ΤΟ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (ΔΥΝΑΜΙΚΟ) ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΤΟ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (ΔΥΝΑΜΙΚΟ) ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ. Ιωάννης Α. Καλινδέρης Δρ. Δασολόγος Παναγιώτης Στεφανίδης Δασολόγος Γεωλόγος Αν. Καθηγητής ΑΠΘ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ ΟΡΕΙΝΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Α.Π.Θ. Πανεπιστημιακή Ταχ. Θυρίδα 268 54124 Θεσ/νίκη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο Πηνειός ποταμός αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους ποταμούς στην Ελλάδα. Το μήκος της κεντρικής του κοίτης υπερβαίνει τα 200 Km και είναι ο 3 ος σε μήκος ποταμός της Χώρας. Η λεκάνη απορροής του καλύπτει έκταση 10.827,52 km 2 (συμπεριλαμβανομένης της λεκάνης της λίμνης Κάρλας). Διαρρέει τη Θεσσαλική πεδιάδα και τροφοδοτείται από τα νερά των συμβαλλόντων: Ληθαίου, Πορταϊκού, Πάμισου, Σοφαδίτικου, Ενιπέα, Τιταρησίου καθώς και τα νερά από την εκτροπή του Ταυρωπού στην περιοχή της Καρδίτσας. Μετά τη Λάρισα δημιουργεί έντονους μαιανδρισμούς, διέρχεται την κοιλάδα των Τεμπών και εκβάλλει στο Αιγαίο σχηματίζοντας μικρό δέλτα. Παρουσιάζει ήρεμη ροή, η οποία δημιουργεί προσχώσεις και συχνά προκαλεί πλημμύρες στις περιοχές Ζάρκου και Γόνων κυρίως. Ο Πηνειός δέχεται σημαντική ρύπανση από αστικά και βιομηχανικά απόβλητα καθώς και από την εντατική γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητα που χαρακτηρίζει τη Θεσσαλική πεδιάδα. Η υψηλή συγκέντρωση σε νιτρικά ιόντα γεωργικής προέλευσης στην Θεσσαλική πεδιάδα, έχει οδηγήσει στον χαρακτηρισμό αυτής ως ζώνης αυξημένης επικινδυνότητας σύμφωνα με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ. Ο ποταμός έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις, ειδικά στην πεδινή του περιοχή, από τον εγκυβωτισμό της κοίτης του, και ιδιαίτερα από την κατασκευή αρδευτικών δικτύων και προσωρινών φραγμάτων καθώς και τις υπεραντλήσεις. Κατά τους θερινούς μήνες, που οι απαιτήσεις σε νερό είναι μεγάλες ενώ παρατηρείται και μείωση της παροχής του ποταμού, οι συνέπειες από την ρύπανση είναι περισσότερο εμφανείς και έντονες. Η λεκάνη του Πηνειού αποτελεί πεδίο πιλοτικής εφαρμογής της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα με σκοπό τον εντοπισμό πιθανών προβλημάτων που θα παρουσιασθούν κατά τα επόμενα στάδια εφαρμογής της Οδηγίας. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι ο προσδιορισμός του χειμαρρικού περιβάλλοντος (δυναμικού) του Πηνειού Ποταμού. ABSTRACT River Pinios is the 3 rd largest river in Greece. It s basin covers 10.827,52km 2. It consists of thirteen major tributaries. River Pinios runs through the alluvial basin of

the Thessaly plain and after the Valley of Tempi disembogues into the Aegean Sea. The alluvial basin of the Pinios River estuary is a sensitive and complex hydrogeological environment, well-known for its beauty and for many animal species, and is protected by international environmental treaties. The Thessaly plain is heavily exploited for agriculture. Pollution loading from non-point sources is significant and can be attributed to the agricultural and breeding activities as well as municipal and industrial waste. As a result the Thessaly plain is designated as a vulnerable zone according to the criteria of 91/676/EC Directive. The main course of the river has been intensively modified especially in the plain area due to the construction of small dams and the extensive irrigation system. Water abstraction for irrigation purposes and the intensive use of groundwater have produced problems of over-exploitation in some aquifers in the catchment area. The aquatic environment is also affected by water level and flow regulations for flood protection, drainage channels and the tourist infrastructure in the coastal area. The River Basin of Pinios has been chosen by the The Hellenic Ministry for Environment, Physical Planning and Public Works and the Regional Directory of Planning and Development in Thessaly, as a Pilot River Basin for the Integrated Testing of Guidance Documents of The Water Framework Directive (2000/60/EC). The present paper aims to analyse and assess the torrential environment (potential) of River Pinios. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η εμφάνιση των χειμαρρικών φαινομένων στον χώρο των χειμαρρικών ρευμάτων και κατ επέκταση των ποταμών προσδιορίζεται από την δράση ενός κατάλληλου χειμαρρικού περιβάλλοντος. Αυτό καθορίζεται από τη συνδυασμένη δράση τεσσάρων βασικών ή άμεσων παραγόντων του φυσικού περιβάλλοντος. Οι παράγοντες αυτοί είναι, το κλίμα, το γεωλογικό υπόθεμα, το ανάγλυφο και τη βλάστηση (Στεφανίδης, 2004). Συγκεκριμένος συνδυασμός των παραγόντων αυτών, δημιουργεί ορισμένο τύπο χειμαρρικού περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα την εμφάνιση συγκεκριμένων χειμαρρικών φαινομένων. Το είδος, ο συνδυασμός και η έκταση των φαινομένων αυτών προσδίδουν στα χειμαρρικά ρεύματα μια συγκεκριμένη χειμαρρική φυσιογνωμία (Κωτούλας, 2001β). Από τους παραπάνω παράγοντες χειμαρρικότητας, εκείνος που αποτελεί και τον κύριο παράγοντα δράσης, είναι το κλίμα. Η συχνότητα, η ένταση και η διάρκεια των βροχοπτώσεων και των χιονοπτώσεων καθώς και η πορεία και το εύρος των θερμοκρασιών που επικρατούν στο χώρο αποτελούν τον επιθετικό παράγοντα, ο οποίος δρα επάνω στο γεωλογικό υπόθεμα. Αυτό αποτελεί τον αδρανή παράγοντα πάνω στον οποίο εκδηλώνεται ο φορέας ενέργειας (το κλίμα). Η σύσταση του γεωλογικού υποθέματος προσδιορίζει και τον βαθμό της ευπάθειας του, στις κλιματολογικές συνθήκες. Επομένως η γνώση του χειμαρρικού περιβάλλοντος αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη συνολική διευθέτηση του χειμαρρικού ρεύματος ή ποταμού ούτως ώστε να επιτευχθούν κατά το μέγιστο δυνατό οι στόχοι που επιδιώκονται κάθε φορά. Στην παρούσα έρευνα προσδιορίζεται το χειμαρρικό περιβάλλον του Θεσσαλικού Πηνειού και καθορίζεται ο χειμαρρικός τύπος του. Ο Πηνειός ποταμός αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους ποταμούς στην Ελλάδα. Το μήκος της κεντρικής του κοίτης υπερβαίνει τα 200 Km και είναι ο 3 ος σε μήκος ποταμός της χώρας. Η λεκάνη απορροής του καλύπτει έκταση 10.827,52 km 2 (συμπεριλαμβανομένης της λεκάνης της λίμνης Κάρλας).

2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Ο Πηνειός σχηματίζεται από τη συμβολή του Μαλακασιώτικου ρέματος, που πηγάζει από το βουνό Λάκμος, και του ρέματος Μουργκάνι, που πηγάζει από τα Αντιχάσια. Διαρρέει τη Θεσσαλική πεδιάδα και τροφοδοτείται από τα νερά των δεκατριών κυρίων παραποτάμων καθώς και πλήθους μικρότερων χειμαρρικών ρευμάτων. Μετά την Λάρισα δημιουργεί έντονους μαιανδρισμούς, διέρχεται την κοιλάδα των Τεμπών και εκβάλλει στο Αιγαίο σχηματίζοντας μικρό Δέλτα (Σχ. 1). Σχήμα 1: Η λεκάνη απορροής του Πηνειού 3. ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της χειμαρρικότητας μιας περιοχής είναι το κλίμα, το ανάγλυφο, η βλάστηση και το γεωλογικό υπόθεμα. Η μελέτη των τεσσάρων αυτών παραγόντων, ακολουθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία ακολουθήθηκε και στην συγκεκριμένη μελέτη. Συγκεντρώθηκαν οι τοπογραφικοί χάρτες της Γ.Υ.Σ. (κλίμακας 1:100.000), οι χάρτες βλάστησης της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος (κλίμακας 1:500.000), καθώς και οι χάρτες της Διευθύνσεως Δασών των σχετικών Νομών (κλίμακας 1:200.000). Επίσης χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το πρόγραμμα CORINE (Coordination of INformation on the Environment). Για την χαρτογράφηση και ταξινόμηση του γεωλογικού υποθέματος στην περιοχή έρευνας, χρησιμοποιήθηκαν χάρτες του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (κλίμακας 1:500.000). Τέλος για τη μελέτη του κλίματος, συγκεντρώθηκαν, αξιολογήθηκαν και επεξεργάστηκαν τα μετεωρολογικά στοιχεία από σταθμούς που βρίσκονται εντός ή κοντά στην περιοχή έρευνας. Τα στοιχεία που ψηφιοποιήθηκαν και τα οποία είναι απαραίτητα σε μελέτες χειμαρρικού περιβάλλοντος μιας περιοχής ήταν: Το υδρογραφικό δίκτυο (κεντρική κοίτη και συμβάλλοντες), οι ισοϋψείς καμπύλες (ισοδιάσταση 200m), χειμαρρικοί πετρολογικοί σχηματισμοί και ζώνες χρήσεως γης. Η διαδικασία της ψηφιοποίησης και επεξεργασίας των παραπάνω στοιχείων έγινε με τη βοήθεια των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (G.I.S.).

Εν συνεχεία έγινε χάραξη του υδροκρίτη της λεκάνης του Πηνειού, ενώ για μεγαλύτερη ευελιξία προχωρήσαμε σε διαχωρισμό της περιοχής στις βασικές υπολεκάνες, με βάση τους μεγαλύτερους συμβάλλοντες του Πηνειού. Οι υπολεκάνες κωδικοποιήθηκαν. Ακολούθως έγινε ο προσδιορισμός των υδρογραφικών και μορφομετρικών δεδομένων, καθώς και των κλιματικών, των γεωλογικών και των βλαστητικών (χρήσεις γης) στοιχείων. 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 4.1. ΜΟΡΦΟΜΕΤΡΙΚΑ ΚΑΙ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Σύμφωνα με την χαρτογράφηση της περιοχής έρευνας η λεκάνη απορροής του Πηνειού ποταμού καταλαμβάνει 10.827,52 Km 2, ενώ η συνολική περίμετρος της λεκάνης ανέρχεται στα 661,42 Km. Το μέγιστο υψόμετρο ανέρχεται στα 2800 m και προσδιορίζεται στη υπολεκάνη του συμβάλλοντα Τιταρήσιου. Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται συγκεντρωμένα τα μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των κυριότερων συμβαλλόντων χειμάρρων του Πηνειού ποταμού, ενώ στο Σχ. 2 παρουσιάζονται οι λεκάνες απορροής των κυριώτερων συμβαλλόντων του Πηνειού ποταμού.

Σχήμα 2: Οι λεκάνες απορροής των κυρίωτερων συμβαλλόντων του Πηνειού ποταμού

Πίνακας 1: Μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των δευτερεύουσων λεκανών απορροής του Πηνειού ποταμού ΥΨΟΜΕΤΡΙΑ ΚΛΙΣΕΙΣ Α/Α ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ Εμβαδό Περίμετρος Ελάχιστο υψόμετρο Μέγιστο Υψόμετρο Μέσο Υψόμετρο Μέγιστο Χειμαρρικό υψόμετρο Μέγιστο ανάγλυφο Μέση κλίση λεκάνης Μέση κλίση Κεντρικής Κοίτης E U Hmin Hmax Hmed Hx Hr Jm Jk Μήκος κεντρικής κοίτης Km 2 km m % km 1 Τιταρήσιος 1894,44 234,94 80 2800 749,0 1200 2720 25,8 1,51 92,47 2 Νεοχωρίτης 332,84 105,12 120 1410 519,7 1000 1290 30,7 3,15 38,11 3 Ληθαίος 220,35 81,19 120 1200 456,1 800 1080 25,1 2,05 39,07 4 Μουργκάνι 444,7 135,87 280 1564 736,3 1100 1284 29,2 1,6 52,5 5 Καστανιώτικο 325,55 84,32 320 1917 982,1 1600 1597 36,3 3,95 35,42 6 Κλεινοβίτικος 174,34 62,88 320 2204 1091,6 1800 1884 43,8 5,66 21,88 7 Πορταϊκός 147,44 63,94 200 1884 933,7 1500 1684 47,8 5,59 20,76 8 Πάμισος 434,85 102,44 80 1971 732,2 1400 1891 21,9 2,75 47,99 9 Καράμπαλης 239,54 74,22 120 1490 503,9 800 1370 25 4,22 28,45 10 Καλέντζης 110,42 62,83 120 1447 624,2 1000 1327 37,1 3,58 27,93 11 Σοφαδίτης 517,23 122,47 160 1600 678,8 1000 1440 31,3 1,87 29,92 12 Φαρσαλιώτης 704,7 123,35 80 1011 394,5 600 931 9,97 1,1 61,35 13 Ενιπέας 788,16 167,8 120 1680 590,3 1000 1560 19,2 1,51 74,57 14 Πεδινή Περιοχή 3984,70 545,65 0 1800 15 Χειμ. Χώρος Όσσας 508,18 109,76 0 1800 Σύνολο 10827,52

4.2. ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟΤΗΤΑΣ Οι παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της χειμαρρικότητας (δυναμικού) μιας περιοχής είναι το κλίμα, το ανάγλυφο, η βλάστηση και το γεωλογικό υπόθεμα. Η μελέτη των τεσσάρων αυτών παραγόντων, ακολουθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία αποτελεί και τη βάση για την ορθή και ολοκληρωμένη μελέτη για τη διευθέτηση ενός χειμαρρικού ρεύματος ή ενός ποταμού. 4.2.1. Ανάγλυφο Το μεγαλύτερο τμήμα της λεκάνης απορροής του Πηνειού είναι πεδινό, σχηματίζοντας τον Θεσσαλικό κάμπο. Το πεδινό της έδαφος χωρίζεται με μια χαμηλή οροσειρά σε δύο τμήματα, την πεδιάδα Λάρισας Τύρναβου και την πεδιάδα Τρικάλων Καρδίτσας, ενώ υπάρχουν και μικρότερες πεδιάδες (Ελασσόνας). Ανάμεσα από τον Όλυμπο και την Όσσα σχηματίζεται η κοιλάδα των Τεμπών. Το ανάγλυφο της συνολικής λεκάνης απορροής του Πηνειού χαρακτηρίζεται ώς ήπιο λόγω της εκτεταμένης πεδινής περιοχής. Από τα 13 κύρια χειμαρρικά ρεύματα που συμβάλλουν στον Πηνειό σημειώνεται ότι το 88,3% της περιοχής βρίσκεται κάτω από τα 1000m, δηλαδή στη χειμαρρική ζώνη Ι, το 11,3% στη χειμαρρική ζώνη ΙΙ (1000 2000m), ενώ μόλις το 0,4 % υπερβαίνει τα 2000m. Στον πίνακα 2 παρουσιάζεται η κατανομή των λεκανών απορροής σε υψομετρικές βαθμίδες (% ποσοστά), (Κωτούλας, 2001β). Α/Α ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΛΕΚΑΝΩΝ ΣΕ ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΒΑΘΜΙΔΕΣ Χαμηλή Ημιορεινή Ορεινή Υψηλή < 200 200 600 600 1000 1000 1400 1400 1800 1800-2200 2400 2600 1 Τιταρήσιος 11,14 43,50 32,13 9,95 1,54 0,83 0,86 0,03 2 Νεοχωρίτης 22,82 51,53 18,81 6,82 0,02 3 Ληθαίος 29,28 53,07 17,10 0,55 4 Μουργκάνι 0,00 39,72 43,30 16,68 0,30 5 Πίνακας 2: Κατανομή λεκανών απορροής σε υψομετρικές βαθμίδες Μαλακασιώτης Καστανιώτικο 0,00 18,37 37,32 31,19 12,74 0,38 6 Κλεινοβίτικος 0,00 17,02 30,96 33,85 15,57 2,60 7 Πορταϊκός 2,85 23,95 32,73 31,94 8,46 0,08 8 Πάμισος 53,31 22,29 14,60 6,61 2,99 0,20 9 Καράμπαλης 43,53 39,39 15,69 1,36 0,03 10 Καλέντζης 26,70 39,31 30,13 3,85 11 Σοφαδίτης 2,03 50,31 42,22 5,18 0,26 12 Φαρσαλιώτης 67,49 27,80 4,72 0,00 13 Ενιπέας 9,60 64,46 20,82 4,66 0,46 % > 2600 Σύνολο 20,25 41,25 26,45 9,38 2,05 0,36 0,26 0,01 Όπως γίνεται αντιληπτό το 88,3% της περιοχής έρευνας βρίσκεται κάτω από τα 1000m δηλαδή στη ζώνη της πλήρους επίδρασης του δάσους. Στη ζώνη αυτή η παρουσία δάσους (όπου αυτό υφίσταται) αποτρέπει τα σχετικά ήπια χειμαρρικά φαινόμενα που εμφανίζονται και ασκεί τη μέγιστη δυνατή υδρολογική επίδραση (Κωτούλας, 2001β).

Η χειμαρρική ζώνη ΙΙ (1000m 2000m) της μερικής επίδρασης του δάσους καταλαμβάνει ποσοστό 11,3% της περιοχής έρευνας. Στη ζώνη αυτή το δάσος αν υφίσταται αποτρέπει μόνο τα εκτατικά χειμαρρικά φαινόμενα αλλά όχι τα εντατικά. Σε γενικές γραμμές στη ζώνη αυτή η υδρολογική επίδρση του δάσους είναι περιορισμένη (Κωτούλας, 2001β). Τέλος το ποσοστό της περιοχής έρευνας άνω των 2000m περιορίζεται στο μόλις 0,4%. Στη ζώνη αυτή (Χειμαρρική ζώνη ΙΙΙ των αλπικών περιοχών) τα χειμαρρικά φαινόμενα είναι ιδιαίτερα έντονα λόγω της έλλειψης δάσους και επομένως της ισχυρής επίδρασης του κλίματος στο γεωλογικό υπόθεμα. 4.2.2. Κλίμα Το κλίμα της περιοχής είναι Μεσογειακό ηπειρωτικό. Οι χειμώνες είναι ψυχροί ενώ τα καλοκαίρια ιδιαίτερα ζεστά. Η μέση ετήσια θερμοκρασία αέρα είναι 16 17 Ο C, ενώ η μέση ετήσια σχετική υγρασία 67 72%. Το μεγαλύτερο ύψος κατακρημνισμάτων παρατηρείται στην δυτική και νότιοδυτική πλευρά της λεκάνης του Πηνειού, στον ορεινό χώρο ενώ στην πεδινή περιοχή το ύψος των κατακρημνισμάτων είναι αρκετά μειωνένο (Λαζάρου, Σουφλιάς, 2003). Για την μελέτη του κλίματος στην περιοχή έρευνας και ιδιαίτερα για την πορεία των βροχοπτώσεων και των τιμών μέσης ετήσιας θερμοκρασίας αέρα, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από 33 μετεωρολογικούς σταθμούς που βρίσκονται εντός ή πλησίον της λεκάνης του Πηνειού. Μετά από επεξεργασία των δεδομένων, δημιουργήθηκαν τα ομβρικά και ομβροθερμικά διαγράμματα σύμφωνα με τα οποία γίνεται αντιληπτό ότι το ποσό της βροχόπτωσης ελαττώνεται σημαντικά κατά τους θερινούς μήνες, γεγονός που χαρακτηρίζει το κλίμα της ευρύτερης περιοχής. Από τα ομβροθερμικά διαγράμματα είναι δυνατό να παρατηρήσουμε την ξηροθερμική περίοδο, η οποία παρουσιάζεται κυρίως από τα μέσα Μαϊου με αρχές Ιουνίου μέχρι και το τέλος του Σεπτεμβρίου, ανάλογα με τον μετεωρολογικό σταθμό. Σημαντική επίσης εμφανίζεται η ραγδαιότητα της βροχής. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέχθηκαν, στον Μ/Σ Ελάτης Τρικάλων, σημειώθηκε ύψος βροχής 312,5mm/24h (Δεκέμβριος 1979). Κατά κανόνα η δυτική πλευρά της λεκάνης του Πηνειού και ειδικότερα η βορειοδυτική, δέχεται μεγαλύτερο ύψος βροχής από την ανατολική πλευρά της. Για την συσχέτιση του μέσου ετήσιου ύψους βροχής με το υπερθαλάσσιο ύψος, δημιουργήθηκαν δύο διαγράμματα, καθώς κρίθηκε σκόπιμο να διαχωριστούν οι σταθμοί σε δύο ομάδες, ως εξής: Σταθμοί στο βόρειο τμήμα (Α) και σταθμοί στο νότιο τμήμα (Β) της λεκάνης απορροής του Πηνειού (Σχ. 3). Από τα παρακάτω διάγραμματα παρατηρείται ότι ο συντελεστής προσδιορισμού R 2 δεν είναι και πάρα πολύ ισχυρός.

Α Βόρειο Τμήμα ΜΕΣΟ ΕΤΗΣΙΟ ΥΨΟΣ ΒΡΟΧΗΣ (mm) 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 y = 0,3128x + 507,91 R 2 = 0,5482 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 ΥΠΕΡΘΑΛΑΣΣΙΟ ΥΨΟΣ (m) Β Νότιο Τμήμα 1800 1600 1400 1200 y = 0,7587x + 472,61 R 2 = 0,5976 ΜΕΣΟ ΕΤΗΣΙΟ ΥΨΟΣ ΒΡΟΧΗΣ (mm) 1000 800 600 400 200 0 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 ΥΠΕΡΘΑΛΑΣΣΙΟ ΥΨΟΣ (m) Σχήμα 3: Συσχέτιση μέσου ετήσιου ύψους βροχής με υπερθαλάσσιο ύψος Ομοίως έγινε και συσχέτιση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας και του υπερθαλάσσιου ύψους (Σχ.3). Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα μπορούσαμε να ομολογήσουμε ότι ο συντελεστής προσδιορισμού R 2 είναι πάρα πολύ ισχυρός. Η συσχέτιση παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 18 16 14 12 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ 10 ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ( Ο C) 8 y = -0,0072x + 17,169 6 R 2 = 0,9464 4 2 0 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 ΥΠΕΡΘΑΛΑΣΣΙΟ ΥΨΟΣ (m) Σχήμα 4: Συσχέτιση μέσης ετήσιας θερμοκρασίας με υπερθαλάσσιο ύψος 4.2.3. Γεωλογικό Υπόθεμα Η περιοχή έρευνας ανήκει σε τρεις γεωτεκτονικές ζώνες. Οι ζώνες αυτές είναι η πελαγονική, η υποπελαγονική και η ζώνη της Πίνδου. Η πελαγονική ζώνη συγκροτείται κυρίως από το κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο, τους γνευσιωμένους γρανίτες, τα ημιμεταμορφωμένα Περμο Τριαδικά

πετρώματα, τα δύο αθρακικά καλύμματα Τριαδικού Ιουρασικού, τους οφειόλιθους και τα Ανωκρητιδικά επικλυσιγενή ιζήματα (Μουντράκης, 1985). Η υποπελαγονική ζώνη συγκροτείται κυρίως από μεγάλες οφειλολιθικές μάζες και τη σχιστοκερατολιθική διάπλαση. Τα κυριώτερα πετρώματα πης οφειολιθικής σειράς είναι: σερπεντινίτες, χαρτοβουργίτες, δακίτες, νορίτες, γάβροι, διαβάσες, βασάλτες κ.λ.π.. Η σχιστοκερατολιθική διάπλαση συνίσταται από λεπτόκοκκα ιζήματα, δηλαδή αργιλικούς σχιστόλιθους, μάργες, λεπτόκοκκους ψαμμίτες, πηλίτες με παρεμβολές λεπτόκοκκων πελαγιών ασβεστόλιθων. Επίσης υπάρχουν κυρίως πλακοπαγείς ασβεστόλιθοι του ιουρασικού (Μουντράκης, 1985). Η γεωλογική διάκριση των πετρωμάτων δεν εκφράζει και την ευπάθεια τους στα χειμαρρικά φαινόμενα, ούτε αποδίδει το είδος των εμφανιζόμενων εστιών παραγωγής υλικών σε καθένα από αυτούς (Στεφανίδης, 1990). Για τον λόγο αυτό απαιτείται η ταξινόμηση κατά χειμαρρικούς πετρολογικούς σχηματισμούς. Με βάση τον χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε. έγινε χαρτογράφηση της περιοχής έρευνας και εν συνεχεία τα πετρώματα ταξινομήθηκαν στους σχηματισμούς. Από την διαδικασία αυτή προέκειψαν τα εξής αποτελέσματα. Ο σχηματισμός με το μεγαλύτερο ποσοστό στην περιοχή έρευνας είναι ο νεογενής (S) με 26,6%. Ακολουθούν ο προσχωσιγενής (Α) με 24,7%, ο κρυσταλλοπυριγενής (M) με 20,9%, ο ασβεστολιθικός (Κ) με 14,3%, ο φλυσχικός (F) με ποσοστό 12,1% και τέλος ο σχιστολιθικός (G) με 1,4%. Στον πίνακα 3 παρουσιάζεται η κατανομή των πετρολογικών σχηματισμών στην λεκάνη απορροής του Πηνειού. Πίνακας 3: Χειμαρρικοί πετρολογικοί σχηματισμοί στις δευτερέυουσες λεκάνες του Πηνειού α/α ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ Ασβεστολιθικός Σχηματισμός (Κ) Κρυσταλλοπυριγενής Σχηματισμός (Μ) Προσχωσιγενής Σχηματισμός (Α) % Σχιστολιθικός Σχηματισμός (G) Νεογενής Σχηματισμός (S) Φλυσχικός Σχηματισμός (F) 1 Τηταρίσιος 19,5 50,5 1,3 2,3 25,5 0,9 2 Νεοχωρίτης 16,4 63,6 15,2 0,0 4,8 0,0 3 Ληθαίος 7,5 2,4 38,5 0,0 51,6 0,0 4 Μουργκάνι 5,5 35,6 8,1 0,0 49,6 1,2 5 Μαλακασιώτης Καστανιώτικο 6,8 41,6 2,0 0,0 1,5 48,1 6 Κλεινοβίτικος 39,4 0,0 1,4 0,0 1,0 58,1 7 Πορταϊκός 39,4 2,0 0,9 0,0 0,9 56,8 8 Πάμισος 22,0 2,5 46,5 0,0 4,2 24,8 9 Καράμπαλης 1,5 0,0 34,3 0,0 10,2 54,0 10 Καλέντζης 7,1 0,0 24,2 0,0 5,0 63,7 11 Σοφαδίτης 2,7 31,9 10,5 0,0 5,9 49,0 12 Φαρσαλιώτης 12,5 5,3 68,2 0,0 5,3 8,7 13 Ενιπέας 17,1 9,9 20,2 0,0 24,6 28,2 14 Χειμαρρικός χώρος Όσσας 21,6 22,6 18,5 16,9 12,9 7,5 15 Πεδινή Περιοχή 12,1 9,7 34,3 0,6 41,7 1,6 Όπως γίνεται αντιληπτό, σε 7 από τις 13 λεκάνες το μεγαλύτερο ποσοστό καταλαμβάνει ο φλυσχικός σχηματισμός, γεγονός που επαληθεύεται από τις ολισθήσεις που παρατηρούνται στην περιοχή αυτή. Σε δύο λεκάνες (Ληθαίος, Μουργκάνι) ο σχηματισμός που κυριαρχεί είναι ο νεογενής (S), με έντονες χαραδρωτικές, φαραγγωτές και πρανικές διαβρώσεις. Στον

Πάμισο και στον Φαρσαλιώτη κυρίαρχος πετρολογικός σχηματισμός είναι ο προσχωσιγενής (Α), ενώ μόνο ο Τιταρήσιος αποτελείται κυρίως από Κρυσταλλοπυριγενή σχηματισμό (Μ). Επίσης σημαντικό ποσοστό καταλαμβάνει και ο Ασβεστολιθικός σχηματισμός (Κ). Από την μελέτη των παραπάνω πινάκων γίνεται φανερό ότι η λεκάνη του Πηνειού ποταμού συγκροτείται κυρίως από ευδιάβρωτους πετρολογικούς σχηματισμούς που εμφανίζουν έντονα χειμαρρικά φαινόμενα και τα οποία συνεισφέρουν σε σημαντικό βαθμό στην παραγωγή φερτών υλών, ρυπαίνοντας με τον τρόπο αυτό τον ποταμό. 4.2.4. Βλάστηση Η επίδραση των συγκεκριμένων κλιματικών παραγόντων κάθε περιοχής, του γεωλογικού υποθέματος καθώς και πλήθος άλλων παραγόντων διαμορφώνουν διαφορετικές μορφές βλάστησης σε κάθε περιοχή. Με βάση φυσιογνωμικά κριτήρια, η βλάστηση στην περιοχή έρευνας ταξινομήθηκε στις παρακάτω κατηγορίες. 1. Δασοσκεπείς εκτάσεις, 2. μερικώς δασοσκεπείς, 3. χορτολιβαδικές εκτάσεις, 4. θαμνώνες, 5. αγροτικές καλλιέργειες, 6. άγονες εκτάσεις. Η έρευνα βασίστηκε πάνω στα δεδομένα από το πρόγραμμα CORINE (Coordination of INformation on the Environment), ενώ για την μεγαλύτερη αξιοπιστία έγινε και επιβεβαίωση των δεδομένων με επιτόπια έρευνα. Στον πίνακα 4 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας όσον αφορά τις χρήσεις γης στην περιοχή έρευνας. Πίνακας 4: Χρήσεις γης στις δευτερεύουσες λεκάνες απορροής του Πηνειού Ποταμού ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Α/Α ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ ΔΑΣΟΣΚΕΠΕΙΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΜΕΡΙΚΩΣ ΔΑΣΟΣΚΕΠΗΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΧΟΡΤΟΛΙΒΑΔΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΘΑΜΝΩΝΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΑΣΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΑΓΟΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ 1 Τιταρήσιος 7,01 8,64 24,41 26,19 31,66 0,64 1,45 2 Νεοχωρίτης 4,85 8,57 46,09 25,26 14,00 1,00 0,22 3 Ληθαίος 5,65 12,74 28,03 19,65 31,24 2,69 0,00 4 Μουργκάνι 23,46 24,96 12,74 13,69 24,56 0,48 0,11 5 Μαλακασιώτης Καστανιώτικο % 42,28 24,98 11,92 6,04 12,57 0,25 1,96 6 Κλεινοβίτικος 47,90 19,38 3,12 6,95 15,65 0,12 6,88 7 Πορταϊκός 29,06 26,42 3,08 15,16 19,63 0,08 6,56 8 Πάμισος 13,22 8,55 6,83 7,94 57,42 1,59 4,35 9 Καράμπαλης 23,11 3,57 3,31 8,89 57,17 2,99 0,79 10 Καλέντζης 24,30 0,05 2,60 36,88 34,71 0,49 0,19 11 Σοφαδίτης 27,91 5,36 7,23 29,25 29,43 0,34 0,48 12 Φαρσαλιώτης 0,05 0,00 3,72 19,53 73,01 1,37 2,31 13 Ενιπέας 2,16 0,24 2,87 33,82 58,04 0,61 2,26 14 Χειμαρρικός χώρος Όσσας 11,94 10,98 11,25 26,11 37,28 0,62 0,71 15 Πεδινή περιοχή 2,64 1,84 8,52 12,55 70,86 2,38 0,80

Με βάση τα στοιχεία αυτά (Πιν. 4) γίνεται φανερό ότι οι γεωργικές καλλιέργειες αποτελούν τη βασική χρήση της γης με ποσοστό 39%, ενώ οι δασοσκεπείς και μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις περιορίζονται στο 21,97%. Όλα τα χειμαρρικά ρεύματα της περιοχής έρευνας πλην ενός (Φαρσαλιώτης) παρουσιάζουν δασοσκεπείς ή μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις, ενώ στο χειμαρρικό ρεύμα Φαρσαλιώτης απουσιάζει σχεδόν εντελώς το δάσος. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι και η μορφή της βλάστησης σε πολλές περιοχές δεν είναι ικανοποιητική, κυρίως λόγω της αλόγιστης βόσκησης, με αποτέλεσμα να μην ασκείται η μέγιστη υδρολογική και προστατευτική επίδραση. 4.2.5. Χειμαρρικό Περιβάλλον (Δυναμικό) Χειμαρρικός Τύπος Το εύρος της περιοχής έρευνας είναι αρκετά μεγάλο με αποτέλεσμα να παρουσιάζει μια ιδιαίτερη ανομοιομορφία. Το ανάγλυφο δεν είναι ιδιαίτερα έντονο ενώ τα μεγαλύτερα υψόμετρα και επομένως το εντονότερο ανάγλυφο εμφανίζονται περιφερειακά και ιδιαίτερα βόρεια ανατολικά και νότια δυτικά. Στην υπόλοιπη περιοχή παρουσιάζονται μικρά υψόμετρα με ιδιαίτερα ομαλές κλίσεις εδάφους. Κέντρο της περιοχής είναι η θεσσαλική πεδιάδα την οποία διαρρέει ο Πηνειός ποταμός. Γεωλογικά η ευρύτερη λεκάνη του Πηνειού αποτελείται από διαπερατούς γεωλογικούς σχηματισμούς γεγονός που οφελεί τη διήθηση των υδάτων και τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων. Στην ορεινή δυτική πλευρά η γεωλογική συγκρότηση περιλαμβάνει ασβεστόλιθους και φλύσχη. Η διάταξη των πετρωμάτων σε συνδυασμό με τα μεγάλα ύψη κατακρημνισμάτων ευνοεί την δημιουργία έντονων ολισθήσεων (Στουρναρέϊκα, Βροντερό Τρικάλων, Περτουλίου). Επίσης η παρουσία του ασβεστόλιθου έχει ως αποτέλεσμα την αποσάθρωση και την παραγωγή άφθονων φερτών υλών. Στην ανατολική πλευρά, τα χειμαρρικά ρεύματα διαμορφώνουν ηπιότερο χειμαρρικό δυναμικό λόγω της γεωλογικής τους συγκρότησης, τις ηπιοότερες κλίσεις και τα μειωμένα ύψη κατακρημνισμάτων. Στη νότια πλευρά, ενώ η γεωλογική συγκρότηση είναι παρόμοια με τα ρεύματα της δυτικής πλευράς, ωστόσο λόγω των μειωένων ύψων κατακρημνισμάτων και ειδικότερα λόγω των σαφώς ηπιότερων κλίσεων, το χειμαρρικό δυναμικό διαφέρει σημαντικά. Το μεγαλύτερο μέρος της πεδινής περιοχής καλλιεργείται εντατικά. Περιμετρικά στα μεγαλύτερα υψόμετρα εμφανίζονται διαφόρων ειδών βλάστηση. Αείφυλλα πλατύφυλλα, δρυοδάση, συστάδες οξυάς, ελάτης και πεύκης, γάβρος, κρανιές αποτελούν μερικά από τα είδη που απαντώνται στην λεκάνη του Πηνειού. Κοντά στις όχθες των ρευμάτων αναπτύσσεται πλούσια παρυδάτια βλάστηση με πλατάνια, σκλήθρα καθώς και καλαμιές στα χαμηλότερα υψόμετρα και άλλα. Το δέλτα του ποταμού αποτελεί υδροβίοτοπο που προστατεύεται από τις διεθνείς και ευρωπαϊκές συνθήκες. Σε γενικές γραμμές ο Πηνειός παρουσιάζει μέτρια προς έντονη χειμαρρικότητα, γεγονός που οφείλεται στο ευπαθές γεωλογικό υπόθεμα, στην περιορισμένη δασοκάλυψη αλλά και στην κακή ποιότητα αυτής καθώς και σε ανθρωπογενείς παράγοντες όπως η υπερβόσκηση, η εντατική καλλιέργεια αλλά και η έντονη οικιστική ανάπτυξη. Τα τελευταία χρόνια κατασκευάζονται στην λεκάνη απορροής και κυρίως στα ημιορεινά, μικροί ταμιευτήρες νερού με χωμάτινα φράγματα για την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού κυρίως για άρδευση.

Επίσης στην πεδινή περιοχή υπάρχει ένα εκτετάμενο δίκτυο από κανάλια το οποίο μεταφέρει νερό για άρδευση. Από την παραπάνω ανάλυση της σύνθεσης του χειμαρρικύ περιβάλλοντος των λεκανών απορροής και ειδικότερα με την βοήθεια των τεσσάρων βασικών παραγόντων χειμαρρικότητας που εκτιμήθηκαν, προσδιορίστηκε ο χειμαρρικός τύπος των χειμάρρων στην περιοχή έρευνας. Έτσι σύμφωνα με τα όσα αναλύθηκαν παραπάνω, ο χειμαρρικός τύπος για κάθε λεκάνη δίδεται στον πίνακα. 5. Πίνακας 5: Χειμαρρικοί τύποι στις δευτερεύουσες λεκάνες του Πηνειού ποταμού α/α ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ Χειμαρρικός τύπος 1 Τιταρήσιος K,M,S II 2 Νεοχωρίτης M,K,A I 3 Ληθαίος A,S I 4 Μουργκάνι M,S II 5 Μαλακασιώτης Καστανιώτικο M,F II 6 Κλεινοβίτικος K,F II 7 Πορταϊκός K,F II 8 Πάμισος K,A,F II 9 Καράμπαλης F,A I 10 Καλέντζης F,A I 11 Σοφαδίτης M,F I 12 Φαρσαλιώτης A I 13 Ενιπέας S,F,A,K I 14 Χειμαρρικός χώρος Όσσας M,K,A,G I 15 Πεδινή Περιοχή S,A, I 4.3. ΜΕΓΙΣΤΗ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗ ΥΔΑΤΟΠΑΡΟΧΗ ΣΤΕΡΕΟΠΑΡΟΧΗ Ο προσδιορισμός της παροχής αποτελεί σημαντική εργασία για την διευθέτηση των χειμαρρικών ρευμάτων. Ο καλύτερος τρόπος προσδιορισμού μιας παροχής παραμένει πάντοτε η μέτρηση της. Επειδή όμως στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό είναι αδύνατο, λόγω της απουσίας μακροχρόνιων μετρήσεων της παροχής των υδατορευμάτων, η υδρολογία ανέπτυξε διάφορους τρόπους έμμεσης εκτίμησης των παροχών. Για τον προσιδιορισμό της μέγιστης παροχής απαιτούνται παρατηρήσεις τουλάχιστον 50 ετών. Κατά κανόνα όμως δεν υπάρχουν τα κτάλληλα δεδομένα στις ορεινές λεκάνες απορροής για την εκτίμηση της μέγιστης παροχής με συγκεκριμένη περίοδο επανάληψης όποτε και η εκτίμηση της γίνεται δυσχερής. Για την αντιμετώπιση αυτής της δυσχέρειας, αναπτύχθηκαν διάφοροι τύποι έμμεσου προσδιορισμού (εμπειρικοί και οι αναλυτικοί προσδιοριστικοί τύποι), με τους οποίους γίνεται προσπάθεια εκτίμησης της μέγιστης υδατοπαροχής έχοντας ως βάση δεδομένα τα οποία προέρχονται από τις ορεινές λεκάνες και τα οποία είναι άμεσα μετρήσιμα όπως η έκταση της λεκάνης, το ετήσιο ύψος βροχής, κτλ. Στην προκειμένη περίπτωση χρησιμοποίηθηκαν οι εμπειρικοί τύποι του Kresnik, Coutagne, Valentini, Kürsteirner και Fuller καθώς και οι αναλυτικοί τύποι των Turazza και Giandotti. Ο προσδιορισμός της μέγιστης αναμενόμενης στερεοπαροχής έγινε με την βοήθεια του τύπου των Stiny Herheulidze (Κωτούλας, 2001). Οι τιμές όπως προέκυψαν από τους υπολογισμούς παρουσιάζονται στον πίνακα 6.

Πίνακας 6: Υδατοπαροχές και στερεοπαροχές των κυριώτερων συμβαλλόντων του Πηνειού ποταμού. Α/Α ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ ΥΔΑΤΟΠΑΡΟΧΗ ΣΤΕΡΕΟΠΑΡΟΧΗ ΥΔΑΤΟΣΤΕΡΕΟΠΑΡΟΧΗ Q G QGmax(100) (m 3 /sec) 1 Τιταρήσιος 1619,37 269,89 1889,26 2 Νεοχωρίτης 404,59 86,70 491,28 3 Ληθαίος 334,19 50,13 384,32 4 Μουργκάνι 465,42 109,71 575,12 5 Μαλακασιώτης Καστανιώτικο 483,94 143,32 627,26 6 Κλεινοβίτικος 376,97 101,49 478,46 7 Πορταϊκός 501,42 159,54 660,96 8 Πάμισος 550,88 91,81 642,70 9 Καράμπαλης 354,78 65,70 420,48 10 Καλέντζης 219,49 65,66 285,14 11 Σοφαδίτης 749,10 160,52 909,62 12 Φαρσαλιώτης 733,49 91,69 825,17 13 Ενιπέας 828,91 124,34 953,25 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 5.1. ΟΡΕΙΝΗ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ Ο Πηνειός ποταμός αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο ποταμό στην Ελλάδα, το οποίο πηγάζει, διαρρέει την Θεσσαλική πεδιάδα και εκχύνεται στο Αιγαίο Πέλαγος. Ο πληθυσμός στην ευρύτερη λεκάνη ανέρχεται σε 700.000 κατοίκους, ενώ οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην περιοχή είναι η γεωργία, η βιομηχανία, ο τουρισμός, η κτηνοτροφία και η δασοπονία. Οι δραστηριότητες αυτές δημιουργούν και συγκεκριμένες πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον οι οποίες την τελευταία σχεδόν εικοσαετία παρακολουθούνται και καταγράφονται. Ο Πηνειός ποταμός έχει ένα ευρύτατο υδρογραφικό δίκτυο το οποίο αποτελείται από 13 κυρίως ορεινές και ημιορεινές λεκάνες απορροής. Τα 13 αυτά χειμαρρικά ρεύματα ανήκουν στο χειμαρρικό χωροδιάστημα Ι και ΙΙ, ενώ απουσιάζει το χειμαρρικό χωροδιάστημα ΙΙΙ. Το ανάγλυφο της περιοχής κυμαίνεται από ήπιο έως έντονο. Το ποσοστό δάσοκάλυψης είναι ικανοποιητικό κυρίως στα χειμαρρικά ρεύματα στην δυτική πλευρά της ευρύτερης λεκάνης απορροής του Πηνειού. Στους χειμάρρους αυτούς η ποιότητα της δασοκάλυψης είναι σχετικά καλή ώστε να έχουμε σε ικανοποιητικό βαθμό υδρολογική και προστατευτική επίδραση. Στα ρεύματα νότια και ανατολικά το μεγαλύτερο ποσοστό καταλαμβάνουν οι γεωργικές καλλιέργειες, γεγονός που σημαίνει ότι η επίδραση της βλάστησης είναι κατά πολύ μειωμένη και επομένως ο κίνδυνος της διάβρωσης είναι αυξημένος. Το γεωλογικό υπόθεμα της περιοχής συνίσταται από ευπαθείς και ευδιάβρωτους γεωλογικούς σχηματισμούς. Ο κρυσταλλουριγενής σχηματισμός (M) καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό στην περιοχή, ενώ ακολουθούν ο προσχωσιγενής (Α) και ο φλυσχικός (F). Ακολουθούν με μικρότερα αλλά όχι αμελητέα ποσοστά ο νεογενής (S), ο ασβεστολιθικός (K) και ο σχιστολιθικός (G). Τα παραπάνω στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα συνθέτουν ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο και παράλληλα πολύπλοκο χειμαρρικό περιβάλλον. Το ευπαθές

γεωλογικο υπόθεμα της περιοχής σε συνδυασμό με το ανάγλυφο των ορεινών λεκανών απορροής, τα έντονα κατακρημνίσματα ενισχύει την ανάπτυξη χειμαρρικών φαινομένων τα οποία επηρεάζουν τόσο την ποιότητα των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων όσο και την δυνατότητα αποθήκευσης τους και συνεπώς την ποσότητα τους. 5.2. ΠΕΔΙΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΤΑΜΟΥ Το πεδινό τμήμα της λεκάνης αλλά και της κοίτης του ποταμού έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις από τις επεμβάσεις του ανθρώπου ειδικά για την κατασκευή αρδευτικών δικτύων. Επιπλέον δέχεται σημαντικές πιέσεις όπως: Σημειακές και διάχυτες πηγές ρύπανσης (γεωργία, κτηνοτροφία, αστικά απόβλητα, βιομηχανία), υπερ εκμετάλευση του επιφανειακού και του υπόγειου νερού κατά τη διάρκεια της θερινής αρδευτικής περιόδου, με γεωτρήσεις και πηγάδια. φερτά υλικά και πλημμύρες, τουριστική υποδομή στις παράκτιες περιοχές. 5.3. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η ορεινή υδρονομική δράση στην πατρίδα μας αρχίζει από πολύ νωρίς. Η έναρξη συστηματικών ορεινών υδρονομικών έργων ξεκίνησε το 1931 με την σύνταξη μελέτης και την εκτέλεση διαφόρων έργων στην ορεινή λεκάνη απορροής του ρεύματος Ξηρομερίου στην κοινότητα Κανδύλας. Η επιτυχία των έργων αυτών έδωσαν ώθηση στην ορεινή υδρονομική δράση μέσα από την οποία επιτεύχθηκαν στόχοι όπως ρύθμιση των υδάτων, ρύθμιση και έλεγχος των φερτών υλικών και των γεωμαζών και τελικά η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Γίνεται επομένως αντιληπτό από την ανάλυση όλων των δεδομένων, ότι οι διευθετήσεις των ορεινών λεκανών απορροής δύναται να παίξουν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των σκοπών και των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ. Είναι επομένως απαραίτητο να γίνει συνείδηση ότι τα ορεινά υδρονομικά έργα είναι βασικά έργα υποδομής στα οποία πρέπει να δίνεται ιδιαίτερο βάρος αλλά και προτεραιότητα δεδομένου ότι αυτά εκτός των άλλων ωφελειών που προσφέρουν, προστατεύουν και τα έργα υποδομής που κατασκευάζονται στην πεδινή περιοχή. Επομένως είναι σκόπιμο τα αρμόδια όργανα να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες για την τροποποίηση των διατάξεων εκείνων ούτως ώστε να μπορέσει η οδηγία να προσαρμοστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις ξεχωριστές γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες που εμφανίζει η Ελλάδα καθώς επίσης και άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης των οποίων οι μορφολογικές συνθήκες προσομοιάζουν σε αυτές της χώρας μας. Η μέχρι σήμερα αποκτειθήσα γνώση στις διευθετήσεις των ορεινών λεκανών όπως επίσης και η εφαρμογή αυτής στην πράξη αποδεικνύει περίτρανα ότι μπορεί να συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στην αποτροπή της υποβάθμισης των εδαφών, στην επίτευξη και διατήρηση της καλής κατάστασης των υδάτων καθώς και στην προοδευτική μείωση της ρύπανσης τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Aulitzky H., 1982: Preliminary two fold classification of torrents. Mittelungen der forstlichen bundesversuchanstalt, 144, Wien Αθανασιάδης Ν., 1986, Δασική Βοτανική (Δέντρα και Θάμνοι των δασών της Ελλάδος), Μέρος ΙΙ, Θεσσαλονίκη Αθανασιάδης Ν., Δασική Φυτοκοινωνιολογία, Εκδόσεις Γιαχούδη Γιαπούλη, Θεσσαλονίκη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (Γ.Υ.Σ.), Τοπογραφικοί χάρτες περιοχής έρευνας κλίμακας 1:100,000 Ινστιτούτο Γεωλογικών Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.): Γεωλογικοί χάρτες περιοχής έρευνας κλίμακας 1:500,000 Κουτσόπουλος Κ., Ανδρουλακάκης Ν., 2003, Εφαρμογές Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών με χρήση του Λογισμικού ArcGIS, Αθήνα Κωτούλας Δ., 1969: Οι χείμαρροι της Βορείου Ελλάδος. Ταξινόμησις αυτών εις τύπους. Αρχαί διευθετήσεών των. Διατριβή επί Υφηγεσία. Ανάτυπον εκ του Παραρτήματος της Επιστημονικής Επετηρίδος της Γεωπονικής και Δασολογικής Σχολής. Κωτούλας Δ, 1974: Κριτική ανασκόπηση της εξελίξεως της Ορεινής Υδρονομικής εν γένει και ιδία εν Ελλάδι. Επιστ. Επετ. της Γεωπονικής και Δασολογικής Σχολής, Τόμος ΙΖ, Θεσσαλονίκη. Κωτούλας Δ., 1992, Δυνατότητες αύξησης των υδατικών πόρων στον ελλαδικό χώρο, Τόμος ΛΕ/1, Αριθ. 6, σελ. 141 149 Κωτούλας Δ., 1980, Το πλημμυρικό πρόβλημα της Ελλάδας υπό το πρίσμα των πλημμυρικών καταστροφών της Κ. Μακεδονίας στις 18-19.11.1979, Ανακοίνωση αρ. 4, Θεσσαλονίκη Κωτούλας Δ., 1983, Προστασία από διάβρωση Πλημμύρες, Επιστημονική Επετηρίδα Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, τόμος ΚΣΤ/ΚΖ, αρ. 18, Θεσσαλονίκη Κωτούλας Δ., 1995, Τα φράγματα διαλογής, αποτελέσματα ερευνών, ανάπτυξη μεθόδων διαστασιολόγησης, Ανακοίνωση αρ.24, Θεσσαλονίκη Κωτούλας Δ., 2000, Φυσική Γεωγραφία, Θεσ/νίκη Κωτούλας Δ., 2001α, Υδρολογία και Υδραυλική Φυσικού Περιβάλλοντος, Θεσ/νίκη Κωτούλας Δ., 2001β: Ορεινή Υδρονομική, Τα ρέοντα ύδατα, Τόμος Ι, Θεσ/νίκη Κωτούλας Δ., 2001γ, Διευθετήσεις Χειμαρρικών Ρευμάτων, Μέθοδοι και συστήματα υδρονομικής διευθέτησης, Τόμος ΙΙα, Θεσ/νίκη Κωτούλας Δ., 2001δ, Διευθετήσεις Χειμαρρικών Ρευμάτων, Μέθοδοι και συστήματα υδρονομικής διευθέτησης, Τόμος ΙΙβ, Θεσ/νίκη Μαργαρόπουλος Π., 1963, Η υδατική διάβρωσις και το χειμαρρικόν φαινόμενον, Αθήνα Μουντράκης Δ., 1985, Γεωλογία της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη Μπαλαφούτης Χ., Στάθης Δ., 2004, Μαθήματα Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας (Πανεπιστημιακές Παραδόσεις), Θεσσαλονίκη Παπαμίχος Ν., 1992, Δασικά Εδάφη, Σχηματισμός, ιδιότητες, συμπεριφορά, Θεσ/νίκη Παυλίδης Θ., 1993, Η ποιοτική και ποσοτική κατάσταση των ορεινών υδάτων του νομού Τρικάλων, Θεσσαλονίκη Στάθης Δ., 1998, Τα Μετεωρολογικά χαρακτηριστικά της Πίνδου από υδρολογική άποψη, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη

Στεφανίδης Π., 1990, Μορφομετρική και Υδρογραφική Συγκρότηση των Χειμαρρικών τύπων στο χώρο της Β. Ελλάδας, Διδακτορική Διατριβή, Θεσ/νίκη Στεφανίδης Π., 1993, Σύνταξη μητρώου χειμάρρων χειμαρρικής δράσης (Συλλογή, καταγραφή και αξιοποίηση των πληροφοριών), Επιστημονική Επετηρίδα Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, τομος ΛΣΤ, σελ. 503-526, Θεσσαλονίκη. Στεφανίδης Π., 2004, Ορεινή Υδρονομική Ι (Διευθετήσεις ορεινών υδάτων Ι), Μέρος Πρώτο, Πανεπιστημιακές παραδόσεις, Θεσσαλονίκη Υπουργείο Βιομηχανίας Ενέργειας και Τεχνολογίας, 1987, Μητρώο Μετεωρολογικών Βροχομετρικών Σταθμών Ελλάδος Φυτρολάκης, 1985, Γενική Γεωλογία, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο