ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: Ι ΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΘΕΜΑ: Ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για το διαβαθµισµένο επίπεδο B (ΚΠγ) σε συστήµατα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης. Εφαρµογή στη γαλλική γλώσσα. ΠΑΠΑΠΟΥΛΙΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΛΕΤΙΣΙΑ Τριµελής επιτροπή : Παναγιώτης Παναγιωτίδης, Επίκουρος καθηγητής του Τοµέα Γλωσσολογίας και ιδακτικής του Τµήµατος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Αικατερίνη Κιγιτσιόγλου Βλάχου, Επίκουρη καθηγήτρια του Τµήµατος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Παναγιώτης Αρβανίτης, Επίκουρος καθηγητής του Τµήµατος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013
Περιεχόμενα Περιεχόµενα... 2 Πρόλογος... 5 Ευχαριστίες... 8 Εισαγωγή... 9 Κεφάλαιο 1ο- Θεωρητικό πλαίσιο... 10 1.1 Θεωρίες Μάθησης... 10 1.1.1 Γνωστικές θεωρίες Mάθησης... 10 1.2 Κοινωνικός Εποικοδοµισµός... 13 1.2.1 Η Ζώνη της Επικείµενης Ανάπτυξης... 13 1.2.2 Το Πλαίσιο Στήριξης... 13 1.2.3 Κοινά σηµεία και διαφορές στις θεωρίες του Piaget και του Vygotsky... 14 1.3 Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τη γλώσσα: εκµάθηση, διδασκαλία, αξιολόγηση... 17 Κεφάλαιο 2ο- e-learning... 20 2.1 Εκπαίδευση και Τεχνολογία... 20 2.1.1 ΤΠΕ στην Εκπαίδευση και η σηµασία τους... 20 2.2 Εξ αποστάσεως εκπαίδευση... 22 2.2.1 Η διδασκαλία στην εξαε... 22 2.2.2 Μορφές της εξαε... 26 2.3 Μικτή Μάθηση (Blended learning)... 31 2.4 Έννοιες και όροι... 32
2.5 Σύστηµα ιαχείρισης Μάθησης... 33 2.6 Σύστηµα ιαχείρισης Περιεχοµένου... 34 2.7 Συστήµατα ιαχείρισης Μάθησης... 35 2.8 Learning Platforms... 37 2.9 Τι είναι το Moodle... 37 2.10 Που εντάσσεται το Moodle... 39 2.10.1 Κύρια χαρακτηριστικά της πλατφόρµας Moodle... 40 2.10.2 υνατότητες και χαρακτηριστικά του Moodle... 41 2.10.3 Λόγοι επιλογής του Moodle... 45 Κεφάλαιο 3ο Παρουσίαση εκπαιδευτικού υλικού... 46 3.1 Μεθοδολογία... 46 3.2 Το εκπαιδευτικό λογισµικό Hot potatoes... 47 3.2.1 Τυπολογία των δραστηριοτήτων στο ΚΠγ και στα Hot potatoes... 48 3.3 Προγραµµατισµός ενός µήνα διαδικτυακών µαθηµάτων... 50 3.4 Περιεχόµενο δραστηριοτήτων του εκπαιδευτικού υλικού... 52 3.5 Περιγραφή εκπαιδευτικού υλικού... 54 3.5.1 Περιεχόµενο ευτέρας για τέσσερεις εβδοµάδες... 54 3.6 Περιεχόµενο Τρίτης και Παρασκευής για τέσσερεις εβδοµάδες-γραµµατικά φαινόµενα 56 3.7 Περιεχόµενο Τετάρτης για τέσσερεις εβδοµάδες... 60 3.7.1 Περιεχόµενο Πέµπτης για τέσσερεις εβδοµάδες... 63 3
3.7.2 Περιεχόµενο Σαββάτου για τέσσερεις εβδοµάδες-... 64 3.7.3 Περιεχόµενο Κυριακής για τέσσερεις εβδοµάδες-... 66 3.7.4 Ιστοσελίδες που προτείνονται στο Moodle... 69 4. Κεφάλαιο 4ο- Συµπεράσµατα... 72 5. Κεφάλαιο 5ο-Βιβλιογραφία... 74 5.1 Ξενόγλωσση βιβλιογραφία... 74 5.2 Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία... 76 5.3 ικτυακοί τόποι... 79 4
Πρόλογος Η εργασία αυτή εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου µε τίτλο «ιδακτική των Γλωσσών και Επικοινωνίας», και έχει ως στόχο την δηµιουργία ενός δείγµατος εκπαιδευτικού υλικού για το επίπεδο Β2 του Κρατικού Πιστοποιητικού Γλωσσοµάθειας 1 στη γαλλική γλώσσα για χρήση σε πλατφόρµα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης και συγκεκριµένα στην πλατφόρµα Moodle που αποτελεί µέρος των Συστηµάτων ιαχείρισης Μάθησης και θα χρησιµοποιείται ως συµπληρωµατικό υλικό στο δια ζώσης µάθηµα στην τάξη. Η φιλοσοφία των LMS βασίζεται στη χρήση του ιαδικτύου για τις ανάγκες των µαθητών και του µαθήµατος. Οι µαθητές έχουν τη δυνατότητα να συµµετέχουν στο µάθηµα που πραγµατοποιείται και να ακολουθούν τις δραστηριότητες και τις επιλογές που τους προτείνει η πλατφόρµα καθώς ο µαθητής αποτελεί το επίκεντρο της παιδαγωγικής αντίληψης του Moodle. Στη συγκεκριµένη εργασία θα παρουσιάσουµε ενδεικτικές δραστηριότητες του επιπέδου Β2 του αναβαθµισµένου ΚΠγ, σκοπός των οποίων είναι η βοήθεια και η επιτυχία των υποψηφίων στις εξετάσεις. Οι παρακάτω δραστηριότητες δηµιουργήθηκαν στην πλατφόρµα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης, το Moodle, και προτείνονται από τον καθηγητή για την εξάσκηση των υποψηφίων στο σπίτι. Οι µαθητές έχουνε τη δυνατότητα να πραγµατοποιούν τις δραστηριότητες ως εξάσκηση στον προσωπικό τους χώρο. Οι δραστηριότητες βασίζονται στις 4 δεξιότητες στις οποίες εξετάζονται οι υποψήφιοι, δηλαδή την κατανόηση γραπτού λόγου, την κατανόηση προφορικού λόγου, την παραγωγή γραπτού λόγου και διαµεσολάβηση, την παραγωγή προφορικού λόγου και διαµεσολάβηση. Επίσης, προτείνονται διάφοροι τρόποι οι οποίοι βοηθάνε 1 Εφεξής ΚΠγ. 5
τους υποψήφιους να βελτιώνονται, να καταλαβαίνουν το λάθος τους και να ξέρουν πού υστερούν γνώσης για να µην επαναλάβουν το λάθος τους είτε είναι γραµµατικό, είτε είναι συντακτικό, είτε είναι λεξιλογίου. Επιπλέον, δίνεται σχετική θεωρία των γραµµατικών φαινοµένων στην οποία µπορούν να ανατρέξουν. Στηριχτήκαµε σε σχετική βιβλιογραφία στην οποία βασιστήκαµε για να αναπτύξουµε το υλικό µας. Η συγκεκριµένη έρευνα δίνει την ευκαιρία στους υποψήφιους να εξασκούνται περισσότερο στους τοµείς που είναι αδύναµοι σε κάθε µία ενότητα ξεχωριστά και µε την υπόδειξη του καθηγητή τους θα είναι καλύτερα προετοιµασµένοι και θα αυξήσουν τις πιθανότητες για να πετύχουν στις εξετάσεις του ΚΠγ. ίνοντας έξτρα υλικό στους µαθητές και κάνοντας χρήση της τεχνολογίας, όπως για παράδειγµα της πλατφόρµας Moodle στην οποία θα αναφερθούµε παρακάτω, έχουµε ως αποτέλεσµα οι επιπλέον δραστηριότητες που θα χρειαστεί να λύσουν οι µαθητές να είναι πιο ευχάριστες για εκείνους και να λειτουργούν σαν ένα είδος παιχνιδιού καθώς στη σηµερινή εποχή η πλειοψηφία των µαθητών έχει καθηµερινή επαφή µε την τεχνολογία. Είναι αναγκαίο να βρεθούν τρόποι µε τους οποίους γίνεται χρήση της τεχνολογίας στο εκπαιδευτικό κοµµάτι, καθώς οι νέες τεχνολογίες λειτουργούν ως κίνητρο για τους µαθητές, η χρήση του ήχου και της εικόνας λειτουργεί θετικά στη συγκέντρωση και στη διάθεση τους να εµπλουτίσουν τις γνώσεις τους σε όλα τα αντικείµενα. Αυτό το γεγονός πρέπει να το «εκµεταλλευτούµε» θετικά και να εντάξουµε την τεχνολογία στο µάθηµα µας. Εξάλλου, το µεγαλύτερο ποσοστό των νέων διαθέτει κινητά τηλέφωνα, υπολογιστές, ταµπλέτες και γι αυτό το λόγο τα παιδιά είναι πολύ εξοικειωµένα µε τις νέες τεχνολογίες και δεν θα αντιµετωπίσουν κανένα πρόβληµα ως προς τη χρήση µίας πλατφόρµας η οποία θα τους βοηθάει στις πιθανές αδυναµίες που θα αντιµετωπίσουν στην κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου και στην κατανόηση και παραγωγή προφορικού λόγου του επιπέδου Β2 του ΚΠγ. Πιο συγκεκριµένα, η εργασία ακολουθεί την παρακάτω δοµή: Το πρώτο κεφάλαιο αφορά στη βιβλιογραφική έρευνα και συγκεκριµένα στις θεωρίες µάθησης όπως αυτές εφαρµόζονται στη ιδακτική των ζωντανών γλωσσών, στις θεωρίες του Piaget και 6
του Vygotsky και στο Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο το οποίο αναφέρει τις δεξιότητες που πρέπει να κατέχει ο υποψήφιος στο επίπεδο Β2. Στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάζονται οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών που αποτελούν τη βάση των µεθόδων και των συστηµάτων ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης όπως η πλατφόρµα Moodle. Στο τρίτο κεφάλαιο, αναφέρεται το εκπαιδευτικό υλικό στο οποίο στηρίχτηκε η εργασία, η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκε και τέλος γίνεται λεπτοµερής αναφορά του περιεχοµένου του εκπαιδευτικού υλικού. Στο τέταρτο κεφάλαιο διατυπώνονται τα συµπεράσµατα και οι προτάσεις σχετικά µε το πρόβληµα που πραγµατεύεται η έρευνα και τέλος στο πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία που χρησιµοποιήθηκε, καθώς επίσης και οι δικτυακοί τόποι στους οποίους βασίστηκε η έρευνα. Ο λόγος για τον οποίο δηµιουργήθηκε το συγκεκριµένο εκπαιδευτικό υλικό είναι για να ελέγξει αν µία τεχνική ή µέθοδος διδασκαλίας ή ένα νέο µέσο όπως η «µικτή µάθηση» διευκολύνει πράγµατι τον µαθητή. Στο µεγαλύτερο ποσοστό της, αυτό ακριβώς πραγµατεύεται η έρευνα µας µε την δηµιουργία δραστηριοτήτων για την βελτίωση της επίδοσης των µαθητών στο επίπεδο Β2 του ΚΠγ. Το σηµείο στο οποίο διαφέρει είναι πως η παρακάτω έρευνα δεν µετράει το ποσοστό των µαθητών που βελτιώνεται µε τη χρήση της τεχνολογίας ως συµπληρωµατικό µέσο αλλά παραθέτει το υλικό που κατασκεύασε και τα ποσοστά επιτυχίας των µαθητών µπορούν να αποτελέσουν το υλικό για επόµενες µελέτες και έρευνες σχετικά µε το θέµα των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Το εκπαιδευτικό υλικό σχεδιάστηκε για το χρονικό διάστηµα του ενός µήνα, βασίζεται στις τέσσερις δεξιότητες που καλείται ο µαθητής να απαντήσει και χωρίζεται στις επτά µέρες της εβδοµάδας. Με βάση το παραπάνω πρόγραµµα και παλιά θέµατα του διαβαθµισµένου ΚΠγ έχουµε αναπτύξει υλικό συµπληρωµατικής εξάσκησης στην πλατφόρµα του Moodle για τέσσερεις εβδοµάδες. 7
Ευχαριστίες Στο σηµείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα κ. Παναγιώτη Παναγιωτίδη, Επίκουρο καθηγητή του Τοµέα Γλωσσολογίας και ιδακτικής του Τµήµατος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας που δέχτηκε να αναλάβει την επίβλεψη αυτής της εργασίας αλλά και για την εµπιστοσύνη και την καθοδήγηση, καθ όλη τη διάρκεια της συνεργασίας µας καθώς επίσης και τα µέλη της τριµελούς επιτροπής, την κ. Αικατερίνη Κιγιτσιόγλου - Βλάχου, Επίκουρη καθηγήτρια του Τµήµατος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας και τον κ. Παναγιώτη Αρβανίτη, Επίκουρο καθηγητή του Τµήµατος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Θερµές ευχαριστίες απευθύνω σε όλους τους καθηγητές του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος ιδακτικής των Γλωσσών και Επικοινωνίας για τις γνώσεις που µου µετέδωσαν και τις πολύτιµες συµβουλές τους καθ όλη τη διάρκεια του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος. Σε µία πράξη ευγνωµοσύνης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς µου, Μαρί-Κλαίρ Πανιέρ- Παπαπούλιου και Ματθαίο Παπαπούλιο για την ηθική και οικονοµική στήριξη που µου παρείχαν όλα αυτά τα χρόνια, δίνοντας µου κουράγιο να προχωρώ και να υπερπηδώ κάθε εµπόδιο για να φτάσω στο στόχο µου. Τέλος, ένα µεγάλο και εγκάρδιο ευχαριστώ, αξίζουν η Κατερίνα Χύτα για τις πολύτιµες συµβουλές της, ο Μάνθος Παπαπούλιος, η Ξανθίππη και ο Κώστας Βασιλείου, καθώς επίσης και η Ελένη, η Αναστασία και ο Γρηγόρης Κατσούλης για τη στήριξη και τη βοήθεια τους καθ όλη τη διάρκεια του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος. 8
Εισαγωγή Η αλµατώδης ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιακών δικτύων έχει ως αποτέλεσµα δυνατότητες που εκµηδενίζουν τις αποστάσεις και προσφέρουν καινούριους τρόπους επικοινωνίας. Ο υπολογιστής αναδεικνύεται όλο και περισσότερο σε µία δύναµη κοινωνική, παραγωγική και πολιτιστική και σε ένα σηµαντικό επαγγελµατικό και επιστηµονικό εργαλείο (Ράπτης & Ράπτη, 2004, p. 55). Με διαδεδοµένη δε την πεποίθηση ότι η σύγχρονη τεχνολογία µπορεί να συµβάλλει στην αποτελεσµατικότερη διαδικασία της µάθησης, είναι µεγάλες πλέον οι πιέσεις που δέχονται τα εκπαιδευτικά συστήµατα παγκοσµίως για την εισαγωγή ειδικότερα των ηλεκτρονικών υπολογιστών σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης, όπως επίσης και για την σύνδεση όλων των σχολείων µε το διαδίκτυο (Βρασίδας, Ζεµπύλας & Πέτρου, 2005). Σύµφωνα µε το δοµηστικό µοντέλο µάθησης, ο µαθητής οικοδοµεί µόνος του το νοητικό µοντέλο για την εσωτερική αναπαράσταση των διαφόρων φαινοµένων, µε την ταυτόχρονη και καθοριστική επιρροή του κοινωνικού περιβάλλοντος. Η επικράτηση αυτού του µοντέλου µάθησης διαµορφώνει νέα δεδοµένα σε ότι αφορά τη διδασκαλία, ακόµη και στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση, ιδιαίτερα σε µία πολυπολιτισµική κοινωνία. Με την αποδοχή της απλής αρχής ότι η αποτελεσµατική µάθηση δεν απαιτεί να βρίσκονται οπωσδήποτε ο διδάσκων και ο διδασκόµενος στον ίδιο φυσικό χώρο την ίδια χρονική στιγµή, η εξ αποστάσεως διδασκαλία µε τη χρήση των ΤΠΕ έρχεται να συµβάλλει στην ικανοποίηση της ανάγκης του σύγχρονου ανθρώπου για µάθηση ή κατάρτιση, µε τη δηµιουργία ανοιχτών πανεπιστηµίων, καθώς και µε τη ραγδαία εξάπλωση της διαδικτυακής µάθησης (on-line learning, e-learning) (Βρασίδας, Ζεµπύλας & Πέτρου, 2005). 9
Κεφάλαιο 1ο- Θεωρητικό πλαίσιο 1.1 Θεωρίες Μάθησης Πριν από κάθε έρευνα και προβληµατισµό γύρω από ό, τι συνεπάγεται η χρήση πλατφόρµας εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, υπάρχει µία σειρά θεωριών από τη πλευρά της ιδακτικής στις οποίες βασίζονται οι µετέπειτα έρευνες ώστε να εξελίσσεται η επιστήµη. Σύµφωνα µε τους γνωστικούς, η µάθηση ερµηνεύεται ως απόκτηση, οργάνωση, κωδικοποίηση και επεξεργασία πληροφοριών µε κύρια χαρακτηριστικά την ενεργητική συµµετοχή του ατόµου που µαθαίνει καθώς και τη δηµιουργία γνωστικών δοµών (Κολιάδης, 1995). Στην έρευνα µας, θα αναφερθούµε σε ορισµένες θεωρίες στις οποίες στηριχθήκαµε για να την πραγµατοποιήσουµε και αποτελούν σηµαντικό κοµµάτι του διδακτικού τοµέα. Μία από τις πιο σηµαντικές γνωστικές θεωρίες µάθησης είναι η αναπτυξιακή-γνωστική θεωρία που ανέπτυξε ο Ελβετός Jean Piaget θεµελιώνοντας µία παιδαγωγική αντίληψη που βασίζεται στην αυτενέργεια του µαθητή και στο δηµιουργικό ρόλο, στην εξατοµικευµένη διδασκαλία και στην ανακαλυπτική µάθηση. 1.1.1 Γνωστικές θεωρίες Mάθησης Οι ιδέες του Piaget έβαλαν τα θεµέλια µιας παιδαγωγικής αντίληψης που βασίζεται στην αυτενέργεια του µαθητή και στο δηµιουργικό της ρόλο, στην εξατοµικευµένη διδασκαλία και στην ανακαλυπτική µάθηση. Από το µοντέλο της γνωστικής προσαρµογής προκύπτει πως τα παιδιά µαθαίνουν µέσα από δηµιουργικές δραστηριότητες κατά την αντιπαράθεση τους µε το περιβάλλον, σε µια πορεία επανάκτησης και ισορροπίας. Μέσα από τέτοιες δραστηριότητες «οικοδοµούνται» οι έννοιες πάνω σε προγενέστερες γνώσεις, µέσα από συσχετισµούς και συνδέσεις. Σηµαντικό ρόλο παίζει η παρώθηση, που σύµφωνα µε τη θεωρία, είναι πάντα το ενδιαφέρον που εκδηλώνεται για την ικανοποίηση µιας ανάγκης. Το µοντέλο των περιόδων ανάπτυξης έχει κάνει σαφές ότι ο µαθητής πρέπει να αντιµετωπίζεται πάντα στα µέτρα της 10
ηλικίας του και όχι ως µικρός ενήλικος, καλούµενος να προσεγγίσει θέµατα που µπορεί ανάλογα µε το στάδιο της νοητικής του ανάπτυξης ( ιαµαντής & Τερζίδης, 2008). Το κολοσσιαίο και πολυδιάστατο ερευνητικό έργο του Ελβετού Jean Piaget αποτελεί µία από τις σηµαντικότερες συνεισφορές στην Επιστηµολογία και ιδιαίτερα στην κατανόηση της γνωστικής ανάπτυξης του ατόµου. Για τον Piaget «ο ανθρώπινος νους είναι ένα προϊόν εξευγενισµένο και ανώτερο, βέβαια, όµως πάντοτε προϊόν σαν τα άλλα (Μπρενγκιέ, 1986) και η νοηµοσύνη είναι κατάσταση ισορροπίας, προς την οποία τείνουν όλες οι διαδοχικές αισθητικοκινητικές και γνωστικές προσαρµογές, καθώς και όλες οι λειτουργικής φύσεως ανταλλαγές του οργανισµού µε το περιβάλλον του» (Piaget, 1987). Στον ορισµό αυτής της νοηµοσύνης περιέχονται οι βασικές έννοιες της θεωρίας του: «αλληλεπίδραση ατόµου περιβάλλοντος», «προσαρµογή», «ισορροπία». Το άτοµο στη συνεχή αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον πετυχαίνει την ισορροπία, δηλαδή προσαρµόζεται µε άνεση και ευελιξία στις νέες καταστάσεις, όταν επιτύχει κάποια µορφή αρµονίας ή ένα αποτελεσµατικό τρόπο επικοινωνίας µε το περιβάλλον του. Σύµφωνα µε τα γνωστικά σχήµατα του Piaget, το παιδί γεννιέται µε µερικά περιορισµένα ενδογενή αισθητικοκινητικά συστήµατα αντίδρασης του τύπου Ε-Α (Ερέθισµα Αντίδραση) που µπορούν να δεχτούν ερεθίσµατα και να παρουσιάσουν αντιδράσεις αποκρίσεις. Με αυτά τα έµφυτα σχήµατα δράσης το παιδί είναι σε θέση να πιάνει, να κινεί χέρια και πόδια. Κατά την εξάσκηση στο περιβάλλον, αυτά τα ενδογενή πρότυπα συµπεριφοράς µετατρέπονται, καθώς η αισθητικοκινητική εµπειρία του παιδιού το αναγκάζει να κάνει διακρίσεις µεταξύ των αντικειµένων και να συντονίζει τις ενέργειες του. Πιπιλώντας για παράδειγµα τα διάφορα αντικείµενα διαπιστώνει ότι το καθένα έχει τις δικές του ιδιότητες που το κάνουν ευχάριστο ή όχι. Επιχειρώντας να φέρει κοντά του ένα παιχνίδι θα αναγκαστεί να συντονίσει το χέρι και τα µάτια του. Ανάλογα µε το σχήµα του αντικειµένου που πιπιλάει ή το βάρος και τον όγκο του αντικειµένου που ενδιαφέρεται να τραβήξει την προσοχή, θα ρυθµίσει κατάλληλα το στόµα, τα χείλη, τη θέση των χεριών και του σώµατος. Το παιδί, δηλαδή, θα προσαρµοστεί στις απαιτήσεις και ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος. Οι αισθητικοκινητικές αυτές προσαρµογές θα αποτελέσουν τη βάση του σχηµατισµού κάποιων πρότυπων ενεργειών που σιγά σιγά 11
εσωτερικεύονται και µπορούν να αναδηµιουργηθούν και να ανακληθούν στο επίπεδο της νοητικής εικόνας σαν αποτέλεσµα ανάλογης εξωτερικής δραστηριότητας. Οι νοητικές αυτές εικόνες, αποτελούν τον πυρήνα των συµβόλων και αυτά µε τη σειρά τους επιτρέπουν την απελευθέρωση της σκέψης από τη συγκεκριµένη πραγµατικότητα και την παραπέρα ανάπτυξη της νόησης. Η αλληλεπίδραση, λοιπόν, των ενδογενών προτύπων συµπεριφοράς (κλάµα) και του περιβάλλοντος καταλήγει στη δηµιουργία κάποιων γνωστικών σχηµάτων δράσης κατά τον Piaget που τελικά απαντούν στα ερωτήµατα «πώς» και «τί». Πώς, δηλαδή, θα χειριστεί, θα ερευνήσει, θα γνωρίσει το παιδί κάθε φορά τα αντικείµενα και τί είδους αντικείµενο θα προσπαθήσει να γνωρίσει για το συγκεκριµένο τρόπο. Αυτά τα σχήµατα δεν περιορίζονται στο κινητικοαισθητικό επίπεδο αλλά µε την εµφάνιση του συµβολισµού και την ανάπτυξη της νόησης µεταφέρονται στο πνευµατικό επίπεδο και βασίζονται σε δύο χαρακτηριστικά: Στην ικανότητα για αυτοενίσχυση και αυτοδυνάµωση µέσω της εναλλακτικής επανάληψης. Στην ενσωµάτωση και γνωριµία πολλών παρόµοιων αντικειµένων, προβληµάτων, µέσω της γενίκευσης. Η διαφοροποίηση και διάκριση των αντικειµένων µέσω της διαφορετικής απόκρισης αυτών, εµφανίζεται στο γνωστικό σχήµα. Το παιδί που έχει έναν ορισµένο τρόπο αντίληψης και σκέψης για συγκεκριµένα προβλήµατα της καθηµερινής ζωής θα ενισχύσει και θα εδραιώσει αυτό τον τρόπο εφαρµόζοντας τον σε κάθε πρόσφορη κατάσταση. Ταυτόχρονα η διαδικασία αυτή θα του επιτρέψει να γνωρίσει ένα σωρό καινούργιες καταστάσεις που µπορούν να αποκωδικοποιηθούν µε αυτό το συγκεκριµένο τρόπο νοητικής δράσης. Τέλος, θα µάθει να ξεχωρίζει αυτές τις εµπειρίες µεταξύ τους, αφού κάθε µια παρουσιάζει τα δικά της χαρακτηριστικά και επιβάλλει ανάλογη τροποποίηση της σκέψης και της δράσης. 12
1.2 Κοινωνικός Εποικοδομισμός Σηµαντικό έργο στην επιστηµονική κοινότητα άφησε πίσω του ο Λευκορώσος ψυχολόγος Lev Vygotsky, ο οποίος εισήγαγε στη µελέτη της ανθρώπινης νόησης και των διαδικασιών της µάθησης δύο σηµαντικές διαστάσεις: τη σηµασία των κοινωνικών και πολιτισµικών στοιχείων, που µέσω της γλώσσας εκφράζονται στη διαδικασία της µάθησης και την έννοια της «Ζώνης της Επικείµενης Ανάπτυξης» (ΖΕΑ-Zone of Proximal Development, ZPD) (Κουτσουρίδης, 2008), που αποτελεί την ανεξερεύνητη περιοχή του εσωτερικού δυναµικού του µαθητή, ο οποίος βρίσκεται σε µία εν δυνάµει λανθάνουσα κατάσταση εξέλιξης. Εδώ φαίνεται η σηµασία της διαµεσολάβησης του ενηλίκου (δασκάλου, γονέα) και ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος στην γνωστική ανάπτυξη του µαθητή. Κάθε άτοµο έχει ένα πυρήνα γνώσεων που χρησιµοποιείται για την πραγµατοποίηση δραστηριοτήτων. 1.2.1 Η Ζώνη της Επικείμενης Ανάπτυξης Πολύ σηµαντική, στη θεωρία του Vygotsky είναι η έννοια της Ζώνης Επικείµενης Ανάπτυξης, της οποίας βασικός άξονας είναι η κρίσιµη για την ανάπτυξη ενός ανθρώπου διαµεσολαβητική λειτουργία, αφενός του περιβάλλοντος και αφετέρου άλλων ατόµων, περισσότερο εξελιγµένων νοητικά ( ιαµαντής & Τερζίδης, 2008). Συνοπτικά ΖΕΑ (Ζώνη Επικείµενης Ανάπτυξης) είναι η απόσταση κάθε φορά µεταξύ του επιπέδου ανάπτυξης στο οποίο το άτοµο βρίσκεται σε µία γνωστική περιοχή, και αφορά αυτά που µπορεί να επιτύχει από µόνο του και του επιπέδου που µπορεί να φτάσει, αν βοηθηθεί από κάποιους πιο έµπειρους ενήλικες ή συνοµηλίκους. 1.2.2 Το Πλαίσιο Στήριξης Μία άλλη έννοια, πολύ σηµαντική στη θεωρία του Vygotsky, είναι αυτή του Πλαισίου Στήριξης (scaffolding) ή «Πλαισίου στηρίγµατος», όπως αναφέρεται από άλλους (Πρέζας, 2003). Η έννοια αυτή περιέχει όλα όσα ο εκπαιδευτικός προσφέρει στο µαθητή για να τον στηρίξει και να τον «οπλίσει» µε τέτοιο τρόπο, µε σκοπό αυτός να καταστεί ικανός να προχωρήσει µε σιγουριά πέρα από το σηµείο στο οποίο βρίσκεται. Συνδυάζεται δε µε το µοντέλο της «γνωστικής 13
µαθητείας», που αναφέρεται στην εσωτερίκευση εκ µέρους του µαθητή µοντέλων εργασίας που του παρέχονται και εργαλείων που επινοεί µέσα από αυθεντικές δραστηριότητες. 1.2.3 Κοινά σημεία και διαφορές στις θεωρίες του Piaget και του Vygotsky Το κοινό σηµείο των θεωριών του Piaget και του Vygotsky βρίσκεται στο φαινόµενο της µάθησης καθώς και οι δύο υποστηρίζουν ότι το άτοµο σε κάθε στιγµή της βιολογικής ανάπτυξης είναι ικανό για διαφορετικά πράγµατα. Η µόνη διαφορά που εντοπίζεται είναι ότι ενώ στη θεωρία του Γνωστικού Εποικοδοµισµού τα στάδια είναι σαφώς διαχωρισµένα και ηλικιακά καθορισµένα, στη θεωρία του Κοινωνικού Εποικοδοµισµού (Vygotsky) τα στάδια αυτά καταλαµβάνουν ένα συνεχές στη ζωή του παιδιού, που όχι µόνο λόγω της βιολογικής ωρίµανσης αλλά και χάρη στη λειτουργία των κοινωνικών και πολιτισµικών επιρροών, αποκτά όλο και περισσότερες δυνατότητες. (Ράπτης & Ράπτη, 2007). Ο Vygotsky ανέδειξε το ρόλο που παίζουν οι σχέσεις µε τους εκπαιδευτικούς και τους συνοµηλίκους, παίρνοντας ένα διαφορετικό δρόµο από αυτόν του Piaget αλλά βοηθώντας, µαζί µε αυτόν, να συγκροτηθεί τελικά ένα πολύ πιο ολοκληρωµένο σχήµα κατανόησης των διαδικασιών οικοδόµησης της γνώσης. Έχει ειπωθεί ότι αν το «νόµισµα» είναι η οικοδόµηση της γνώσης βήµα-βήµα πάνω σε προϋπάρχουσες νοητικές δοµές, σε µία συνεχή αναπτυξιακή διαδικασία που κέντρο της έχει τις νοητικές λειτουργίες του ατόµου και όχι το σχήµα ερέθισµααντίδραση οι δύο πλευρές του νοµίσµατος είναι: 1. Tου Piaget, που υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη προηγείται, είναι προϋπόθεση της γνώσης και πραγµατοποιείται αυτόνοµα µε τρόπο «βιολογικό» οπότε ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθά το µαθητή να αναπτύσσεται µόνος του, προσφέροντας το κατάλληλο µαθησιακό περιβάλλον. 2. Του Vygotsky, που υποστηρίζει ότι η γνώση προηγείται της ανάπτυξης, οδηγώντας σε αυτή, οπότε και ο ρόλος του εκπαιδευτικού αποδεικνύεται διττός: αφενός περισσότερο ενεργός και απαραίτητος ώστε να δοθεί στο µαθητή η κατάλληλη γνωστική στήριξη και αφετέρου πολύ πιο σηµαντικός όσον αφορά στη «λειτουργία του» ως διαµεσολαβητή 14
των κοινωνικών και πολιτισµικών µηνυµάτων που προσφέρονται στο µαθητή ως στοιχεία, τα οποία θα τον οδηγήσουν στην οικοδόµηση των δικών του γνωστικών σχηµάτων. Εδώ στηρίζονται οι απόψεις δύο σηµαντικών θεωριών του Piaget και του Vygotsky και ο λόγος για τον οποίο γίνεται η παραπάνω σύγκριση είναι για να έχει γνώση, ο εκπαιδευτικός ο οποίος θα επιθυµούσε να χρησιµοποιήσει το εκπαιδευτικό υλικό, των κοινών σηµείων και των διαφορών των πιο σηµαντικών θεωριών και να µπορεί να επιλέξει ποιον τρόπο θα χρησιµοποιήσει στη διδασκαλία του. Η παραπάνω σύγκριση έγινε µε σκοπό να υποδείξει τι θα πρέπει να έχει υπόψη του ο εκπαιδευτικός, έτσι ώστε το µάθηµα να είναι ουσιαστικό και εποικοδοµητικό, και το αποτέλεσµα της έρευνας παραθέτεται παρακάτω: Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να έχει υπόψη του ότι: εν προσφέρει πληροφορίες αλλά δίνει ερεθίσµατα και λειτουργεί ως σύµβουλος συµπαράστασης. Ο δάσκαλος έχει ρόλο διευκολυντή, συντονιστή και εµψυχωτή στη διαδικασία της µάθησης. Προκαλεί και διατηρεί το ενδιαφέρον του µαθητή για το µαθησιακό στόχο. Απορρίπτει την αντίληψη πως υπάρχει µόνο µια στοιχειώδης αλήθεια που περιγράφει τον κόσµο. Ενθαρρύνει και δέχεται την αυτονοµία και πρωτοβουλία των µαθητών, αναγνωρίζοντας ότι ο µαθητής κατέχει πλέον τον κεντρικό ρόλο σε όλα τα στάδια εξέλιξης του µαθήµατος. Εξετάζει το γνωστικό επίπεδο των µαθητών, σχετικά µε τις ερευνούµενες έννοιες, εµπλέκεται µε το µαθητή σε ένα δηµιουργικό διάλογο και ενθαρρύνει τους µαθητές να συµµετάσχουν σε συνοµιλίες µαζί του και µε άλλους. Χρησιµοποιεί τη γνωστική µεθοδολογία, όπως την ταξινόµηση, την ανάλυση, την πρόβλεψη και τη δηµιουργία. 15
Εµπλέκει τους µαθητές στη διαδικασία να δηµιουργούν αντιφάσεις στις αρχικές υποθέσεις τους και ενθαρρύνει έπειτα τη συζήτηση (Πρέζας, 2003). 16
Για την διεκπεραίωση του στόχου της εργασίας, ο οποίος είναι η δηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού για το επίπεδο Β του ΚΠγ, είναι αναγκαίο να γίνει αναφορά στους στόχους που θέτει το επίπεδο Β2 και τους οποίος οφείλει να πληρεί ο κάθε υποψήφιος για να πετύχει στις εξετάσεις. Οι στόχοι και οι δεξιότητες που θα πρέπει να έχει ο εκάστοτε υποψήφιος αναφέρονται στο ΚΕΠΑ για τη γλώσσα το οποίο παραθέτουµε παρακάτω : 1.3 Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τη γλώσσα: εκμάθηση, διδασκαλία, αξιολόγηση. Καθώς η έρευνα µας βασίζεται στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για το επίπεδο Β2 του ΚΠγ, δεν θα µπορούσαµε να παραλείψουµε να αναφέρουµε τις βασικές δοµές του επιπέδου Β2 που ορίζει το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τη γλώσσα 2. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ο στόχος του επιπέδου είναι να αντανακλά τις προδιαγραφές του Vantage Level. 3. Η µεταφορά είναι πως, έχοντας προχωρήσει αργά αλλά σταθερά πέρα από ένα ενδιάµεσο επίπεδο/στάδιο, ο µαθητής διαπιστώνει πως έχει φτάσει κάπου και τα πράγµατα µοιάζουν διαφορετικά καθώς αποκτά µία νέα προοπτική και µπορεί να δει τα πράγµατα τριγύρω του µε νέους τρόπους. Για παράδειγµα, στο χαµηλότερο άκρο της ζώνης δίνεται έµφαση στην αποτελεσµατική επιχειρηµατολογία: εξηγεί και στηρίζει τις απόψεις του σε µία συζήτηση δίνοντας σχετικές εξηγήσεις, επιχειρήµατα και σχόλια, εξηγεί µία άποψη πάνω σε ένα σηµαντικό ζήτηµα δίνοντας τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των διαφόρων επιλογών, δηµιουργεί µία αλυσίδα λογικών επιχειρηµάτων, αναπτύσσει ένα επιχείρηµα δίνοντας λόγους υπέρ ή κατά της συγκεκριµένης άποψης, εξηγεί ένα πρόβληµα και ξεκαθαρίζει ότι ο αντίπαλος του σε µία 2 Εφεξής ΚΕΠΑ 3 Vantage µε βάση το τρίτο επίπεδο προδιαγραφών περιεχοµένου του Συµβουλίου της Ευρώπης, ένα επίπεδο που ο Wilkins το περιέγραψε ως Limited Operational Proficiency («περιορισµένη διαχειριστική επάρκεια») και ο Trim ως adequate response to situations normally encountered («επαρκή ανταπόκριση σε συνηθισµένες καταστάσεις»). ΚΕΠΑ για τη γλώσσα: εκµάθηση, διδασκαλία, αξιολόγηση 2008: 38. 17
διαπραγµάτευση θα πρέπει να κάνει µία παραχώρηση, κάνει υποθέσεις σχετικά µε αιτίες, συνέπειες, υποθετικές καταστάσεις, συµµετέχει ενεργά σε ανεπίσηµες συζητήσεις, σε οικεία συµφραζόµενα, σχολιάζοντας, διατυπώνοντας ξεκάθαρα την άποψη του, αξιολογώντας εναλλακτικές προτάσεις, κάνοντας υποθέσεις και απαντώντας σε υποθέσεις. Κατά δεύτερο λόγο, υπάρχουν δύο νέες εστίες ενδιαφέροντος που διατρέχουν αυτό το επίπεδο. Η πρώτη είναι η ικανότητα να κάνεις κάτι περισσότερο από το να είσαι απλά αυτοδύναµος στον κοινωνικό λόγο: π.χ. να συνοµιλεί µε φυσικότητα, µε ευχέρεια, µε αποτελεσµατικότητα, καταλαβαίνει λεπτοµερώς ότι του λένε σε πρότυπο προφορικό λόγο όταν ταιριάζει και τερµατίζει τη συνοµιλία όταν του είναι απαραίτητο, αν και µπορεί να µην το κάνει πάντοτε µε κοµψό τρόπο, χρησιµοποιεί στερεότυπες εκφράσεις για να κερδίσει χρόνο και να διατηρήσει τον λόγο καθώς επεξεργάζεται το τί θα πει, συναλλάσσεται µε ένα βαθµό ευχέρειας και αυθορµητισµού που επιτρέπει άνετα την οµαλή συνδιαλλαγή µε φυσικούς οµιλητές χωρίς ιδιαίτερο κόπο από κανένα µέρος, προσαρµόζεται στις αλλαγές της κατεύθυνσης, του ύφους και της έµφασης που συνήθως συναντώνται στη συνοµιλία, διατηρεί σχέσεις µε φυσικούς οµιλητές χωρίς να τους διασκεδάζει ή να τους εκνευρίζει άθελα του ή να τους ζητάει να συµπεριφέρονται διαφορετικά από ότι θα συµπεριφερόταν σε φυσικούς οµιλητές. Η δεύτερη εστία ενδιαφέροντος είναι ένας νέος βαθµός γλωσσικής επίγνωσης: διορθώνει λάθη αν έχουν οδηγήσει σε παρανοήσεις σηµειώνει τα «αγαπηµένα λάθη» του και συνειδητά παρακολουθεί την οµιλία για να τα εντοπίσει, γενικά διορθώνει παραδροµές της γλώσσας και λάθη εφόσον τα συνειδητοποιήσει, σχεδιάζει τι πρέπει να πει και τον τρόπο που θα το πει, λαµβάνοντας υπόψη την εντύπωση που θα προκαλέσει στους συνοµιλητές. Συνολικά, φαίνεται πως αυτό αποτελεί ένα νέο κατώφλι που ο µαθητής της γλώσσας πρέπει να περάσει. Η έµφαση πάντως στην επιχειρηµατολογία και στην κοινωνική συναλλαγή µπορεί επίσης να ερµηνευθεί και σαν µία νέα εστία ενδιαφέροντος στις δεξιότητες του συνεχούς λόγου. Αυτός ο νέος βαθµός ικανότητας του συνεχούς λόγου φανερώνεται στη διαχείριση της συνοµιλίας (συνεργατικές στρατηγικές): δίνει πληροφορίες σε δηλώσεις και συµπεράσµατα άλλων οµιλητών ή τα επεκτείνει βοηθώντας έτσι την εξέλιξη της συζήτησης, σχετίζει τη δική 18
του συµβολή µε αυτές των άλλων οµιλητών. Είναι επίσης εµφανής σε σχέση µε τη συνοχή και τη συνεκτικότητα: χρησιµοποιεί αποτελεσµατικά µία ποικιλία συνδετικών λέξεων για να σηµαδέψει τις σχέσεις ανάµεσα στις ιδέες, αναπτύσσει ένα επιχείρηµα συστηµατικά τονίζοντας κατάλληλα τα σηµαντικά σηµεία και τις σχετικές λεπτοµέρειες που τα υποστηρίζουν. Τέλος, σε αυτή τη ζώνη βρίσκεται ένα πλήθος στοιχείων διαπραγµάτευσης: το να συντάξει µία υπόθεση αποζηµίωσης, χρησιµοποιώντας πειστική γλώσσα και απλά επιχειρήµατα για να απαιτήσει ικανοποίηση, το να δηλώσει ξεκάθαρα τα όρια µίας υποχώρησης. Τις παραπάνω δεξιότητες θα πρέπει να κατέχει ο υποψήφιος για να αποκτήσει το επίπεδο Β2 και το συµπληρωµατικό υλικό που έχει δηµιουργηθεί θα βοηθήσει τον µαθητή να τις αποκτήσει, να τις αφοµοιώσει και να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις δεξιότητες που απαιτεί το επίπεδο Β2 σύµφωνα µε το ΚΕΠΑ. 19
Κεφάλαιο 2ο- e-learning 2.1 Εκπαίδευση και Τεχνολογία 2.1.1 ΤΠΕ στην Εκπαίδευση και η σημασία τους Την ανάγκη και την πραγµατικότητα της σύγχρονης τεχνολογικής ανάπτυξης καλούνται να καλύψουν οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Οι ΤΠΕ είναι ένας όρος που καλύπτει ένα ευρύ φάσµα υπηρεσιών, εφαρµογών, τεχνολογιών, εξοπλισµού και λογισµικών, δηλαδή εργαλεία όπως η τηλεφωνία και το ιαδίκτυο, η εξ αποστάσεως µάθηση, η τηλεόραση, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα δίκτυα και τα λογισµικά που είναι αναγκαία για τη χρήση των εν λόγω τεχνολογιών. Οι τεχνολογίες αυτές, επιφέρουν σταδιακά επανάσταση στις κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονοµικές δοµές, δηµιουργώντας νέες συµπεριφορές ως προς τις πληροφορίες, τη γνώση, την επαγγελµατική δραστηριότητα. 4. Η ένταξη των ΤΠΕ, αποτελεί γενικευµένη ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική 5 στην εκπαιδευτική µαθησιακή και διδακτική διαδικασία. Όλο και περισσότερες χώρες ασχολούνται µε την εισαγωγή και την ενσωµάτωση των ΤΠΕ στα εκπαιδευτικά τους συστήµατα, γεγονός που δείχνει το σηµαντικό ρόλο που µπορούν να διαδραµατίσουν οι ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Με την εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση έχουµε: 4 Πρόκειται για τις τεχνολογίες της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Βλέπε σχετικά στη διεύθυνση: http: //europa.eu/legislation_summaries/information_society/strategies/l24226h_el.htm 5 Πρόκειται για την ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική. Βλέπε σχετικά στη διεύθυνση: http: //www.eurescom.eu/ 20
Οι ΤΠΕ ως αυτόνοµο γνωστικό αντικείµενο Οι ΤΠΕ ως µέσο για τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειµένων Ως Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) εννοούµε τις µεθόδους, τις εφαρµογές και τα προϊόντα της σύγχρονης επιστήµης που αφορούν στη συγκέντρωση και ηλεκτρονική κωδικοποίηση, επεξεργασία, ταξινόµηση, επιλεκτική και συνδυαστική ανάσυρση, διακίνηση και διάχυση, γνωστοποίηση και µελέτη της όποιας πληροφορίας σε κάθε της µορφή 6. Οι ΤΠΕ έχουν ως κέντρο τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, ο οποίος σήµερα είναι εµπλουτισµένος αφενός µε δυνατότητες πολυµέσων που επιτρέπουν την καταγραφή, επεξεργασία και αποθήκευση κειµένου, ήχου, κινούµενης εικόνας και βίντεο και δυνατότητες υπερµέσων, δηλαδή τη µη γραµµική διασύνδεση του υπερκειµένου και των πολυµέσων µέσω συνδέσµων (links) σε αλληλεπίδραση µε το χρήστη και αφετέρου µε δυνατότητες τηλεπικοινωνίας µεταξύ ανθρώπων και συσκευών όσο και πρόσβαση σε βάσεις δεδοµένων, τράπεζες πληροφοριών, ανάπτυξη και χρήση δικτύων υπολογιστών. Η εξέλιξη της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών καθώς και οι νέες δυνατότητες διαχείρισης των πληροφοριών, καθιστούν αναπόφευκτη την εισαγωγή της Πληροφορικής στην εκπαίδευση, δεδοµένου ότι προσφέρει στους σηµερινούς µαθητές, στο πλαίσιο της γενικής τους εκπαίδευσης, τις απαιτούµενες δεξιότητες και τεχνολογικές γνώσεις που θα τους επιτρέψουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. 6 Πρόκειται για την χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση. Βλέπε σχετικά στη διεύθυνση: http: //www. slideshare. net/npapastam/ss-428835 21
2.2 Εξ αποστάσεως εκπαίδευση 2.2.1 Η διδασκαλία στην εξαε Η εξαε από την αρχή απαίτησε καινοτόµες µορφές διδασκαλίας, ενώ µε τη χρήση των ΤΠΕ και στο πλαίσιο των Εικονικών Περιβαλλόντων Μάθησης διαφοροποιήθηκε ακόµη και η βασική σχέση διδάσκοντα- διδασκόµενου. Η ύπαρξη διαδικασιών που προωθούν την αλληλεπίδραση µεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευοµένου ή την αλληλεπίδραση µεταξύ των εκπαιδευοµένων, αποσκοπώντας σε ατοµική ή συνεργατική µάθηση, θεωρείται απαραίτητη. Η έλλειψη άµεσης, προσωπικής επαφής µπορεί να δυσχεράνει το έργο της εκπαιδευτικής διαδικασίας γι αυτό και είναι σηµαντική η ύπαρξη µηχανισµών που παρέχουν τη δυνατότητα στον εκπαιδευτή να γνωρίζει πόσο αποτελεσµατική ήταν και είναι η διδασκαλία του ίδιου (Τσινάκος & Μαργαρίτης, 2000). Παλαιότερες έρευνες είχαν εντοπίσει ότι στα περισσότερα προγράµµατα εκπαίδευσης από απόσταση που βασιζόταν στο διαδίκτυο ήταν αισθητή ή έλλειψη κατάλληλων θεωρητικών πλαισίων (Goodyear, 1999). ιδακτικές στρατηγικές και θεωρίες µάθησης που προτάθηκαν να αξιοποιούνται στην εκπαίδευση µέσω του διαδικτύου είναι η ενεργητική µάθηση (active learning), η εποικοδοµητική ή εποικοδοµιστική µάθηση (constructive learning) και η συνεργατική µάθηση (collaborative learning) (Κόκκινος, 2000) ωστόσο στην πράξη έχουν καταγραφεί και ο συµπεριφορισµός, ο γνωστικισµός και ο κοινωνικός εποικοδοµισµός. Για να µπορεί κάποιος όµως, να πει ότι αξιοποιούνται πραγµατικά οι δυνατότητες των καινοτοµικών προσεγγίσεων, θα πρέπει να πληρούνται µία σειρά από προϋποθέσεις, µεταξύ των οποίων: a. Προσεκτικός σχεδιασµός προγραµµάτων και περιεχοµένου. b. Προσεκτικός και αξιόπιστος σχεδιασµός τεχνολογικών υποδοµών. c. ηµιουργία προϋποθέσεων για την συµµετοχή φοιτητών, µε αυξηµένα κίνητρα για µάθηση. d. Ικανό και ενηµερωµένο εκπαιδευτικό, τεχνικό και βοηθητικό προσωπικό. e. Οργανωµένες και ευέλικτες διοικητικές δοµές. 22
ύο από τις πιο γνωστές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη και το σχεδιασµό διδακτικών συστηµάτων είναι το παραδοσιακό γραµµικό µοντέλο και το µη γραµµικό. Το γραµµικό µοντέλο βασίζεται στις αρχές του αντικειµενισµού-θετικισµού. Σύµφωνα µε αυτό, πριν ξεκινήσει ο σχεδιασµός της διδασκαλίας, καθορίζονται οι διδακτικοί στόχοι, επιλέγονται οι κατάλληλες στρατηγικές και οργανώνονται οι διδακτικές εµπειρίες. Τα επόµενα βήµατα είναι η υλοποίηση, η αξιολόγηση και η ανατροφοδότηση. Το µη γραµµικό µοντέλο βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στη θεωρία της δόµησης (constructivism). Σύµφωνα µε αυτό, για την ανάπτυξη των φάσεων ενός ποιοτικού διδακτικού συστήµατος απαιτείται η συνεργασία πολλών ειδικών. Η κατασκευή - παραγωγή του υλικού ξεκινά µετά το λεπτοµερή σχεδιασµό του. Το διδακτικό σύστηµα κατασκευάζεται ανά κοµµάτια («αντικείµενα εκµάθησης» - «learning objects»), που ικανοποιούν µεν µερικώς τις προδιαγραφές του συνολικού έργου, αλλά είναι και πλήρως λειτουργικά. Όσο διάφορες εκδόσεις του συστήµατος δοκιµάζονται, τόσο µπορεί να προκύψουν απαιτήσεις για αλλαγές ή δηµιουργία νέων κοµµατιών (Βρασίδας, Ρετάλης & Συµεών, 2005). Σύµφωνα µε την Mason (1998) υφίστανται τρία µοντέλα εκπαίδευσης από απόσταση: 1. Το µοντέλο του Υποστηριζόµενου Περιεχοµένου (Content & Support Model). Είναι το πλέον συµβατικό και διαδεδοµένο µοντέλο, που βασίζεται σε διδακτικά υλικά σε ιστοσελίδες, τα οποία υποστηρίζει ο δάσκαλος στην τάξη. Προσφέρει πολύ χαµηλό βαθµό διαδραστικότητας. 2. Το µοντέλο Πλαισιωµένου Περιεχοµένου (Wrap around Model). Σε αυτό το µοντέλο, όπου ένα ποσοστό περίπου 50% του χρόνου απαιτείται να αφιερωθεί σε δικτυακές δράσεις, η διδακτέα ύλη παρουσιάζεται σταδιακά και βρίσκεται µέσα σε ένα «περιτύλιγµα» δραστηριοτήτων. Είναι περισσότερο µαθητοκεντρικό µοντέλο, όπου µαθητές και εκπαιδευτές έχουν πιο σύνθετους και υπεύθυνους ρόλους. 23
3. Το Ενσωµατωµένο µοντέλο (Intergraded Model). Αυτό είναι ακριβώς αντίθετο από το πρώτο. Το µάθηµα αποτελείται από συνεργατικές δραστηριότητες µέσω διαδικτύου και το περιεχόµενο του είναι δυναµικό και ρευστό. Ο Rumble (Rumble, 2001) αναφέρεται σε τέσσερα µοντέλα εκπαίδευσης διαδικτυακών µαθηµάτων: 1. Στο µοντέλο Μεταβίβασης της ιδασκαλίας και της Μάθησης (Transmission model of teaching and learning), που υποστηρίζεται από τις δυνατότητες του διαδικτύου να προσφέρει καινοτόµο εκπαιδευτικό υλικό σε υπερµεσική µορφή, παρέχοντας πολλαπλές αναπαραστάσεις, δυνατότητες αξιολόγησης και ενθαρρύνοντας την αλληλεπίδραση. 2. Το Εποικοδοµιστικό µοντέλο (Constructivist model), όπου ο εκπαιδευόµενος εµπλέκεται ενεργά και αναλαµβάνει συγκεκριµένους ρόλους στο πλαίσιο κατάλληλα σχεδιασµένων δραστηριοτήτων του εκπαιδευτικού υλικού. 3. Το Κοινωνικό-πολιτισµικό µοντέλο (Socio-cultural model), όπου οι επικοινωνιακές δυνατότητες του διαδικτύου µπορούν ουσιαστικά να υποστηρίξουν και να ενισχύσουν την αλληλεπίδραση µε στόχο τη συνεργασία. 4. Το Μεταγνωστικό µοντέλο (Metacognigive model), στο οποίο ο εκπαιδευτής υποστηρίζει και υποβοηθά το µαθητή να αποστασιοποιηθεί και να ελέγξει τη διαδικασία της µάθησης, ώστε να βελτιώσει την κατανόηση του. (Παπανικολάου, Γρηγοριάδου & Γουλή, 2005). Γενικά, στο χώρο της διαδικτυακής εξαε οι τρέχουσες τάσεις επικεντρώνονται στη σπουδαιότητα της αλληλεπίδρασης στη µαθησιακή διαδικασία, στην αλλαγή του ρόλου του εκπαιδευτή από µοναδικό κάτοχο της γνώσης σε σύµβουλο και καθοδηγητή, στην ανάγκη οι εκπαιδευόµενοι να αναπτύξουν δεξιότητες διαχείρισης της γνώσης και ικανότητες συνεργασίας, και στη µετατόπιση προς ένα µοντέλο µάθησης που βασίζεται σε αναζήτηση πηγών (Britain & Liber, 1999). 24
Στη συγκεκριµένη εργασία χρησιµοποιείται η πλατφόρµα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης Moodle ως συµπληρωµατικό υλικό για την βελτίωση των µαθητών και δεν αναιρείται σε καµία περίπτωση ο ρόλος του εκπαιδευτικού µέσα στη τάξη. Παράλληλα µε το µάθηµα ο εκπαιδευτικός θα έχει τη δυνατότητα να χρησιµοποιήσει το εκπαιδευτικό υλικό που δηµιουργήσαµε και το οποίο βασίζεται στα θέµατα παλαιότερων ετών µε σκοπό την αφοµοίωση της διδακτέας ύλης, την επανάληψη και τη πρόοδο των εκπαιδευοµένων µε τη χρήση υπολογιστή. 25
2.2.2 Μορφές της εξαε Πρακτικά, οι µορφές µε τις οποίες σήµερα λειτουργεί η εξαε είναι τρεις ανάλογα µε τον τρόπο επικοινωνίας των συµµετεχόντων: η σύγχρονη, η ασύγχρονη και η µικτή (Horton, 2000), Στη σύγχρονη τηλεκπαίδευση οι συµµετέχοντες έχουν τη δυνατότητα άµεσης επικοινωνίας σε «πραγµατικό χρόνο» χρησιµοποιώντας τεχνολογίες τηλεδιάσκεψης γι αυτό και η διαδικασία µοιάζει αρκετά µε τη συµβατική διδασκαλία (Βασιλάκης, 2006). Αντίθετα, στην ασύγχρονη τηλεκπαίδευση οι συµµετέχοντες δεν έχουν τη δυνατότητα άµεσης επικοινωνίας. Το εκπαιδευτικό υλικό είναι ψηφιακό και παρέχεται στον εκπαιδευόµενο είτε σταδιακά µε την πορεία του µαθήµατος, όπου ο εκπαιδευτής καθορίζει τη ροή της διδασκαλίας, είτε ολόκληρο στην έναρξη του µαθήµατος, όπου ο εκπαιδευόµενος προγραµµατίζει ατοµικά το ρυθµό µάθησης, γι αυτό και θεωρείται περισσότερο ευέλικτη. Συχνά, όµως, χρησιµοποιούνται και οι δύο µορφές τηλεκπαίδευσης, συµπληρώνοντας η µία την άλλη, ώστε να γίνεται εκµετάλλευση των πλεονεκτηµάτων και των δύο. Αναφέρεται µάλιστα από τον Dr. Hester B. Jones ότι ο συνδυασµός σύγχρονης και ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης βελτιώνει την απόδοση των σπουδαστών κατά 8-9%. Ως εργαλεία ασύγχρονης και σύγχρονης επικοινωνίας µέσω διαδικτύου χρησιµοποιούνται το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο (e-mail), οι λίστες συζητήσεων (mailing lists), οι οµάδες συζητήσεων (new groups), οι πίνακες ανακοινώσεων (Bulletin Board System), η συνοµιλία µε γραπτά µηνύµατα σε πραγµατικό χρόνο (chat), συχνά ενταγµένα σε συγκεκριµένο λογισµικό περιβάλλον. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι παρόλο που ο Horton (Horton, 2000) θεωρεί πως η σύγχρονη τηλεκπαίδευση ταιριάζει περισσότερο σε ακαδηµαϊκούς χώρους, σχολεία, κλπ, ενώ η ασύγχρονη είναι πιο κατάλληλη για τη βιοµηχανία και τις επιχειρήσεις, µελέτες σε ελληνικά σχολεία της ευτεροβάθµιας εκπαίδευσης (Manitsaris, Perdos & Pavlidis, 2006), έχουν δείξει ότι και η ασύγχρονη τηλεκπαίδευση είναι σηµαντική για τη βελτίωση ή την υποβοήθηση της διδασκαλίας σε αυτά, αν και υφίσταται η αµφιβολία για το κατά πόσο η ασύγχρονη επικοινωνία µπορεί να ευαισθητοποιήσει, και σε ποιο βαθµό, τους µαθητές απέναντι σε συγκεκριµένα προβλήµατα (Μαλανδράκης & Καρασαββίδης, 2003). 26
Ως βάση ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης θα µπορούσε να θεωρηθεί ακόµη και µία απλή ιστοσελίδα, στην οποία ο εκπαιδευτής ανεβάζει το υλικό του µαθήµατος και στη συνέχεια οι εκπαιδευόµενοι παραδίδουν τις εργασίες τους µέσω του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Ωστόσο σήµερα κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ λίγο, καθώς µε την εξέλιξη της τεχνολογίας, την αποκτηθείσα εµπειρία και τους ολοένα πιο απαιτητικούς χρήστες, µία ικανοποιητική πλατφόρµα για ασύγχρονη τηλεκπαίδευση πρέπει και µπορεί να υποστηρίζει µέσω µιας ενιαίας και φιλικής προς τον χρήστη διεπιφανείας, τις εξής βασικές λειτουργίες. (Angeriou, Papasalouros, Retalis & Skordalakis, 2003). (Αυγερίου, Παπασαλούρος, Ρετάλης & Ψαροµηλίγκος, 2005). Κατανοµή πληροφορίας (Information distribution). ιαχείριση του µαθησιακού υλικού (Management of learning material). Παροχή πολλαπλών δυνατοτήτων επικοινωνίας (Multiple communication facilities). ιαχείριση τάξης (Class management). Ειδικότερα θα πρέπει: Να υποστηρίζει κάποιου είδους πιστοποίηση των χρηστών αλλά και το χωρισµό τους σε οµάδες, έτσι ώστε η ίδια η πλατφόρµα να µπορεί να χρησιµοποιηθεί για περισσότερα από ένα µαθήµατα. Να έχει φιλικό περιβάλλον για τους χρήστες (εκπαιδευόµενους και εκπαιδευτές). Να υποστηρίζει προσαρµογή του περιβάλλοντος ανάλογα µε τις προτιµήσεις του κάθε χρήστη. Επίσης να κρατάει πληροφορίες για τον χρήστη και να τον βοηθάει κατά την πλοήγηση. Το περιβάλλον να ανοίγει µε απλό φυλλοµετρητή (web browser), ώστε να είναι προσβάσιµο από παντού µε οποιοδήποτε λειτουργικό σύστηµα, και να µην είναι απαραίτητη η εγκατάσταση άλλου λογισµικού από τους χρήστες. 27
Να παρέχει εύκολο τρόπο για την τοποθέτηση αφενός του υλικού του µαθήµατος από τον εκπαιδευτή και αφετέρου των εργασιών των εκπαιδευοµένων. Να υποστηρίζει την παρουσίαση αρχείων, βίντεο, ήχου, εικόνων κλπ. Να δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες τοπικής αποθήκευσης του υλικού του µαθήµατος για επεξεργασία εκτός δικτύου. Το υλικό του µαθήµατος να προσφέρεται και σε εκτυπώσιµη µορφή, για τους χρήστες εκείνους που προτιµούν έντυπο υλικό. Να υποστηρίζει τη δηµιουργία βηµάτων συζήτησης (discussion forums) και δωµατίων συζητήσεων (chat rooms), για την ασύγχρονη επικοινωνία εκπαιδευοµένων και εκπαιδευτή, αλλά και για συζήτηση σε πραγµατικό χρόνο. Να υλοποιεί ηλεκτρονικό ταχυδροµείο για την καλύτερη επικοινωνία των χρηστών και να έχει ηµερολόγιο µε τις προθεσµίες και άλλα σηµαντικά γεγονότα. Να υποστηρίζει την εύκολη δηµιουργία διαγωνισµάτων και να παρακολουθεί την πρόοδο των εκπαιδευοµένων. Το σχήµα µε το οποίο λειτουργεί σήµερα η (κατά βάση, ασύγχρονη) τηλεκπαίδευση βασίζεται σε µια ετερογενή πληθώρα συγκεκριµένων εφαρµογών, µε τη βοήθεια των οποίων αναπτύσσονται, σε κατάλληλα διαµορφωµένους δικτυακούς τόπους, ηλεκτρονικά µαθήµατα και λειτουργούν εικονικές τάξεις, καλύπτοντας πλέον ένα ευρύ φάσµα θεµατικών πεδίων, τόσο συµπληρωµατικά µε την παραδοσιακή εκπαίδευση όσο και αποκλειστικά από απόσταση µέσω διαδικτύου. Οι εφαρµογές αυτές, παρέχοντας ένα σύνολο εργαλείων για επικοινωνία, διανοµή διδακτικού υλικού, διαχείριση οµάδων εκπαιδευοµένων, αξιολόγηση, καθώς και wikis, ιστολόγια (blogs), RSS και τρισδιάστατα περιβάλλοντα µάθησης, τυπικά ονοµάζονται «Συστήµατα ιαχείρισης Μάθησης» (Σ Μ Learning Management Systems-LMS), ωστόσο συχνά χρησιµοποιούνται πολλοί παρεµφερείς ή και διαφορετικοί όροι, ανάλογα µε το παιδαγωγικό προσανατολισµό αλλά και τη στόχευση των κατασκευαστών τους σε συγκεκριµένη 28
εκπαιδευτική «αγορά», όπως «Συστήµατα ιαχείρισης Περιεχοµένου» (Content Management Systems CMS), «Συστήµατα ιαχείρισης Μαθησιακού Περιεχοµένου» (Learning Content Management Systems LCMS), «Εικονικά περιβάλλοντα Μάθησης» (Virtual Learning Environments), «Πλατφόρµες Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης (τηλε - µάθησης)», «Συστήµατα Υποστήριξης της Μάθησης» (Learning Environments ή Networked Learning Environments- MLE) «Συστήµατα Υποστήριξης της Μάθησης» (Learning Support Systems LSS), «ιαδικτυακά Περιβάλλοντα Μάθησης» (On-line Learning Environments ή Networked Learning Environments), «Συνεργατικό Λογισµικό Μάθησης» (Collaborative Learning Software), «Εικονικές Τάξεις» (Virtual Classrooms), κλπ. Παρόλο που υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι (ανάλογα µε τις υποστηριζόµενες τεχνολογίες, την εµπορική ή ανοικτού κώδικα διανοµή, την ύπαρξη ή όχι ενός ισχυρού εργαλείου συγγραφής υλικού, τις δυνατότητες διαχείρισης κλπ.) ένα Σ Μ είναι βασικά ένα πακέτο λογισµικού που οργανώνει, διαµοιράζει και καταγράφει τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες µέσα από µία κεντρική διεπιφάνεια, σε ένα τοπικό ή ευρύτερο δίκτυο (Liodakis, Kaloiannakis, Psarros & Vassilakis, 2005). Οι βασικές λειτουργίες που περιλαµβάνουν είναι: Ελεγχόµενη και ασφαλή πρόσβαση στα διδακτικά υλικά. Παρουσίαση της διδακτέας ύλης σε αυτοτελείς δοµικές µονάδες (modules). Καταγραφή των στοιχείων και της προόδου του µαθητή. Υποστήριξη της on-line µάθησης και της πρόσβασης σε άλλες πηγές. Συστήµατα αξιολόγησης του µαθητή. Επικοινωνία του µαθητή µε τον εκπαιδευτή ή τους συµµαθητές του. Σχηµατισµό οµάδων εκπαιδευοµένων. ιασύνδεση µε εξωτερικά συστήµατα. 29
Τα Σ Μ αποτελούν σήµερα το µεγαλύτερο µέρος των συστηµάτων λογισµικού που σκοπεύει στην εκπαίδευση και κατάρτιση µε ένα εύχρηστο, οικονοµικά αποδοτικό και παιδαγωγικά ορθό τρόπο, υπερτερώντας ανάλογων συστηµάτων στο σχεδιασµό των διοικητικών και οργανωτικών λειτουργιών (Αυγερίου, Παπασαλούρος, Ρετάλης & Ψαροµηλίγκος, 2005). Στα θετικά τους χαρακτηριστικά περιλαµβάνονται οι δυνατότητες παρουσίασης του διδακτικού υλικού και διαχείρισης της µάθησης, οι δυνατότητες κινητοποίησης του µαθητή, επικοινωνίας και συνεργασίας αλλά και αυτοαξιολόγησης, ενώ αρνητικά αξιολογείται το περιορισµένο εύρος δηµιουργικότητας και η περιορισµένη διαδραστικότητα, καθώς και η έµφαση που συχνά δίνεται στον έλεγχο και την αξιολόγηση, περισσότερο ίσως από την ίδια τη µάθηση. Άλλες αδυναµίες οφείλονται στις ακατάλληλες µεθοδολογικές προσεγγίσεις, στον πληµµελή σχεδιασµό των εφαρµογών ή και στον υψηλό βαθµό τεχνικής ικανότητας που απαιτείται από τους χρήστες (Παναγιωτίδης, 2005). Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία της εισαγωγής του e-learning και ειδικότερα των Σ Μ σε όλο το φάσµα της εκπαίδευσης ήρθε ως επακόλουθο της καθιέρωσης τους στην ελεύθερη αγορά κυρίως για την εκπαίδευση και κατάρτιση εργαζοµένων σε µεγάλες βιοµηχανίες (κατασκευής αυτοκινήτων, αεροδιαστηµικής κλπ). Είναι χαρακτηριστικό ότι από έρευνες που διεξήχθησαν στο Ηνωµένο Βασίλειο από την UCISA/TLIG (Universities and Colleges Information Systems Association/Teaching Learning and Information Group) προκύπτει ότι το ποσοστό των ανώτατων ιδρυµάτων που έχει εγκαταστήσει τουλάχιστον ένα Σ Μ αυξήθηκε από 7% το 1996, σε 40% το 2000, 86% το 2003 και 95% το 2005, ενώ στο 44% των ιδρυµάτων χρησιµοποιούνται δύο ή περισσότερα Σ Μ, προκειµένου να καλυφθούν διαφορετικές ανάγκες 7. Από τις ίδιες έρευνες, προκύπτει ότι ανάλογη αύξηση παρατηρείται τόσο στον αριθµό των µαθηµάτων που προσφέρονται όσο και στον αριθµό των διδασκόντων αλλά και των φοιτητών που τα χρησιµοποιεί (Jenkins, Browne & Walker, 2005). 7 Τα στοιχεία αφορούν τα Ιδρύµατα που συµµετείχαν στην έρευνα, η οποία διεξήχθη µε ερωτηµατολόγια. 30
2.3 Μικτή Μάθηση (Blended learning) Καθώς η εργασία µας στηρίζεται σε µία πλατφόρµα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης, δεν θα µπορούσαµε να µην αναφερθούµε στην θεωρία της µικτής µάθησης στην οποία βασίζεται. Σε αυτό το σηµείο, αναφέρονται οι ορισµοί που θεωρούνται οι πιο σηµαντικοί για την εξέλιξη της εργασίας όπως η Μικτή µάθηση (Blended Learning), το Course Management System (CMS), το Learning Management System (LMS), και το Virtual Learning Environment (VLE). Ο όρος µικτή µάθηση (Βlended Learning) αναφέρεται στη µάθηση που συνδυάζει την πρόσωπο µε πρόσωπο διδασκαλία µε τη µάθηση µέσω διαδικτύου, µειώνοντας έτσι το χρόνο παρακολούθησης στη φυσική τάξη. Από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση προκύπτει ότι η µικτή µάθηση χαρακτηρίζεται από τη µαθητοκεντρική ή ανθρωποκεντρική προσέγγιση, η οποία αναπτύχθηκε από τον Αµερικάνο ψυχολόγο Carl Rogers. Οι µαθητευόµενοι, δηλαδή, συµµετέχουν ενεργά στη µαθησιακή διαδικασία αναλαµβάνοντας διάφορους ρόλους. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η µικτή µάθηση απευθύνεται στο µαθητή και ο εκπαιδευτής που θα δηµιουργήσει το περιεχόµενο της πλατφόρµας θα πρέπει να λάβει υπόψη του τα ενδιαφέροντα, την προσωπικότητα και τις κοινωνικές δεξιότητες του µαθητή. Ένα από τα πιο σηµαντικά στοιχεία της µικτής µάθησης, αποτελεί το γεγονός ότι οι εκπαιδευτές έχουν τη δυνατότητα να αναµείξουν διαφορετικά είδη διδασκαλίας, όπως για παράδειγµα, τον παραδοσιακό τρόπο µάθησης σε µία φυσική τάξη σε συνδυασµό µε τη χρήση τεχνολογίας που αποτελεί πλέον στις ηµέρες µας ένα κοµµάτι αναπόσπαστο στη ζωή των µαθητών, καλλιεργεί νέα ενδιαφέροντα και λειτουργεί ως κίνητρο για την διδασκαλία οποιουδήποτε µαθήµατος. Σύµφωνα µε τον Badrul Khan για την ανάπτυξη και τη διαχείριση ενός υβριδικού µοντέλου µάθησης µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε το παρακάτω σχήµα το οποίο περιλαµβάνει οκτώ διαστάσεις: το θεσµικό πλαίσιο, την παιδαγωγική διάσταση, την τεχνολογική διάσταση, τον σχεδιασµό της διεπαφής, την αξιολόγηση, τη διαχείριση, τις πηγές και την ηθική διάσταση (Χαραλαµπίδη & Μαυρούδη & Μακρίδου & Κονιδιάρη, 2007). 31
Η καθεµία ξεχωριστή διάσταση στο πλαίσιο, αναφέρεται σε διαφορετικές κατηγορίες θεµάτων τα οποία βοηθούν στην ανάπτυξη ενός υλικού που θα στοχεύει στους µαθητές. Σχήµα 2: Οι οκτώ διαστάσεις του Badrul Khan 8. 2.4 Έννοιες και όροι Τα τελευταία χρόνια η χρήση συστηµάτων ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης αυξάνεται ραγδαία σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήµατα του ιδιωτικού και του δηµόσιου τοµέα σε όλες τις βαθµίδες εκπαίδευσης. Κατά συνέπεια, εντοπίζεται πλήθος όρων που περιγράφουν τις πλατφόρµες εξ 8 Σχήµα 2: H ανάπτυξη και η διαχείριση ενός υβριδικού µοντέλου κατά τον Bardul Khan. 32
αποστάσεως εκπαίδευσης. Στη συγκεκριµένη έρευνα, θα αναφέρουµε τους πιο σηµαντικούς όρους, οι οποίοι είναι χρήσιµοι για την διεκπεραίωση της. Οι όροι είναι οι εξής: Virtual Learning Environments (VLE) Content Management Systems (CMS) Learning Management Systems (LMS) ή MLS (Managed Learning System) Learning Platforms (LP) 9 2.5 Σύστημα Διαχείρισης Μάθησης Virtual Learning Environments (VLΕ) Σύµφωνα µε την JISC ο όρος Εικονικό Μαθησιακό Περιβάλλον (VLE) πρέπει να χρησιµοποιείται για να περιγράψει τις διαφόρων ειδών online δραστηριότητες και συνεργασίες µεταξύ µαθητών και δασκάλων, τη µάθηση µέσω διαδικτύου, αλλά και τη διάδραση των µαθητών µε τους δασκάλους τους, καθώς και µε τα διδακτικά υλικά µέσα στην εικονική τάξη που δηµιουργείται (JISC, 2010). Συνεπώς, τα Εικονικά Μαθησιακά Περιβάλλοντα (στο εξής ΕΜΠ), είναι λογισµικά που συνδυάζουν την λειτουργικότητα των επικοινωνιών µέσω υπολογιστή, τις online µεθόδους παράδοσης διδακτικών υλικών και τα εργαλεία διαχείρισης της µαθησιακής διαδικασίας, παρέχοντας ένα ολοκληρωµένο περιβάλλον online µάθησης (Britain & Liber, 1999). Σύµφωνα µε την ΒECTA (2003), ένα ΕΜΠ µπορεί να ορισθεί ως ένα τυποποιηµένο, βασισµένο σε H/Y περιβάλλον το οποίο υποστηρίζει την παράδοση περιεχοµένου κατάλληλα µορφοποιηµένου για online µάθηση Web. Ένα περιβάλλον αυτής της µορφής, µπορεί να 9 Στις έρευνες της UCISA για την χρήση των συστηµάτων αυτών στα βρετανικά ΑΕΙ, από το 2008 και µετά χρησιµοποιείται ο όρος TEL (Technology Enhanced Learning) για να συµπεριλάβει και την χρήση των web 2. 0 ή ειδικά σχεδιασµένων για online διδασκαλία λογισµικών. Βλ. Σχ. Jenkins et all (2005) και Browne et al (2010). 33