυνατό νομικό & συγχρηματοδοτικό καθεστώς. Περίπου 30 δις ευρω που πραγματικά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μια επιπλέον ανακούφιση ( δημοσίου χρέους ) Κάποιες επιλογές για την μείωση του ελληνικού δημοσίου χρέους, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην περίπτωση που αυτό απαιτηθεί, είναι: Massive privatisation (EURECA plan of Roland Berger) Retrospective bank recapitalisation by the ESM (European Stability Mechanism) Eurobond Haircut on official loans Forgiving interest on official loans form the EU 40

Πρώτη από αυτές είναι η πρόταση της Roland Burger δυο χρόνια πριν, που αφορούσε στην μαζική ιδιωτικοποίηση περιουσιακών στοιχείων του Ελληνικού Κράτους αξίας 125 δις ευρω, που θα μπορούσε να γίνει από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή από την Παγκόσμια Τράπεζα. Δηλαδή θα μπορούσαν να αγοράσουν ( τα περιουσιακά ) εφάπαξ, να συστήσουν μια εταιρεία holding και σε διάστημα μιας δεκαετίας να σπάσουν και να εκποιήσουν ή αξιοποιήσουν τα στοιχεία αυτά. Το θέμα είναι ότι δεν πιστεύω ότι η Ελλάδα έχει τόσα πολλά περιουσιακά στοιχεία κατάλληλα για ιδιωτικοποίηση και επίσης δεν είναι πολύ πιθανόν οι Ευρωπαίοι εταίροι να ήσαν ευτυχείς να συμφωνήσουν να αγοράσουν ένα τόσο τεράστιο μέγεθος περιουσιακών στοιχείων του ελληνικού κράτους που θα είχε ενδεχόμενα μειωμένη (πραγματική) τιμή. Είναι λοιπόν μια καλή ιδέα, αλλά στην πράξη είναι μάλλον δύσκολο να υλοποιηθεί. Η δεύτερη πιθανή επιλογή είναι να χρησιμοποιηθεί ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας και το εκεί διαθέσιμο κεφάλαιο διάσωσης προκειμένου να γίνει μια αναδρομική ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, η λεγόμενη retrospective bank recapitalization. Όπου βασικά το ESM θα αγόραζε τις μετοχές των ελληνικών τραπεζών από την ελληνική κυβέρνηση, η οποία στην συνέχεια θα χρησιμοποιούσε τα χρήματα αυτά για την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους της. Και πάλι όμως εκτιμώ ότι αυτό είναι πολιτικά απολύτως ανέφικτο, δεδομένου ότι θεωρώ πολύ δύσκολο οι δανειστές της ευρωζώνης να δαπανήσουν ένα τόσο σημαντικό ποσό για την αγορά μετοχών των ελληνικών τραπεζών που πάλι θα ήσαν χαμηλής πραγματικής αξίας. Η τρίτη επιλογή είναι ένα είδος Ευρωομόλογου. Υπάρχουν παρά πολλές διαφορετικές παραλλαγές στην μορφή των Ευρωομολόγων. Εδώ βλέπουμε ότι οι Ευρωπαίοι Ηγέτες είναι διστακτικοί, και όταν συνέρχονται από καιρού εις καιρόν, μόνο όταν υπάρχει ισχυρή πίεση από τις αγορές, - και πάλι περιμένουν την τελευταία στιγμή - και μόνο τότε δείχνουν έτοιμοι να ενεργήσουν για την αντιμετώπιση του κίνδυνου για το Ευρώ. 41

Όμως όταν οι αγορές είναι ήρεμες όπως τώρα σημειώσετε ότι τα Ισπανικά και Ιταλικά ομόλογα είναι σε χαμηλά επίπεδα τότε όλες οι μεγάλες ιδέες για μια κατεύθυνση προς συνεκτικότερη και πιο ολοκληρωμένη Ευρώπη είναι «εκτός τραπεζιού» και το ίδιο συμβαίνει και για την υπόθεση του Ευρωομολόγου. Νομίζω ότι ούτε αυτή η επιλογή θα μπορούσε τώρα να βοηθήσει ιδιαίτερα την Ελλάδα. Έτσι απομένουν οι δύο τελευταίες επιλογές, Η μια (τέταρτη επιλογή) είναι το κούρεμα των λεγόμενων επίσημων δανείων, κάτι που είναι πάρα πολύ δύσκολο να συμβεί. Άκουσα, παραδείγματος χάριν, ότι σε αυτή την περίπτωση η Γερμανία θα έπρεπε να βάζει αυτή την μείωση του χρέους κάθε χρόνο στον ετήσιο προϋπολογισμό της και να ζητήσει την ψήφο από τη Βουλή βεβαίως, κάτι που πολύ δύσκολα μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Επίσης ότι μετά από αυτό πιθανόν να μην χρειάζεται δεδομένου ότι αν κοιτάξετε στο αναθεωρημένο baseline για να επιστρέψω στην προηγούμενη διαφάνεια, βλέπετε και πάλι αυτή την μείωση του χρέους. Το θέμα λοιπόν δεν είναι αυτή η μείωση σε σχέση με την baseline, αλλά σε σχέση με την αβεβαιότητα και ανασφάλεια που δημιουργεί. Γι αυτό και η τελευταία (πέμπτη) επιλογή που δίνω είναι να εξαιρεθεί το επιτόκιο από τα επίσημα δάνεια ( εάν και όταν ) που έχει δώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση και αυτό είναι βασικά που προτείνουμε. Αυτό ίσως θα οδηγούσε σε μια κατάσταση περισσότερης σταθερότητας. Έτσι συνολικά και αυτή είναι η τελευταία μου διαφάνεια έχουμε μια πρόταση που απαρτίζεται από τέσσερα στοιχεία καθένα από τα οποία θεωρούμε σημαντικό. 42