Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πρωταγόρας (322a-d)

Transcript

1 ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πρωταγόρας (322a-d) Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις ὅτ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. Ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; Νενέμηνται δὲ ὧδε εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω»; «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν καὶ νόμον γε θὲς παρ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως». ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

2 ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι... φιλίας συναγωγοί». Β1.«Ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας»: Να ερμηνεύσετε τη φράση. Β2. «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι... μετεχόντων»: Από ποιες φάσεις διέρχεται η προσπάθεια των ανθρώπων να δημιουργήσουν πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες, σύμφωνα με το απόσπασμα; Β3. Με βάση το απόσπασμα «οὐ γὰρ ἂν γένοιντο... ὡς νόσον πόλεως» του πρωτότυπου κειμένου και το μεταφρασμένο απόσπασμα που ακολουθεί, να δικαιολογήσετε την επιβολή της θανατικής ποινής σε όσους δεν μετέχουν στην πολιτική αρετή, παρόλο που ο Δίας την είχε δωρίσει σε όλους. Πλάτωνος Πρωταγόρας (326e) Ότι το πράγμα αυτό 1 το θεωρούν διδακτό και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο, το αποδείξαμε ήδη. Ενώ όμως είναι το πράγμα αυτό διδακτό, αφού είναι κάτι που μπορεί να φροντίσε ι και να καλλιεργήσει κανείς, αυτοί διδάσκουν στους γιους τους τα άλλα, των οποίων η άγνοια δεν πρόκειται να επιφέρει ως ποινή τον θάνατο, αυτό όμως, την αρετή, που εάν τα αγόρια δεν τη μάθουν και δεν τη φροντίσουν, μπορεί να υποστούν ως ποινή και τον θάνατο και την εξορία και τη δήμευση της περιουσίας εκτός από τη θανάτωση και, με μια λέξη, τη συνολική καταστροφή του οἴκου τους, αυτή δεν τη διδάσκουν και δεν τη φροντίζουν με κάθε δυνατή επιμέλεια! 1 την αρετή Β4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη: α. Η δίκη και καταδίκη του Σωκράτη ήταν πολιτική δίωξη. ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

3 ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ β. Ο Πλάτων με τα ταξίδια του στη Σικελία κατάφερε να εφαρμόσει το πολιτικό του όραμα. γ. Ο Πλάτων ανέλαβε πολιτικά αξιώματα στην Αθήνα. δ. Οι λογοτεχνικές ικανότητες του Πλάτωνα αποτυπώνονται στον «Πρωταγόρα». ε. Στον διάλογο «Πρωταγόρας» ο Σωκράτης και ο Πρωταγόρας συμφώνησαν ότι η αρετή είναι διδακτή. Β5. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της αρχαίας ελληνικής: λοχαγός, ἀγαλλίασις, θρέψις, βαθμίς, ἄφιξις, ὀχυρός, διάδημα, νεογνός, ὀλέθριος, δεισιδαίμων. Γ. Αδίδακτο κείμενο Θουκυδίδου Ἱστορίαι Α (εκδ. Teubner) Τά μὲν οὖν ναυτικὰ τῶν Ἑλλήνων τοιαῦτα ἦν, τά τε παλαιὰ καὶ τὰ ὕστερον γενόμενα. ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς χρημάτων τε προσόδῳ καὶ ἄλλων ἀρχῇ ἐπιπλέοντες γὰρ τὰς νήσους κατεστρέφοντο, καὶ μάλιστα ὅσοι μὴ διαρκῆ εἶχον χώραν. κατὰ γῆν δὲ πόλεμος, ὅθεν τισὶ καὶ δύναμις παρεγένετο, οὐδεὶς ξυνέστη πάντες δὲ ἦσαν, ὅσοι καὶ ἐγένοντο, πρὸς ὁμόρους τοὺς σφετέρους ἑκάστοις, καὶ ἐκδήμους στρατείας πολὺ ἀπὸ τῆς ἑαυτῶν ἐπ ἄλλων καταστροφῇ οὐκ ἐξῇσαν οἱ Ἕλληνες. οὐ γὰρ ξυνειστήκεσαν πρὸς τὰς μεγίστας πόλεις ὑπήκοοι, οὐδ αὖ αὐτοὶ ἀπὸ τῆς ἴσης κοινὰς στρατείας ἐποιοῦντο [ ]. ἐξῇσαν στρατείας= έκαναν εκστρατεί ες Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου. Μονάδες 20 Γ2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

