Προτεινόμενες λύσεις Πανελλήνιες 2015 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 25/5/2015 Διδαγμένο κείμενο Α1. Μετάφραση Με αυτά τα μέσα λοιπόν εφοδιασμένοι οι άνθρωποι, στην αρχή κατοικούσαν διασκορπισμένοι, πόλεις όμως δεν υπήρχαν αφανίζονταν λοιπόν από τα θηρία, γιατί από κάθε άποψη ήταν πιο αδύναμοι από αυτά, και οι τεχνικές γνώσεις τούς βοηθούσαν βέβαια ικανοποιητικά για την ανεύρεση τροφής, ήταν όμως ανεπαρκείς για τον πόλεμο με τα θηρία -γιατί δεν είχαν ακόμη την τέχνη για την οργάνωση μιας πολιτείας, της οποίας μέρος είναι η πολεμική τέχνη- ένιωθαν λοιπόν την ανάγκη να συγκεντρώνονται και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους κτίζοντας πόλεις όσες φορές λοιπόν συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, κι έτσι πάλι διασκορπίζονταν και καταστρέφονταν. Ο Δίας λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας μήπως χαθεί εντελώς, στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους τον σεβασμό (των άγραφων νόμων) και τη δικαιοσύνη, για να αποτελέσουν την αρμονία των πόλεων και δεσμούς συνεκτικούς της φιλίας. Β1. «ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας» Ο άνθρωπος υπήρξε το μόνο ον που έλαβε μερίδιο από τη θεϊκή φύση. Συγκεκριμένα, με την ἒντεχνον σύν πυρί σοφίαν, θείας μετέσχε μοίρας, πήρε δηλαδή μερίδιο στη θεϊκή φύση και κατάφερε να αναπτύξει πολιτισμό. Η φωτιά αποτελεί το θεϊκό μερίδιο που είχαν την τύχη, χάρη στην παρέμβαση του Προμηθέα, να λάβουν οι άνθρωποι. Είναι θεϊκό γιατί το κατείχαν ως τότε μόνον οι θεοί, είναι θεϊκό γιατί οι άνθρωποι το απέκτησαν με θεϊκή παρέμβαση του Προμηθέα, είναι επίσης θεϊκό γιατί, επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισμό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη Σελίδα 1 / 6
των θεών. Η πρώτη και άμεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, είναι ακριβώς η εμφάνιση της θρησκείας. (σχόλιο βιβλίου) Έτσι, ο άνθρωπος επεξεργαζόμενος θεϊκά αγαθά, αναπτύσσεται, δημιουργεί πολιτισμό και υπερέχει έναντι των υπολοίπων έμβιων όντων. Β2. Στο απόσπασμα διακρίνονται τρεις φάσεις: -Η πρώτη φάση («Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι... διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι»): πρόκειται για το επιμηθεϊκό στάδιο, κατά το οποίο ο άνθρωπος παρουσιάζεται ατελής σε σύγκριση με τα υπόλοιπα ζώα. Στο συγκεκριμένο στάδιο ο άνθρωπος σχηματίζεται βιολογικά και αποδεικνύεται εξαιτίας της απρονοησίας του Επιμηθέα εντελώς ανέτοιμος να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που του παρουσιάζονται. -Η δεύτερη φάση («ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς... ὅτ' οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους»): στη φάση αυτή, χάρη στα δώρα του Προμηθέα, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία του τεχνικού πολιτισμού. Με την ἒντεχνον σύν πυρί σοφίαν ο άνθρωπος έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη του πολιτισμού και την επίτευξη της προόδου. -Η τρίτη φάση («οὐκ ἔχοντες... δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί.»): το τρίτο στάδιο είναι το στάδιο κατά το οποίο σχηματίζονται «πόλεις». Οι άνθρωποι μετά τα δώρα του Προμηθέα, ζούσαν ακόμη διασκορπισμένοι, χωρίς πόλεις, γιατί, παρόλο που είχαν την τέχνη να δημιουργούν, στερούνταν ωστόσο την πολιτική τέχνη, την οποία κατείχε ο Δίας. Έτσι, ο Δίας από φόβο μήπως εξαφανιστεί εντελώς το γένος των ανθρώπων στέλνε μέσω του Ερμή δύο ηθικές αρετές, την αιδώ και τη δίκη, για να μπορέσει να αναπτυχθεί η πολιτική τάξη και να δημιουργηθεί ένας δεσμός φιλίας και ένωσης. Έτσι, οι άνθρωποι αποδέχονται κοινές ηθικές αξίες, θεσμούς, ηθικούς κανόνες και γενικότερες αρχές δικαιοσύνης και οργανώνουν κοινωνίες και δημιουργούν πνευματικό πολιτισμό. Το καθένα από τα παραπάνω στάδια χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση και εμπλουτισμό. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο στάδιο αναφέρεται η μοιρασιά του Επιμηθέα, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να μείνει ο άνθρωπος γυμνός, ἀνυπόδητος, ἂστρωτος και ἂοπλος, στο δεύτερο στάδιο αναλύονται οι έννοιες της ἐντέχνου σύν πυρί σοφίας (κατάκτηση υλικοτεχνικού πολιτισμού) και της δημιουργικής τέχνης, ενώ στο τρίτο στάδιο η πολιτική τέχνη (πολιτική και Σελίδα 2 / 6
κοινωνική οργάνωση), καθώς και οι έννοιες της δίκης (η αίσθηση του σωστού, της δικαιοσύνης) και της αιδούς (λέξη με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις συνδυάζει το αίσθημα της ντροπής, της σεμνότητας και του σεβασμού προς τους άλλους δεν απέχει πολύ από τη «συνείδηση»). Β3. Στο πρώτο απόσπασμα ο Δίας δίνει εντολή να αποκτήσουν όλοι οι άνθρωποι την πολιτική αρετή, γιατί δεν μπορούν να υπάρξουν πόλεις, αν μετέχουν σε αυτήν λίγοι. Μάλιστα, θεσπίζει έναν νόμο ώστε αυτός που δεν κατέχει την αιδώ και τη δίκη να θανατώνεται σαν αρρώστια της πόλης. Στο δεύτερο απόσπασμα και πάλι επισημαίνεται η σημασία απόκτησης της πολιτικής αρετής, γιατί ο Πρωταγόρας ισχυρίζεται ότι αν τα αγόρια δε διδαχθούν την αρετή, τότε θα υποστούν ως ποινή την συνολική καταστροφή του οίκου και τον θάνατο. Μέσα από τα δύο αποσπάσματα δικαιολογείται η επιβολή της θανατικής ποινής σε όσους δε μετέχουν στην πολιτική αρετή, παρόλο που ο Δίας την είχε δωρίσει σε όλους, γιατί: - Η πολιτική αρετή, η αιδώς δηλαδή και η δίκη, αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την αρμονική συμβίωση, την πρόοδο και την ευημερία, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Οι αξίες αυτές μπορούν να κάνουν τον άνθρωπο να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες της ζωής και να την κάνει καλύτερη. Γι αυτό είναι λογικό να απαιτείται να έχουν την πολιτική αρετή όλοι οι άνθρωποι. Η σημασία φαίνεται στο πρώτο απόσπασμα-και από το γεγονός ότι αυτός που δεν την κατέχει παρομοιάζεται με την ασθένεια μιας πόλης. Άρα, όταν όλοι οι πολίτες έχουν την αιδώ και τη δίκη, τότε αυτή η πόλη είναι υγιής και ευημερεί. Διαφορετικά, όποιος δεν την έχει πρέπει να θανατώνεται, με βάση τον Δία η απόφαση αυτή είναι σκληρή, αλλά δείχνει τη σημασία απόκτησης της πολιτικής αρετής. Η άποψη αυτή ενισχύεται και στο β απόσπασμα, στο οποίο ο Πρωταγόρας επισημαίνει ως ποινή και πάλι τον θάνατο. - Η επιβολή της θανατικής ποινής δικαιολογείται ακόμη γιατί η αιδώς και η δίκη δεν αποτελούν μέρος της αρχικής φύσης των ανθρώπων. Τους Σελίδα 3 / 6
δόθηκαν σε ένα μεταγενέστερο στάδιο εξέλιξης και γι αυτό ο Δίας δεν μπορεί να εξασφαλίσει την καθολικότητά τους. - Τέλος, η επιβολή της θανατικής ποινής δικαιολογείται αν σκεφτούμε τη θέση που ο Πρωταγόρας προβάλλει σε όλο το έργο, αποδεικνύει δηλαδή κατ επέκταση το διδακτό της αρετής. Υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι έχουν τα χαρακτηριστικά της αιδούς και της δίκης δυνάμει μέσα τους και μόνο μέσα από τη διδασκαλία θα μπορέσει ο άνθρωπος να τα πραγματώσει. Αυτό άλλωστε αποδεικνύει και η επιβολή της θανατικής ποινής: αν ο άνθρωπος τα είχε έμφυτα δε θα υπήρχε κανένας λόγος θέσπισης νόμου που επιβάλλει τη θανατική ποινή σε αυτόν που δεν τα κατέχει. Β4. α. Σωστό β. Λάθος γ. Λάθος δ. Σωστό ε. Λάθος Β5. λοχαγός ἀγαλλίασις θρέψις βαθμίς ἂφιξις ὀχυρός διάδημα νεογνός ὀλέθριος δεισιδαίμων συναγωγοί, ἂγοντα ἀγάλματα τροφάς βωμός ἱκανή μετέχοιεν (ή οποιοδήποτε λέξη με ρίζα το ἒχω) δεσμοί, ὑποδέσεις γένει, γένοιντο, συγγένεια ἀπώλλυντο δείσας Σελίδα 4 / 6
Αδίδακτο κείμενο Γ1. Μετάφραση Τέτοια, λοιπόν, ήταν η ναυτική δραστηριότητα των Ελλήνων, και η παλιά και η μεταγενέστερη. Όμως, όσοι έστρεψαν την προσοχή τους σε αυτήν και εξαιτίας της αύξησης των κερδών και για την επέκταση της κυριαρχίας τους σε άλλους, απέκτησαν μέγιστη δύναμη. Γιατί, πλέοντας εναντίον των νησιών, και προπάντων όσοι δεν είχαν επαρκή χώρα, τα καθυπότασσαν. Στην ξηρά, όμως, δεν διενεργήθηκε κανένας πόλεμος, απ όπου προέκυψε σε κάποιους σημαντική αύξηση δύναμης. Αλλά, όσοι πόλεμοι έγιναν, όλοι ήταν (πόλεμοι) μεταξύ γειτονικών τους περιοχών, και οι Έλληνες δεν έκαναν εκστρατείες σε ξένες και μακρινές από την πατρίδα τους χώρες με στόχο την καθυπόταξή τους. Γιατί δεν τάσσονταν στο πλευρό των πιο ισχυρών πόλεων ως υπήκοοι, ούτε πάλι οι ίδιοι έκαναν από κοινού εκστρατείες με ίσους όρους. Γ2. ἦν : ἔσται ἐλαχίστην : ἐλάττοσιν προσσχόντες : πρόσσχωμεν ἐπιπλέοντες : ἐπιπλεῖτε κατεστρέφοντο : κατεστράφθω μάλιστα : μάλα διαρκῆ : διαρκές ἐκδήμους : ἐκδήμοις οὐδείς : οὐδεμιᾶς ἐξῇσαν : ἐξελθεῖν Γ3.α. τὰ ναυτικά: υποκείμενο στο ἦν, αττική σύνταξη. αὐτοῖς: αντικείμενο στο προσσχόντες. ἄλλων: γενική αντικειμενική στο ἀρχῇ ἐπὶ καταστροφῇ: εμπρόθετος προσδιορισδμός του σκοπού στο ἐξῇσαν ὑπήκοοι: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο ξυνειστήκεσαν Σελίδα 5 / 6
Γ3.β. «ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς»: Να μεταφέρετε την παραπάνω πρόταση στον πλάγιο λόγο με όλους τους δυνατούς τρόπους, με εξάρτηση από τη φράση: «Ἅπαντες γιγνώσκουσι». Με ειδική πρόταση Ἅπαντες γιγνώσκουσι ὅτι ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες ἐκείνοις. Με ειδικό απαρέμφατο Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχὺν δὲ περιποιήσασθαι ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας ἐκείνοις. Με κατηγορηματική μετοχή Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχὺν δὲ περιποιησαμένους ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας ἐκείνοις. επιμέλεια// Γιάννηλερ Κατερίνα Τσιότσιου Όλγα Σελίδα 6 / 6