ΟΔΗΓΟΣ KAΛΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ

ΟΔΗΓΟΣ KAΛΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ PICT Project partners Knowsley Metropolitan Borough Council, UK PRISMA Centre for Development Studies, GR Liverpool John Moores University, School of the Built Environment, UK European Council of Town Planners (ECTP), UK Municipality of Agia Varvara in the Prefecture of Athens, GR University of Thessaly, Department of Planning and Regional Development, GR Hogeschool voor Wetenschap & Kunst Sint Lucas Architectuur, BE Budapest University of Technology and Economics, Department of Architectural Representation, HU PLANNING INCLUSION OF CLIENTS THROUGH E-TRAINING Πολίτες, Πολεοδόμοι και συμμετοχή στο σχεδιασμό. Μπορούν να βοηθήσουν οι νέες τεχνολογίες; WEBhu Kft. ICT Consultancy, HU THIS PROJECT IS CO-FUNDED BY THE EUROPEAN COMMISSION DIRECTORATE GENERAL EDUCATION AND CULTURE LEONARDO DA VINCI PROGRAMME ISBN

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. π ø... 3 Περίληψη Προγράμματος... 3 Οι πιλοτικές περιοχές του προγράμματος PICT... 5 Εταίροι του προγράμματος... 6 Θεωρητική ανάλυση... 7 Η μεθοδολογία του PICT... 10 Ο Οδηγός Καλής Πρακτικής... 10 μ ª 1 π π π Àƒø π ª πƒπ... 11 Ιστορική ανασκόπηση... 12 Η διαδικασία σχεδιασμού... 14 Η συμμετοχή του κοινού στο σχεδιασμό... 18 Η επιρροή των επαγγελματικών οργανώσεων... 20 Συμμετοχή στις τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνιών... 22 Η δύναμη και οι αδυναμίες της κοινωνίαςα των πολιτών... 24 Η συνοπτική εικόνα της εμπειρίας... 26 μ ª 2, π π π π... 29 Εισαγωγή-μεθοδολογία Τα αποτελέσματα των ερευνών του PICT... 30 σελ.page μ ª 3 ø ª π Àªª Δ Ã π... 35 Θέματα πολεοδομικού σχεδιασμού στις πιλοτικές περιοχές... 35 Δομή κατάρτισης (προγράμματα σπουδών)... 36 Δημιουργία Εκπαιδευτικού Υλικού... 43 μ ª 4 ø π Δ π Δ ƒδπ... 48 ΕΛΛΑΔΑ... 49 ΗΝΩΜEΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ... 51 ΒΕΛΓΙΟ... 52 ΟΥΓΓΑΡΙΑ... 53 μ ª 5 π øº πδ π; È ÁÌ Ù Î È Û ÌappleÂÚ ÛÌ Ù... 55 Εισαγωγή... 55 Ποιοί ήταν οι συμμετέχοντες... 55 Εκπαιδευτικό υλικό και κατάρτιση... 56 Τοπικές Συμβουλευτικές Επιτροπές... 57 Εργαλεία ΤΠΕ... 58 Προστιθέμενη αξία... 58 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σύνταξη και επιμέλεια αυτού του Οδηγού έγινε από την Φούλη Παπαγεωργίου, PRISMA Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών, στη βάση των κειμένων που κατατέθηκαν από όλους τους εταίρους του προγράμματος PICT. Εκδόθηκε από την PRISMA Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών, Αθήνα, Δεκέμβριος 2005. Σχεδιασμός, καλλιτεχνική επιμέλεια και εκτύπωση εντύπου: ABILITY Integrated Communication, e-mail: ability@otenet.gr ISBN 960-6676-01-3 ÓÂÚÁ fiìâóôè ÊÔÚ ÙÔ appleúôáú ÌÌ ÙÔ ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Μητροπολιτικός Δήμος Νόουσλι (Ανάδοχος), Υπεύθυνος: Jayne Tucker e-mail: jayne.tucker@knowsley.gov.uk, τηλ.: +44 151 4433038 Πανεπιστήμιο Τζων Μουρς του Λίβερπουλ, Υπεύθυνη: Linda Wright e-mail: L.P.Wright@livjm.ac.uk, τηλ.: +44 151 2312649 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πολεοδόμων (ECTP), Υπεύθυνη: Judith Eversley e-mail: secretariat@ceu-ectp.org, τηλ.: +44 207 6369107 ÏÏ PRISMA-Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών (Συντονιστής), Υπεύθυνη: Φούλη Παπαγεωργίου, e-mail: foulipapageorgiou@prismanet.gr, τηλ.: 210 7525660 Δήμος Αγίας Βαρβάρας, Υπεύθυνος: Κώστας Τσούτσουρας e-mail: kostast@agiavarvara.gr, τηλ.: 210 5402361 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Υπεύθυνος: Βασίλης Μπουρδάκης e-mail: vas@uth.gr, τηλ.: 24210 74502 μ ÏÁÈÔ Σχολή Αρχιτεκτονικής Σαιντ Λούκας, Υπεύθυνη: Annette Kuhk e-mail: annette.kuhk@archb.sintlucas. wenk.be, τηλ.: +32 2 2420000 Hongrie Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας και Οικονομικών Βουδαπέστης, Υπεύθυνος: Mihaly Szoboszlai, e-mail: szoboszlai@arch.bme.hu, τηλ.: +36 1 4631196 WEBhu Kft Σύμβουλοι Πολεοδομίας και Αρχιτεκτονικής, Υπεύθυνος: Gyuricza Bela e-mail: gyb@webhu.hu, τηλ.: +36 1 4641152 Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του προγράμματος www.e-pict.co.uk ÂÚ ÏË Ë ÚÔÁÚ ÌÌ ÙÔ Το πρόγραμμα PICT "Δια βίου εκπαίδευση με Ηλεκτρονικά Μέσα για την Συμμετοχή των Πολιτών στον Πολεοδομικό Σχεδιασμό" ήταν ένα πιλοτικό έργο τριετούς διάρκειας που συγχρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Leonardo Da Vinci της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μεταξύ 2002 και 2005. Σημείο εκκίνησης ήταν η συζήτηση για τη σχέση των ανθρώπων με τις πόλεις τους, που ξεκίνησε από την αρχική Χάρτα των Αθηνών (1934) και επαναπροσδιορίστηκε από την Νέα Χάρτα των Αθηνών, την οποία υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πολεοδόμων (2003). Ανταποκρίθηκε επίσης στην άποψη ότι η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στις δημόσιες αποφάσεις οικοδομεί το κοινωνικό κεφάλαιο και ενισχύει την κοινωνία των πολιτών. Η συνεχιζόμενη συζήτηση σχετικά με τη συμμετοχή του κοινού στις δημόσιες αντανακλάται στην Ευρωπαϊκή πολιτική, όπως εκφράζεται στο Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ), την Τοπική Ατζέντα 21 και το Πλαίσιο του Γκέτεμποργκ για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Συνεπώς, έχει γίνει ευρέως αποδεκτό, τουλάχιστον σε γενικές γραμμές, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ότι ο πολεοδομικός και αστικός σχεδιασμός είναι μέρος της διαδικασίας αειφόρου ανάπτυξης και απαιτούν την επίτευξη συναίνεσης μέσω της εμπλοκής των πολιτών. Εντούτοις, έχει ομοίως αναγνωριστεί ότι για να προωθηθεί η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ του κοινού και των πολεοδόμων, και οι δύο πλευρές πρέπει να αποκτήσουν πρόσθετες δεξιότητες που τους δίνουν την δυνατότητα να αναπτύξουν μια "κοινή γλώσσα". Το πρόγραμμα PICT προσπάθησε να απαντήσει σε αυτήν την ερώτηση: ποιες δηλαδή είναι οι δεξιότητες που πρέπει να έχουν οι πολεοδόμοι και το κοινό προκειμένου να αναπτύξουν έναν εποικοδομητικό διάλογο και, επιπλέον, πώς μπορούν οι νέες τεχνολογίες να βοηθήσουν στην βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των δύο πλευρών. Το έργο είναι πολυσύνθετο, δεδομένου ότι στόχευσε στην ανάπτυξη μιας μεθοδολογίας και στην δημιουργία ηλεκτρονικών εργαλείων επικοινωνίας που να μπορούν να εφαρμοστούν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Την υλοποίηση του προγράμματος ανέλαβε μια διακρατική ομάδα συνεργαζόμενων φορέων που ασχολούνται με τον σχεδιασμό, την έρευνα και την εκπαίδευση με τους εξής επιμέρους στόχους: την ανασκόπηση της υφιστάμενης θεωρίας, νομοθεσίας και πρακτικής στην 2 3

Ευρώπη σχετικά με την συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό, με εστίαση στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, την Ελλάδα και την Ουγγαρία, την διερεύνηση και την επισήμανση των αναγκών εκπαίδευσης των πολιτών και των πολεοδόμων μέσω δειγματοληπτικών ερευνών, την ανάπτυξη πρόσφορων εργαλείων ΤΠΕ με σκοπό να βοηθήσουν το κοινό να αποκτήσει οπτική αντίληψη για τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια (ειδικά εκείνα που αποσκοπούν στην ανασυγκρότηση ή ανάπλαση μίας περιοχής) και να εκφράσουν τις απόψεις τους σε διάφορα ζητήματα των σχεδίων,? την δημιουργία προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάλληλων προγραμμάτων σπουδών που θα καταστήσουν το κοινό και τους πολεοδόμους ικανούς να αναπτύξουν τις αναγκαίες δεξιότητες για την εμπλοκή τους στον σχεδιασμό, συμπεριλαμβανομένων των δεξιοτήτων επικοινωνίας, της κατανόησης του αμοιβαίου ρόλου τους και της χρήσης εργαλείων της Κοινωνίας της Πληροφορίας,? την παροχή της αναγκαίας υποδομής ως προς τον εξοπλισμό ΤΠΕ και το ανθρώπινο δυναμικό, για την υλοποίηση των ανωτέρω προγραμμάτων εκπαίδευσης και προγραμμάτων σπουδών. Η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε από τους συνεργαζόμενους οργανισμούς (εταίρους του προγράμματος) δοκιμάστηκε πειραματικά σε 5 περιοχές της Ευρώπης. Χώροι, υπολογιστές και τεχνική βοήθεια παρασχέθηκαν σε κάθε περιοχή, για να διευκολύνουν την πρόσβαση των κατοίκων στα εργαλεία απεικόνισης. Πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικές συναντήσεις σε κάθε πιλοτική περιοχή για τον τοπικό πληθυσμό και τους πολεοδόμους. Επίσης, συστάθηκαν Τοπικές Συμβουλευτικές Επιτροπές αποτελούμενες από κατοίκους της περιοχής, πολεοδόμους και εκπροσώπους τοπικών οργανώσεων για να διαχειριστούν αυτόνομα τη διαδικασία. Τοπικά σχέδια ανασυγκρότησης ή ανάπλασης τέθηκαν σε δημόσια συζήτηση με τους κατοίκους της περιοχής, και σε μερικές περιπτώσεις αυτά τα σχέδια αναθεωρήθηκαν βάσει των παρατηρήσεων των κατοίκων και στη συνέχεια εφαρμόστηκαν. Τα οφέλη που απεκόμισαν οι κάτοικοι και οι επιχειρηματίες των πιλοτικών περιοχών περιλαμβάνουν την καλύτερη κατανόηση των πολεοδομικών εννοιών και επομένως τη βελτίωση της ικανότητας τους να συνεισφέρουν στο σχεδιασμό της περιοχής τους. Επίσης, οι πολεοδόμοι ωφελήθηκαν διότι ανέπτυξαν δεξιότητες επικοινωνίας με τον τοπικό πληθυσμό, ενώ βελτίωσαν επίσης την ικανότητα τους να κατανοούν και να χρησιμοποιούν νεες τεχνολογίες σχεδιασμού. Οι τοπικές αρχές γνώρισαν διαφορετικούς τρόπους να συνεισφέρουν σε μία δημοκρατική διαδικασία σχεδιασμού και τα πανεπιστήμια, τα οποία απο κοινού δημιούργησαν το εκπαιδευτικό υλικό, ανέπτυξαν φιλικά εργαλεία σχεδιασμού και χαρτογράφησης, κατάλληλα για τη συμμετοχή του κοινού, αλλά και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Επιπλέον, οι Τοπικές Συμβουλευτικές Επιτροπές που ιδρύθηκαν σε κάθε πιλοτική περιοχή, εφεραν κοντά τους κατοίκους και τους πολεοδόμους, δίνοντάς τους την ευκαρία, για πρώτη φορά, σε πολλές περιπτώσεις, το καθήσουν μαζί και να συζητήσουν, ανταλλάσσοντας γνώμες για την περιοχή τους. Τα αποτελέσματα του προγράμματος PICT συζητήθηκαν σε δύο συνέδρια, με την συμμετοχή πολεοδόμων και ερευνητών: ένα ηλεκτρονικό συνέδριο τον Μάιο του 2005 και ένα τελικό συνέδριο τον Οκτώβριο του 2005 στο Λίβερπουλ. Η ιστοσελίδα του προγράμματος PICT περιέχει όλα τα αποτελέσματα του προγράμματος καθώς και τα ενημερωτικά δελτία στο http://www.epict.co.uk. È appleèïôùèî appleâúèô ÙÔ appleúôáú ÌÌ ÙÔ PICT Όλες οι πιλοτικές περιοχές έχουν κοινά χαρακτηριστικά: είναι υποβαθμισμένες αστικές περιοχές, με σοβαρές ελλείψεις αστικών εξυπηρετήσεων και υπαίθριων κοινόχρηστων χώρων, με υψηλά ποσοστά ανεργίας. Εξαίρεση αποτελεί η πιλοτική περιοχή της Ουγγαρίας, όπου επελέγη ένας ημιαστικός οικισμός ο οποίος εντάσσεται σε μια ευρύτερη αγροτική περιοχή. Το προφίλ των πιλοτικών περιοχών δίνεται εν συντομία στην συνέχεια. À ƒπ - ÕÌappleÔÓ Για την επιλογή της πιλοτικής περιοχής, οι εταίροι της Ουγγαρίας επικεντρώθηκαν στο μέγεθος, τη διαφάνεια και την αποφασιστικότητα με την οποία οι τοπικές αρχές λαμβάνουν τις αποφάσεις για τον πολεοδομικό σχεδιασμό, καθώς και την θετική τους διάθεση. Από αυτή την άποψη, η πόλη Αμπόνι κρίθηκε ως ιδανική επιλογή. Η μικρή αυτή πόλη βρίσκεται στην περιφέρεια Άλφελντ, στην Ανατολική Ουγγαρία, όπου ιδρύθηκε ως κέντρο εμπορίου το 1748, και απέχει 50 χλμ από τη Βουδαπέστη. Σημερα έχει πληθυσμό 15.000 κατοίκων περίπου. Η ανάπλαση του εμπορικού κέντρου της πόλης αποτελεί την κύρια προτεραιότητα του πολεοδομικού σχεδιασμού. øª μ π π - Ã ÏÁÔ ÓÙ Ο Μητροπολιτικός Δήμος του Νόουσλι βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Πόλης του Λίβερπουλ στην ΒΔ περιφέρεια του Ηνωμένου Βασιλείου. Η πιλοτική περιοχή του Χέϊλγουντ που βρίσκεται στα νότια του Δήμου έχει πληθυσμό 21.000 κατοίκων περίπου και η περιοχή χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά ανεργίας. Η ανοικοδόμηση ανάπλαση του Εμπορικού Κέντρο του Ράβενκορτ, σε ένα υποβαθμισμένο σημείο της περιοχής βρίσκεται στο επίκεντρο των νέων σχεδίων». μ π ÂÚÈÔ ªappleÚ Ìapple ÓÙ Î È ÔÓ- ÛÂÏ, appleâúèô μú ÍÂÏÏÒÓ. ÂÚÈÔ ΔfiÏÔ ÂÓ- ÏÔ È ÂÎÂÓ-Ã Ì Ó Ë Η περιοχή του Μπράμπαντ και η γειτονική περιοχή του Λεόν-Κέσελς είναι τμήματα του Δήμου του Σχά(α)ρμπε(ε)κ. Οι περιοχές βρίσκονται στα βόρεια του λεγόμενου "Πεντάγωνου", του ιστορικού κέντρου των Βρυξελλών, και επελέγησαν ως περιοχές για την ανάπτυξη του προγράμματος των "Κοινωνικών Συμβολαίων Γειτονιών". Οι κάτοικοι ανήκουν σε διαφορετικές εθνότητες (είναι κυρίως Βέλγοι, Μαροκινοί και Τούρκοι). Η ανάπλαση ενός πάρκου της περιοχής, τα σχέδια της οποίας ήταν έτοιμα να υλοποιηθούν, υπήρξε βάση για μια μελέτη περιπτώσεως. Το πρόγραμμα "Η πόλη στην γειτονιά σας" στην Γάνδη χρησίμευσε ως ξεχωριστή πιλοτική περιοχή. Το πρόγραμμα αυτό αφορά την ανάπλαση της περιοχής Τόλουζεν-Σλούιζεκεν-Χαμ στα βόρεια της Γάνδης και έχει ομοιότητες με το πρόγραμμα των "Κοινωνικών Συμβολαίων Γειτονιών" που υλοποιείται στις Βρυξέλλες, αν και η προσέγγιση όσον αφορά στην συμμετοχή του κοινού είναι διαφορετική. - ÌÔ Á μ Ú Ú, ı Ó Ο Δήμος Αγίας Βαρβάρας βρίσκεται στην υποβαθμισμένη περιφέρεια της Δυτικής Αττικής, δυτικά της πόλης των Αθηνών. Έχει πληθυσμό περίπου 30.500 κατοίκων με πολυ-πολιτισμική ταυτότητα και υψηλή συγκέντρωση κοινωνικά ευάλωτων ομάδων. Το νοτιο-ανατολικό τμήμα του Δήμου επελέγη ως πιλοτική περιοχή λόγω της υψηλής ανεργίας και της υποβάθμισης του κτισμένου περιβάλλοντος που το χαρακτηρίζει. Η Δημοτική Αρχή ελπίζει ότι σύντομα θα βελτιώσει τόσο τον αστικό όσο και τον κοινωνικό ιστό της περιοχής, μέσω του 4 5

προγράμματος αστικής ανάπλασης "Μια Πόλη για Όλους" που υλοποιεί στα πλαίσια του 3ου ΚΠΣ. Τα σχέδια ανάπλασης δύο πλατειών αποτέλεσαν αντικείμενο του προγράμματος στην περιοχή. Ù ÚÔÈ ÙÔ ÚÔÁÚ ÌÌ ÙÔ ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Ο Μητροπολιτικός Δήμος του Νόουσλι (Ανάδοχος Έργου) Το Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ - Σχολή Δομημένου Περιβάλλοντος Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πολεοδόμων (ECTP) ÏÏ PRISMA Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών (Συντονιστής Έργου) Δήμος Αγίας Βαρβάρας περιοχής Αθηνών Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης. μ ÏÁÈÔ Τμήμα Αρχιτεκτονικής Αγίου Λουκά, Ανωτάτη Σχολή Επιστημών και Τεχνών. ÁÁ Ú Τεχνικό και Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης, Σχολή Αρχιτεκτονικής WEBhu Kft. ICT Consultancy - Συμβουλευτικές Υπηρεσίες σχετικά με τον εξοπλισμό ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφοριών & Επικοινωνιών) ˆÚËÙÈÎ Ó Ï ÛË «Ï Ì Î» ÌÌÂÙÔ Το δημοφιλέστερο θεωρητικό μοντέλο για τη συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό, για μερικές δεκαετίες ήταν η κλίμακα Arnstein (1969) 1. Το μοντέλο περιγράφει τα οκτώ βήματα της συμμετοχής που αντανακλούν το κατά πόσο ελέγχουν οι πολίτες τις αποφάσεις πολεοδομικού σχεδιασμού. Τα βήματα μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Ποδηγέτηση - κρατά τους πολίτες ήρεμους Θεραπεία - κάνει τους πολίτες να αισθανθούν καλύτερα Πληροφόρηση - ενημερώνει τους πολίτες για τα τεκταινόμενα Διαβούλευση - ενημερώνει και ανατροφοδοτεί. Συμβιβασμός - εμφανίζεται να ικανοποιεί τις απαιτήσεις για συμμετοχή, αλλά χωρίς να συνοδεύεται από καταμερισμό και από κοινού άσκηση εξουσίας. Συνεργασία - κοινός προγραμματισμός και λήψη αποφάσεων Αποκέντρωση αρμοδιοτήτων - στους πολίτες ανατίθεται η λήψη μερικών αποφάσεων και μόνο Έλεγχος πολιτών - στους πολίτες ανατίθεται η λήψη όλων των τελικών αποφάσεων. Ένα εναλλακτικό μοντέλο είναι αυτό του Paul (1987) 2. Σύμφωνα με αυτό το δημοφιλές μοντέλο συμμετοχής, υπάρχουν τέσσερα επίπεδα συμμετοχής του κοινού στα αναπτυξιακά έργα: Ανταλλαγή πληροφοριών Διαβούλευση Λήψη αποφάσεων Άσκηση πρωτοβουλίας για δράση. Ένα άλλο δημοφιλές μοντέλο προσφέρεται από τον Pretty (1995) 3. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο συμμετοχής του κοινού υπάρχουν πέντε επίπεδα συμμετοχής του κοινού: Κοινοποίηση πληροφοριών - ανακοινώνεται ό,τι έχει αποφασιστεί ή συμβεί. Δημόσια διαβούλευση - προβλήματα που καθορίζονται εξωτερικά, ελεγχόμενες διαδικασίες/ανάλυση πληροφοριών. Καμία υποχρέωση να ληφθούν υπόψη οι απόψεις του κοινού. Λειτουργική συμμετοχή - συμμετοχή που ενθαρρύνεται ως μέσο επίτευξης των στόχων προγράμματος, μείωσης δαπανών και συμμόρφωσης με τις διαδικαστικές απαιτήσεις. Διαδραστική/συμμετοχή - συνεργασία με εξωτερικούς φορείς, από τα αρχικά στρατηγικά στάδια του σχεδιασμού και σε όλη την εφαρμογή του. Αυτόνομη δραστηριοποίηση - λήψη πρωτοβουλιών ανεξάρτητα από τους εξωτερικούς φορείς όπως Κυβερνήσεις, ΜΚΟ ή ιδιωτικές επιχειρήσεις που παρέχουν συχνά το πλαίσιο που καθιστά τα προαναφερθέντα εφικτά. Αυτά τα μοντέλα έχουν χρησιμοποιηθεί σε ένα τμήμα της βιβλιογραφίας για να αναπτύξουν πολυεπίπεδα μοντέλα τα οποία προσπαθούν να ταιριάξουν τις διαφορετικές τεχνικές με τα διαφορετικά στάδια της συμμετοχής του κοινού. Παραδείγματος χάριν η Διεθνής Ένωση για τη Συμμετοχή του Κοινού προσδιορίζει τόσο τους στόχους των πολεοδόμων, όσο και την "Υπόσχεση στο κοινό" σε πέντε "επίπεδα συμμετοχής": Πληροφόρηση, Διαβούλευση, Συμμετοχή, Συνεργασία και Ενδυνάμωση, όπως φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα. 1 Arnstein, Sherry R. "A Ladder of Citizen Participation," Journal of the American Planning Association, Vol. 35, No. 4, July 1969, pp. 216-224. 2 Paul (1987), cited in Plummer, J Municipalities and community participation: a sourcebook for capacity building, London 2000, Earthscan 3 Pretty Jules N., Participatory Learning for Sustainable Agriculture. World Development, Volume 23 (8), 1995, pp. 1247-1263. 6 7

Í ÓfiÌÂÓÔ Âapple appleâ Ô ÂappleÈÚÚÔ ÙÔ ÎÔÈÓÔ ÓËÌ ÚˆÛË È Ô Ï ÛË ÌÌÂÙÔ Στόχος συμμετοχής του κοινού: ÓÂÚÁ Û Ó Ó ÌˆÛË Παροχή στο κοινό ισορροπημένων και Η λήψη από το κοινό ανατροφοδότησης Η άμεση συνεργασία με το κοινό σε όλη αντικειμενικών πληροφοριών για να από το κοινό όσον αφορά στην ανάλυση, τις τη διαδικασία για να διασφαλισθεί το βοηθήσει στην κατανόηση των εναλλακτικές λύσεις ή/και τις αποφάσεις. το ότι τα δημόσια ζητήματα γίνονται προβλημάτωνε και των εναλλακτικών κατανοητά, λαμβάνονται υπόψη και λύσεων εξετάζονται. Η συνεργασία με το κοινό σε κάθε πτυχή της απόφασης συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης των εναλλακτικών λύσεων και του προσδιορισμού της προτιμώμενης λύσης. Η εναπόθεση της λήψης της τελικής απόφασης στα χέρια του κοινού. Υπόσχεση στο κοινό: Θα σας κρατάμε ενήμερους. Θα σας κρατάμε ενήμερους, θα ακούμε Θα συνεργαστούμε μαζί σας για να και θα αναγνωρίζουμε τους εξασφαλίσουμε ότι οι προβληματισμοί και προβληματισμούς σας και θα παρέχουμε τα θέματά σας απεικονίζονται άμεσα ανατροφοδότηση σχετικά με το πως στις εναλλακτικές λύσεις που η άποψη του κοινού επηρέασε την αναπτύσσονται και θα παρέχουμε απόφαση. την ανατροφοδότηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η άποψη του κοινού επηρέασε την απόφαση. Θα υπολογίζουμε σε σας για άμεσες συμβουλές και καινοτομία στην διατύπωση λύσεων και θα ενσωματώσουμε τις συμβουλές και τις συστάσεις σας στις αποφάσεις, στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Θα εφαρμόσουμε ότι αποφασίζετε. Παραδείγματα «εργαλείων» συμμετοχής: Πληροφοριακά Δελτία Σχόλια του κοινού Σεμιναριακές συναντήσεις Ιστοσελίδες.Π Ομάδες συζήτησης Ψηφοφορία μετά από διαβουλευτική «Ανοικτή» πρόσβαση στις υπηρεσίεςπ Δημοσκοπήσεις διαδικασία Δημόσιες συνελεύσεις Συμβουλευτικές Επιτροπές Πολιτών Επίτευξη συναίνεσης Συμμετοχική λήψη αποφάσεων Επιτροπές κρίσης πολιτών Ψηφοφορίες Αποκέντρωση αποφάσεων στους πολίτες (Διεθνής Ένωση για τη Συμμετοχή του Kοινού, http://www.iap2.org) 8 9

ΒΗΜΑ 1 - ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ; 10 Όλα τα παραπάνω μοντέλα απεικονίζουν ένα αυξανόμενο επίπεδο επιρροής του κοινού σε θέματα σχεδιασμού, ξεκινώντας από την απλή πληροφόρηση και τις διαβουλεύσεις και καταλήγοντας στην ενδυνάμωση και τη συνεργασία. Τα μοντέλα αυτά χρησιμοποιήθηκαν στο πρόγραμμα, κυρίως το μοντέλο του Arnstein, για να καθοδηγήσουν την επισκόπηση της διακρατικής εμπειρίας ως προς την συμμετοχή του κοινού στον σχεδιασμό, και τις έρευνες για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των ομάδων-στόχων του προγράμματος. ªÂıÔ ÔÏÔÁ ÙÔ PICT Λαμβάνοντας την υπάρχουσα ευρωπαϊκή εμπειρία ως αφετηρία, οι εταίροι του προγράμματος πραγματοποίησαν δημοσκοπήσεις και ομάδες συζήτησης (focus groups) με τους κατοίκους των πιλοτικών περιοχών, τους επιχειρηματίες, τους εκπροσώπους τοπικών οργανώσεων, τους πολεοδόμους και το τεχνικό προσωπικό των δήμων στις περιοχές αυτές, προκειμένου να προσδιοριστούν οι εκπαιδευτικές ανάγκες των πολεοδόμων και του κοινού. Στη βάση αυτή δημιουργήθηκε το απαραίτητο εκπαιδευτικό υλικό, τα προγράμματα σπουδών και τα εργαλεία απεικόνισης σχεδίων με χρήση ΤΠΕ για το κοινό και τους πολεοδόμους. Επιπλέον, έγιναν όλες οι απαραίτητες ενέργειες για να διευκολυνθεί η διαδικασία εκπαίδευσης και να ενισχυθεί η συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων. Αυτές οι ενέργειες περιέλαβαν την ίδρυση Κέντρων Πληροφόρησης για τη Συμμετοχή σε κάθε περιοχή, τα οποία παρείχαν πρόσβαση σε υπολογιστές και στο Διαδίκτυο για τους κατοίκους. Επίσης, δημιουργήθηκαν Τοπικές Συμβουλευτικές Επιτροπές, που αποτελέσθηκαν από εκπροσώπους τοπικών φορέων, πολεοδόμους και μέλη της τοπικής ομάδας του PICT, με σκοπό την διαχείριση του προγράμματος στην περιοχή και τη μεγιστοποίηση της εμπλοκής των κατοίκων στις δράσεις του προγράμματος. Κατά τη διάρκεια του τελικής φάσης, εκπαιδεύτηκαν ομάδες κατοίκων και πολεοδόμων σε κάθε πιλοτική περιοχή, έτσι ώστε να δοκιμαστεί στην πράξη η καταλληλότητα και η αποτελεσματικότητα των "εργαλείων" εκπάιδευση και συμμετοχής που ανέπτυξε το πρόγραμμα. ËÁfi Ï Ú ÎÙÈÎ Ο οδηγός βασίζεται στην εμπειρία που συσσωρεύτηκε κατά τη διάρκεια του προγράμματος PICT και φιλοδοξεί να προσφέρει ιδέες σε όλους όσοι ενδιαφέρονται για τη συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό σε όλη την Ευρώπη, αλλά και να ενθαρρύνει άλλες τοπικές αρχές και εκπαιδευτικούς οργανισμούς να χρησιμοποιήσουν τη μεθοδολογία και τα εργαλεία εκπαίδευσης που αναπτύχθηκαν από το πρόγραμμα και να τα εξελίξουν περαιτέρω. Ο οδηγός δημοσιεύεται σε έντυπη μορφή και περιλαμβάνει ένα DVD σε τέσσερις γλώσσες με όλα τα προϊόντα του προγράμματος. Ο οδηγός περιλαμβάνει πέντε κεφάλαια, τα οποία αντιστοιχούν στα «βήματα», που ακολούθησαν οι εταίροι του προγράμματος κατά την υλοποίηση του έργου. Αυτά τα βήματα είναι: 1 1. Ανασκόπηση της Ευρωπαϊκής εμπειρίας ως προς την συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό στις τέσσερις συμμετέχουσες χώρες 2 2. Ανίχνευση των αναγκών εκπαίδευσης των πολεοδόμων και των κατοίκων αναφορικά με τη συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη χρήση νέων τεχνολογιών 3 3. Ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων και υλικού, περιλαμβανομένων εργαλείων ΤΠΕ για την τρισδιάσταση 4 5 απεικόνιση σχεδίων, με σκοπό την ενίσχυση της ικανότητας τόσο των πολεοδόμων όσο και του κοινού για αποτελεσματική συμμετοχή στο σχεδιασμό. 4. Οργάνωση εκπαιδευτικών συναντήσεων για το κοινό και τους πολεοδόμους. 5. Συμπεράσματα/διδάγματα για το μέλλον. Στόχος αυτού του βήματος ήταν η ανασκόπηση της πολιτικής και των μεθόδων για τη συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και ο προσδιορισμός των προβλημάτων βάσει της υπάρχουσας εμπειρίας στις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Η ανασκόπηση βασίστηκε στην διεξοδική έρευνα και επεξεργασία της βιβλιογραφίας, της νομοθεσίας, περιοδικών εκδόσεων κ.λπ., καθώς και σε προσωπικές συνεντεύξεις με περιορισμένο αριθμό ατόμων «κλειδιά» σε κάθε χώρα, κατά κύριο λόγο πολεοδόμων. Η συνεισφορά του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Πολεοδόμων (ECTP) στο θέμα αυτό υπήρξε σημαντική. Το παρόν κεφάλαιο περιλαμβάνει τις περιλήψεις της ανασκόπησης της βιβλιογραφίας ως προς τη συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να διευκολυνθεί η σύγκριση του θεσμικού πλαισίου και των ακολουθούμενων πρακτικών στις διάφορες χώρες εφαρχογής του PICT. Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει τα κυριότερα ζητήματα που καταγράφηκαν στις χώρες αυτές, με την εξής δομή: Ιστορική ανασκόπηση της πολεοδομικής πολιτικής και πρακτικής Διαδικασία πολεοδομικού σχεδιασμού Συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό Επιρροή των επαγγελματικών οργανώσεων Συμμετοχή στην τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και Η δύναμη και οι αδυναμίες της κοινωνίας των πολιτών και του δημόσιου τομέα. Μία συνοπτική ανασκόπηση των ομοιοτήτων και διαφορών που παρατηρούνται στις εξεταζόμενες χώρες παρουσιάζεται στο τέλος αυτού του κεφαλαίου. 11

μ ÏÁÈÔ ÏÏ O ÁÁ Ú ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Â È ÛÌfi ÙÔ ÃÒÚÔ πûùôúèî Ó ÛÎfiappleËÛË Στο Βέλγιο, ο σχεδιασμός του χώρου σε εθνικό επίπεδο αποφασίστηκε έως το 1988. Ο μεταπολεμικός νεωτεριστικός σχεδιασμός (1945-1975) πρότεινε μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις, πυκνή δόμηση με πολυώροφα κτίρια και καμία συμμετοχή του κοινού. Προς το τέλος της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, οι ενεργές ενώσεις πολιτών αντέδρασαν σε αυτές τις μεθόδους σχεδιασμού και υποστήριξαν την προστασία της κατοικίας, των κοινόχρηστων υπαίθριων χώρων καθώς και των ιστορικών περιοχών. Εκφράστηκαν υπέρ των μικρής κλίμακας παρεμβάσεων και μιας εστίασης στις γειτονιές. Η περιφερειακή αποκέντρωση το 1988, δημιούργησε τρεις περιοχές με τα δικά τους θεσμικά όργανα και τους δικούς τους φορείς: την περιοχή των Βρυξελλών, την Φλάνδρα και την Βαλλωνία. Ο σχεδιασμός του χώρου αποτέλεσε μία ξεχωριστή ευθύνη για τις τρεις περιοχές. Το 1993, μια νέα πρωτοβουλία αποκαλούμενη "Κοινωνικά Συμβόλαια Γειτονιάς" δημιουργήθηκε στην μητροπολιτική περιοχή των Βρυξελλών, με επικέντρωση στην κατοικία, τους δημόσιους χώρους και την κοινωνική ανάπτυξη των γειτονιών (Διάταξη του 1993 για τα "Συμβόλαια Γειτονιάς" BCR). Οι πρώτοι κανονισμοί πολεοδομικού σχεδιασμού καθιερώθηκαν το 1923. Σε αυτούς, ο ρόλος του κοινού περιορίστηκε στην αποδοχή ή την απόρριψη των προτάσεων πολεοδόμησης, εφόσον αυτές αφορούσαν άμεσα ιδιωτική περιουσία, χωρίς άλλη συμμετοχή στις προπαρασκευαστικές φάσεις. Το 1983 τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια και οι Πολεοδομικές Μελέτες νομοθετήθηκαν στο επίπεδο του δήμου μαζί με τις ειδικές διατάξεις για τις πόλεις της Αθήνας και Θεσσαλονίκης (νόμος 1337/1983 "Τροποποίηση και επέκταση του Σχεδίου Πόλης"). Αυτή είναι η πρώτη φορά που αναφέρεται η συμμετοχή του κοινού στη νομοθεσία και τονίζεται ότι μία τέτοια συμμετοχή πρέπει να ενθαρρυνθεί. Ωστόσο, πέρα από τον ένα αρχικό ενθουσιασμό, ο ρόλος του κοινού στην λήψη αποφάσεων για το σχεδιασμό του χώρου δεν ενισχύθηκε πραγματικά. Μετέπειτα νόμοι που θεσπίζονται προς το τέλος της δεκαετίας του 1990 (Νόμοι 2508/1997 και 2472/1999 που αναφέρονται ο πρώτος στη Βιώσιμη Οικιστική Ανάπτυξη των Πόλεων και Οικισμών της Χώρας και ο δεύτερος στον Σχεδιασμό για την Χρήση Γης και την Βιώσιμη Ανάπτυξη), Ο πολεοδομικός σχεδιασμός έχει μακρόχρονη ιστορία στην Ουγγαρία: οι ελεύθερες βασιλικές πόλεις στον μεσαίωνα ήταν οι πρώτες που δημιούργησαν ένα σύστημα κτιριοδομικών κανονισμών. Στη συνέχεια, ιστορικά γεγονότα όπως η τουρκική κατοχή, επηρέασαν την ανάπτυξη των πόλεων. Η πρώτη πλήρης νομοθετική πράξη για τον σχεδιασμό του χώρου καταγράφεται το 1937. Μετά την αλλαγή καθεστώτος στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Νόμος 21/1996, για την περιφερειακή ανάπτυξη και τα ρυθμιστικά σχέδια, ο Νόμος 78/1997 για το σχεδιασμό και την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος, το Κυβερνητικό Διάταγμα 253/1997 για τις εθνικές προδιαγραφές του χωροταξικού σχεδιασμού και της δόμησης, vτο Ψήφισμα 35/1998 για την εθνική στρατηγική της περιφερειακής ανάπτυξης που καθιέρωσε επτά περιφέρειες ως βάση για τον σχεδιασμό του χώρου και τη λήψη στατιστικών στοιχείων. Ο σχεδιασμός του χώρου αντιμετωπίζεται σε τοπικό επίπεδο σε 4 ευδιάκριτες φάσεις, με διατάξεις για τη συμμετοχή του κοινού. Αν και η πρώτη πολεοδομική νομοθεσία στο Ηνωμένο Βασίλειο χρονολογείται από το 1909, η ανάπτυξη ενός συστήματος σχεδιασμού του χώρου στο πρώτο μισό του αιώνα ήταν πολύ αργή. Διακρίνουμε τέσσερις σημαντικές μεταπολεμικές φάσεις στην καθιέρωση της συμμετοχής του κοινού στον σχεδιασμό: Ο Νόμος Πολεοδομικού και Περιφερειακού Σχεδιασμού του 1947 εισήγαγε μια σφαιρική οπτική για τον σχεδιασμό, αλλά με περιορισμένη επικοινωνία με τις τοπικές κοινότητες Ο Νόμος Πολεοδομικού και Περιφερειακού Σχεδιασμού του 1968, καθιέρωσε για πρώτη φορά την συμμετοχή του κοινού ως αναγκαία προϋπόθεση για την προετοιμασία των τοπικών σχεδίων ανάπτυξης. Από το 1979 και μετά ο σχεδιασμός του χώρου άλλαξε κατεύθυνση προς μια προσέγγιση πιο προσανατολισμένη προς την αγορά. Κατά την περίοδο αυτή η τοπική αντίθεση σε σχέδια οικιστικής ανάπτυξης εκδηλώνεται. Στη δεκαετία του 1990 αυξήθηκε ο προβληματισμός σχετικά με τη μη πρόβλεψη συμμετοχής του κοινού σε μια σειρά από κυβερνητικά μέτρα και αναπτύχθηκαν πρωτοβουλίες για δημοκρατική διακυβέρνηση των πόλεων. Συγχρόνως τα περιβαλλοντικά ζητήματα 12 13

μ ÏÁÈÔ ÏÏ O ÁÁ Ú ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Â È ÛÌfi ÙÔ ÃÒÚÔ πûùôúèî ÂappleÈÛÎfiappleËÛË προβλέπουν τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στο σχεδιασμό, αλλά κυρίως με τη μορφή διαβουλεύσεων μεταξύ πολεοδόμων και οργανισμών του δημόσιου τομέα. προσέλαβαν προτεραιότητα και υπήρξε μια στροφή προς μία «κουλτούρα ελέγχου» των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, στην οποία η ανατροφοδότηση από τον χρήστη διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο. Η πιο πρόσφατη νομοθεσία είναι ο Νόμος Πολεοδομικού Σχεδιασμού και Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων του 2004. È ÈÎ Û Û Â È ÛÌÔ Ο σχεδιασμός του χώρου στο Βέλγιο, Ο σχεδιασμός στην Ελλάδα είναι ιεραρχικά Οι δήμοι είναι αρμόδιοι για το σχεδιασμό Το παρόν σύστημα σχεδιασμού του όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, έχει περιφερειακή διάσταση. Στις Φλαμανδικές και Βαλλωνικές περιοχές, υπάρχουν 3 επίπεδα σχεδιασμού: περιφερειακό, επαρχιακό και δημοτικό, ενώ στις Βρυξέλλες υφίστανται μόνο το περιφερειακό και το δημοτικό επίπεδο. Η μητροπολιτική περιφέρεια των Βρυξελλών αποτελείται από 19 δήμους. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός στην περιφέρεια των Βρυξελλών είναι ευθύνη της Περιφερειακής Πολεοδομικής Διοίκησης. Σε επίπεδο Δήμου είναι ευθύνη των δημάρχων, των αναπληρωτών δημάρχων και του τεχνικού-διοικητικού προσωπικού. δομημένος και εφαρμόζεται σε εθνικό, περιφερειακό, νομαρχιακό και τοπικό επίπεδο (Δήμος). Η εκπόνηση πολεοδομικών σχεδίων μπορεί να είναι, κατά περίπτωση, είτε προαιρετική είτε υποχρεωτική, αλλά όχι αναγκαστική. Ο σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο εφαρμόζεται από πολλούς Δήμους οι οποίοι κυρίως επιθυμούν να προχωρήσουν σε επεκτάσεις του Σχεδίου Πόλης, αλλά η διαδικασία είναι ιδιαίτερα αργή. Το ΥΠΕΧΩΔΕ καταρτίζει το Εθνικό Χωροταξικό και τα Περιφερειακά Χωροταξικά σχέδια, ενώ η Διεύθυνση Χωροταξικού Σχεδιασμού και Περιβάλλοντος κάθε Περιφερειακής Αρχής του χώρου σε τοπικό επίπεδο, και υπάρχουν 4 στάδια σχεδιασμού, ως εξής: Οι Γενικές Αρχές Οικιστικής Ανάπτυξης, περιλαμβάνουν στρατηγικές αποφάσεις που θεσπίζονται με δημοτικό ψήφισμα. Το Γενικό Οικιστικό Σχέδιο είναι το τοπικό σχέδιο που περιλαμβάνει κατευθύνσεις για το σχεδιασμό και την προστασία του οικισμού, βάσει των Γενικών Αρχών Οικιστικής ανάπτυξης Ο Τοπικός Οικοδομικός Κανονισμός είναι ένα δημοτικό διάταγμα, που καθορίζει και ελέγχει τους κανονισμούς δόμησης σύμφωνα με τα τοπικά χαρακτηρι- χώρου αποτελείται από τα εξής: Η Κατευθυντήρια Οδηγία Χωροταξικού Σχεδιασμού παρέχει το στρατηγικό πλαίσιο σε κάθε μια από τις 8 περιφέρειες. Οι περιφέρειες διαθέτουν μια μη-εκλεγμένη Συνέλευση, ένα φορέα σχεδιασμού, μια χωροταξική στρατηγική και αναπτυξιακούς φορείς. Στο Λονδίνο, ο δήμαρχος καταρτίζει τη στρατηγική χωρικής ανάπτυξης. Σε επίπεδο Δήμου και Ένωσης Δήμων (Ενιαία Πολυ-δημοτική Αρχή), έχουν θεσμοθετηθεί Συνεργασίες Κοινοτικού Σχεδιασμού, Κοινοτικές Στρατηγικές Η περιφέρεια των Βρυξελλών έχει ένα είναι αρμόδια για την παρακολούθηση του στικά. (μακρόπνοο όραμα και σχέδιο δράσης) 14 15

μ ÏÁÈÔ ÏÏ ÁÁ Ú ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Â È ÛÌfi ÙÔ ÃÒÚÔ È ÈÎ Û Û Â È ÛÌÔ μακρόπνοο πρόγραμμα περιφερειακής ανάπτυξης, που κατευθύνει τα δημοτικά προγράμματα ανάπτυξης καθώς και ένα δεσμευτικό περιφερειακό σχέδιο χρήσης γης και ειδικά σχέδια χρήσης γης, όπως επίσης και σχέδια ειδικών προγραμμάτων π.χ. σε περιοχές περιφερειακής σημασίας, Ζώνες Κινήτρων και περιοχές με "Κοινωνικό Συμβόλαιο Γειτονιάς". Χωροταξικού Σχεδίου της Περιφέρειας. Για τους νέους δήμους (που προέκυψαν με το Νόμο Καποδίστρια) υφίσταται η θεσμική υποχρέωση να καταρτίσουν Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια. Η εκπόνηση των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων είναι υποχρεωτική, αλλά συνήθως οι τοπικές αρχές αναμένουν χρηματοδότηση από την κεντρική κυβέρνηση προκειμένου να την αναλάβουν. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός σε επίπεδο οικισμού ρυθμίζεται από την Πολεοδομική Μελέτη. Οι πολεοδομικές Μελέτες δεν αποτελούν θεσμική υποχρέωση των Δήμων, αλλά εκπονούνται συνήθως λόγω της ασκούμενης πίεσης από δημότες για ένταξη στο Σχέδιο πρόσθετων περιοχών. Μία Πολεοδομική Μελέτη περιλαμβάνει δύο φάσεις: τον Πολεοδομικό Σχεδιασμό και την Πράξη Εφαρμογής.. Το Ρυμοτομικό Σχέδιο καταρτίζεται σύμφωνα με το Οικιστικό Σχέδιο και περιλαμβάνει τη λεπτομερή χαρτογράφηση του οικισμού, όπου παρουσιάζονται οι όροι δόμησης, οι χρήσεις γης, οι ειδικές τοπικές απαιτήσεις και οι διατάξεις για την προστασία του φυσικού τοπίου και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. και Πλαίσιο Τοπικής Ανάπτυξης, που περιγράφει ρητά τη συμμετοχή του κοινού στο σχεδιασμό. Σχέδια τοπικής κυκλοφορίας Συμφωνίες για την Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών (PSAs) μεταξύ των τοπικών αρχών και της κυβέρνησης Στρατηγικές Ανάπλασης Γειτονιάς (σε 88 περιοχές) Εθνικά πάρκα με τα δικά τους σχέδια. Η εθνική κυβέρνηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη χάραξη της πολιτικής σχεδιασμού του χώρου, στην εκδίκαση προσφυγών κατά αποφάσεων σχεδιασμού και στην έγκριση ιδιαίτερης σημασίας αιτημάτων για πολεοδομικές παρεμβάσεις 16 17

μ ÏÁÈÔ ÏÏ ÁÁ Ú ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Â È ÛÌfi ÙÔ ÃÒÚÔ Û ÌÌÂÙÔ ÙÔ ÎÔÈÓÔ ÛÙÔÓ Û Â È ÛÌfi Μέχρι τη δεκαετία του 1950 ο πολεοδομικός σχεδιασμός καθοδηγείτο από εμπειρογνώμονες και τις δημόσιες αρχές και επηρεάστηκε έντονα από οικονομικούς παράγοντες. Σήμερα, δίνεται έμφαση στο να καταστεί η πληροφόρηση διαθέσιμη και προσιτή. Συνεχίζει ακόμη να υφίσταται ένα χάσμα μεταξύ των εμπειρογνωμόνων και του κοινού, λόγω της τεχνικής ορολογίας και των εξειδικευμένων «εργαλείων» που χρησιμοποιούν οι πρώτοι. Συναντήσεις πληροφόρησης, φυλλάδια και το Διαδίκτυο χρησιμοποιούνται για να καλύψουν αυτό το χάσμα. Ο νόμος καθορίζει τις ελάχιστες θεσμικές προδιαγραφές για τη συμμετοχή του κοινού, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων παρουσιάσεων για τα περιφερειακά σχέδια (κατά τη διάρκεια 3 περιόδων 60 ημερών κάθε μια) που παρέχουν στο ευρύ κοινό, τις τοπικές οργανώσεις και τις αρχές περιθώριο αντίδρασης. Συχνά, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών παρεμβαίνουν για να αναγγείλουν τις δημόσιες συζητήσεις στο ενδιαφερόμενο κοινό. Συγκεκριμένες απαιτήσεις για τη συμμετοχή καθορίζονται στα «Συμβόλαια Γειτονιάς» όπου ένας ισορροπημένοσυμ- Οι διατάξεις που αναφέρονται στην συμμετοχή του κοινού στο σχεδιασμό είναι γενικά ασαφείς, ενώ δεν υπήρξε θεσμικό πλαίσιο για τη συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό έως το 1983. Από τότε, αμφισβητείται εάν και κατά πόσον οι ευκαιρίες συμμετοχής του κοινού στον σχεδιασμό έχουν γίνει δεκτές με ενθουσιασμό από τις αρχές. Η συμμετοχή συνήθως περιορίζεται σε στοιχειώδη πληροφόρηση του κοινού μέσω του Τύπου και στην ανάρτηση σχεδίων στο Δημαρχείο για ένα μήνα. Οι πολίτες καλούνται να εκφράσουν την άποψή τους μόνο στο επίπεδο της Πολεοδομικής Μελέτης, όπου δικαιούνται να υποβάλλουν γραπτές ενστάσεις εφόσον θίγονται τα ιδιοκτησιακά τους δικαιώματα. Ωστόσο, οι πολίτες δεν συμμετέχουν στην προετοιμασία των σχεδίων. Οι κύριοι λόγοι για την έλλειψη συμμετοχής είναι η περιορισμένη ικανότητα ανάγνωσης των πολεοδομικών σχεδίων από το ευρύ κοινό καθώς και η επιφυλακτική στάση των πολεοδόμων και του προσωπικού των Δήμων λόγω περιορισμένων πόρων και απουσίας υποστήριξης από τη νομοθεσία. Η ένταξη της χώρας στη Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προωθήσει διάφορες πρωτοβουλίες με Στην Ουγγαρία, υφίσταται μια ελάχιστη υποχρέωση για διαβούλευση προκειμένου να εγκριθούν οι τοπικοί κτιριοδομικοί κανονισμοί και τα Ρυμοτομικά Σχέδια. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία συμμετοχή των πολιτών στην εκπόνηση των Οικιστικών Σχεδίων. Οι διαβουλεύσεις με το κοινό περιλαμβάνουν δημόσιες συζητήσεις και συνεδριάσεις με τις οργανώσεις πολιτών, και μια περίοδο δημοσιότητας ενός μηνός για τη διανομή έντυπου υλικού και την πληροφόρηση μέσω Διαδικτύου. Η διαιτησία της τοπικής ή περιφερειακής διοίκησης επιδιώκεται σε περίπτωση που παρατηρούνται αντιρρήσεις και αντιθέσεις και αφού συνταχθεί μια έκθεση από τον προϊστάμενο αρχιτέκτονα του Δήμου προκειμένου να αξιολογηθεί η ορθότητα των αντιρρήσεων. Βάσει αυτής της έκθεσης λαμβάνεται απόφαση. Τα τοπικά σχέδια μπορεί να τα επιθεωρήσει το κοινό στο γραφείο του Δημάρχου, ενδεχομένως στην τοπική βιβλιοθήκη, την υπηρεσία κτηματολογίου ή άλλες δημόσιες υπηρεσίες. Η έγκριση των Γενικών Αρχών Οικιστικής Το πρώτο σημαντικό έγγραφο ήταν η Έκθεση "Άνθρωποι και Σχεδιασμός του Χώρου" του 1969 ("Εκθεση Skeffington"), που διερεύνησε τρόπους εφαρμογής των διατάξεων περί συμμετοχής του κοινού στο Νόμο Πολεοδομικού και Περιφερειακού Σχεδιασμού του 1968 Οι απαιτήσεις για τη συμμετοχή του κοινού καθορίζονται στις Παρατηρήσεις Καθοδήγησης Πολεοδομικής Πολιτικής, και ορίζουν ότι οι κάτοικοι της περιοχής και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις τους για τα σχέδια προτού αυτά να οριστικοποιηθούν. Οι προτάσεις πρέπει να δημοσιοποιούνται (και σε τοπική εφημερίδα), και η Δημοτική Αρχή πρέπει να υποβάλει έκθεση σχετικά με τον τρόπο δημοσιοποίησης και το επίπεδο ενδιαφέροντος που υπήρξε. Τα σχέδια εκτίθενται για μια περίοδο έξι εβδομάδων, για να δώσουν χρόνο να ασκηθούν προσφυγές και να προβληθούν αντιρρήσεις. Οι αντιρρήσεις εξετάζονται από τη Δημοτική Αρχή και μπορεί να συζητηθούν σε δημόσια συνεδρίαση. Υπάρχει επίσης διαδικασία ενστάσεων μέσα στη διαδικασία οικιστικού ελέγχου, που 18 19

μ ÏÁÈÔ ÏÏ ÁÁ Ú ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Â È ÛÌfi ÙÔ ÃÒÚÔ Û ÌÌÂÙÔ ÙÔ ÎÔÈÓÔ ÛÙÔÓ Û Â È ÛÌfi βούλιο από την άποψη της εκπροσώπησης των αρχών και των τοπικών φορέων, παρακολουθεί τα προγράμματα ανάπλασης από τα αρχικά τους στάδια ως την ολοκλήρωσή τους. στόχο την αύξηση της συμμετοχής του κοινού στο σχεδιασμό, οι οποίες όμως συνήθως είναι βραχύβιες και αποσπασματικές. Ανάπτυξης και του Οικιστικού Σχεδίου νομοθετείται μέσω ενός ψηφίσματος, ενώ η έγκριση του Τοπικού Οικοδομικού Κανονισμού και του Ρυμοτομικού Σχεδίου μέσω ενός διατάγματος. επιτρέπει στους κατοίκους της περιοχής και σε άλλους ενδιαφερόμενους να αντιτεθούν στις συγκεκριμένες προτάσεις σχεδιασμού. ÂappleÈÚÚÔ ÙˆÓ Âapple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎÒÓ ÔÚÁ ÓÒÛÂˆÓ Οι επαγγελματικές οργανώσεις έχουν επίσης περιφερειακή διάσταση (π.χ. ενώσεις Φλαμανδόφωνων και Γαλλόφωνων πολεοδόμων). Η Ένωση Πολεοδόμων VRP ή "Vereniging Ruimtelijke" είναι η Φλαμανδική οργάνωση. Δημοσιεύει ένα περιοδικό για τον Χώρο και τον Πολεοδομικό Σχεδιασμό και διαθέτει ιστοσελίδα. Η ένωση "Chambre δες Urbanistes de Belgique" ή CUB, δηλ. Βελγική Ένωση Πολεοδόμων είναι Γαλλόφωνη και διαθέτει επίσης ιστοσελίδα. Και οι δύο ενώσεις έχουν σημαντική επιρροή στις αποφάσεις που αφορούν στο σχεδιασμό του χώρου. Η μεγαλύτερη επαγγελματική οργάνωση είναι το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας (ΤΕΕ) με πάνω από 100.000 μέλη, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών μηχανικών, αρχιτεκτόνων, πολεοδόμωνχωροτακτών, τοπογράφων κλπ. Το ΤΕΕ έχει το προνόμιο να εκδίδει και να επικυρώνει τις επαγγελματικές άδειες όλων των μελών του, δημοσιεύει ένα περιοδικό σε εβδομαδιαία βάση και διαθέτει ιστοσελίδα. Το ΤΕΕ είναι ο τεχνικός σύμβουλος του κράτους. Υπάρχει επίσης και ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων & Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ) που είναι πολύ μικρότερη οργάνωση με περιορισμένη επιρροή. Ο Σύνδεσμος Πολεοδόμων Ουγγαρίας εκπροσωπεί τους επαγγελματίες που ασχολούνται με τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, την ανάπτυξη, διοίκηση και διαχείριση των πόλεων και των περιφερειών. Είναι ανεξάρτητη αυτοχρηματοδοτούμενη οργάνωση. Τα επαγγέλματα που εκπροσωπούνται καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, απεικονίζοντας την διεπιστημονική φύση του σχεδιασμού του χώρου. Υπάρχει επίσης το Επιμελητήριο Αρχιτεκτόνων Ουγγαρίας που όμως είναι μία ένωση με μικρότερη επιρροή. Το Βασιλικό Ινστιτούτο Πολεοδομικού Σχεδιασμού (RTPI) έχει την αποστολή να προωθήσει την επιστήμη και την τέχνη του σχεδιασμού του χώρου προς όφελος του κοινού. Τα περισσότερα από τα μέλη του είναι επαγγελματίες πολεοδόμοι με άδεια άσκησης επαγγέλματος. Το Βασιλικό Ινστιτούτο έχει συλλάβει ένα "νέο όραμα για τον σχεδιασμό του χώρου", βασισμένο στις κεντρικές ιδέες του σχεδιασμού που είναι η χωρική διάσταση, η βιωσιμότητα, καθολικότητα και η ενσωμάτωση. Υπάρχει επίσης ο Σύλλογος Πολεοδομίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού (TCPA), που έχει αναλάβει εκστρατεία για τη μεταρρύθμιση του βρετανικού συστήματος πολεοδομικού σχεδιασμού έτσι ώστε να ανταποκρίνεται περισσότερο στις ανάγκες των ανθρώπων και να προωθήσει τη βιώσιμη ανάπτυξη ". 20 21

μ ÏÁÈÔ ÏÏ ÁÁ Ú ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Â È ÛÌfi ÙÔ ÃÒÚÔ ÌÌÂÙÔ ÛÙÈ Ù ÓÔÏÔÁ  appleïëúôêôú Î È ÂappleÈÎÔÈÓˆÓÈÒÓ (Δ ) Για τη βελγική κυβέρνηση, η τηλεδιακυβέρνηση είναι "ένας θεμελιώδης νέος, ολοκληρωμένος τρόπος παροχής υπηρεσιών". Η κυβέρνηση γίνεται "διαμεσολαβητής" που αφαιρεί τα νομικά και διοικητικά σύνορα και θέτει τις προϋποθέσεις για μια "εικονική διακυβέρνηση" προς όφελος των πολιτών. Οι κανονισμοί και τα σχέδια είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο, π.χ. το Σχέδιο Οικιστικής Ανάπτυξης και Χρήσεων Γης των Βρυξελλών, όπως και πληροφορίες για τα "Κοινωνικά Συμβόλαια Γειτονιάς". Ωστόσο, δεν υπάρχει ένας συνολικός ιστοχώρος, εκτός από τις διασυνδέσεις μεταξύ των ιστοσελίδων των σχετικών επαγγελματικών οργανώσεων. Επίσης, μπορεί κανείς να δει και να αγοράσει online τους χάρτες του Εθνικού Γεωγραφικού Ινστιτούτου. Τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών, τα οποία υπάγονται στο Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση είναι μια νεωτεριστική έννοια στην Ελλάδα και έχει εφαρμοστεί σε μικρή κλίμακα και πιλοτικά. Οι συμμετοχικές διαδικασίες για το κοινό δεν περιλαμβάνονται στους στόχους και τα μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί στο πλαίσιο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Προσπαθούν να εκσυγχρονίσουν τις διαδικασίες εξυπηρέτησης πολιτών, προάγουν την τηλε-διακυβέρνηση σε επίπεδο γειτονιάς και παρέχουν αποτελεσματικότερες υπηρεσίες. Οι ιστοσελίδες των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών παρέχουν πληροφόρηση και έντυπα για έκδοση οικοδομικών αδειών. Η νομοθεσία του 1999 απαιτεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ να δημιουργήσει Παρατηρητήριο για τα ζητήματα του χωρικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, δεν έχει περιληφθεί αναφορά σε σχετική στρατηγική ή καλή πρακτική για τη χρήση ΤΠΕ που θα διευκόλυνε τη συμμετοχή του κοινού στο σχεδιασμό. Το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας έχει δημιουργήσει επίσης μια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη για τα μέλη του έναντι συνδρομής. Υπάρχουν κάποια παραδείγματα της αποτελεσματικής χρήσης των ΤΠΕ για την υποβοήθηση τη συμμετοχής του κοινού στο σχεδιασμό. Π.χ. ο Δήμος του Σοπρόν έχει δημιουργήσει μια ιστοσελίδα που επιτρέπει την πλοήγηση στο Σχέδιο Πόλης και την απόκτηση πληροφοριών για τον Οικοδομικό Κανονισμό και τις χρήσεις γης. Εντούτοις, υπάρχουν εμπόδια στην ευρύτερη χρήση των ΤΠΕ συμπεριλαμβανομένης της ανομοιογενούς ανάπτυξης των υποδομών, τόσο από πλευράς παρόχου όσο και από πλευράς χρήστη. Επίσης παρατηρείται έλλειψη των απαιτούμενων δεξιοτήτων χρήσης ΤΠΕ (ειδικά μεταξύ των μεγαλύτερων ηλικιών), οικονομικά εμπόδια και έλλειψη κινήτρων από τους πολεοδόμους και το κοινό για τη χρήση ΤΠΕ. Στην μεταξύ τους επικοινωνία. Τέλος, οι ιθύνοντες φαίνονται απρόθυμοι να διευρύνουν την πρόσβαση στην πληροφόρηση για το ευρύ κοινό. Η Νέα Κυβέρνηση των Εργατικών έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της τηλε-διακυβέρνησης, μέσα στην ατζέντα εκσυγχρονισμού της διακυβέρνησης της χώρας. Αυτή η πολιτική προωθήθηκε δυναμικά από τον επικεφαλής της τηλεδιακυβέρνησης, μέσα στο Υπουργικό Συμβούλιο. Η ηλεκτρονική «Πύλη» της βρετανικής κυβέρνησης είναι η Directgov. Ο σχεδιασμός του χώρου εντάσσεται στην «Πύλη» Πολεοδομικού Σχεδιασμού και οι περισσότερες τοπικές αρχές έχουν τις δικές τους ιστοσελίδες. 22 23

μ ÏÁÈÔ ÏÏ ÁÁ Ú ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ Â È ÛÌfi ÙÔ ÃÒÚÔ Ó ÌË Î È ÔÈ Ó Ì Â ÙË ÎÔÈÓˆÓ ÙˆÓ appleôïèùòó Παραδοσιακά, το πολιτικό σύστημα ευνοούσε μια συγκεντρωτική κυβέρνηση. Εντούτοις, κατά την δεκαετία του 1950 και την δεκαετία του 1960 υπήρξε μια στροφή στην πολιτική κουλτούρα προς ένα πιο συμμετοχικό σύστημα, μέσω της ανάπτυξης των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Πολλές οργανώσεις που ιδρύθηκαν για να υποστηρίξουν τον ακτιβισμό των πολιτών στη δεκαετία του 1970, λαμβάνουν τώρα χρηματοδότηση από το κράτος, και αποτελούν ένα δυναμικό τομέα Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ). Ωστόσο, υπάρχουν αντικρουόμενες εμπειρίες συμμετοχής του κοινού, ειδικά στα προγράμματα αστικής ανάπλασης. Η επιρροή των πολιτικών ομάδων και των κομμάτων δεν είναι πλέον τόσο ισχυρή όσο ήταν παλιότερα. Εντούτοις, οι γλωσσικές κοινότητες παραμένουν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του πολιτικού τοπίου και οι εμπειρίες διαφέρουν μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Το ελληνικό διοικητικό σύστημα δεν διακρίνεται για την ευελιξία του και σε γενικές γραμμές δεν είναι ευνοϊκό για τη συμμετοχή του κοινού. Η αποκέντρωση αρμοδιοτήτων στις περιφερειακές και τοπικές αρχές είναι περιορισμένη. Υπάρχει επίσης διαδεδομένη δυσπιστία του κοινού προς τις τοπικές αρχές και τα κίνητρα των πολιτικών. Αυτό οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στις ανεκπλήρωτες προσδοκίες από υποσχέσεις του παρελθόντος και σχέδια που δεν πραγματοποιήθηκαν. Οι ομάδες πίεσης στην Ελλάδα είναι σχετικά ανοργάνωτες και τείνουν να στηριζονται σε εμπνευσμένα και κινητοποιημένα άτομα. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι λίγες, με περιορισμένη δραστηριότητα, εφόσον δεν υπάρχει παράδοση ή κρατική στήριξη στον τομέα αυτό. Αφότου έγινε η μετάβαση της Ουγγαρίας σε δημοκρατικό καθεστώς το 1989, δημιουργήθηκαν ευκαιρίες για να ιδρυθούν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και να υποστηρίξουν τα συμφέροντα των πολιτών. Εντούτοις, οι ευκαιρίες αυτές ποτέ δεν αξιοποιήθηκαν πλήρως, ή οι οργανώσεις δεν λειτούργησαν αποτελεσματικά. Οι ΜΚΟ που ασχολούνται με την προστασία του περιβάλλοντος είναι σωστά οργανωμένες και οι περισσότερες από αυτές έχουν καταβάλει προσπάθειες να συμμετέχουν στην προσπάθεια των οργάνων περιφερειακής ανάπτυξης. Ωστόσο, το κράτος δεν παρέχει σταθερή υποστήριξη και χρηματοδότηση. Κατά συνέπεια οι ΜΚΟ είναι αδύναμες και στις περισσότερες περιπτώσεις οι δραστηριότητες οργανώνονται αποσπασματικά. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχουν έντονες ανησυχίες για τα μειωμένα επίπεδα συμμετοχής των πολιτών στις εκλογές, ιδιαίτερα στις Ευρωπαϊκές και στις τοπικές. Οι πρωτοβουλίες τηλε-διακυβέρνησης, όπως π.χ. η ψηφοφορία μέσω κινητού τηλεφώνου, έχουν υιοθετηθεί ως απάντηση στην μειωμένη συμμετοχή των πολιτών Επίσης, υπάρχουν ανησυχίες για ένα "δημοκρατικό έλλειμμα", π.χ. ως προς την απουσία μιας εκλεγμένης περιφερειακής κυβέρνησης, παρά την ύπαρξη των περιφερειακών κυβερνητικών πολιτικών. Επίσης, επικρατεί αβεβαιότητα για το μεταβαλλόμενο ρόλο των τοπικών αρχών, δεδομένου ότι οι άμεσες διαβουλεύσεις με το κοινό και η συμμετοχή του κοινού στις αποφάσεις έχουν έναν κύριο ρόλο στις πρωτοβουλίες αστικής ανάπλασης. 24 25

Û ÓÔappleÙÈÎ ÂÈÎfiÓ ÙË ÂÌappleÂÈÚ Γίνεται σαφές από τον ανωτέρω πίνακα ότι οι διαδικασίες πολεοδομικού σχεδιασμού και η συμμετοχή του κοινού σε αυτές αν και ποικίλουν στις χώρες εφαρμογής του έργου PICT, έχουν, εντούτοις, μερικές βασικές ομοιότητες όσον αφορά στη νομότυπη πρακτική και το θεσμικό πλαίσιο Παραδείγματος χάριν, η ανασκόπηση της πολιτικής και των μεθόδων για τη συμμετοχή του κοινού έδειξε ότι υπάρχει θεσμική απαίτηση για δημόσια διαβούλευση κάποιας διάρκειας στα πολεοδομικά σχέδια, σε ολες τις χώρες εφαρμογής του προγράμματος PICT. Όσο μικρότερη η κλίμακα του σχεδίου με άμεσες επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας τόσο ευρύτερη αναμένεται η συμμετοχή του κοινού. Σε μερικές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, χρησιμοποιούνται καινοτόμα μέσα για την συμμετοχή το κοινού από τα αρχικά στάδια της προετοιμασίας των Σχεδίων, όπως υποδηλώνει η πρωτοβουλία Πραγματικός Σχεδιασμός (Planning for Real). Στο Βέλγιο δε, υπάρχει μια ισχυρή κοινωνία των πολιτών με δραστήριες ΜΚΟ, καθώς και τα καθιερωμένα "Κοινωνικά Συμβόλαια Γειτονιάς" τα οποία εστιάζουν στη συμμετοχή του κοινού και δίνουν σε ευρεία δημοσιότητα στα θέματα πολεοδομίας. Στην Ελλάδα και την Ουγγαρία, ωστόσο, η συμμετοχή περιορίζεται σε διαβούλευση υπό μορφή έγκρισης ή αντίθεσης στα Σχεδίων, μέσω γραπτών προσφυγών, όταν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα είναι σε κίνδυνο. Οι πολίτες, γενικά, δεν συμμετέχουν ουσιαστικά στην προετοιμασία των Σχεδίων. Αντίθετα, στο Ηνωμένο Βασίλειο και το Βέλγιο, έχει παρατηρηθεί μια στροφή προς τη συμμετοχή του κοινού από τα αρχικά στάδια προκειμένου να εξασφαλιστεί η συναίνεση. Αυτές οι χώρες έχουν πλήρεις δομές πολεοδομικού σχεδιασμού που συμπληρώνονται, παραδείγματος χάριν, από εργοκεντρικό σχεδιασμό για τις Περιοχές Περιφερειακής Σημασίας, τις Ζώνες Κινήτρων ή από τα προγράμματα "Συμβολαίων Γειτονιάς" στο Βέλγιο και τις Συνεργασίες Πολεοδομικού Σχεδιασμού ή τις Στρατηγικές Αναβάθμισης Γειτονιάς στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επιπλέον, η συμμετοχή στην κοινωνία της πληροφορίας και την τηλε-διακυβέρνηση προωθούνται περισσότερο στο Ηνωμένο Βασίλειο και το Βέλγιο παρά στην Ελλάδα και την Ουγγαρία, κυρίως λόγω των υψηλότερων επιπέδων χρήσης του Διαδικτύου, της καλύτερης και πιο προηγμένης υποδομής ΤΠΕ καθώς και των πολιτικών και πρωτοβουλιών που συνδέονται με την προώθηση της εικονικής διακυβέρνησης. Η συμμετοχή επίσης εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο το σύστημα πολεοδομικού σχεδιασμού μιας χώρας είναι συγκεντρωτικό ή αποκεντρωτικό. Παραδείγματος χάριν, το Βέλγιο και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν περισσότερο αποκεντρωτικά συστήματα, που ευνοούν ειδικότερα το τοπικό επίπεδο, δημιουργώντας κατά συνέπεια καλύτερους όρους για τη συμμετοχή του κοινού, ενώ η Ελλάδα και η Ουγγαρία έχουν συγκεντρωτικά συστήματα, που επιτρέπουν την περιορισμένη μεταβίβαση ευθύνης στο τοπικό επίπεδο για θέματα πολεοδομικού σχεδιασμού, αν και έχουν γίνει προσπάθειες για αποκέντρωση σε περιφερειακό επίπεδο. Οι πολεοδόμοι που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις στις χώρες εφαρμογής του PICT ισχυρίστηκαν ότι η κεντρική εξουσία πράγματι πρέπει να προωθήσει την αποκέντρωση και να βοηθήσει τις τοπικές αρχές αναλαμβάνοντας έναν εποπτεύοντα και συντονιστικό ρόλο στον σχεδιασμό, ενώ συγχρόνως θα δώσει αρκετές αρμοδιότητες στην τοπική αυτοδιοίκηση και στις τοπικές κοινωνίες για να εξετάσουν τις καλύτερες δυνατές λύσεις. Το σημαντικότερο εμπόδιο σε αυτήν την διαδικασία στις χώρες εφαρμογής του PICT, και ιδιαίτερα σε αυτές που έχουν αδύναμη κοινωνία πολιτών και νομικό πλαίσιο που δεν προβλέπει αποτελεσματικούς τρόπους συμμετοχής του κοινού, είναι αφενός η νευρικότητα των αρχών να εμπλέξουν τους πολίτες στις αποφάσεις και αφετέρου το συγκεντρωτικό σύστημα σχεδιασμού. Οι τελικές αποφάσεις συνήθως συνδέονται με τη διαθέσιμη χρηματοδότηση, οπότε είναι βασική προϋπόθεση να δοθούν οι απαραίτητοι ανθρώπινοι και οικονομικοί πόροι στις περιφερειακές και τοπικές αρχές καθώς και η δυνατότητα να αποφασίζουν για την κατανομή τους. Ωστόσο, οι αρχές φαίνονται απρόθυμες να εμπλέξουν τους πολίτες σε ενδεχομένως "επικίνδυνους" τομείς αποφάσεων, αντιμετωπίζοντας το θέμα ως φορείς εξουσίας κι όχι ως φορείς διαμεσολάβησης. Τονίστηκε από πολλούς πολεοδόμους ότι το κράτος μπορεί επίσης να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο συμπεριλαμβάνοντας θέματα πολεοδομικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών. Τα κύρια χαρακτηριστικά των πολιτικών και μεθόδων για την συμμετοχή του κοινού στον πολεοδομικό σχεδιασμό στις χώρες εφαρμογής του PICT μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Στην ÏÏ η ουσιαστική συμμετοχή του κοινού στις αποφάσεις που αφορούν στον σχεδιασμό δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ. Χωρίς αμφιβολία, η συμβολή των περιφερειακών και τοπικών αρχών στον πολεοδομικό σχεδιασμό έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά, χωρίς την διάθεση των απαραίτητων οικονομικών πόρων, ο ρόλος τους κινδυνεύει να υποβαθμιστεί. Υπάρχει επίσης μια γενικότερη ανησυχία για την ανάθεση περισσότερων ευθυνών και εξουσιών λήψης αποφάσεων από τις τοπικές κοινωνίες. Στο ÓˆÌ ÓÔ μ Û ÏÂÈÔ, η συμμετοχή του κοινού είναι μια καθιερωμένη διαδικασία για τις τοπικές αρχές και την κεντρική διοίκηση, που αναζητούν νέες πρωτοβουλίες ενθάρρυνσης της περαιτέρω ανάπτυξης της. Η αυξημένη συμμετοχή του κοινού είναι παρούσα σε όλες τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες, και οι πολεοδόμοι πιέζονται όλο και περισσότερο να αποδείξουν ότι έχουν συζητήσει με το κοινό πριν την λήψη σημαντικών αποφάσεων. Βάσει των πρόσφατων πρωτοβουλιών, της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης όπως η "Δικτυακή Πύλη για την Πολεοδομία", φαίνεται ότι το 2005 στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν μια συναρπαστική χρονιά με πολλές προκλήσεις όσον αφορά στον πολεοδομικό σχεδιασμό. Στο μ ÏÁÈÔ και ειδικά στις Βρυξέλλες, όπου ήταν βασισμένο μέρος του προγράμματος, πολλές υποβαθμισμένες 26 27