4 ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ἦν ἐλαχίστην : το τρίτο ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα : τη δοτική πληθυντικού του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος προσσχόντες : το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο υποτακτικής του ίδιου χρόνου στην ίδια φωνή ἐπιπλέοντες : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής του ίδιου χρόνου στην ίδια φωνή κατεστρέφοντο μάλιστα : το τρίτο ενικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή : τον θετικό βαθμό διαρκῆ : την κλητική ενικού του αρσενικού γένους ἐκδήμους οὐδείς ἐξῇσαν : τη δοτική πληθυντικού του θηλυκού γένους : τη γενική ενικού του θηλυκού γένους : το απαρέμφατο του αορίστου β. Γ3.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: τὰ ναυτικά, αὐτοῖς, ἄλλων (το πρώτο στο κείμενο), ἐπὶ καταστροφῇ, ὑπήκοοι. μονάδες 5 Γ3.β. «ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς»: Να μεταφέρετε την παραπάνω πρόταση στον πλάγιο λόγο με όλους τους δυνατούς τρόπους, με εξάρτηση από τη φράση: «Ἅπαντες γιγνώσκουσι». μονάδες 5 ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

5 ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους) 1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. 4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: π.μ. ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

6 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2015 ΓΕ.Λ. ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Α1. Με αυτά λοιπόν τα μέσα εφοδιασμένοι οι άνθρωποι κατοικούσαν στην αρχή διασκορπισμένοι, πόλεις όμως δεν υπήρχαν κατασπαράσσονταν λοιπόν από τα θηρία, γιατί ήταν από κάθε άποψη πιο αδύναμοι από αυτά και οι τεχνικές γνώσεις ήταν βέβαια βοηθός τους καλός για την ανεύρεση της τροφής, ανεπαρκής όμως για τον πόλεμο με τα θηρία γιατί δεν κατείχαν ακόμη την πολιτική τέχνη, μέρος της οποίας είναι η πολεμική τέχνη επιδίωκαν λοιπόν να συγκεντρώνονται και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους χτίζοντας πόλεις κάθε φορά λοιπόν που συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλον, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, με αποτέλεσμα πάλι επειδή διασκορπίζονταν να απειλούνται με αφανισμό. Ο Δίας, λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας μήπως χαθεί ολότελα, στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους και τον σεβασμό στους άγραφους νόμους και την αντίληψη περί του δικαίου, για να εξασφαλίζουν και την τάξη στις πόλεις και να αποτελούν τους συνεκτικούς δεσμούς φιλίας ανάμεσα στους ανθρώπους. Ρωτάει λοιπόν ο Ερμής τον Δία με ποιον άραγε τρόπο να δώσει τον σεβασμό και τη δικαιοσύνη στους ανθρώπους «Ποιο από τα δύο, όπως έχουν μοιραστεί οι τεχνικές γνώσεις, έτσι να τα μοιράσω και αυτά; Έχουν μοιραστεί βέβαια με αυτόν τον τρόπο: ένας που κατέχει την ιατρική είναι αρκετός για πολλούς μη ειδικούς πολίτες, το ίδιο και οι άλλοι τεχνίτες με τον ίδιο τρόπο λοιπόν να βάλω μέσα στους ανθρώπους και τον σεβασμό και τη δικαιοσύνη ή να τα μοιράσω σε όλους;» «Σε όλους», είπε ο Δίας «και να έχουν όλοι μερίδιο Β1. Ο άνθρωπος υπήρξε το μόνο ον το οποίο έλαβε μερίδιο από τη θεϊκή φύση, λαμβάνοντας αγαθά που μέχρι πρότινος ανήκαν αποκλειστικά και μόνο στους θεούς. Η φωτιά αποτελεί το θεϊκό μερίδιο που είχαν την τύχη, χάρη στην παρέμβαση τον Προμηθέα, να λάβουν οι άνθρωποι. Είναι θεϊκό γιατί το κατείχαν ως τότε μόνο θεοί, γιατί το απέκτησαν οι άνθρωποι με παρέμβαση θεϊκή του Προμηθέα ( ο οποίος ήταν τιτάνας ), είναι επίσης θεϊκό γιατί επιτρέποντας έναν άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισμό, τον επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη θεών. Η πρώτη και άμεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, είναι ακριβώς η εμφάνιση της θρησκείας (σχόλιο σχολικού βιβλίου). Ο άνθρωπος λοιπόν πήρε αγαθά ( «ἔντεχνον σοφία σὺν πυρί») που κανένα άλλο ον δεν διέθετε ως τότε και έτσι Θείας μετέσχε μοίρας. Μπόρεσε με τον τρόπο αυτό όχι μόνο να αποκτήσει και να επεξεργάζεται θεϊκά αγαθά αλλά άρχισε α αναπτύσσεται, να δημιουργεί πολιτισμό και τελικά να βρεθεί στην ανώτερη θέση σε σχέση με τα υπόλοιπα έμβια όντα. Κατόρθωσε λοιπόν να μετατρέψει την εικόνα της φύσης, να αλλάξει τα δεδομένα της επιβίωσης του και τελικά να νιώθει

