Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πρωταγόρας (322a-d)

Transcript

1 ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πρωταγόρας (322a-d) Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις ὅτ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. Ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; Νενέμηνται δὲ ὧδε εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω»; «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν καὶ νόμον γε θὲς παρ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως». ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

2 ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι... φιλίας συναγωγοί». Β1.«Ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας»: Να ερμηνεύσετε τη φράση. Β2. «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι... μετεχόντων»: Από ποιες φάσεις διέρχεται η προσπάθεια των ανθρώπων να δημιουργήσουν πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες, σύμφωνα με το απόσπασμα; Β3. Με βάση το απόσπασμα «οὐ γὰρ ἂν γένοιντο... ὡς νόσον πόλεως» του πρωτότυπου κειμένου και το μεταφρασμένο απόσπασμα που ακολουθεί, να δικαιολογήσετε την επιβολή της θανατικής ποινής σε όσους δεν μετέχουν στην πολιτική αρετή, παρόλο που ο Δίας την είχε δωρίσει σε όλους. Πλάτωνος Πρωταγόρας (326e) Ότι το πράγμα αυτό 1 το θεωρούν διδακτό και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο, το αποδείξαμε ήδη. Ενώ όμως είναι το πράγμα αυτό διδακτό, αφού είναι κάτι που μπορεί να φροντίσε ι και να καλλιεργήσει κανείς, αυτοί διδάσκουν στους γιους τους τα άλλα, των οποίων η άγνοια δεν πρόκειται να επιφέρει ως ποινή τον θάνατο, αυτό όμως, την αρετή, που εάν τα αγόρια δεν τη μάθουν και δεν τη φροντίσουν, μπορεί να υποστούν ως ποινή και τον θάνατο και την εξορία και τη δήμευση της περιουσίας εκτός από τη θανάτωση και, με μια λέξη, τη συνολική καταστροφή του οἴκου τους, αυτή δεν τη διδάσκουν και δεν τη φροντίζουν με κάθε δυνατή επιμέλεια! 1 την αρετή Β4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη: α. Η δίκη και καταδίκη του Σωκράτη ήταν πολιτική δίωξη. ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

3 ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ β. Ο Πλάτων με τα ταξίδια του στη Σικελία κατάφερε να εφαρμόσει το πολιτικό του όραμα. γ. Ο Πλάτων ανέλαβε πολιτικά αξιώματα στην Αθήνα. δ. Οι λογοτεχνικές ικανότητες του Πλάτωνα αποτυπώνονται στον «Πρωταγόρα». ε. Στον διάλογο «Πρωταγόρας» ο Σωκράτης και ο Πρωταγόρας συμφώνησαν ότι η αρετή είναι διδακτή. Β5. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της αρχαίας ελληνικής: λοχαγός, ἀγαλλίασις, θρέψις, βαθμίς, ἄφιξις, ὀχυρός, διάδημα, νεογνός, ὀλέθριος, δεισιδαίμων. Γ. Αδίδακτο κείμενο Θουκυδίδου Ἱστορίαι Α (εκδ. Teubner) Τά μὲν οὖν ναυτικὰ τῶν Ἑλλήνων τοιαῦτα ἦν, τά τε παλαιὰ καὶ τὰ ὕστερον γενόμενα. ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς χρημάτων τε προσόδῳ καὶ ἄλλων ἀρχῇ ἐπιπλέοντες γὰρ τὰς νήσους κατεστρέφοντο, καὶ μάλιστα ὅσοι μὴ διαρκῆ εἶχον χώραν. κατὰ γῆν δὲ πόλεμος, ὅθεν τισὶ καὶ δύναμις παρεγένετο, οὐδεὶς ξυνέστη πάντες δὲ ἦσαν, ὅσοι καὶ ἐγένοντο, πρὸς ὁμόρους τοὺς σφετέρους ἑκάστοις, καὶ ἐκδήμους στρατείας πολὺ ἀπὸ τῆς ἑαυτῶν ἐπ ἄλλων καταστροφῇ οὐκ ἐξῇσαν οἱ Ἕλληνες. οὐ γὰρ ξυνειστήκεσαν πρὸς τὰς μεγίστας πόλεις ὑπήκοοι, οὐδ αὖ αὐτοὶ ἀπὸ τῆς ἴσης κοινὰς στρατείας ἐποιοῦντο [ ]. ἐξῇσαν στρατείας= έκαναν εκστρατεί ες Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου. Μονάδες 20 Γ2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

4 ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ἦν ἐλαχίστην : το τρίτο ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα : τη δοτική πληθυντικού του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος προσσχόντες : το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο υποτακτικής του ίδιου χρόνου στην ίδια φωνή ἐπιπλέοντες : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής του ίδιου χρόνου στην ίδια φωνή κατεστρέφοντο μάλιστα : το τρίτο ενικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή : τον θετικό βαθμό διαρκῆ : την κλητική ενικού του αρσενικού γένους ἐκδήμους οὐδείς ἐξῇσαν : τη δοτική πληθυντικού του θηλυκού γένους : τη γενική ενικού του θηλυκού γένους : το απαρέμφατο του αορίστου β. Γ3.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: τὰ ναυτικά, αὐτοῖς, ἄλλων (το πρώτο στο κείμενο), ἐπὶ καταστροφῇ, ὑπήκοοι. μονάδες 5 Γ3.β. «ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς»: Να μεταφέρετε την παραπάνω πρόταση στον πλάγιο λόγο με όλους τους δυνατούς τρόπους, με εξάρτηση από τη φράση: «Ἅπαντες γιγνώσκουσι». μονάδες 5 ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

5 ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους) 1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. 4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: π.μ. ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

6 ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2015 Α1. Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι οι άνθρωποi στην αρχή κατοικούσαν διασκορπισμένοι, πόλεις όμως δεν υπήρχαν αφανίζονταν λοιπόν από τα θηρία γιατί από κάθε άποψη ήταν πιο αδύναμοι απ αυτά, και οι τεχνικές γνώσεις ήταν βέβαια βοηθός τους καλός για την ανεύρεση της τροφής, αλλά ανεπαρκής για τον πόλεμο με τα θηρία -γιατί δεν κατείχαν ακόμη την πολιτική τέχνη, μέρος της οποίας είναι η πολεμική τέχνη -επιδίωκαν λοιπόν να συγκεντρώνονται και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους χτίζοντας πόλεις κάθε φορά λοιπόν που συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, με αποτέλεσμα πάλι να διασκορπίζονται και να απειλούνται με αφανισμό. Ο Δίας λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας, μήπως χαθεί ολότελα, στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους το σεβασμό και τη δικαιοσύνη, για να εξασφαλίζουν και την τάξη στις πόλεις και να αποτελούν τους συνεκτικούς δεσμούς φιλίας (ανάμεσα στους ανθρώπους). Β1.«Θεία μοῖρα» (= μερίδιο στη θεϊκή φύση) είναι κυρίως το πύρ (= φωτιά) αλλά και η ἔντεχνος σοφία (= οι τεχνικές γνώσεις), που έδωσαν στον άνθρωπο τη δυνατότητα να δημιουργήσει τον τεχνικό πολιτισμό, να βρεθεί σε ανώτερη θέση από τα άλλα έμβια όντα και να μεταβάλλει την όψη της φύσης σαν «δημιουργός θεός». Η φωτιά αποτελεί το θεϊκό μερίδιο, που είχαν την τύχη να λάβουν οι άνθρωποι, χάρη στην παρέμβαση του Προμηθέα. Είναι θεϊκό γιατί το κατείχαν ως τότε μόνο οι θεοί, είναι θεϊκό γιατί οι άνθρωποι το απέκτησαν με θεϊκή παρέμβαση του Προμηθέα. Είναι επίσης θεϊκό γιατί, επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισμό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη των θεών. Η πρώτη και άμεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, είναι ακριβώς η εμφάνιση της θρησκείας. Παίρνοντας ο άνθρωπος μέρος στο θεϊκό κλήρο συγγένεψε πνευματικά, μόνος από όλα τα ζώα, με τους θεούς, τους λάτρεψε φτιάχνοντας βωμούς και αγάλματα, θεμελιώνοντας έτσι και τη θρησκεία του. Β2. Τα δώρα του Προμηθέα επέτρεψαν στους ανθρώπους να αναγνωρίσουν την ύπαρξη των θεών και να θεμελιώσουν τη θρησκεία τους, να δημιουργήσουν τη γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας και να καλύψουν τις βιοτικές τους ανάγκες. Οι θαυμαστές όμως ανθρώπινες κατακτήσεις συμβαίνουν σε κατάσταση ακοινωνησίας και αδυναμίας για οργανωμένη ζωή, αφού οι άνθρωποι κατοικούσαν διασκορπισμένοι («ᾤκουν σποράδην»). Η δημιουργική τέχνη», δηλαδή οι τεχνικές δεξιότητες και γνώσεις (τρόποι εξασφάλισης τροφής, όπλα, σκευή κ.α.) που είχε αναπτύξει ο άνθρωπος προκειμένου να

