Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 1 nitse -percy film.indd 1

2 nitse -percy film.indd 2

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς Νίτσε : 99 maθηματα καθημερινησ φιλοσοφιασ 3 nitse -percy film.indd 3

4 nitse -percy film.indd 4

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς αλλαν περσυ Ν ίτσε: 99 maθηματα καθημερινησ φιλοσοφιασ μ ε τ ά φ ρ α σ η ΑΓΑΘΗ ΔΗΜΗΤΡΟΥΚΑ 5 nitse -percy film.indd 5

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής αδείας του εκδότη η κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. Εκδόσεις Πατάκη Λογοτεχνικά δοκίμια Άλλαν Πέρσυ, Νίτσε: 99 μαθήματα καθημερινής φιλοσοφίας Τίτλος πρωτοτύπου: Nietzsche para estresados Μετάφραση: Aγαθή Δημητρούκα Υπεύθυνος έκδοσης: Κώστας Γιαννόπουλος Διορθώσεις: Αντωνία Γουναροπούλου Σελιδοποίηση: Παναγιώτης Βογιατζάκης Φιλμ, μοντάζ: Γιώργος Κεραμάς Copyright Allan Percy, 2009 Translation rights arranged by Sandra Bruna Agencia Literaria, SL All rights reserved Copyright για την ελληνική γλώσσα Σ. Πατάκης ΑΕΕΔΕ (Εκδόσεις Πατάκη), 2009 Πρώτη έκδοση στην ισπανική γλώσσα από τις εκδόσεις Debοlsillο, Βαρκελώνη, 2009 Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Φεβρουάριος 2010 ΚΕΤ 6941 ΚΕΠ 62/11 ISBN 978-960-16-3821-8 ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.36.50.000, 210.52.05.600, 801.100.2665, ΦΑΞ: 210.36.50.069 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.38.31.078 ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: ΝΕΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, 563 34 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΤΗΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15, ΦΑΞ: 2310.70.63.55 Web site: http://www.patakis.gr e-mail: info@patakis.gr, sales@patakis.gr 6

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς Στους αναζητητές που συνεχίζουν να κωπηλατούν όταν τα νερά κατεβαίνουν ταραγμένα 7 nitse -percy film.indd 7

8 nitse -percy film.indd 8

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ριζοσπαστική φιλοσοφία για κάθε μέρα 11 99 μαθήματα για να ξυπνάει το μυαλό 15 ΕΠΙΜΕΤΡΟ Η φιλοσοφία ως θεραπεία 215 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 227 9 nitse -percy film.indd 9 9/2/2011 11:29:00 πμ

10 nitse -percy film.indd 10

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ριζοσπαστική φιλοσοφία για κάθε μέρα Το εγχειρίδιο αυτό συγκεντρώνει 99 αποφθέγματα του ιδιοφυούς Γερμανού και την πρακτική τους εφαρμογή σε οποιοδήποτε περιβάλλον και κατάσταση της κάθε μέρας. Τόσο στον κόσμο των επιχειρήσεων όσο και στον περίγυρο του καθενός, η φιλοσοφία του Νίτσε είναι σε υψηλό βαθμό αποτελεσματική για να βρίσκει κανείς διέξοδο σε οποιοδήποτε σταυροδρόμι, σε παγίδες και διλήμματα. Κάθε κεφάλαιο αυτού του βιβλίου ανοίγει με έναν αφορισμό του στοχαστή και ακολουθείται από μια σύγχρονη ερμηνεία-κλειδί για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας. Τα σύντομα αυτά μαθήματα καθημερινής φιλοσοφίας σχεδιάστηκαν ως βοηθήματα για να παίρνουμε 11 nitse -percy film.indd 11

αποφάσεις, να ξαναβρίσκουμε το θάρρος μας, να επαναπροσδιορίζουμε τη χαμένη πορεία μας και να μετριάζουμε τη σημασία των όσων μας συμβαίνουν στη διάρκεια της μέρας. Έχουμε μπροστά μας ένα εγχειρίδιο αυτοβοήθειας σοφό χάρη στο πρόσωπο που το ενέπνευσε και το δια πνέει, προκλητικό και ερεθιστικό. Ένα βιβλίο γι αυ τούς που αναζητούν την έμπνευση στον στοχασμό του φιλόσοφου με τη μεγαλύτερη επίδραση στη σύγχρονη εποχή, το οποίο μας διδάσκει να καταπολεμάμε τις αγωνίες και τους φόβους του σήμερα. Μετά τα 99 λαμπρά αποστάγματα της φιλοσοφίας του Νίτσε, το εγχειρίδιο κλείνει με ένα επεξηγηματικό σημείωμα για τη φιλοσοφία ως θεραπεία που διαδόθηκε χάρη στη μεγάλη επιτυχία του βιβλίου Πλάτωνας, όχι Πρόζακ! 1 και τις εφαρμογές της για την καθημερινή ζωή. Κι έτσι, θα γνωρίσουμε τη δουλειά των φιλοσοφικών συμβούλων και θα μάθουμε πώς μπορούν τα αποφθέγματα των στοχαστών όλων των εποχών να αποτελέσουν θεραπευτική βοήθεια πρώτης τάξεως. Όμως, προτού δώσουμε φωνή στον φιλόσοφο που 1 Όλα τα έργα αναφέρονται με τον τίτλο με τον οποίο κυκλοφορούν στα ελληνικά. Η απόδοση του τίτλου όσων παραμένουν αμετάφραστα είναι συμβατική. Επίσης, ελπίζοντας στην κατανόηση των Ελλήνων μεταφραστών, τα παραθέματα από έργα άλλων συγγραφέων μεταφράζονται εδώ, λόγω της συντομίας τους και για λόγους συνοχής, όπως αυτά αποδίδονται στο ισπανικό κείμενο. (Σ.τ.Μ.) 12 nitse -percy film.indd 12

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς μας ενέπνευσε τούτο το εγχειρίδιο αυτοβοήθειας, ας κάνουμε μια σύντομη επίσκεψη στη βιογραφία του δασκάλου: Ο Φρίντριχ Βίλχελμ Νίτσε γεννήθηκε το 1844 στο Ρέκεν της πρωσικής Σαξονίας. Γιος πάστορα που πέθανε όταν εκείνος ήταν πέντε ετών, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον προτεσταντικού πιετισμού κυριαρχούμενο από γυναίκες. Αφού φοίτησε σε οικοτροφείο όπου μυήθηκε στην αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία, σπούδασε κλασική φιλολογία στα πανεπιστήμια της Βόννης και της Λειψίας. Σε αυτό το τελευταίο ανακάλυψε τις ιδέες του Σοπενχάουερ και τη μουσική του Βάγκνερ, θαυμαστού συνθέτη τον οποίο αργότερα γνώρισε προσωπικά. Το 1869, και στην πρώιμη ηλικία των είκοσι πέντε ετών, ο Νίτσε ήταν ήδη καθηγητής κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας. Ωστόσο, η διδακτική δραστηριότητά του στο πανεπιστήμιο αυτό διακόπηκε το 1870 με το ξέσπασμα του Γαλλοπρωσικού πολέμου. Ο Νίτσε έλαβε μέρος στον πόλεμο ως νοσοκόμος, ώσπου χρειάστηκε να εγκαταλείψει το μέτωπο εξαιτίας δυσεντερίας και διφθερίτιδας, ασθένειες που του άφησαν μόνιμη βλάβη της υγείας του. 13 nitse -percy film.indd 13

Το 1881 γνώρισε τη Λου Σαλομέ, την οποία ερωτεύτηκε απελπισμένα, αλλά εκείνη παντρεύτηκε με έναν φίλο του. Η απόρριψη αυτή ενίσχυσε τον παροιμιώδη μισογυνισμό του Νίτσε. Λόγω της κακής υγείας του, αποσύρθηκε πρόωρα από την εκπαίδευση και αποτραβήχτηκε στη γαλλική Ριβιέρα και στον βορρά της Ιταλίας για να στοχαστεί και να γράψει. Το 1889, στο Τορίνο, μόνος και απογοητευμένος καθώς τα έργα του δεν είχαν την υποδοχή και αποδοχή που περίμενε, ολοκληρωτικά τυφλός, ο Νίτσε παραδόθηκε στην τρέλα. Έπειτα από μακρές περιόδους εγκλεισμού σε κλινικές της Βασιλείας και της Ιένας, πέρασε την υπόλοιπη ζωή του στο σπίτι της μητέρας του, η οποία τον φρόντισε ως τον θάνατό της. Κατόπιν, τον ανέλαβε η αδερφή του, μεταφέροντάς τον στη Βαϊμάρη, όπου και πέθανε το 1900. Η φιλοσοφική παρακαταθήκη του Νίτσε εμπεριέχει μια τεράστια φιλοδοξία, που δε χάνει τη δύναμή της να εμπνέει και να προκαλεί και στη σημερινή εποχή. 14 nitse -percy film.indd 14

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 99 μαθήματα για να ξυπνάει το μυαλό 15 nitse -percy film.indd 15

16 nitse -percy film.indd 16

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 1 Όποιος έχει ένα «γιατί» να ζει, μπορεί να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε «πώς» Το στρες και ο αποπροσανατολισμός μάς καταλαμβάνουν όταν χάνουμε από μπροστά μας τους στόχους της ζωής μας. Η αίσθηση ότι «δουλεύουμε πολύ για το τίποτα», η εξάντληση που προκαλεί η διάσπαση έχουν το αντίδοτό τους σε έναν ξεκάθαρο στόχο που δίνει νόημα σε ό,τι κάνουμε, με τις καλές και τις κακές στιγμές του. Σχετικά με αυτό, ο Βίκτoρ Φρανκλ εκτιμούσε ότι αρκεί ο άνθρωπος να βρίσκει ένα νόημα στη ζωή του για να ξεπερνάει τα περισσότερα από τα προβλήματα που τον στενοχωρούν. Η λογοθεραπεία ψάχνει ακριβώς αυτό: Aντί να σκάβει στο παρελθόν του ασθενούς, εξερευνά τι μπορεί να κάνει ο ασθενής με αυτό που έχει εδώ και τώρα. Να το πούμε πιο απλά: Πώς θα βρει ένα 17 nitse -percy film.indd 17

κίνητρο για να σηκώνεται απ το κρεβάτι κάθε μέρα. Το δράμα πολλών ανθρώπων που δε νιώθουν ικανοποιημένοι από την ύπαρξή τους, είναι ότι δεν έχουν καν σκεφτεί τι είδους ζωή θα ήθελαν να ζήσουν. Και ο πρώτος όρος για να πάψει κανείς να νιώθει χαμένος είναι να ξέρει, τουλάχιστον, πού θέλει να φτάσει. Όπως και ο Φρανκλ μισό αιώνα αργότερα, ο Νίτσε τονίζει τη σημασία που έχει το να βρίσκουμε ένα «γιατί» να ζούμε. Όταν η ζωή μας γεμίζει από νόημα, οι κόποι ξαφνικά δεν είναι κούραση αλλά βήματα απαραίτητα προς τον στόχο που έχουμε ορίσει. 18 nitse -percy film.indd 18

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 2 Η μοίρα των ανθρώπων είναι φτιαγμένη από ευτυχισμένες στιγμές, όλων η ζωή τις έχει, αλλά όχι από ευτυχισμένες εποχές Η ευτυχία είναι εύθραυστη και φευγαλέα, επειδή μπορεί να τη ζήσει κανείς μόνο σε ορισμένες στιγμές. Αν μπορούσαμε να την απολαμβάνουμε αδιάκοπα, θα έχανε όλη την αξία της, αφού μπορούμε να την αντιληφθούμε μονάχα ως αντίθεση. Έπειτα από μια εβδομάδα με συννεφιά, η ηλιόλουστη μέρα μάς φαίνεται σαν θαύμα της Δημιουργίας. Κατά τον ίδιο τρόπο, αισθανόμαστε τη χαρά πιο λαμπερή όταν βγαίνουμε από το πηγάδι της θλίψης. Τα δυο συναισθήματα αλληλοσυμπληρώνονται και χρειάζονται το ένα το άλλο, γιατί ούτε η μελαγχολία είναι αιώνια ούτε θα μπορούσαμε να υποφέρουμε εκατό χρόνια ευτυχία. Ένας από τους παράγοντες του στρες της σύγχρο- 19 nitse -percy film.indd 19

νης κοινωνίας είναι ακριβώς αυτό: το να πιστεύουμε ότι έχουμε την υποχρέωση να είμαστε ευτυχισμένοι πάντα και παντού. Η άρνηση της θλίψης προκαλεί τη διάδοση της κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών και των θεραπειών, όπως και τη σπατάλη σε πράγματα που δε χρειαζόμαστε. Μοιάζει σαν να πρέπει να νιώθουμε ντροπή αν δεν έχουμε ένα μόνιμο χαμόγελο χαραγμένο στο πρόσωπό μας. Αντίθετα προς αυτή την ψευδή και παιδαριώδη οπτική γωνία, ο Νίτσε μας υπενθυμίζει πως η ευτυχία δίνεται μόνο σε αναλαμπές, κι όταν εμείς προσπαθούμε να τη διαιωνίσουμε καταστρέφουμε ακόμα και τις στιγμές αυτές, που μας βοηθούν να προχωράμε στον μακρύ και βασανιστικό δρόμο της ζωής. 20 nitse -percy film.indd 20 19/1/2011 3:06:41 μμ

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 3 Το γεγονός ότι νιώθουμε τόσο ευχάριστα στη φύση οφείλεται στο ότι αυτή δεν έχει γνώμη για μας Οι άνθρωποι του 21ου αιώνα είμαστε ξεκομμένοι από τη φύση κι αυτό συχνά μας κάνει να αισθανόμαστε σαν εξωγήινοι στον ίδιο μας τον πλανήτη. Ακόμα κι αν πιστεύουμε ότι η παιδεία και ο πολιτισμός έχουν αναπληρώσει το πιο ζωώδες και ενστικτώδες μέρος του εαυτού μας, εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε την επαφή με το φυσικό μας περιβάλλον. Για να σβήσουμε εικόνες άγχους που οφείλονται στην υπερβολική εργασία και σε αρκετά παρατεταμένη παραμονή στη ζούγκλα της πόλης, μια απόδραση δύο τριών ημερών κοντά στη φύση μπορεί να είναι περισσότερο αποτελεσματική από το να στουμπωθούμε με φάρμακα. Με την ευωδιά της εξοχής, τον καθαρό αέρα, την 21 nitse -percy film.indd 21 19/1/2011 3:06:41 μμ

ησυχία τη διακοπτόμενη μόνο από μικρά πλασματάκια που βουίζουν και τιτιβίζουν τριγύρω μας, ξαναβρίσκουμε τη δική μας φύση, την εγκαταλειμμένη πολύ μακριά. Κι όπως τονίζει ο Νίτσε, στην πόλη οφείλουμε να υποδυόμαστε κάποιο ρόλο, επειδή μας ενδιαφέρει πολύ το τι σκέφτονται οι άλλοι για μας. Αντίθετα, όταν επιστρέφουμε στη φύση, μπορούμε να επιτρέπουμε στον εαυτό μας την πολυτέλεια να είμαστε εμείς οι ίδιοι. Δε χρειάζεται να ντυνόμαστε, να μιλάμε ή να ενεργούμε με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Αρκεί το να αφηνόμαστε να μας οδηγεί εκείνη στον πυρήνα του εαυτού μας, όπου μας περιμένει μια πηγή ηρεμίας. 22 nitse -percy film.indd 22 19/1/2011 3:06:41 μμ

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 4 Οφείλει κανείς να πληρώσει για την αθανασία, κι οφείλει να πεθάνει πολλές φορές ενώ συνεχίζει να ζει Ο Νίτσε μας υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχει ένας μόνο θάνατος κατά τη διάρκεια της ύπαρξης ενός ανθρώπου. Κατά τη διάρκεια της ζωής, ολοκληρώνουμε φάσεις και είναι χρήσιμο να πεθαίνουμε συμβολικά για να μπορούμε να γεννιόμαστε στο επόμενο στάδιο. Αυτά τα άλματα από τη μια ζωή στην επόμενη, οι φυλές που είναι πιο προσκολλημένες στη γη τα αποκαλούν «διαβατήριες τελετές», μια στιγμή μετάβασης που ο πολιτισμός μας σήμερα πάει να τη χάσει. Ο ανθρωπολόγος Ζουζέπ Μαρία Φερίκγκλα σχολιάζει επ αυτού: «Η πρώτη κοινωνία, πέρα από θρησκευτικό ζήτημα, ήταν παραδοσιακά μια μυητική τελετουργία: μια συμβολική πύλη που οδηγούσε από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. Με την πρώτη κοινω- 23 nitse -percy film.indd 23 19/1/2011 3:06:41 μμ

νία των αγοριών, τους αγόραζαν τα πρώτα τους μακριά παντελόνια, κι αυτό τα μεταμόρφωνε πλέον σε μικρούς άντρες. Συνέπιπτε δε με τις πρώτες άδειες να βγαίνουν έξω μόνα τους, παρόλο που ήταν μονάχα για να αγοράσουν ψωμί. Για τον ίδιο λόγο, ο νονός συνήθιζε να τους ανοίγει έναν τραπεζικό λογαριασμό. Επίσης, κατά την πρώτη κοινωνία, χάριζαν στα παιδιά το πρώτο τους ρολόι, πράγμα που σήμαινε ενήλικο έλεγχο του χρόνου». Μια καλή άσκηση για να συνειδητοποιήσουμε τις ζωές που υπάρχουν μέσα σε αυτήν τη ζωή είναι να καταγράψουμε σε ένα χαρτί τις διάφορες φάσεις που ολοκληρώσαμε και αν υπήρξε κάποια διαβατήρια τελετή από τη μια φάση στην άλλη. Κι έπειτα μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας τη μεγάλη ερώτηση: Ποια είναι η επόμενη ζωή στην οποία θέλω να γεννηθώ; 24 nitse -percy film.indd 24 19/1/2011 3:06:41 μμ

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 5 Συνδέουμε τη δυστυχία με τόση ευγένεια (σαν να ήταν το να νιώθουμε ευτυχισμένοι σημάδι χυδαιότητας, έλλειψης φιλοδοξίας) που, αν πούμε σε κάποιον «Μα τι ευτυχισμένος που είστε!», κατά γενικό κανόνα θα διαμαρτυρηθεί Δεν είναι κοινοτοπία αν πούμε ότι οι φαινομενικά πιο πρωτόγονοι λαοί εμφανίζουν έναν ζωτικό ρυθμό πιο υψηλό απ ό,τι η δυτική κοινωνία του σήμερα. Πολλοί αναρωτιούνται γιατί αυτοί που δεν έχουν τίποτα, ή σχεδόν τίποτα, μπορούν να είναι σε καλύτερη ψυχική διάθεση από εκείνους που συγκεντρώνουν κοπιαστικά περιουσίες κάθε είδους. Μήπως η διαμαρτυρία, όπως επισημαίνει ο Νίτσε, είναι διακριτικό του πολιτισμού μας; Στις τυπικές συζητήσεις σε εργασιακά κέντρα, στα καφενεία και στις τραπεζαρίες, τα παράπονα δεν τελειώνουν: Βλέπουμε τη δυστυχία στην άνοδο των επιτοκίων, στο κόστος της ζωής, στον θόρυβο και στη ρύπανση που μαστίζει τις πόλεις. Μπορεί να μην κά- 25 nitse -percy film.indd 25 19/1/2011 3:06:41 μμ

νουμε τίποτα για να τα διορθώσουμε όλα αυτά, αλλά μας αρέσει να ασκούμαστε στο άθλημα του παραπόνου. Κι αυτό καταλήγει να μεταφράζεται σε άγχος και στρες. Μια ενδιαφέρουσα επισήμανση: Το στρες δεν το δημιουργούν οι εξωτερικές περιστάσεις που βιώνουμε αλλά η ερμηνεία που δίνουμε στις περιστάσεις αυτές. Ίσως το μυστικό της ευτυχίας να είναι αυτό: Να πάψουμε να ανησυχούμε από παράγοντες και στατιστικές που δεν εξαρτώνται από μας και να το ρίχνουμε πιο πολύ στην πλάκα. 26 nitse -percy film.indd 26 19/1/2011 3:06:41 μμ

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 6 Ο θησαυρός μας βρίσκεται στην κυψέλη της γνώσης μας. Και πάντα προς τα εκεί πηγαίνουμε, αφού είμαστε φτερωτά έντομα της φύσης και συλλέκτες του μελιού του νου Όπως ο Σοπενχάουερ, έτσι και ο Νίτσε ενδιαφέρθηκε στη νεότητά του για το φάσμα των ανατολικών φιλοσοφιών που συγκλίνουν στην Ινδία. Κληρονόμος μιας μακράς πνευματικής παράδοσης προσανατολισμένης στο γνώθι σαυτόν, ο Ραμάνα Μαχάρσι υπήρξε ίσως ο τελευταίος «μεγάλος γκουρού» που εργάστηκε με το όργανο που μας κάνει ανθρώπους: τον νου. Ο Ραμάνα ενθάρρυνε τους μαθητές του να σχηματίζουν την ερώτηση «Ποιος είμαι εγώ;». Μόλις έμαθε ότι είχε προχωρημένο καρκίνο, καθησύχασε τους μαθητές του λέγοντάς τους: «Δεν πρόκειται να πάω πουθενά. Πού θα μπορούσα να πάω;». Ο Νίτσε συγκρίνει την κατάκτηση της νόησης με 27 nitse -percy film.indd 27 19/1/2011 3:06:41 μμ

μια μέλισσα που πετάει προς την κυψέλη για να πλάσει το πιο αγνό μέλι, ενώ ο Μαχάρσι περιέγραφε με αυτό τον τρόπο το ταξίδι προς το εσώτερο του καθενός: «Όπως ο αλιεύς μαργαριταριών δένει μια πέτρα στη μέση του και βυθίζεται στον πάτο της θάλασσας για να τα περισυλλέξει, έτσι και ο καθένας μας πρέπει να οπλίζεται με απάρνηση όλων, να βουτάει στο εσωτερικό του εαυτού του και να αποκτά το μαργαριτάρι του Εαυτού του». Και για να βρει κανείς το μαργαριτάρι αυτό, δε χρειάζεται να πάει προσκυνητής στην Ινδία ούτε να επιδοθεί σε περίπλοκες πνευματικές ασκήσεις. Φτάνει να κοιτάξει μέσα του με ηρεμία. 28 nitse -percy film.indd 28 19/1/2011 3:06:41 μμ

Ν ί τ σ ε γ ι α σ τ ρ ε σ α ρ ι σ μ έ ν ο υ ς 7 Η πιο πρόστυχη λέξη και το πιο χυδαίο γράμμα είναι καλύτερα και ευγενέστερα από τη σιωπή Οι περισσότεροι ψυχολογικοί πόλεμοι ξεκινούν από αυτό που δεν ειπώνεται παρά από αυτό που έχει ειπωθεί. Ας φέρουμε στον νου μας την εξής σκηνή: Ο Α θύμωσε με τον Β και του έκοψε την κουβέντα από τότε που ο τελευταίος ξέχασε να του ευχηθεί για τα γενέθλιά του. Αρχικά ο Α μπορεί να θέλησε να του πει «Άκου, μήπως δεν ξέρεις τι μέρα ήταν χτες;», όμως, καθώς η αμέλεια του Β τον πλήγωσε στην πραγματικότητα ήταν απλώς ένα κενό μνήμης, αποφάσισε να τον πληρώσει με το ίδιο νόμισμα: τη σιωπή. Ο Β τελικά θύμωσε με τον Α επειδή έπαψε ξαφνικά να απαντάει στα τηλεφωνήματά του, ενώ τη μοναδική φορά που κατάφερε να του μιλήσει έδειχνε δυσαρεστημένος. 29 nitse -percy film.indd 29 19/1/2011 3:06:41 μμ

Είναι μια κατάσταση παιδαριώδης αλλά πολύ πιο συνηθισμένη απ ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς. Πόσα ζευγάρια θυμώνουν από παρεξηγήσεις που κάνουν μέρες ή μήνες να βγουν στο φως; Άραγε, δε βρίσκεται στην έλλειψη επικοινωνίας η ρίζα πολλών συγκρούσεων που προκαλούνται στη δουλειά; Το να μη λέμε τα πράγματα εγκαίρως αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα στρες για τους γύρω μας, καθώς δημιουργεί πληθώρα ερμηνειών που καταλήγουν εναντίον μας. Ο Νίτσε, ο οποίος δεν ήταν βεβαίως από εκείνους που μάλλιαζε η γλώσσα τους, μας διδάσκει ότι είναι καλύτερα να εκφράζουμε αυτό που αισθανόμαστε ακόμα κι αν δε βρίσκουμε τα κατάλληλα λόγια παρά να προσβάλλουμε τον άλλον με τη σιωπή μας. 30 nitse -percy film.indd 30 19/1/2011 3:06:41 μμ