7 δημιουργός με σχεδόν θεϊκά χαρακτηριστικά. Για τους αρχαίους Έλληνες η φωτιά ήταν ένα εξαιρετικά δυναμογόνο στοιχείο που εξαιτίας της δύναμης της να δημιουργεί να διαμορφώνει, να δίνει δύναμη, να κινεί θεωρήθηκε αποκλειστικό κτήμα των θεών, συστατικό της θεϊκής ουσίας και κύριο μυστικό της θεϊκής δύναμης με αποτέλεσμα η ίδια η κατοχή της φωτιάς από τους ανθρώπους να καθιστά τον άνθρωπο «συγγενή του θείου» Β2. Στο απόσπασμα μπορούμε να εντοπίσουμε την πορεία της προσπάθειας των ανθρώπων να δημιουργήσει πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες. Ο Πρωταγόρας αρχικά τονίζει πως ενώ οι άνθρωποι είχαν αναπτύξει θρησκεία και υλικό τεχνικό πολιτισμό δεν είχαν ακόμη συγκροτήσει ευρύτερη κοινωνικές οντότητες ( οὕτω δὴ οὐκ ἦσαν ). Καθώς το ανθρώπινο είδος δεν διέθετε κανένα από τα μέσα που ο Επιμηθέας απλόχερα μοίρασε εα ζώα ( δύναμη, ταχύτητα κλπ) ήταν λογικό πως υστερούσε σε σχέση μ αυτά. Έτσι ενώ οι άνθρωποι είχαν βρει τρόπους για να προστατεύονται από τις καιρικές συνθήκες και να δημιουργούν πολιτισμό (κάτι που τους έκανε ανώτερους από τα υπόλοιπα όντα) δεν είχαν καταφέρει ακόμα να γίνουν πιο δυνατοί από τα ζώα με αποτέλεσμα να κατασπαράσσονται από αυτά ( ἀπώλλυντο.εἶναι ). Οι τεχνικές γνώσεις (δημιουργική τέχνη ) έκαναν τον άνθρωπο ικανό να καλύπτει τις βιοτικές του ανάγκες αλλά αδύναμο μπροστά στα θηρία ( καὶ ἡ δημιουργική.ἐνδεής ). Η αιτία αυτού είναι, για τον Πρωταγόρα, η έλλειψη της πολιτικής τέχνης μέρος της οποίας είναι πολεμική. Η πολιτική τέχνη λοιπόν τοποθετείται πάνω από τον υλικοτεχνικό πολιτισμό, στην ανώτερη βαθμίδα των τεχνών ( πολιτικήν.πολεμική ). Οι άνθρωποι δηλαδή ζώντας διασκορπισμένοι και χωρίς οργανωμένες κοινωνίες (άρα και χωρίς οργανωμένη πολιτική τέχνη ) αφανίζονταν. Προκειμένου να αντιμετωπίσουν αυτό το ενδεχόμενο συγκεντρώθηκαν και έφτιαξαν ευρείες κοινωνικές οντότητες μέσα στις οποίες τελικά σώζονται. Συμφωνά δηλαδή με την σοφιστική η αιτία της δημιουργίας των πόλεων είναι η ανάγκη (νόμῳ δημιουργία) και όχι η φύση ( φύσει δημιουργία) όπως πίστευε ο Αριστοτέλης ( ἐξήτουν.πόλεις ). Ακόμη και όταν συγκεντρώθηκαν όμως δεν κατόρθωσαν να συμβιώσουν γιατί της έλειπε η πολιτική τέχνη με αποτέλεσμα να αδικούν ο ένας τον άλλον και να φτάνουν σε ακραία αποτελέσματα. Τονίζεται έμμεσα εδώ από τον σοφιστή η σημασία και η αξία της πολιτικής αρετής για την οποία θα μιλήσει στη συνέχεια ( ὅτ οὖν διαφθείροντο ). Ο Δίας, αντιλαμβανόμενη τη δυσχερή θέα των ανθρώπων και φοβούμενος πως θα αφανίζονταν, αποφασίζει να επέμβει στέλνοντας τον Ερμή με την αιδώ και την δίκη στους ανθρώπους. Αιδώς είναι το αίσθημα της ηθικής συστολής που αισθάνεται ο άνθρωπος όταν προβαίνει σε πράξεις που αντιβαίνουν στην ηθική της κοινότητας στην οποία εντάσσεται. Παράλληλα ο όρος δηλώνει των αυτοσεβασμό, τη τιμή τη σεμνότητα. Δίκη είναι το έμφυτο συναίσθημα για το δίκαιο την ανάγκη τήρησης των νόμων και τον σεβασμό των δικαιωμάτων των συνανθρώπων. Με τη αιδώ και τη δίκη τα πάθη και τα άλογα ένστικτα χαλιναγωγούνται και αποτρέπονται οι αυθαιρεσίες. Οι πολίτες συνδέονται μεταξύ τους υπό τη σκέπη της ισονομίας και της ισότητας, του αμοιβαίου σεβασμού και επιτυγχάνεται η κοινωνική συνοχή αποτρέποντας τις κοινωνικές συγκρούσεις ( Ζεύς συναγωγοί ) Ο Ερμής ρωτάει τον Δία αν η αιδώς και η δίκη θα δοθούν σε όλους ή αν θα γίνει καταμερισμός όπως και τις άλλες τέχνες ( ἐρωτᾷ νείμω; ). Η εντολή του Δία είναι σαφής να μοιραστούν σε όλους, τονίζοντας πως όλοι ανεξαιρέτως πρέπει να τις