7 ικανοποιήσει τις βασικές βιολογικές του ανάγκες (δημιουργός (δημὸς + ἔργον) είναι αυτός που παράγει ένα έργο ωφέλιμο στο δήμο, στο λαό. Στην κατηγορία των δημιουργών ανήκαν κατά τους ομηρικούς χρόνους οι μάντεις, οι γιατροί, οι κήρυκες, οι οικοδόμοι κ.α.), δεν τους επέτρεπε να αντιμετωπίσουν τα θηρία με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν από αυτά λόγω: α) της έλλειψης σωματικών δυνατοτήτων σε σχέση με αυτά («ἀπώλλυντο οὖν ὑπό τῶν θηρίων δια το πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι») β) της έλλειψης κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης, αλλά και της πολεμικής τέχνης, η οποία, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, αναπτύσσεται μόνο μέσα στο πλαίσιο μιας οργανωμένης κοινωνίας («πολιτικήν γαρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική»). Έτσι, λοιπόν, προκειμένου να αντιμετωπίσουν αυτούς τους κινδύνους, αναγκάζονται να συγκεντρωθούν και να συγκροτήσουν τις πρώτες μορφές κοινωνίας (ἐζήτουν δη ἀθροίζεσθαι και σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις»). Επειδή όμως τη συμβίωση των ανθρώπων την επέβαλε μόνο ο κίνδυνος από τα θηρία, ήταν αδύνατο να εξασφαλιστεί η κοινωνική συνοχή με αυτόματο τρόπο. Η έλλειψη της «πολιτικής τέχνης» ήταν αυτή που οδηγούσε τους ανθρώπους να αδικούν ο ένας τον άλλο («ἠδίκουν ἀλλήλους») και να αλληλοσκοτώνονται, με αποτέλεσμα να βρεθούν και πάλι στην ίδια χαοτική κατάσταση («ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο»). Η επανάληψη του ρήματος ἀθροίζω και η χρήση του παρατατικού ἐζήτουν δείχνει τη διάρκεια των προσπαθειών του ανθρώπου για σωτηρία. Συνεπώς, η τάση κοινωνικής συνύπαρξης δεν εκδηλώνεται από εσωτερική αναγκαιότητα του ανθρώπου, αλλά από την εξωτερική αναγκαιότητα που επιβάλλει η φυσική υπεροχή των άγριων θηρίων. Μπροστά στον κίνδυνο αφανισμού του ανθρώπινου γένους ο Δίας στέλνει μέσω του Ερμή στους ανθρώπους την αιδώ - δηλαδή το σεβασμό του ανθρώπου προς τον συνάνθρωπο, τον αυτοσεβασμό, την ηθική συνείδηση, το σεβασμό των άγραφων νόμων, τον αυτοέλεγχο - και τη δίκη - δηλαδή το συναίσθημα της δικαιοσύνης, η έμφυτη αντίληψη για το δίκαιο, η σταθερή και διαρκής θέληση του ανθρώπου να αποδίδει στον καθένα αυτό που του ανήκει, σύμφωνα με τους γραπτούς και άγραφους νόμους, ο σεβασμός των γραπτών νόμων και των δικαιωμάτων των άλλων- που συνιστούν μέρος της πολιτικής αρετής, η οποία θεωρείται η απαραίτητη προϋπόθεση της επιβίωσης του ανθρώπινου γένους και συγχρόνως της εξέλιξης του πολιτισμού («Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν, μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους»). Αποτελούν τις βασικές συνισταμένες της κοινωνικής ευταξίας και ευρυθμίας. Με αυτές τις αρετές διασφαλίζεται η κοινωνική αρμονία, καθώς εξασφαλίζεται η τάξη («κόσμος») στην πόλη και δημιουργούνται δεσμοί που οδηγούν στη φιλία («δεσμοί φιλίας συναγωγοί»). Η πολιτική δεν αντιμετωπίζεται σαν ειδικό επάγγελμα που ανήκει στον ειδικό καταμερισμό των επαγγελμάτων(«πότερον νείμω;») Είναι δώρο που δεν πρέπει να δίνεται μόνο στους εκλεκτούς, όπως συμβαίνει στις άλλες τέχνες, αλλά σε

8 όλους. Η εντολή του Δία είναι να συμμετέχουν όλοι οι άνθρωποι στη δικαιοσύνη και στον αμοιβαίο σεβασμό(«ἐπί πάντας..μετεχόντων»). Β3. Ο σεβασμός και η δικαιοσύνη θεωρούνται βασικές ιδιότητες που θεμελιώνουν την πολιτική συγκρότηση της κοινωνίας. Επομένως, αν αυτές λείπουν από όλα τα μέλη, η διάλυση της κοινωνίας είναι αναπόφευκτη («οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις. ἄλλων τεχνῶν»). Ο Δίας με σαφήνεια υπαγορεύει την αναγκαστική συμμετοχή όλων στην πολιτική αρετή, διότι μόνο με την προϋπόθεση αυτή είναι εφικτή η ύπαρξη των πόλεων («ἐπί πάντας. ὣσπερ και ἐπί τῶν ἄλλων τεχνῶν»). Ωστόσο, είναι ευνόητο ότι ο Δίας δεν μπορεί να διασφαλίσει την καθολικότητα αυτών των δύο αρετών στους ανθρώπους, αφού δεν είναι μέρος της αρχικής τους φύσης, γι' αυτό προβλέπεται τιμωρία για όποιον δεν τις κατέχει. Η σημασία και η αυστηρότητα του νόμου του Δία τονίζεται από την επιβολή θανατικής ποινής («κτείνειν ὡς νόσον πόλεως») σε όποιον δεν συμμορφώνεται στις εντολές του. Η παρομοίωση όποιου δε συμμετέχει στην πολιτική αρετή με αρρώστια της πόλης υποδηλώνει ότι αποτελεί κίνδυνο γι αυτήν και πρέπει να θανατωθεί για να διαφυλαχτεί η τάξη και η ισορροπία του συνόλου. Ο Δίας ζητάει το απόλυτο και το απαιτεί με αμείλικτη σκληρότητα. Επιπλέον, η επιβολή της ποινής του θανάτου από τον Δία, και συνεπώς η αδυναμία του να εξασφαλίσει την καθολικότητά τους, δείχνει ότι οι αξίες της αιδούς και της δίκης δεν είναι έμφυτες, γιατί δεν αποτελούσαν γνώρισμα της αρχικής ανθρώπινης φύσης και ότι ο σκληρός νόμος που τις επιβάλλει είναι «έργο του χρόνου, της πικρής πείρας και της ανάγκης». Ο άνθρωπος πρέπει να τις διδαχθεί και να καταβάλλει προσωπική προσπάθεια για να τις κάνει κτήμα του. Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται και στο μεταφρασμένο απόσπασμα. Η πολιτική αρετή κατά τον Πρωταγόρα είναι διδακτή και είναι υπόθεση τόσο της πόλης όσο και του ατόμου να την καλλιεργήσει. Γι αυτό και η κατοχή της απ όλους είναι αναγκαίος όρος για την ύπαρξη των πόλεων. Αυτό φαίνεται από την αυστηρότητα των ποινών που επιβάλλει η πολιτεία στους νέους στην περίπτωση που αυτοί δεν την κατέχουν. Αξίζει να σημειωθεί η ανιούσα κλιμάκωση που παρατηρείται στην αναφορά των ποινών. Η ποινή του θανάτου θεωρούνταν η πιο ελαφριά από τις σοβαρές ποινές και ακολουθούσε η εξορία, η δήμευση της περιουσίας και η συνολική καταστροφή του οίκου. Η διαβάθμιση αυτή αντανακλά τις ηθικές αντιλήψεις των αρχαίων. Η αξία της πατρίδας και της οικογένειας εκείνη την εποχή ήταν πολύ σημαντική. Η καταστροφή του οίκου, εκτός από γκρέμισμα του σπιτιού και ξεριζωμό της οικογένειας, περιελάμβανε και την στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων των απογόνων του ενόχου, κάτι ιδιαίτερα επώδυνο αν αναλογιστούμε τη σημασία που είχε τότε η συμμετοχή στα κοινά. Επομένως, με βάση τα παραπάνω -κατά το σκεπτικό του Πρωταγόρα - είναι αδιανόητο οι γονείς να διδάσκουν στους γιούς τους όλες τις άλλες γνώσεις,

9 που η άγνοια τους δεν επιφέρει ως ποινή τον θάνατο και να παραλείπουν να διδάσκουν την αρετή, η έλλειψη της οποίας επιφέρει τόσο βαριές ποινές. Β4. α Σωστό β Λάθος γ Λάθος δ Σωστό ε Λάθος Β5. λοχαγός: ἂγοντα ἀγαλλίασις: ἀγάλματα θρέψις : τροφάς βαθμίς : βωμούς ἂφιξις: ἱκανή ὀχυρός : ἒχοντες διάδημα: ὑποδέσεις νεογνός: γένοιντο ὀλέθριος : ἀπώλλυντο δεισιδαίμων : δείσας

10 ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ.1 Από τη μια, λοιπόν, οι ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων ήταν τέτοιες και οι παλαιότερες και όσες δημιουργήθηκαν αργότερα. Από την άλλη, όσοι αφοσιώθηκαν σ αυτές (ναυτικές δυνάμεις) απέκτησαν δύναμη όμως όχι λιγότερη (μεγαλύτερη) με τα χρηματικά έσοδα και με την κυριαρχία (εξουσία) προς τους άλλους. Διότι καθώς επιτίθονταν κυρίευαν τα νησιά και περισσότερο όσοι δεν κατείχαν μόνιμη χώρα (γη) και στην ξηρά δεν έγινε κανένας πόλεμος απ όπου (από τον οποίο) συγκεντρώθηκε σε κάποιους δύναμη. Όλοι (οι πόλεμοι), όσοι βέβαια έγιναν, πραγματοποιήθηκαν εναντίον των γειτόνων του καθενός ξεχωριστά και οι Έλληνες δεν έκαναν εκστρατείες σε ξένες χώρες πολύ μακριά από τη δική τους με σκοπό την καταστροφή των άλλων. Διότι δεν έγιναν υπήκοοι στις μεγαλύτερες πόλεις ούτε οι ίδιοι πάλι έκαναν κοινές εκστρατείες από ισότιμη θέση. Γ2. ἦν: ἔσται ἐλαχίστην: ἐλάττοσι(ν) προσσχόντες: πρόσσχωμεν ἐπιπλέοντες: ἐπιπλεῖτε κατεστρέφοντο: κατεστράφθω μάλιστα: μάλα διαρκῆ: διαρκές ἐκδήμους: ἐκδήμοις οὐδείς: οὐδεμιᾶς ἐξῇσαν: ἐξελθεῖν Γ3α. τά ναυτικά : υποκείμενο στο (ρ) ἦν (αττική σύνταξη) αὐτοῖς : αντικείμενο στη μετοχή προσσχόντες ἂλλων : γενική αντικειμενική στο ἀρχῇ ἐπί καταστροφῇ : εμπρόθετος του σκοπού στο ἐξῇσαν ὑπήκοοι : επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο ξυνειστήκεσαν (βάσει της σημασίας του ρήματος στο συγκεκριμένο απόσπασμα)

11 Γ3β. 1) ἅπαντες γιγνώσκουσι ὅτι ἰσχύν δέ περιποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς. (με ειδική πρόταση) 2) ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχύν δέ περιποιησαμένους ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς. (με κατηγορηματική μετοχή) 3) ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχύν δέ περιποιήσασθαι οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς. (με ειδικό απαρέμφατο)