Οδική διάνοιξη και µεταφορά του ξύλου στο σύµπλεγµα «ηµοσίων ασών Βοΐου» Ν. Κοζάνης Ευάγγελος Καραγιάννης Τοµέας ασοτεχνικών και Υδρονοµικών Έργων, Τµήµα ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστηµών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Περίληψη. Οι δυσµενείς εδαφοκλιµατικές και δασοπονικές συνθήκες, που επικρατούν στα ορεινά δάση της Ελλάδας, δηµιουργούν πολλές δυσχέρειες στο σχεδιασµό, τη χάραξη και την κατασκευή δικτύων δασικών δρόµων. Το γεγονός αυτό απαιτεί ιδιαίτερη µελέτη των συνθηκών που επικρατούν σε κάθε δασική περιοχή, καθώς και των παραγόντων που επηρεάζουν το δίκτυο δασικών δρόµων µε σκοπό την οικονοµικοτεχνική και φιλοπεριβαλλοντική χάραξη και κατασκευή των δασικών δρόµων. Στην εργασία αυτή µελετούνται και αναλύονται τα εδαφοπονικά, δασοεκµεταλλευτικά, οικονοµικά καθώς και τα στοιχεία µεταφοράς του ξύλου, που υπάρχουν στο δασικό σύµπλεγµα δηµοσίων δασών Βοΐου, υπολογίζεται η άριστη οδική πυκνότητα και καθορίζονται οι τύποι των φορτηγών οχηµάτων που κυκλοφορούν, η εποχή µεταφοράς του ξύλου, η ποσότητα του ξύλου που µεταφέρεται και ο αριθµός των δροµολογίων, το µέσο φορτίο και ο τόπος κατανάλωσης του ξύλου. Summary: The difficult soilclimatic and forestal conditions, those exist in the mountain forests of Greece, cause a number of difficulties in the planning, ruling and construction of forest roads networks. This fact demands study of the conditions, which exist in every forest area in addition to the study of the factors, which affect the forest road network with the purpose to trace and construct economicotechical and friendly with the environment forest roads. This study examines and analyzes the soil forest exploitation and economical elements in addition to wood transport elements that exist in the district of public forests of Voio, calculates and determines the types of circulated trucks, the season of wood transportation, the amount of wood and the number of wood loads, the average load and the places that the wood is consumed. 1 Εισαγωγή και θέση του προβλήµατος Τα παραγωγικά δάση της Ελλάδας βρίσκονται κυρίως σε ορεινές και δύσβατες περιοχές µε έντονο τοπογραφικό ανάγλυφο, δυσµενείς εδαφοκλιµατικές συνθήκες και ανοµοιόµορφη κατανοµή της δασικής βλάστησης, συνθήκες που δηµιουργούν πολλές δυσχέρειες στο σχεδιασµό, τη χάραξη και την κατασκευή δικτύων δασικών δρόµων. Το γεγονός αυτό απαιτεί ιδιαίτερη µελέτη των συνθηκών που επικρατούν σε κάθε περιοχή καθώς και των παραγόντων που επηρεάζουν τα δίκτυα δασικών δρό µων, µε σκοπό την οικονοµικοτεχνική και φιλοπεριβαλλοντική χάραξη και κατασκευή τους. Τα δίκτυα δασικών δρόµων θα πρέπει να εξυπηρετούν όχι µόνο τις απαιτήσεις της ασοπονίας αλλά γενικότερα όλες τις οικονοµικές δραστηριότητες του ορεινού πληθυσµού, όπως π.χ. είναι η Γεωργία, η Κτηνοτροφία, η Αναψυχή, ο ορεινός Τουρισµός κ.