8 διαθέτουν. Η πολιτική τέχνη δεν ανήκει στην ίδια κατηγορία με τις άλλες. Στις άλλες λίγοι είναι αρκετοί για την εξυπηρέτηση των αναγκών του συνόλου. Η αιδώς και η δίκη όμως αποτελούν αναφαίρετα στοιχεία και βασικές ιδιότητες για τη συγκρότηση κοινωνιών ( ἐπὶ πάντας μετεχόντων ). Μόνο με την αιδώ και τη δίκη η συμπεριφορά των ανθρώπων είναι τέτοια ώστε να καθιστά δυνατή την ανάπτυξη της κοινωνίας. Επομένως με τα δώρα του Δία οι άνθρωποι καλλιεργούν τη συλλογική συνείδηση, οργανώνουν αρμονικά κοινωνικά σύνολα όπου η ασέβεια και η αδικία δεν μπορούν να επιβιώσουν. Β3. Ο Πρωταγόρας στην προσπάθεια του να αποδείξει το διδακτό της αρετής χρησιμοποιεί το μύθο σχετικά με τη δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας. Σύμφωνα με αυτόν οι άνθρωποι, που αρχικά ζούσαν μεμονωμένοι αναγκάστηκαν να δημιουργήσουν πόλεις, για να προστατευθούν από τα θηρία. Όμως η συμβατική συμβίωση δεν είχε διάρκεια, γιατί λόγω έλλειψης πολιτικής οργάνωσης αδικούσαν ο ένας τον άλλο. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να αρχίσουν να διασκορπίζονται και να σκοτώνονται πάλι από τα θηρία. Τότε επεμβαίνει ο Δίας, ο οποίος μέσω του Ερμή στέλνει την αἰδῶ και τήν δίκην ως μέσα για την εξασφάλιση της τάξης και τη διασφάλιση ομαλών σχέσεων ανάμεσα στα άτομα. Διατάζει μάλιστα, να μοιραστούν τα δώρα αυτά σε όλους τους ανθρώπους. Πιστεύει πως, αν δεν συμμετέχουν όλοι σ αυτές, δεν θα μπορέσει να υπάρξει πόλη. Για να τονίσει μάλιστα τη σπουδαιότητα της συμμετοχής όλων στην αἰδῶ και τη δίκη επισείει τη θανατική ποινή σε όποιον δεν μετέχει σ αυτές. Για να γίνει μάλιστα πιο σαφής παρομοιάζει τον απολίτικο άνθρωπο με αρρώστια της πόλης, με άτομο δηλαδή επικίνδυνο για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας(ὡς νόσον πόλεως). Στο σημείο αυτό θα μπορούσε κάποιος να επισημάνει διάφορες αντιφάσεις στο μύθο. Αρχικά αφού η αιδώς και η δίκη δόθηκαν ως θεϊκά δώρα σε όλους(καθολικότητα) πώς είναι δυνατόν να υπάρχει η πιθανότητα να μη την έχει κάποιος με συνέπεια την εξόντωση του και πώς είναι δυνατόν να είναι διδακτή; Οι αντιφάσεις όμως αυτές αίρονται αν αφαιρέσουμε τα μυθολογικά στοιχεία από την αφήγηση του Πρωταγόρα. Έτσι αντιλαμβανόμαστε ότι η αιδώς και η δίκη δεν υπήρξαν εξαρχής μέρος της ανθρώπινης φύσης, γι αυτό και οι άνθρωποι,μολονότι είχαν νοημοσύνη συμπεριφέρονταν με αγριότητα. Η πολιτική αρετή, λοιπόν, δεν υπήρξε έμφυτη, αλλά δόθηκε αργότερα απ το Δία σ όλους. Το ότι όμως δόθηκε σε όλους σημαίνει, κατά το σοφιστή, ότι η αρετή είναι κτήμα «δυνάμει» όλων, αποτελεί δηλαδή δυνάμει χαρακτηριστικό και όχι κατοχυρωμένο χάρισμα. Αν κάποιος θελήσει να το κάνει κατοχυρωμένο χάρισμα, τότε χρειάζεται να καταφύγει σε διάφορες μεθόδους, όπως είναι η επιμέλεια, η άσκηση και η διδαχή. Στο μεταφρασμένο χωρίο ο Πρωταγόρας χρησιμοποιώντας λόγο και όχι μύθο επιβεβαιώνει τη θέση ότι ο άνθρωπος έχει και τη δυνατότητα και την υποχρέωση να αποκτήσει την πολιτική αρετή μέσω της διδαχής, καθώς σε αντίθετη περίπτωση η πολιτεία θα του επιβάλλει βαρύτατες ποινές. Έτσι αξιοποιώντας το συλλογισμό ἐκ τοῦ ἐλάσσονος προς τό μεῖζον, ισχυρίζεται πως αφού οι άξιοι άνδρες διδάσκουν στα παιδιά τους τα λιγότερο σημαντικά(ανάγνωση, γραφή) είναι λογικά ακατανόητο να μην τους διδάσκουν τα περισσότερο σπουδαία. Έτσι φαντάζει αδιανόητο να αδιαφορούν οι γονείς για την ηθική διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους, καθώς η απουσία της πολιτικής

9 αρετής θα επιφέρει ως ποινή το θάνατο, την εξορία, τη δήμευση της περιουσίας και την τέλεια διάλυση των οικογενειών τους. Επομένως, και στα δύο χωρία διαφαίνεται πως κατά τον Πρωταγόρα για να γίνει ο άνθρωπος ἐνεργείᾳ πολιτικό ον πρέπει να υποβληθεί σε μια συνεχή πορεία εκμάθησης της πολιτικής αρετής. Σε αυτήν θα συντελέσουν οι φορείς της αγωγής, η προσωπική του προσπάθεια, αλλά και η τιμωρία, οι οποία έχει τη δική της συμβολή στη διαδικασία απόκτησης της. Άλλωστε αν η αρετή δίνονταν τελεσίδικα στους ανθρώπους, ο νόμος δεν θα είχε λόγο ύπαρξης. Β4. α = Σωστό β = Λάθος γ = Λάθος δ = Σωστό ε = Λάθος Β5. λοχαγός = ἄγοντα, συναγωγοί ἀγαλλίασις = ἀγάλματα θρέψις = τροφάς βαθμίς = βωμούς ἄφιξις = ἱκανή ὀχυρός = μετέσχε, εἶχον, ἔχοντες, ἔχων, μετεχόντων, μετέχοιεν, μετέχειν διάδημα = ὑποδέσεις νεογνός = συγγένειαν, γένοιντο, γένει ὀλέθριος = ἀπώλλυντο, ἀπόλοιτο δεισιδαίμων = δείσας Γ1. Τέτοια ήταν λοιπόν η ναυτική δύναμη των Ελλήνων, και η παλιά και αυτή που δημιουργήθηκε αργότερα. Αυτοί όμως, οι οποίοι έστρεψαν την προσοχή τους σ αυτά, εξασφάλισαν για τον εαυτό τους πολύ μεγάλη δύναμη και εξαιτίας της εισροής χρημάτων και εξαιτίας της κυριαρχίας τους προς τους άλλους. Γιατί πλέοντας εναντίον των νησιών τα κυρίευαν, και κυρίως (κυρίευαν) όσα νησιά δεν είχαν επαρκές έδαφος γης. Και κανένας πόλεμος δε διεξήχθη στην ξηρά, από όπου (από τον οποίο) να προκύψει σε

10 κάποιους δύναμη. Αλλά όλοι οι πόλεμοι, όσοι και διεξήχθησαν, ήταν πόλεμοι εναντίον των γειτονικών λαών του καθενός, ενώ οι Έλληνες δεν έκαναν πολύ μακρινές εκστρατείες από τη χώρα τους για να υποτάξουν άλλους. Γιατί δεν είχαν προσχωρήσει ως υπήκοοι στις πολύ ισχυρές πόλεις, ούτε πάλι οι ίδιοι έκαναν εκστρατείες από κοινού σαν ίσος προς ίσο. Γ2. ἔσται ἐλάττοσι(ν) πρόσσχωμεν ἐπιπλεῖτε κατεστράφθω μάλα διαρκές ἐκδήμοις οὐδεμιᾶς ἐξελθεῖν Γ3. α) τά ναυτικά: Υποκείμενο του ρήματος ἦν, αττική σύνταξη αὐτοῖς: Αντικείμενο στη μετοχή προσσχόντες ἄλλων: Γενική αντικειμενική στο ἀρχῇ, ετερόπτωτος προσδιορισμός ἐπί καταστροφῇ: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού, ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα οὐκ ἐξῇσαν ὑπήκοοι: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου, που αναφέρεται στο εννοούμενο υποκείμενο (οὗτοι) και προσδιορίζει το ρήμα οὐ ξυνειστήκεσαν β) i. Ἅπαντες γιγνώσκουσι ὅτι ἰσχύν δέ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς. ii. Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχύν δέ περιποιήσασθαι ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς. iii. Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχύν δέ περιποιησαμένους ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς.