Κωνσταντίνος Λακάκης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Α.Π.Θ.

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης ΑΕΙ για την Επικαιροποίηση Γνώσεων Αποφοίτων ΑΕΙ: Σύγχρονες Εξελίξεις στις Θαλάσσιες Κατασκευές Α.Π.Θ. Πολυτεχνείο Κρήτης Καθορισμός ΑΟΖ Χωρικός Προσδιορισμός Κωνσταντίνος Λακάκης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Α.Π.Θ. lakakis@civil.auth.gr 1

Σκοπός Η παρουσίαση αυτή έχει σκοπό: 1. Να αναλύσει σε θεωρητικό επίπεδο τις αρχές που διέπουν την ΑΟΖ. 2. Να παρουσιάσει, περιληπτικά, τη σχέση της με άλλες αντίστοιχες γεω- χωρικές οντότητες, όπως η υφαλοκρηπίδα και η αιγιαλίτιδα ζώνη. 3. Να παρουσιάσει περιληπτικά τις βασικές μεθόδους οριοθέτησης της ΑΟΖ. 4. Να παρουσιάσει πολύ περιληπτικά κάποιες μελέτες περιπτώσεων (case studies), με έμφαση στο χωρικό προσδιορισμό της ΑΟΖ της Κύπρου. 2

Εισαγωγή (1) Η Αποκλειστικήή Οικονομικήμ ή Ζώνη η (ΑΟΖ) αποτελεί μια σχετικά νέα και σημαντική εξέλιξη του Δικαίου της Θάλασσας, κυρίως σε οικονομικό, αλλά και γεωπολιτικό επίπεδο, αν και τα περισσότερα κράτη σε παγκόσμιο επίπεδο δεν την έχουν ακόμη οριοθετήσει. Σύμφωνα με τη Νέα Συμφωνία του Δικαίου της Θάλασσας (1982), κάθε παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να διακηρύξει την ΑΟΖ της, μέχρι τα 200 ναυτικά μίλια, εφόσον βέβαια υπάρχει ελεύθερος ωκεανός, αλλιώς η ΑΟΖ φθάνει μέχρι τη μέση γραμμήήτημέσηαπόσταση, μεταξύ αυτής και της απέναντι χώρας, από τη γραμμή βάσεως από την οποία μετριέται η Αιγιαλίτιδα Ζώνη. 3

Εισαγωγή (2) Συμπληρωματικά μ στη Νέα Συμφωνία του Δικαίου της Θάλασσας, προβλέπεται ότι οι παράκτιες πολιτείες και τα νησιά, εκτός των βραχονησίδων που δεν μπορούν να συντηρήσουν οικονομική ζωή, έχουν δικαίωμα 12 ναυτικών μιλίων για Αιγιαλίτιδα Ζώνη και 200 ναυτικών μιλίων για Α.Ο.Ζ. Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι, ενώ τα δικαιώματα του κράτους στην υφαλοκρηπίδα υπάρχουν εξ αρχής και αυτοδικαίως, τα δικαιώματα επί της ΑΟΖ αποκτώνται μόνο κατόπιν κήρυξής της από το παράκτιο κράτος. 4

Εισαγωγή (3) Στην ΑΟΖ το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα για την έρευνα, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και την διαχείριση των ζώντων και μη πόρων του βυθού, της θαλάσσης, του υπεδάφους και των υπερκειμένων υδάτων (καθώς και της οικονομικής δραστηριότητος) (ρευμάτων, εξέδρων, καλωδίων, προστασία περιβάλλοντος). 5

Ιστορική Εξέλιξη (1) Το 1969 ησοβιετικήένωσημετάτηνσύλληψητωνσκαφώντης, τα οποία προορίζονταν για αλιεία, από τα Λατινοαμερικάνικα κράτη με την πρόφαση ότιεισήλθανστηνζώνητων200 ναυτικών μιλιών, πρότεινε στις ΗΠΑ να γίνει ειδική συνδιάσκεψη ώστε να επισημοποιηθούν τα 12 ν.μ σανόριογια την ζώνη αλιείας. Η πρόταση της Σοβιετικής Ένωσης κατατέθηκε και υπήρξε η βάση για την δημιουργία της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Ένα χρόνο αργότερα, στις 8 Μαΐου 1970 τα κράτη της Λατινικής Αμερικής διεκδίκησαν τα δικαιώματα στη θάλασσα μέχρι τα 200 ν.μ με συνέπεια την διακήρυξη του Μοντεβιδέο (Ουρουγουάη) περιλαμβάνοντας αρχές για το δίκαιο της θάλασσας, με σημαντικότερη την ελευθερία ναυσιπλοΐας και υπερπτήσης των κρατών που είχαν υπογράψει. Λίγους μήνες αργότερα, τον Αύγουστο μια νέα διακήρυξη, της Λίμα (Περού), ήρθε να συμπληρώσει κάποιες ατέλειες της παραπάνω με την συμμετοχή 20 κρατών σε αντίθεση με τα 9 τηςδιακήρυξηςτουμοντεβιδέο. Σε γενικές γραμμές τηνεποχή αυτή τα κράτη κατηγοριοποιούνταν σε δύο ομάδες, αυτά που ταύτισαν στα 200 ν.μ την αιγιαλίτιδα ζώνη τους και αυτά που ήθελαν δύο ζώνες, μία των 12 ν.μ της αιγιαλίτιδας και μία μέχρι τα 200 ν.μ. Τον Ιανουάριο του 1971 στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα με πρόταση της Κένυας εισήχθηκε η έννοια της οικονομικής ζώνης. Με δύο ακόμη συναντήσεις σε Καζαμπλάνκα και Αντίς Αμπέμπα την ίδια χρονιά μπήκαν και οι Αφρικανικές χώρες στην πολιτική για το θέμα της ζώνης φτάνοντας στην επόμενη χρονιά 16 Αφρικανικές χώρες να υπογράψουν στη Γιαουντέ του Καμερούν για την οικονομική ζώνη, στην οποία θα είχαν αποκλειστική δικαιοδοσία και εκμετάλλευση των πόρων. 6

Ιστορική Εξέλιξη (2) Η Βενεζουέλα ήτανε η χώρα η οποία έκανε το επόμενο βήμα κάνοντας πρόταση στην Ενισχυμένη Υποθαλάσσια Επιτροπή τον Αύγουστο του 1971 για την οικονομική ζώνη με την υποστήριξη της Γκάνας και Γαλλίας. Το 1972 ήτανε μια σημαντική χρονιά καθώς στην 13η Σύνοδο της Αφροασιατικής Επιτροπής η Κένυα με πρόταση της για τον θεσμό της ΑΟΖ έκανε το πρώτο βήμα και όπως φάνηκε στα επόμενα χρόνια διατηρήθηκε και πήρε τον τίτλο αυτό. Εισήγαγε εκτός από τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους αλλά και της διεθνούς κοινότητας. Στις 2 Ιουλίου 1973 στην Αντής Αμπέμπα επαναλήφθηκε η πρόταση της Κένυας στην Ενισχυμένη Υποθαλάσσια Επιτροπή καθιερώνοντας την έννοια της «αποκλειστικής οικονομικής ζώνης». Η ένατη σύνοδος της Γενικής Συνδιάσκεψης έλαβε χώρα το 1980, δίνοντας κυριαρχικά δικαιώματα για έρευνα, εκμετάλλευση, διοίκηση και διατήρηση των φυσικών αποθεμάτων. Η σύμβαση του 1982 με το άρθρο 55 έφερε την ΑΟΖ στην τελική της μορφή, και ειδικότερα το 5ο ΜέροςτηςΣύμβασηςτουMontego Bay (Jamaica). Τα είκοσι άρθρα (55-75) αναλύουν το νέο καθεστώς καταγράφοντας τις αρχές αυτής της πολύ σημαντικής ζώνης, από οικονομικής πλευράς, των κρατών. 7

Ορισμοί Αιγιαλίτιδα Ζώνη Αιγιαλίτιδα Ζώνη είναι η ζώνη θάλασσας που είναι παρακείμενη στην ακτή, πέραν από την ξηρά και τα εσωτερικά χωρικά ύδατα, πάνω στην οποία το κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία. Η κυριαρχία αυτή εκτείνεται στον εναέριο χώρο πάνω από την Αιγιαλίτιδα Ζώνη, όπως και στο βυθό και στο υπέδαφος. ΗΣύμβασητου1982 για το Νόμο της Θάλασσας αναφέρει: 'Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το πλάτος της Αιγιαλίτιδας Ζώνης μέχρι το όριο των 12 Ναυτικών Μλί Μιλίων, μετρημένη σύμφωνα με τα καθοριζόμενα στη Σύμβαση αυτή" 8

Ορισμοί Υφαλοκρηπίδα Η Υφαλοκρηπίδα είναι τμήμα του παράκτιου βυθού της θάλασσας. Ο ορισμός της κατά τη γεωλογία είναι το τμήμα το οποίο αποτελεί την ομαλή προέκταση της ακτής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ως το σημείο στο οποίο αυτή διακόπτεται απότομα. Η υφαλοκρηπίδα διακόπτεται εκεί όπου ο βυθός αποκτά απότομη κλίση 30-45 ο. Το τμήμα με την απότομη κλίση ονομάζεται υφαλοπρανές. Το μήκος της υφαλοκρηπίδας ποικίλλει ανάλογα με τη μορφολογία της κάθε περιοχής. Στη βάση του υφαλοπρανούς βρίσκεται το ηπειρωτικό ανύψωμα και από τα 2.500 μ. βάθος και πέρα αρχίζει η ωκεάνια άβυσσος. Υφαλοκρηπίδα, υφαλοπρανές και ηπειρωτικό ανύψωμα συναποτελούν το υφαλοπλαίσιο. Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Έτσι σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982 του ανήκουν τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους του βυθού, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού, καθώς και οι ζώντες οργανισμοί του βυθού που ανήκουν στα καθιστικά είδη (είδη που δεν μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό). Τα παράκτια αυτά δικαιώματα του κράτους τού ανήκουν αυτοδικαίως. Τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας δεν αφορούν και δεν επηρεάζουν το καθεστώς των υπερκειμένων υδάτων. Στην πράξη εφόσον η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται ως τα 200 ν.μ., τα υπερκείμενα ύδατα θα ανήκουν στην αποκλειστική οικονομική ζώνη του παρακτίου κράτους. Πέραν των 200 ν.μ. από την ακτή τα ύδατα αποτελούν την ανοιχτή θάλασσα, στην οποία ισχύει η ελευθερία των θαλασσών. Για την οριοθέτηση των επικαλυπτομένων Χωρικών Υδάτων (υφαλοκρηπίδας) υιοθετήθηκε και εδώ η αρχή της Μέσης Γραμμής με ελάχιστες μόνον εξαιρέσεις. 9

Ορισμοί Αποκλειστική ή Οικονομική μ ή Ζώνη η (ΑΟΖ) Παρότι η ιδέα της επέκτασης των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους πέρα από τα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης και της υφαλοκρηπίδας δεν είναι νέα, η έμφαση για τη δημιουργία Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) δόθηκε από τα κράτη εκείνα που δεν είχαν υφαλοκρηπίδα υπό γεωλογική έννοια, επειδή στα κράτη αυτά η απόκλιση του βυθού είναι πολύ μεγάλη σε μικρή απόσταση από τις ακτές τους. Το πλάτος της ΑΟΖ εξαρτάται από την αιγιαλίτιδα ζώνη που έχει καθορίσει το παράκτιο κράτος. Αν για παράδειγμα ένα κράτος καθόρισε την αιγιαλίτιδα ζώνη του στα 8 ν.μ τότεηαοζθαείναι192 ν.μ, ενώ αν καθορίστηκε στα 12 ν.μ τότε η ΑΟΖ θα έχει πλάτος 188 ν.μ. Αυτό σημαίνει πως για να βρούμε την ΑΟΖ ενός παράκτιου κράτους αφαιρούμε από τα 200 ν.μ την αιγιαλίτιδα ζώνη που έχει αυτό ορίσει. Σύμφωνα με το άρθρο 57, χρειάζεται ειδική διακήρυξη για την θέσπιση της ΑΟΖ από το κράτος και αυτό έχει και το δικαίωμα να καθιερώσει μικρότερη ΑΟΖ από τα 200 ν.μ. Στην περίπτωση που οι ΑΟΖ επικαλύπτονται, οι χώρες που διεκδικούν την περιοχή οφείλουν να ορίσουν από κοινού τα θαλάσσια σύνορα τους με δεδομένο ότι κάθε σημείο εντός της επικαλυπτόμενης περιοχής βρίσκεται στη δικαιοδοσία της εγγύτερης χώρας. 10

Καθορισμός των ορίων της ΑΟΖ Μέση Γραμμή και Δίκαια Κρίση Ένα σημείο το οποίο μπορεί να δημιουργήσει ασάφειες οι οποίες θα απαιτούσαν μάλλον «πολιτικού τύπου προσεγγίσεις». Πρόκειται, για το άρθρον 74, στο οποίο η νέα Σύμβαση (1982) προβλέπει σύναψη Συμφωνίας «συμφώνως προς το διεθνές Δίκαιον, όπως αυτό καθορίζεται στο άρθρο 38 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου, προς τον σκοπό κατάληξης σε δίκαια (επιεική) λύση». Η «δημιουργική ασάφεια» λοιπόν, την οποίαν φαίνεται να επικαλούνται ορισμένοι αναλυτές, προκύπτει ακριβώς εδώ. Στο πλαίσιο αυτό όμως, εμπεριέχεται και η μέθοδος χαράξεως της Μέσης Γραμμής-Μέσης Αποστάσεως, ηοποίαήδηέχει αποτελέσει απολύτως πρόσφατο νομικό προηγούμενο στις περιπτώσεις χαράξεως ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και των γειτονικών της παρακτίων χωρών. Η συμφωνία βασίζεται στη διεθνώς αποδεκτή αρχή της μέσης γραμμής και τους όρους της Συμβάσεως του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θαλάσσης. Γραμμές Βάσης Για την μέτρηση της ΑΟΖ ακολουθούνται ίδιες διαδικασίες όπως για την μέτρηση της αιγιαλίτιδας ζώνης. Για να προσδιοριστεί ακριβώς η έκταση της ΑΟΖ πρέπει, συνεπώς, να χαραχθούν οι γραμμές βάσης και η έκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης. Οι γραμμές βάσης ορίζονται από το εσωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης, υπάρχουν μέθοδοιτιςοποίεςμπορείτοκράτοςναεπιλέξει, ή να κάνει συνδυασμό αυτών για τον καθορισμό τους. Ηφυσικήακτογραμμήείναι η γραμμή που εφάπτεται η θάλασσα με την ξηρά αλλά δεν είναι πάντοτε σταθερή καθώς επηρεάζεται από την παλίρροια, η οποία δημιουργεί μέγιστη πλήμμη ή στην αντίθετη περίπτωση κατώτατη ρηχία. Στην περίπτωση της Κύπρου και της Ελλάδας δεν υπάρχει όμως τέτοιο πρόβλημα γιατί η παλίρροια είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η μέθοδος των ευθειών γραμμών βάσης εφαρμόστηκε το 1951 για πρώτη φορά για την διαφορά μεταξύ Αγγλίας Νορβηγίας για την αλιεία. Με την απόφαση αυτή έγινε αποδεκτό ότι σε περίπτωση όπου η εφαρμογή της φυσικής ακτογραμμής ήταν περίπλοκη θα χρησιμοποιούσαν νοητές γραμμές κατά μήκος των ακτών των κρατών. 11

Μέθοδοι Χάραξης ΑΟΖ Για την χάραξη της ΑΟΖ, σύμφωνα με την Σύμβαση των Η.Ε για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, δεν είναι υποχρεωτικό να ακολουθεί το κράτος μια συγκεκριμένη μέθοδο χάραξης του εξωτερικού της ορίου. Οι μέθοδοι αυτοί είναι αυτοί που χρησιμοποιούνται για την χάραξη του εξωτερικού ορίου της αιγιαλίτιδας ζώνης (Διεθνές Δικαστήριο για την Αγγλονορβηγική υπόθεση αλιείας του 1955). Μέθοδος της παράλληλης χάραξης Στην μέθοδο αυτή η χάραξη είναι μια παράλληλη γραμμή η οποία ακολουθεί την ακτή του κράτους και εφαρμόζεται κυρίως σε ακτές που είναι συνεχής. Η ακτή και η παράλληλη της δημιουργούν μια θαλάσσια περιοχή η οποία εξαρτάται από το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης που ορίζει το κράτος, που είναι το εσωτερικό όριο της ΑΟΖ και από αυτό χαράσσεται το εξωτερικό της όριο. Μέθοδος της πολυγωνικής χάραξης Στην μέθοδο αυτή η χάραξη γίνεται με ευθείες παράλληλες προς τις γραμμές βάσης οι οποίες ενώνουν τα ακρωτήρια του κράτους και με βάση αυτές δημιουργείται και το εξωτερικό όριο της ΑΟΖ. Μέθοδος του ημικυκλίου Στην μέθοδο αυτή επιλέγονται συγκεκριμένα σημεία της ακτής (όχι όλη η ακτή) και χρησιμοποιούνται για την χάραξη της γραμμής. Τα σημεία αυτά έχουν απόσταση από την ακτή όσο το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης το οποίο όρισε το κράτος. Με κέντρο το καθένα από αυτά και με ακτίνα ίση με το πλάτος της αιγιαλίτιδας χαράσσονται οι περιφέρειες κύκλων που τέμνονται μεταξύ τους σε δύο σημεία. Όταν ενωθούν τα σημεία τομής δύο κύκλων με τόξο είναιτοεξωτερικό όριο της ΑΟΖ. 12

Μεσόγειος και ΑΟΖ Ημίκλειστη Θάλασσα (1) Μιλώντας για την θάλασσα της Μεσογείου πρέπει να αναφερθούμε σε κάποιες έννοιες οι οποίες την κάνουν να έχει ιδιαίτερη σημασία για τον καθορισμό των ορίων της ΑΟΖ. Σύμφωνα με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 υπάρχει ο όρος Ημίκλειστη Θάλασσα η οποία χαρακτηρίζει την Μεσόγειο. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε θάλασσα η οποία έχει έξοδο στον ωκεανό (στην περίπτωση της Μεσογείου ο Βόρειος Ατλαντικός ωκεανός από το Στενό του Γιβραλτάρ). Εμφανίζεται για πρώτη φορά στη Σύμβαση του 1982 για να βοηθήσει στην επίτευξη συνεργασίας μεταξύ των κρατών σε κλειστές και ημίκλειστες θάλασσες. Όπως έχει εκτιμηθεί υπάρχουν 40 ημίκλειστες θάλασσες όπως η Μεσόγειος. Άρθρο 122 «Για τους σκοπούς της παρούσας Σύμβασης κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα σημαίνει κόλπο, λεκάνη ή θάλασσα που περιβάλλεται από δύο ή περισσότερα κράτη και που συνδέεται με άλλη θάλασσα ή άλλο ωκεανό με στενό δίαυλο, ή που αποτελείται καθ ολοκληρίανήκυρίωςαπόχωρικέςθάλασσεςήτιςαποκλειστικές οικονομικές ζώνες δύο ή περισσότερων παράκτιων κρατών» 13

Μεσόγειος και ΑΟΖ Ημίκλειστη Θάλασσα (2) Όπως αναφέρθηκε, η Μεσόγειος είναι μια ημίκλειστη θάλασσα, αλλά αυτό δεν προκαλεί προβλήματα στις διαδικασίες και μεθόδους οριοθέτησης των ΑΟΖ ανάμεσα σε απέναντι και όμορα κράτη. ΗΣύμβασητωνΗ.Ε για το δίκαιο της θάλασσας (άρθρο 74) προτρέπει την ανάπτυξη των σχέσεων των μεσογειακών κρατών σε θέματα συνεργασίας με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, μέσω περιφερειακής οργάνωσης με σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης. Η συνεργασία που αναφέρεται είναι σε θέματα: Διαχείρισης, έρευνας και εκμετάλλευσης των ζωντανών πόρων Συντονισμού για προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος Επιστημονικής έρευνας Συνεργασία με διεθνής οργανισμούς Τα κράτη της Μεσογείου αναγκάστηκαν, όπως και πολλά κράτη, να συμβιβαστούν με τα νέα περιορισμένα σύνορα τους στο θαλάσσιο χώρο με τις νέες διευρυμένες σε επίπεδο έκτασης επιταγές της Σύμβασης του 1982 αναφορικά με τις ζώνες εθνικής δικαιοδοσίας. Την ίδια χρονιά υιοθετήθηκε από τα κράτη για πρώτη φορά η αρχή της ΑΟΖ και η έρευνα ακολούθως για μεθόδους οριοθέτησης μεταξύ τους καθώς οι δύο απέναντι πλευρές (Ευρωπαϊκά και Αφρικανικά κράτη) δεν απέχουν περισσότερο από 400ν.μ. Αυτό σημαίνει ότι η Μεσόγειος στο σύνολο της διαμοιράστηκε ανάλογα στα παράκτια κράτη. Στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο, όμως, το κλίμα δεν ήταν ευνοϊκό από τα κράτη για επίτευξη συμφωνίας για καθορισμό των ΑΟΖ, παρά την πιεστική παρέμβαση για συνεργασία από τις αρχές της Σύμβασης του 1982 για οριοθέτηση. 14

Μεσόγειος και ΑΟΖ Ημίκλειστη Θάλασσα (3) ΗΤουρκία, αν και δεν υπέγραψε αλλά και ούτε επικύρωσε τη Σύμβαση τουοηεγιατοδίκαιοτηςθάλασσας, υιοθέτησε στα τέλη του 1986 ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και ήρθε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Αργότερα άρχισε συνομιλίες με την Βουλγαρία και την Ρουμανία για το ίδιο θέμα και ήρθε σε παρόμοια συμφωνία που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς. Έτσι, ενώ η Τουρκία έχει προχωρήσει σε συνεργασία με ορισμένα κράτη στην οριοθέτηση της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα μιας "κλειστής ή ημίκλειστης θάλασσας", όπως και η Μεσόγειος αρνείται να πράξει το ίδιο και στη Μεσόγειο, τη στιγμή που η ίδια δημιούργησε προηγούμενο στη Μαύρη Θάλασσα. Παράλληλα, η Τουρκία είναι έτοιμη να δημιουργήσει μια ΑΟΖ στην Μεσόγειο αγνοώντας τις διατάξεις της Διεθνούς Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να δημοσιεύσει έναν εντελώς απαράδεκτο χάρτη, που δί δείχνει ότι η Κύπρος αποτελείται λί από δύο κράτη και η αποκαλούμενη "νότιος" Κύπρος έχει μια περιορισμένη ΑΟΖ. Επιπλέον αρνούνται να δώσουν δικαιώματα ΑΟΖ στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα και με αυτή την οριοθέτηση παριστάνουν ότι έχουν θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο. Αό Ακόμη, η Τουρκία φαίνεται να έχει πλησιάσει τους Αιγυπτίους που μπορεί να αποδεχθούν μια τέτοια οριοθέτηση, η οποία δεν δίνει δικαιώματα ΑΟΖ στα ελληνικά νησιά Καστελόριζο και Στρογγύλη. 15

ΑΟΖ και Διαγράμματα Voronoi (1) Ένα σημαντικό εργαλείο για τον υπολογισμό της ΑΟΖ είναι τα διαγράμματα Voronoi. Όπως έχει ήδη αναφερθεί όταν δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ γειτονικών κρατών στο θέμα της ΑΟΖ, ηοριοθέτηση γίνεται με χρήση της αρχής της μέσης γραμμής και της ίσης απόστασης. Τα διαγράμματα Voronoi αποτελούν το μαθηματικό υπόβαθρο της μέσης γραμμής, αφού προσδιορίζουν το μέσο σημείο. Όταν εκφράζονται μαθηματικά και αλγοριθμικά σε γεωγραφικές περιοχές παρέχουν διαδοχικά τις κυψέλες των σημείων, τις κυψέλες των βραχονησίδων, τις κυψέλες των νησιών, τις γενικευμένες κυψέλες μη συνεκτικών περιοχών και την μέση γραμμή μεταξύ κρατών. Κατά συνέπεια, εφοδιάζουν την Χαρτογραφία μέσω του τοπολογικού πλαισίου τους με γεωπολιτικές γραμμές (ή και καμπύλες), οι οποίες ορίζουν φυσιολογικά τα όρια κρατών, δίχως να απαιτείται εξ αρχής μία συμφωνία συνόρων. Είναι γεγονός όμως ότι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δεν αναγνωρίζει επίσημα της χρήση των διαγραμμάτων Voronoi, καθώς κρίνει ότι η κάθε περίπτωση πρέπει να εξετάζεται ξεχωριστά, γιατί δεν θέλει να αποκλείσει το ενδεχόμενο διακρατικής συμφωνίας. Βεβαίως, ακόμα και αν το Διεθνές Δικαστήριο κρίνει αυτή τη μέθοδο ως εθιμική και δεν δέχεται επίσημα την εφαρμογή της, είναι σίγουρο ότι πρόκειται για μια γεωμετρικάά δίκαιη τεχνική υπολογισμού της ΑΟΖ. 16

ΑΟΖ και Διαγράμματα Voronoi (2) Με τα διαγράμματα Voronoi διαιρείται ένας χώρους σε ορισμένους υποχώρους μέσω της εξής διαδικασίας: Αρχικά καθορίζεται ένας πεπερασμένος αριθμός σημείων εντός του υπό εξέταση χώρου. Στην συνέχεια με βάση την αρχή της μέσης γραμμής καθορίζονται περιφέρειες γύρω από το κάθε σημείο εισαγωγής που αποτελείται από όλα τα σημεία πλησιέστερα στο εν λόγω σημείο από ό, τι σε οποιοδήποτε άλλο. Μαθηματικός ορισμός διαγραμμάτων Voronoi «Έστω S ένα σύνολο σημείων στον χώρο. Το διάγραμμα α Voronoi του συνόλου S είναι µία διαμέριση του χώρου σε κυψέλες, όπου κάθε µία από αυτές περιλαμβάνει το σύνολο των σημείων που βρίσκονται πιο κοντά σε κάθε ένα από τα σημεία του S. Συμβολίζουμε µε Vor(S i ) την κυψέλη που ορίζει το σημείο S i S, και µε Vor(S) το σύνολο όλων των Voronoi κυψελών. Επίσης θα ονομάζουμε το σημείο στο οποίο ορίζεται η κυψέλη, γεννήτορα της. Το χαρακτηριστικό των κυψελών Voronoi είναι ότι πρόκειται για κυρτά πολύεδρα.» Δηλαδή: Vor(S i )={x 3 : S k S i S, d(x, S i ) d(x, S k )} Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες περιπτώσεις υπολογισμού της ΑΟΖ με την χρήση διαγραμμάτων Voronoi. Για τους υπολογισμούς χρησιμοποιήθηκε συγκεκριμένο πρόγραμμα, περιορισμένων δυνατοτήτων (δέχεται μόνο 24 σημεία), έτσι οι περιοχές που εξετάστηκαν είναι μικρές και τα αποτελέσματα είναι σχετικώς χοντροειδή. 17

ΑΟΖ και Διαγράμματα Voronoi (Παραδείγματα) ρ Το Παράδειγμα της Α.Ο.Ζ. της Μάλτας Με την συγκεκριμένη εφαρμογή φαίνεται στην πράξη η ισχυρή επιρροή των νησιών στην Α.Ο.Ζ. Στο πρόγραμμα εισήχθη ο χάρτης της περιοχής της Μεσογείου γύρω από την Μάλτα και στην συνέχεια τα εξής χαρακτηριστικά σημεία των ακτογραμμών: A-B: Μάλτα C-H: Ιταλία I-N: Τυνησία O-W: Λιβύη Z: Ελλάδα Το πρόγραμμα με τη χρήση των κατάλληλων εντολών δημιουργεί τις κυψέλες Voronoi. Ενώνοντας στην συνέχεια τα όρια κυψελών των σημείων των ακτογραμμών που ανήκουν σε διαφορετικά κράτη προκύπτει η Α.Ο.Ζ. της Μάλτας, η οποία όπως είναι προφανές είναι τεράστια σε σχέση με το μέγεθος της χώρας. 18

ΑΟΖ και Διαγράμματα Voronoi (Παραδείγματα) ρ Το Παράδειγμα της Α.Ο.Ζ. της Βραχονησίδας Rockall Η συγκεκριμένη βραχονησίδα αποτελεί βρετανικό έδαφος και βρίσκεται στον θαλάσσιο χώρο μεταξύ Ιρλανδίας και Ισλανδίας, με έκταση λιγότερο από 1km 2. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο υπολογισμός της Α.Ο.Ζ. της Βρετανίας με την βοήθεια των διαγραμμάτων Voronoi όταν : 1. Συνυπολογίζεται ηα.ο.ζ. του Rockall στην ΒρετανικήΑ.Ο.Ζ. 2. Ισχύει η επικύρωση της UNCLOS σχετικά με τις βραχονησίδες και επομένως το Rockall δεν δικαιούται Α.Ο.Ζ. Αφού εισήχθη ο χάρτης της ευρύτερης ρης περιοχής γύρω από τη βραχονησίδα Rockhall και στην συνέχεια τα σημεία των ακτογραμμών με τα εξής χαρακτηριστικά χρώματα: Μπλε σημεία: Μεγάλη Βρετανία Κίτρινα σημεία: Ιρλανδία Πράσινα σημεία: Ισλανδία Κόκκινα σημεία: Νήσοι Φερόες (Δανία) Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι αν η Μεγάλη Βρετάνια καταφέρει να εγκαταστήσει μόνιμο πληθυσμό στην βραχονησίδα (π.χ. μια μικρή στρατιωτική μονάδα), ) τότε θα έχει σοβαρές πιθανότητες να επεκτείνει σημαντικά τα θαλάσσια σύνορα της, περιορίζοντας τα αντίστοιχα ιρλανδικά. 19

ΑΟΖ και Διαγράμματα Voronoi (Παραδείγματα) ρ Το Παράδειγμα της Α.Ο.Ζ. στη Θάλασσα Μποφώρ Μετά από δυο παραδείγματα νησιώτικων περιοχών, σκόπιμη είναι η εφαρμογή των διαγραμμάτων Voronoi και στις ακτές μιας ηπειρωτικής περιοχής. Ως τέτοια επιλέχτηκε η περίπτωση της θάλασσας Μποφώρ, η οποία βρίσκεται στα σύνορα των Η.Π.Α. και του Καναδά, και αποτελεί μέχρι και σήμερα «μήλο της έριδος» μεταξύ των δυο κρατών. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην συγκεκριμένη περιοχή υπάρχουν κοιτάσματα πετρελαίου, γεγονός που επιβραδύνει τις διαδικασίες ορισμού θαλάσσιων συνόρων. Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενη ενότητα ο υπολογισμός της Α.Ο.Ζ. με διαγράμματα Voronoi αποτελεί μια άτυπη αλλά δίκαιη λύση και για την συγκεκριμένη περίπτωση. Επειδή όμως το ζήτημα είναι λεπτό, λόγω των κρατικών συμφερόντων αυτών των δυο όμορων κρατών, γιαναέχειβάσηημέθοδοςχρειάζεταιηχρήση πάρα πολλών και πυκνών σημείων, έτσι ώστε να περικλείουν με ακρίβεια τις ακτογραμμές των δυο κρατών. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης εφαρμογής και ακολουθώντας την ίδια διαδικασία με τις προηγούμενες εφαρμογές, προκύπτει το εικονιζόμενο θαλάσσιο σύνορο. Με τα κόκκινα σημεία Α-Μ συμβολίζεται η ακτογραμμή του Καναδά και με ταμπλε Ο-Ζ η ακτογραμμή των Ηνωμένων Πολιτειών. 20

Ο καθορισμός της ΑΟΖ στην Κύπρο Η Κύπρος θεωρείται νέα χώρα στον τομέα της εξερεύνησης και εκμετάλλευσης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι τελευταίες μελέτες δείχνουν μια αξιοσημείωτη ποσότητα γεωφυσικών δεδομένων, τα οποία σε συνδυασμό τη γεωγραφική θέση της Κύπρου καθιστούν το νησί πρώτης κατηγορίας προορισμό για εξερεύνηση υδρογονανθράκων Η αρμόδια αρχή, η οποία είναι υπεύθυνη για όλες τις σχετικές διαδικασίες για τις ΑΟΖ και τους υδρογονάνθρακες είναι η Υπηρεσία Ενέργειας του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού. Οι δραστηριότητες εξερεύνησης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Κυπριακή Δημοκρατία διέπονται από τον Νόμο του 2007 (Νο.4(Ι)/3007) περί υδρογονανθράκων και τους Κανονισμούς Υδρογονανθράκων του 2007 και 2009 (No.51/2007 and No.113/2009). Το νομικό πλαίσιο ισχύει στα χωρικά ύδατα, την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι δραστηριότητες Υδρογονανθράκων είναι αντικείμενο των γενικών κυπριακών νόμων και κανονισμών για περιβαλλοντική προστασία, υγιεινή και ασφάλεια. ΗΚύπροςείναιμέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έτσι, η οδηγία της για τη χορήγηση και χρήση αδειών για αναζήτηση, εξερεύνηση και παραγωγή (Οδηγία 94/22/EC) και άλλη σχετική νομοθεσία ισχύουν για τις δραστηριότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου στην ανοικτή θάλασσα της Κύπρου. Στις 12 Δεκεμβρίου 1988, η Κύπρος προχώρησε στην επικύρωση της Σύμβασης του ΟΗΕ για το δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS 82). 21

Η Οριοθέτηση της Κυπριακής ΑΟΖ με την Αίγυπτο Το Φεβρουάριο του 2003 η Κύπρος υπέγραψε συμφωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖμετηνΑίγυπτο. Η οριοθέτηση της ΑΟΖ της Κύπρου έχει συμφωνηθεί και υπογράφτηκε από την Αραβική Δημοκρατία της Αιγύπτου, βασισμένη στην αρχή της μέσης γραμμής και σύμφωνα με τις διατάξεις της UNCLOS 82. ΗΚυπριακή Δημοκρατία και η Αραβική Δημοκρατία της Αιγύπτου υπέγραψαν και Συμφωνία- Πλαίσιο λαμβάνοντας υπόψη την ανάπτυξη πόρων υδρογονανθράκων στη μέση γραμμή. Τα κύρια σημεία που υπογράφηκαν είναι: Συμφωνία οριοθέτησης της ΑΟΖ (2003) Συμφωνία Πλαίσιο για κοινή εκμετάλλευση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων ρ που εκτείνονται εκατέρωθεν της Μέσης Γραμμής (2006) Συμφωνία Εμπιστευτικότητας (2006) Συμφωνία εδάφους υπεδάφους. Στη συμφωνία των δύο κρατών περιλαμβάνονται και τα παρακάτω άρθρα. Στο άρθρο 1 περιγράφεται η μέση γραμμή και δυνατότητες για επανακαθορισμό της σύμφωνα με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών. Στο άρθρο 2 ορίζεται ότι σε περίπτωση που οι φυσικοί πόροι της μίας ΑΟΖ εκτείνονται και στην άλλη οι δύο πλευρές θα πρέπει να συμφωνήσουν για την εκμετάλλευση τους. Το άρθρο 3 αναφέρει πως σε περίπτωση που ένα από τα δύο κράτη επιχειρήσει να οριοθετήσει ΑΟΖ με ένα τρίτο κράτος που σχετίζεται με τα 8 σημεία της μέσης γραμμής θα πρέπει να συμβουλευτεί την άλλη πλευρά. 22

Η Οριοθέτηση της Κυπριακής ΑΟΖ με το Ισραήλ Τον Δεκέμβριο του 2010 ακολούθησε η υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης του Ισραήλ για να ενισχύσουν τους δεσμούς καλής γειτονίας και συνεργασίας τους. Με βάση τις πρόνοιες για τις ΑΟΖ της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) κατέληξαν σε συμφωνία, ηοποίαπεριλαμβάνει5 άρθρα. Στο πρώτο άρθρο γίνεται αναφορά στην οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών με την αρχή της Μέσης Γραμμής και τον ορισμό αυτής με 12 σημεία. Τα σημεία αυτά μπορούν να αναθεωρηθούν ή να τροποποιηθούν από μελλοντική συμφωνία των κρατών. Όμοια με την συμφωνία Κυπριακής Δημοκρατίας και Αιγύπτου στο άρθρο 2 ορίζεται ότι σε περίπτωση που οι φυσικοί πόροι της μίας ΑΟΖ εκτείνονται και στην άλλη οι δύο πλευρές θα πρέπει να συμφωνήσουν για την εκμετάλλευση τους και το άρθρο 3 αναφέρει πως σε περίπτωση που ένα από τα δύο κράτη επιχειρήσει να οριοθετήσει ΑΟΖ με ένα τρίτο κράτος που σχετίζεται με τα 12 σημεία της μέσης γραμμής θα πρέπει να συμβουλευτεί την άλλη πλευρά. Στα τελευταία δύο άρθρα αναφέρεται ότι οποιαδήποτε διαφορά προκύψει από την εφαρμογή της συμφωνίας πρέπει να γίνεται σε πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας και ότι η επικύρωση γίνεται σύμφωνα με τις συνταγματικές διαδικασίες της κάθε χώρας. Η συμφωνία με το Ισραήλ για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. 23

Η Οριοθέτηση της Κυπριακής ΑΟΖ με το Λίβανο Τον Ιανουάριο του 2007, η Κύπρος υπέγραψε συμφωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με το Λίβανο. Η συμφωνία βασίζεται στη διεθνώς αποδεκτή αρχή της μέσης γραμμής και τους όρους της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τα μέρη μρητης συμφωνίας καθώς και οι τελικές συντεταγμένες δεν έχουν ακόμη δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στην εικόνα που ακολουθεί φαίνεται η μέση γραμμή διαχωρισμού της ΑΟΖ μεταξύ τωνδύοχωρών. 24

Το ισχύον αποτέλεσμα Η Κυπριακή Δημοκρατία επικύρωσε την οριοθέτηση των ΑΟΖ με τις τρεις χώρες και η τελική περιοχή που προέκυψε καλύπτει περίπου 51000 km² και έχει χωριστεί σε 13 οικόπεδα. 25

Γεωπολιτικός Επίλογος της «γειτονιάς γ ς μας» (1) Η Ελλάδα κύρωσε τη Νέα Συμφωνία για το Δίκαιο της Θάλασσας από το 1995 και κατέθεσε τα σχετικά έγγραφα στον ΟΗΕ. ΗΤουρκία κατέθεσε δήλωση εναντίον της επικύρωσης της Ελλάδος, επιφυλασσόμενη των δικαιωμάτων της, πλην όμως, η δήλωση της Τουρκίας, δεν έγινε δεκτή και δεν καταχωρήθηκε. Από την άλλη πλευρά η Τουρκία κάνει χρήση του κανόνα για αιγιαλίτιδα ζώνη 12ν.μ. και για ΑΟΖ, στη Μαύρη Θάλασσα με τη Σοβιετική Ένωση, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, αποφεύγοντας όμως να υπογράψει τη νέα συμφωνία, με τη μέθοδο της μέσης γραμμής, Με τη νέα συμφωνία, πέραν όλων των άλλων καθιερώνεται το καθεστώς της διέλευσης των πολεμικών σκαφών από στενά της διεθνούς ναυσιπλοΐας και της πτήσεως αεροσκαφών υπεράνω των στενών αυτών. Η Ελλάδα διαπραγματεύεται αυτή τη στιγμή τον προσδιορισμό της ΑΟΖ της με την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Έχει δε διαπραγματευθεί και ορίσει την ΑΟΖ της και με την Αλβανία, πλην όμως η τελευταία ματαίωσε την εφαρμογή της εντελώς παράνομα, λόγω προσφυγής της αντιπολίτευσης της Αλβανίας στο ανώτατο δικαστήριο της Αλβανίας, όπου ισχυρίζεται ότι δήθεν δικαιούται μεγαλύτερη θαλάσσια έκταση. 26

Γεωπολιτικός Επίλογος της «γειτονιάς γ ς μας» (2) ΗΕλλάδαέχει15.000 χιλιόμετρα ακτές και όπως γίνεται αντιληπτό, ηαοζ της καταλαμβάνει τεράστια έκταση θαλασσίου χώρου, η εκμετάλλευση του οποίου μπορεί να στηρίξει την οικονομική ανάκαμψη της χώρας. Στην ΑΟΖ της Ελλάδος έχουν γίνει γεωλογικές και γεωφυσικές έρευνες από Αμερικανούς, Ρώσους και Γάλλους, με ενθαρρυντικές πληροφορίες και ήδη έχει αρχίσει η διαδικασία για την εκμετάλλευσή της, πλην όμως αυτή περιορίζεται εντός των ορίων της Ελληνικής Αιγιαλίτιδας ζώνης. Η Κύπρος, από την άλλη πλευρά, όπως απέδειξαν οι έρευνες, βρίσκεται στο κέντρο ενός πετρελαιοφόρου κοιτάσματος, και ήδη έχει παραχωρηθεί το οικόπεδο με το όνομα Αφροδίτη (Νο 12) στην Αμερικανo-Ισραηλινών οικονομικών συμφερόντων εταιρία Noble Energy International ltd, και στην Noble Energy, οι οποίες έχουν εγκατασταθεί και σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αρχίσουν την εκμετάλλευση της παραγωγής, ενώ έχει γίνει πλειοδοτικός διαγωνισμός και για τα άλλα οικόπεδα, παρά τις απειλές και πιέσεις της Τουρκίας. Μελέτες από Έλληνες και ξένους επιστήμονες ισχυρίζονται ότι στον Ελληνικό θαλάσσιο χώρο και γενικότερα στην Ελληνική ΑΟΖ, υφίστανται τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου και πετρελαίου. (Η γεωλογική υπηρεσία των ΗΠΑ, υπολογίζει ότι η περιοχή της ανατολικής Μεσογείου περιλαμβάνει 227 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου και 7,1 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου, καθώς επίσης άλλων μεταλλευμάτων τιτάνιο, μαγνήσιο, άργυρο, χρυσό, όσμιο, κ.τ.λ. 27

Βιβλιογραφικές Αναφορές «Η οριοθέτηση των Θαλάσσιων Ζωνών στο Δίκαιο της Θάλασσας μέσα από την κρίση Διεθνών Δικαιοδοτικών Οργάνων», διπλωματική εργασία μεταπτυχιακού προγράμματος Διεθνών Σχέσεων, της κ. Σοφίας Δαμπάλη, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Νομική Σχολή, 2008. «Χωρικός προσδιορισμός θαλάσσιων ζωνών οικονομικής εκμετάλλευσης της Κύπρου» διπλωματική εργασία, του κ. Αντρέα Γιασεμή, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών, 2012. «Το Νομικό Καθεστώς του Αιγαίου και η ΑΟΖ», ομιλία του Δρ. Θαλή Μυλωνά, προέδρου του Ινστιτούτου Διαβαλκανικών Σχέσεων στην ΑεροπορικήΑκαδημία Ελλάδος. «Η οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων της Ελλάδας και η οικονομική τους σημασία», εργασία στο μάθημα «Τεχνική Γεωδαισία» της κ. Μαρίας Αργυρίου, φοιτήτριας του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, Α.Π.Θ., 2014. «Υπολογισμός ΑΟΖ με τη χρήση Διαγραμμάτων Voronoi», εργασία στο μάθημα «ΤεχνικήΤ ή Γεωδαισία» του κ. Λυρατζάκη Αλέξανδρου, φοιτητή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, Α.Π.Θ., 2014. 28

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας! Κωνσταντίνος Λακάκης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Α.Π.Θ. lakakis@civil.auth.gr 29