λ. Γενικά ένα δίκτυο δασικών δρόµων θεωρείται άριστο όταν ικανοποιεί όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν την οικονοµική, την κοινωνική και την πολιτιστική ζωή του ορεινού πληθυσµού. Οι δασικοί δρόµοι θεωρούνται έργα υποδοµής για κάθε περιοχή που κατασκευάζονται, δια µέσου των οποίων επιτυγχάνεται, εκτός των άλλων λειτουργιών και η µεταφορά του ξύλου, το οποίο αποτελεί το κύριο προϊόν του δάσους και η µετατροπή του από φυσικό σε οικονοµικό αγαθό. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η µελέτη των εδαφοτεχνικών, εκµεταλλευτικών και οικονο µικών στοιχείων που υπάρχουν στο δασικό σύ µπλεγµα Βοΐου µε σκοπό την οικονοµικοτεχνική και φιλοπεριβαλλοντική χάραξη και κατασκευή του δικτύου δασικών δρόµων στην υπόψη περιοχή καθώς και η µελέτη των συνθηκών του κύριου προϊόντος του δάσους που είναι το ξύλο. Ì Ì ÁÚÔÓfiÌˆÓ Î È ÔappleÔÁÚ ÊˆÓ ªË ÓÈÎÒÓ,..., 03 applefi Ù ÛÙÚ ÛÙË ÁË Î È ÙÔÓ appleôïèùèûìfi ÊÈ ÚˆÌ ÛÙË ÌÓ ÌË ÙÔ ıëáëù Ï Í Ó ÚÔ ÛÈÔ ÌË ÛÂÏ. 7783
2 Περιοχή έρευνας 2.1 Έκταση Όρια δασικού συµπλέγµατος Το δασικό σύµπλεγµα «ηµοσίων ασών Βοΐου» βρίσκεται στο κεντρικό µέρος του όρους Βοΐου µέχρι τα Ν.. άκρα. Η συνολική έκταση του δασικού συµπλέγµατος είναι 14.727 ha και κυµαίνεται κατά εδαφοπονική µορφή και δηµοτικό διαµέρισµα, σύµφωνα µε τον πίνακα 1. 2.2 ασοπονικές συνθήκες ασική βλάστηση Τα κύρια δασοπονικά είδη του συµπλέγµατος είναι η Οξιά, η ρυς, η Μαύρη Πεύκη, η Ελάτη και η Καστανιά. Στον πίνακα 2 φαίνεται η έκταση που εκµεταλλεύεται κατά διαχειριστική κλάση και εδαφοπονική µορφή Ξυλαπόθεµα Προσαύξηση Λήµµα Το συνολικό ξυλαπόθεµα ανέρχεται σε 877.634 m 3 ή 9 m 3 /ha (χωρίς την Καστανιά). Η µέση ετήσια προσαύξηση ανέρχεται σε 34.902 m 3 ή 7,77 m 3 /έτος/ha, που σηµαίνει αύξηση 3,97 του ξυλαποθέµατος. Το µέσο ετήσιο λήµµα ανέρχεται σε 12.665 m 3 ή 2,82 m 3 /έτος/ha και αποτελεί το 36,3 της ετήσιας προσαύξησης. Πίνακας 1: Συνολική έκταση σε εκτάρια κατά δηµοτικό διαµέρισµα και εδαφοπονική µορφή α/α ηµοτικό διαµέρισµα ή κοινότητα άση Μερικά δασοσκεπείς εκτάσεις Καλλιέργειες αγροί Χορτολιβαδικές εκτάσεις Αγονες οικισµοί κ.λ.π. Σύνολο Ποσοστά 1 Πεντάλοφος 1588 602 13 1333 6 60 3672 25 2 Βυθός 45 277 11 1186 78 50 2647 18 3 Αυγερινός 287 0 2178 55 40 3960 27 4 ίλοφο 354 230 21 901 45 1571 11 5 Ζώνη 448 347 137 423 55 1430 6 Αγ. Ανάργυροι 321 6 191 347 41 906 6 7 Κοιλάδι 160 2 133 4 42 541 3 Σύνολο (ha) 5086 1752 706 6571 339 273 14727 0 Ποσοστά 35 12 5 45 2 1 0 Πίνακας 2: Εκταση του δασικού συµπλέγµατος Βοΐου κατά διαχειριστική κλάση και εδαφοπονική µορφή α/α 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. ιαχειριστική κλάση Οξιάς Μαύρης Πεύκης ΟξιάςΚωνοφόρων ρυός Πεύκης ρυόςοξιάς ρυός Καστανιάς Σύνολο ή ποσοστά άσος 19 421 398 334 138 990 302 4493 66 Επιφάνειες (ha) Σύνολο Ποσοστά Μερικώς Αγροί Γυµνές Αγονες δασοσκεπείς 2 26 490 62 2698 40 0 132 26 779 11 80 0 7 585 9 74 148 9 565 8 1 43 3 185 3 114 97 287 11 1499 22 84 1 59 7 453 7 763 124 1259 125 6764 0 11 2 19 2 0 78
2.3 Γεωλογικές, εδαφικές και κλιµατικές συνθήκες Τα βασικά πετρώµατα που κυριαρχούν στο δασικό σύµπλεγµα «ηµοσίων δασών Βοΐου» είναι: 1. Ψαµµίτες, µάργες και ψηφιτοπαγείς ασβεστόλιθοι Τάλιαρου 2. Ψαµµίτες και κροκαλοπαγή Πενταλόφου 3. Ψαµµίτες, άµµος και µάργες Μόρφης. Το έδαφος, όπως είναι γνωστό, αποτελεί προϊόν επίδρασης των παραγόντων εδαφογένεσης (κλίµα, τοπογραφία της περιοχής, χρόνος, πανίδα, χλωρίδα) επάνω στο µητρικό πέτρωµα. Τα εδάφη είναι κυρίως αυτόχθονα, διακρίνονται δε µε βάση την περιεκτικότητα σε άργιλο, άµµο και ιλύ σε δύο κατηγορίες: α. Αµµοαργιλώδη β. Αµµοαργιλοπηλώδη. Το κλίµα της περιοχής χαρακτηρίζεται σαν ηπειρωτικό, µε ψυχρό και πολύοµβρο χειµώνα και θερ µό και ξηρό καλοκαίρι. Από τα στοιχεία 4 σταθµών για τη µέση µηνιαία θερµοκρασία και 15 σταθµών της ευρύτερης περιοχής για το µέσο µηνιαίο ύψος βροχής προέκυψε το οµβροθερµικό διάγραµµα του σχήµατος 1 (Μέσο ετήσιο ύψος βροχής 724 mm). Παρατηρήσεις σε ποώδη και δασική βλάστηση στο δασικό σύµπλεγµα οδηγούν στο συµπέρασµα ότι οι κλιµατικές συνθήκες είναι πολύ ευνοϊκές για την ανάπτυξη και ευδοκίµηση της δασικής βλάστησης και ότι σίγουρα το πραγµατικό ετήσιο ύψος βροχής είναι µεγαλύτερο από 950 mm. 2.4 Συνθήκες οδικής διάνοιξης Το δασικό σύµπλεγµα θεωρείται ότι βρίσκεται σε ευνοϊκή θέση, όσον αφορά την οδική διάνοιξή του, αφού διασχίζεται από την εθνική οδό Κοζάνης Ιωαννίνων. Το εσωτερικό δίκτυο δασικών δρόµων παρουσιάζει σοβαρή ανισοκατανοµή αφού σε ορισµένα δασικά τµήµατα είναι υπερβολικά πυκνό (τµήµατα, 11, 12) και σε άλλα τµήµατα ανύπαρκτο ή ελλειπές (τµήµατα 17). Για το σύµπλεγµα έχει εκπονηθεί µελέτη «µεταφορικών εγκαταστάσεων», η οποία τείνει να υλοποιηθεί. Το δίκτυο δασικών δρόµων που κατασκευάστηκε ανέρχεται γύρω στα 124 χιλιόµετρα ( 48 χιλιό µετρα δρόµοι Β κατηγορίας και 76 χιλιόµετρα δρόµοι Γ κατηγορίας). Στους δρόµους αυτούς αν προστεθεί και το µήκος του εθνικού και των επαρχιακών δρόµων τότε το συνολικό µήκος φθάνει τα 170 χιλιόµετρα. Με βάση τη συνολική δασική επιφάνεια της περιοχής προκύπτει ότι η υπάρχουσα οδική πυκνότητα κυµαίνεται στα 25 µέτρα ανά εκτάριο. Στο σχήµα 2 φαίνεται το υπάρχον οδικό δίκτυο. 3 Υλικά και µέθοδος εργασίας 3.1 Υλικά Για την επίτευξη των σκοπών της έρευνας χρησιµοποιήθηκαν: α. Στοιχεία σύνθεσης της κυκλοφορίας και του κυκλοφοριακού φόρτου β. Στοιχεία εδαφοτεχνικά γ. Στοιχεία δασοπονικά, τα οποία συγκεντρώθηκαν από το ισχύον διαχειριστικό σχέδιο και το δασαρχείο Τσοτυλίου και οικονοµικά για το έτος 03, που αφορούσαν το κόστος κατασκευής και συντήρησης των δασικών δρόµων καθώς και το κόστος µετατόπισης του ξύλου δ. Στοιχεία µεταφοράς του ξύλου, τα οποία συγκεντρώθηκαν από τα δελτία µεταφοράς του ξύλου µε φορτηγά οχήµατα και αφορούσαν το έτος 1994. 3.2 Μέθοδος εργασίας α. Από την ανάλυση των δασοπονικών και οικονοµικών στοιχείων καθώς και των στοιχείων οδικής διάνοιξης και µετατόπισης του ξύλου υπολογίστηκε η άριστη οδική πυκνότητα για το υπόψη σύµπλεγµα, µε βάση τη µεθοδολογία που δίνει ο Kroth (1973). β. Από την ανάλυση των στοιχείων µεταφοράς του ξύλου καθορίσθηκαν οι τύποι των φορτηγών οχηµάτων που κυκλοφορούν, η εποχή µεταφοράς του ξύλου, η ποσότητα του ξύλου και ο αριθµός των δροµολογίων, το µέσο φορτίο και ο τόπος κατανάλωσης του ξύλου. 4 Αποτελέσµατα Συζήτηση 4.1 Υπολογισµός άριστης οδικής πυκνότητας Η ανάλυση των στοιχείων του σχήµατος 3 έδωσε άριστη θεωρητική και οικονοµική οδική πυκνότητα για το υπόψη δασικό σύµπλεγµα 12,60 και 17, µέτρα ανά εκτάριο αντίστοιχα. Οι τιµές αυτές της άριστης οδικής πυκνότητας είναι µικρότερες από την υπάρχουσα οδική πυκνότητα, η οποία κυµαίνεται στα 25 µέτρα ανά εκτάριο. 79
Αν αποδεχτούµε τον κοινωνικό και προστατευτικό ρόλο του δάσους και ότι το οδικό δίκτυο, εκτός από τη µεταφορά του ξύλου, εξυπηρετεί και όλες τις υπόλοιπες λειτουργίες του δάσους τότε µπορούµε να αποδεχτούµε το µέγεθος της υπάρχουσας οδικής πυκνότητας. Εξάλλου από το σχήµα 2 προκύπτει ότι η αύξηση της οδικής πυκνότητας µέχρι τα 25 µέτρα ανά εκτάριο δεν θα προκαλέσει σηµαντική οικονοµική επιβάρυνση στη επιχείρηση. 4.2 Συνθήκες µεταφοράς του ξύλου Η µεταφορά του ξύλου από το δασικό σύµπλεγ µα Βοΐου γίνεται µόνο την ξηροθερµική περίοδο του έτους, αφού τη χειµερινή δεν είναι δυνατή η µεταφορά του λόγω των δυσµενών καιρικών συνθηκών και της κακής βατότητας των δρόµων που δεν επιτρέπουν την κυκλοφορία των οχηµάτων (Πίνακας 3). Στον ίδιο πίνακα φαίνεται ότι η συνολική ποσότητα του ξύλου που µεταφέρθηκε το έτος 1994 ήταν 3.898 m 3 και µεταφέρθηκε µε 240 δροµολόγια φορτηγών οχηµάτων (µέση µεταφερόµενη ποσότητα 16,43 m 3 /δροµολόγιο). Το ξύλο που µεταφέρεται από τα φορτηγά οχήµατα οδηγείται στα διάφορα κέντρα κατανάλωσης ή τελικής επεξεργασίας. Στον πίνακα 4 φαίνονται οι διάφορες πόλεις και η ποσότητα του ξύλου που µεταφέρεται σ αυτές. Το µισό και πλέον ξύλο (ποσοστό 54) µεταφέρεται στα Γρεβενά για περαιτέρω επεξεργασία. Από τα φορτηγά οχήµατα που κινήθηκαν στους δασικούς δρόµους περίπου το 40 ήταν διαξονικά και το 60 τριαξονικά. 5 Συµπεράσµατα Προτάσεις Με βάση τα αποτελέσµατα της έρευνας προκύπτουν τα εξής: 1. Η οδική διάνοιξη έχει επιτευχθεί ποσοτικά στο δασικό σύµπλεγµα Βοίου αλλά θα πρέπει να επιδιωχθεί και η ποιοτική βελτίωσή του οδικού δικτύου, µε την κατασκευή οδοστρώµατος, αφού σχεδόν το 50 των δρόµων είναι χωµατόδροµοι. 2. Η κατασκευή οδοστρώµατος στους δασικούς δρόµους θα έχει ως συνέπεια τη βελτίωση της βατότητας των δρόµων, µε συνέπεια αφενός το οδικό δίκτυο να είναι λειτουργικό για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα και η µεταφορά του ξύλου να γίνεται και άλλες περιόδους, εκτός από την ξηροθερµική και αφετέρου το οδικό δίκτυο να υφίσταται λιγότερες ζηµίες και να χρειάζεται λιγότερη συντήρηση. Βιβλιογραφία ασαρχείο Τσοτυλίου: 1992. ιαχειριστική µελέτη Βοΐου. Πρώτο τεύχος, Τσοτύλι. Καραγιάννης, Ε.Α.: 1990. ιάνοιξη δάσους µε τη µέθοδο της ικτυωτής Ανάλυσης σε συνδυασµό µε την οικονοµικοτεχνική µετατόπιση του ξύλου και µε άλλες δραστηριότητες σε ορεινά δάση της Ελλάδος. ιδακτορική διατριβή. Επιστηµονική Επετηρίδα του Τµήµατος ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΛΓ τόµος, παράρτηµα αριθµ. 5, σελ. 348, Θεσσαλονίκη. Kroth,, W.: Entscheidungsgrundlagen bei Walderschliessungsinvestitionen. Fw. Cbl. Jg. 87, H.4: 237248. Στεργιάδης Γ.Χ., Καραγιάννης Ε., Καραρίζος Π.: 1993. Η µακροµεταφορά του ξύλου στα ελληνικά δάση. Επιστ. Επετηρίδα του Τµήµατος ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, τόµος ΛΣΤ, σελ. 293307, Θεσσαλονίκη. 80
Μέσο µηνιαίο ύψος βροχής (mm) 90 80 70 60 50 40 30 0 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν 25 15 5 0 Μέση µηνιαία θερµοκρασία oc Μέση µηνιαίο ύψος βροχής (mm) Μέση µηνιαία θερµοκρασία οc Μήνες Σχήµα 1: Οµβροθερµικό διάγραµµα Σχήµα 2: Χάρτης οδικού δικτύου δασικού συµπλέγµατος «ηµοσίων ασών Βοΐου» Ν. Κοζάνης 81
0 Κόστος ανά µονάδα όγκου ξύλου σε Ευρώ ανά κ.µ. 90 80 70 60 50 40 30 0 Κόστος δρόµων Κόστος µετατόπισης Συνολικό κόστος 1 5 9 13 17 21 25 29 Οδική πυκνότητα σε µέτρα ανά εκτάριο εδοµένα δασ. συµπλέγµατος: 1. Λήµµα 3, κ.µ./έτος/εκτάριο, 2. Κόστος κατσκευής δρόµων 27,44 Ε/µ., 3. Κόστος συντήρησης 0,17 Ε/µ., 4. Πάγια έξοδα µετατόπισης 4,38 Ε/κ.µ, 5. Μεταβλ. έξοδα µετατόπισης 0,71Ε/κ.µ/0µ., 6.Χρόνος απόσβεσης 30 χρόνια 7. Επιτόκιο 4, 8.Συντελεστής ελιγµών 1,514, 9.Συντελεστής εδάφους 1,62 Σχήµα 3: Υπολογισµός άριστης οδικής πυκνότητας για το δασικό σύµπλεγµα Βοϊου Πίνακας 3 Εποχή και µεταφερόµενη ποσότητα ξύλου το έτος 1994 α/α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 11 12 Μήνας Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάϊος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέµβριος Οκτώβριος Νοέµβριος εκέµβριος Αριθµός δροµολογίων 56 74 43 27 40 Μεταφερόµενη ποσότητα ξύλου 845 1161 789 458 645 Ποσοστό 22 30 12 16 Μεταφερόµενη ποσότητα ξύλου ανά δροµολόγιο (κ.µ.) 15,09 15,69 18,34 16,95 16,11 Σύνολα ή Μέσοι όροι 240 3898 0 16,43 82
Πίνακας 4 Μεταφερόµενη ποσότητα ξύλου και κέντρα κατανάλωσής της το έτος 1994 Τόπος µεταφοράς Αριθµός Μεταφερόµενη Μεταφερόµενη α/α και κατανάλωσης δροµολο ποσότητα Ποσοστό ποσότητα ξύλου του ξύλου λογίων ξύλου (κ.µ.) ανά δροµολόγιο 1 Γρεβενά 128 21,18 53,9 16,42 2 Τσοτύλι 5 86,89 2,23 17,38 3 Καλαµπάκα 25 404,21,36 16,17 4 Λάρισα 21 332,89 8,54 15,85 5 Τρίκαλα 24 380,61 9,76 15,86 6 Τύρναβος 37 592,19 15,19 16,01 Σύνολα 240 3897,97 0 ή µέσοι όροι 16,43 83