Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας Αντιπρόεδρος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Καθηγητής Διδακτικής ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Αθηνών ΥΠΕΠΘ, Παρασκευή 5 Δεκεμβρίου 2008 1
Οποιαδήποτε εκπαιδευτική παρέμβαση, από οποιονδήποτε και αν γίνει, για να έχει δυνατότητες ουσιαστικής συμβολής στη βελτίωση της εκπαίδευσης, πρέπει να εντάσσεται σε συγκεκριμένη εκπαιδευτική πολιτική, η οποία να έχει σαφήνεια, συνοχή και συνέχεια. Άλλως, λειτουργεί αποσπασματικά και αναποτελεσματικά. 2
1. Υπάρχει και ποια είναι η εκπαιδευτική πολιτική για Α/βάθμια Εκπαίδευση στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΕΠ) και στις Προγραμματικές Δηλώσεις ΥΠΕΠΘ; 2. Πώς το Π.Ι εμπλέκεται θεσμικά στην υλοποίηση της πολιτικής αυτής; 3. Υπάρχουν οι εσωτερικές και οι εξωτερικές προϋποθέσεις για την επιτυχή εμπλοκή του Τμήματος; 3
1. Προσδιορισμός συγκεκριμένου σκοπού, που να επιλύει προβλήματα και να προσφέρει όραμα στην εκπαίδευση. 2. Ανάλυση του σκοπού σε στόχους και ιεράρχηση των στόχων. 3. Ανάπτυξη σχεδίου δράσης για την επίτευξη σκοπών και στόχων και για την αξιολόγησή τους. 4. Διασφάλιση όρων και διάθεση πόρων ανθρώπινων, οικονομικών και υλικών. 5. Προσδιορισμός ρόλου φορέων, στελεχών και του εκπαιδευτικού δυναμικού. 4
Α. Συμμετοχή σε ομάδες προσδιορισμού περιεχομένου των έργων του ΠΙ. Β. Συμμετοχή σε ομάδες έρευνας και προγραμματισμού των έργων του ΠΙ. Γ. Συμμετοχή σε ομάδες ανασυγκρότησης Α.Π. και παραγωγής διαφοροποιημένου εκπαιδευτικού υλικού. Δ. Συμμετοχή σε ομάδες επιμόρφωσης. Ε. Συμμετοχή σε ομάδες καθοδήγησης και εποπτείας της υλοποίησης έργων του ΠΙ. Στ. Συμμετοχή σε ομάδες αξιολόγησης έργων 5
ΙΙ. Εκπαιδευτική Πολιτική του ΕΠ/ΥΠΕΠΘ Α1. Αποτίμηση Αδυναμιών ΣΣ1 ΣΣ2 ΣΣ3 ΣΣ4 Χαμηλές δημόσιες δαπάνες Χαμηλή δια βίου εκπαίδευση Έλλειψη αξιολόγησης Χαμηλές βασικές δεξιότητες μάθησης Περιορισμένη σύνδεση εκπαίδευσης με αγορά εργασίας Υψηλή σχολική διαρροή Καθυστέρηση σε ΤΠΕ Ασυμβατότητες μεταξύ προσφοράς και ζήτησης εργασίας στον τομέα της ΕΤΑ Συρρίκνωση της τεχνικο επαγγελματικής εκπαίδευσης
ΕΠ συσχετίζει τις γλωσσικές δεξιότητες μάθησης και με τους 4 Στρατηγικούς Στόχους βελτίωσης της εκπαίδευσής μας Τοποθετεί την ανάπτυξή τους στο πρώτο βήμα κάθε προσπάθειας βελτίωσης εκπαιδευτικού συστήματος. Διεθνής βιβλιογραφία και διεθνής εκπαιδευτική εμπειρία αρχίζει από εκεί. 7
Β1. Ποιοτική Αναβάθμιση της Εκπαίδευσης ΕΠ επιχειρεί Αναβάθμιση μέσω τριών οδών: 1. Βελτίωσης εκπαιδευτικής Αποδοτικότητας 2. Προώθησης της Ισότητας σε ευκαιρίες εκπαίδευσης και κοινωνικής ένταξης. 3. Διασφάλισης του Εκσυγχρονισμού. Κριτήριο επιλογής παρεμβάσεων εντός ΕΠ η συμβολή τους στην Αποδοτικότητα, την Ισότητα και τον Εκσυγχρονισμό, που είναι δείκτες ποιότητας και συνιστούν πρόκληση για τις δυνατότητες του συστήματος. 8
Εκσυγχρονίζοντας και επικαιροποιώντας συνταγματικές και νομοθετικές προβλέψεις για την ανάπτυξη του ελεύθερου δημοκρατικού πολίτη, το ΕΠ/ΥΠΕΠΘ καθορίζει ως γενικό σκοπό της εκπαίδευσης την ανάπτυξη του Έλληνα Πολίτη της Ευρώπης και του Κόσμου, που θα είναι ικανός να συμμετέχει στην αειφορική ανάπτυξη. 9
Απόκτηση γνώσεων προϋποθέτει ποικίλες γλωσσικο γνωστικές ικανότητες μάθησης διαφορετικού επιπέδου ανάπτυξης. Στο χαμηλότερο επίπεδο ευρίσκονται οι δεξιότητες ανάγνωσης και κατανόησης. Στο ανώτερο ευρίσκονται οι ικανότητες αποτελεσματικής διαχείρισης διαφορετικών πρακτικών χρήσης της γλώσσας από την επιστήμη και τεχνολογία. (Reading Literacy, Γλωσσικός Εγγραμματισμός) 10
Οι εκθέσεις PISA και PIRLS αξιολογούν τις γλωσσικο γνωστικές δεξιότητες μάθησης. PISA κατατάσσει μαθητές μιας χώρας σε 5 επίπεδα γλωσσικού εγγραμματισμού που αντανακλούν τις κοινωνικές δομές. «Αναγνωστικές ικανότητες κατανόησης κειμένων αποτελούν βάση απόκτησης γνώσεων, προσωπικής ανάπτυξης και κοινωνικής ένταξης.»(λισσαβόνα) 11
ΕΠ/PISA:Ελλάδα (25,2%) {Τουρκία, Σερβία, Ταϊλάνδη, Ουρουγουάη} σε κατώτερο επίπεδο κατανόησης (ΕΕ 19,8%) και επιδιώκει να το περιορίσει στο 15,5%, που έθεσε ως στόχο της η Στρατηγική της Λισσαβόνας (2000). ΕΠ: Διαπιστώνει ότι 8 χρόνια Ελλάδα ΔΕΝ έκανε τίποτα, Προτείνει δράση. 12
Τα γνωστικά αντικείμενα, χωρίς να χάσουν τον ακαδημαϊκό τους χαρακτήρα, πρέπει να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει τον φυσικό και τον κοινωνικό κόσμο και να αντιληφθεί τη θέση του ως υπεύθυνου πολίτη, που θα συμβάλει στην αειφορική ανάπτυξη, όπως την ορίζει το ΕΠ και η βιβλιογραφία. Επιστήμες και Τεχνολογία στην κοινωνική και ανθρωπιστική προοπτική τους. 13
ΕΠ εννοεί ισότητα ευκαιριών μάθησης ως: α. άρση φραγμών πρόσβασης στην εκπαίδευση και εξάλειψη της διαρροής, β. προσφορά αντισταθμιστικών προγραμμάτων σε μαθητές των ΕΚΟ και γ. δικαίωμα στη διαφοροποίηση των εκπαιδευτικών εμπειριών, βάσει των αναγκών και των δυνατοτήτων των μαθητικών ομάδων και των τύπων σχολείου, όπως ολιγοθέσια, ολοήμερα. 14
Διαρροή, που αφορά κυρίως τις ΕΚΟ, σχετίζεται με κοινωνικο πολιτιστικούς παράγοντες, αλλά και εκπαιδευτικούς, όπως ο λειτουργικός αναλφαβητισμός. ΕΠ: Επιδιώκει μείωση της γυμνασιακής διαρροής από 13% σε 10%.Τελευταία στοιχεία Π.Ι. για διαρροή ανησυχητικά ΠΙ: Διαρροή «προετοιμάζεται» από το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό! 15
Μάθηση και ανάπτυξη συντελείται, όταν εκπαιδευτικές εμπειρίες κινούνται λίγο πάνω από τα όρια των δυνατοτήτων των μαθητών. Ανομοιογένεια δυνατοτήτων και αναγκών μαθητών και τύπων σχολείου καθιστά τη διαφοροποιημένη προσαρμογή Α.Π., εκπαιδ. υλικού και διδασκαλίας όρο ισότητας. ΕΠ: Ανάγκη προσαρμογής εκπαίδευσης σε μαθητές και τύπους σχολείων που υστερούν ή αποκλίνουν (π.χ. ΕΚΟ, Ολιγοθέσια) 16
Η Κοινωνία της Γνώσης και της Τεχνολογίας με τις συνεχείς αλλαγές απαιτούν τη δια βίου μάθηση στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση μετά από τα απολυτήρια/διπλώματα/πτυχία. Η μη συμμετοχή στη δια βίου μάθηση αποτελεί μορφή εκπαιδευτικής διαρροής, η οποία στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλή. ΕΠ: Δια βίου μάθηση σε Ελλάδα 1,8%(ΕΕ 10,8%) στόχος ΕΕ 12,% στόχος Ελλάδας 6%. 17
Δια βίου μάθηση «εξασφαλίζει επιτυχία στην κοινωνία και στον κόσμο της εργασίας Για να μάθει κανείς αποτελε σματικά, χρειάζεται να διαθέτει ένα σύνολο εργαλείων και στρατηγικών χρήσιμων για την επίτευξη του στόχου» (Λισσαβόνα). ΠΙ: Εργαλεία & στρατηγικές, που είναι(μετα ) γνωστικής και (μετα )γλωσσικής φύσης και διασφαλίζουν αυτορρυθμιζόμενη μάθηση, αναπτύσσονται στη βασική εκπαίδευση! 18
Επίκαιρα και αποτελεσματικά εκπαιδευτικά συστήματα διαρκώς εκσυγχρονίζουν: Α) Περιεχόμενο και οργάνωση της λειτουργίας τους με νέα στοιχεία επιστήμης &τεχνολογίας Β) Σκοπούς του σύμφωνα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες εξελισσόμενης κοινωνίας. ΕΠ: Επικαιροποίηση Α.Π., διαπολιτισμικότητα, Ευρωπαϊκή ταυτότητα, ξένες γλώσσες, ΤΠΕ σε διδασκαλία και οργάνωση είναι στοιχεία εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης. 19
Εκσυγχρονιστικά στοιχεία μαζί με στοιχεία πρωτοτυπίας, που αλλάζουν το πλαίσιο σχέσεων και την κουλτούρα τάξης και της σχολικής μονάδας (π.χ. Ε.Ζ., Ολοήμερο και Διαφοροποιημένη διδασκαλία ) συγκροτούν εκπαιδευτικές καινοτομίες. Εκσυγχρονισμός <καινοτομία<μεταρρύθμιση ΕΠ: Ο πολίτης της αειφορικής ανάπτυξης ως οριζόντιος στόχος του ΑΠ. 20
Εκπαίδευση εθνικών κρατών απέβλεπε στην ανάπτυξή πολλαπλών ταυτοτήτων με επιστέγασμα, βέβαια, την εθνική ταυτότητα. Σήμερα, εκπαίδευση καλείται να αξιοποιήσει την εθνική ταυτότητα ως στέρεο πυρήνα για την οικοδόμηση υπερεθνικών ταυτοτήτων, όπως η ευρωπαϊκή και η κοσμοπολίτικη. Το πώς αποτελεί, θεωρητική και πρακτική, πρόκληση. Πρόκληση αποτελεί και η αειφορική ανάπτυξη, στην οποία προσκαλείται ο Έλληνας Πολίτης της Ευρώπης και του Κόσμου.(5 ΠΥΛΩΝΕΣ ΥΠΕΠΘ) 21
Πολίτης: ρόλοι, δικαιώματα, ευθύνες, γνώσεις, δεξιότητες, αξίες και στάσεις (Citizenship, πολιτειότητα) Πολιτισμός, Δια πολιτισμικότητα Ξένες Γλώσσες Θετικές Επιστήμες ΤΠΕ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αειφορικής ανάπτυξης
Το εκπαιδευτικό σύστημα, προσαρμοζόμενο στις διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές ανάγκες και δυνατότητες των μαθητών, επιδιώκει να τους αναπτύξει όλους, ανεξαρτήτως προελεύσεως, σε ενεργούς και υπεύθυνους δημοκρατικούς πολίτες της Ελλάδας, της Ευρώπης και του κόσμου με ολοκληρωμένη προσωπικότητα και ολόπλευρη παιδεία, ικανούς να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και να αξιοποιήσουν δυνατότητες της Κοινωνίας της Γνώσης, της Τεχνολογίας και της Πολυπολιτισμικό τητας με φροντίδα και σεβασμό στο (συν ) άνθρωπο και στο φυσικό περιβάλλον προς διασφάλιση της αειφορικής ανάπτυξης (ΕΠ και 5 ΠΥΛΩΝΕΣ ΥΠΕΠΘ ) 23
1. Γλωσσικός εγγραμματισμός (ελληνική και ξένες γλώσσες). 2. Γνώσεις, δεξιότητες σε μαθηματικά, επιστήμες, τεχνολογία. 3. Καθιέρωση των ΤΠΕ σε διδακτική και μαθησιακή διαδικασία. 4. Διαφοροποίηση Α.Π., εκπαιδευτικού υλικού και διδασκαλίας για ανάγκες επιμέρους μαθητικών ομάδων & τύπων σχολείου (ολοήμερο μουσικά ολιγοθέσια) και ενσωμάτωση ΕΚΟ. 5. Διασφάλιση μαθησιακής και ψυχολογικής ετοιμότητας νηπίων για ομαλή μετάβαση στο Δημοτικό Σχολείο και πρόληψη σχολικής διαρροής μαθητών ΕΚΟ κατά τη μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο. 6. Διαπαιδαγώγηση πολίτη Ελλάδας, Ευρώπης και κόσμου (πολιτειότητα) με στόχο την αειφόρο ανάπτυξη. 7. Προώθηση πολιτιστικής & πολυπολιτισμικής δημιουργίας 24
«Μαθαίνω τη γλώσσα σημαίνει μαθαίνω τα θεμέλια της μάθησης αυτής καθ αυτής, καθ ότι μάθηση σημαίνει νοηματοδότηση, που είναι σημειωτική διαδικασία. Άρα, η προσωπική ανάπτυξη στη γλώσσα σημαίνει προσωπική ανάπτυξη στη μάθηση. Η γλώσσα αποτελεί την ουσιαστική προϋπόθεση της μάθησης, τη διαδικασία μέσω της οποίας η εμπειρία μετατρέπεται σε γνώση» (Halliday 1993) 25
Σκοπός και μέσον της εκπαίδευσης είναι η μαθητεία στην Επιστημονική Γνώση. Η απόκτηση γνώσεων καθιστά τον πολίτη ικανό να σκέπτεται κριτικά, να ερμηνεύει τον κόσμο έξω από στερεότυπα και προκαταλήψεις και κυρίως να συμμετέχει υπεύθυνα σε λήψη αποφάσεων μέσα στην Κοινωνία της Γνώσης και της Τεχνολογίας. 26
Αξιοποίηση των ΤΠΕ (α) στη διαθεματική προσέγγιση του περιεχομένου της διδασκαλίας, (β)στη διερευνητική μαθησιακή διαδικασία, (γ) στην πολυτροπική αναπαράσταση της νέας γνώσης και (δ) στο διαδικτυακό πλαίσιο συνεργασίας. Αξιοποίηση ΤΠΕ και στην Οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος. 27
Διαφοροποίηση ΑΠ και παραγωγή φακέλων εκπαιδευτικού υλικού που προσαρμόζεται στις μαθησιακές δυνατότητες τόσο των μαθητών όσο και των τύπων σχολείου & ανταποκρίνεται σε ιδιαίτερες ανάγκες τους. Ιδιαίτερη μέριμνα για ενσωμάτωση ΕΚΟ και τη λειτουργία διαφορετικών τύπων σχολείου, όπως τα ολιγοθέσια, ολοήμερα, μουσικά κτλ. 28
Διασφάλιση μαθησιακής, ψυχολογικής ετοιμότητας των νηπίων, κυρίως των ΕΚΟ, για την ομαλή μετάβαση στο Δημοτικό Σχολείο. Πρόληψη της σχολικής διαρροής μαθητών που ανήκουν σε ΕΚΟ κατά τη μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο, μέσω της άρσης των εκπαιδευτικών παραμέτρων της διαρροής. 29
H ανάπτυξη των ταυτοτήτων, ρόλων, αξιών δεξιοτήτων, γνώσεων και των στάσεων του ενεργού Πολίτη είναι στο κέντρο της σύγχρονης παιδαγωγικής αναζήτησης(citizenship education) και αφορά θέματα: (α) τοπικό/εθνικό και κοσμοπολίτικο, (β) (πολυ )πολιτισμικότητα, (γ) αειφορία: ανάπτυξη με σεβασμό στο συνάνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον και με κοινωνική δικαιοσύνη. 30
Εξοικείωση με τον ελληνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό και αξιοποίηση της πολυπολιτισμικής κοινωνικής πραγματικότητας για την προώθηση διαπολιτισμικών προσεγγίσεων τόσο στη γνώση όσο και στη θεώρηση του κόσμου. 31
Η. Εκπαιδευτική Πολιτική ΕΠ & Δράσεις Π.Ι Επτά Άξονες Δράσεις του Π.Ι. Σκοπός και Στόχοι της Εκπαιδευτικής Πολιτικής Πολλαπλών ταυτοτήτων Αποτελ/ τητας Ίσων Ευκαιριών Εκσυγχρονισμού και Καινοτομιών 1. Γλωσσικός Εγγραμματισμός + + + + 2. Μαθηματικά, επιστήμες, τεχνολογία + + + 3. ΤΠΕ στη διδακτική στη διδασκαλία &την οργάνωση + + 4. Διαφοροποίηση εκπαιδευτικού υλικού + + + 5. Ομαλή μετάβαση και πρόληψη διαρροής + + 6. Διαπαιδαγώγηση πολίτη για αειφορία + + + 7. Πολιτισμός Διαπολιτισμικότητα + + +
Α. Συμμετοχή σε ομάδες προσδιορισμού περιεχομένου των επτά αξόνων δράσης. Β. Συμμετοχή σε ομάδες έρευνας και προγραμματισμού των επτά δράσεων. Γ. Συμμετοχή σε ομάδες ανασυγκρότησης Α.Π. και παραγωγής διαφοροποιημένου εκπαιδευτικού υλικού. Δ. Συμμετοχή σε ομάδες επιμόρφωσης. Ε. Συμμετοχή σε ομάδες καθοδήγησης και εποπτείας της υλοποίησης επτά δράσεων. Στ. Συμμετοχή σε ομάδες αξιολόγησης έργων 33