Περίληψη : Η περίοδος της μακεδονικής δυναστείας (867-1056) αποτελεί εποχή μεγάλης ακμής για την Κωνσταντινούπολη, στη διάρκεια της οποίας προβάλλεται τόσο η γενικότερη ανανέωση της Αυτοκρατορίας και η επιστροφή στις παλιές αξίες όσο και η ιδιαίτερη σημασία της πρωτεύουσας. Χρονολόγηση 867-1056 Γεωγραφικός εντοπισμός Κωνσταντινούπολη Ονομασίες 1. Εισαγωγή Ο ιδρυτής της δυναστείας Βασίλειος Α Μακεδών (867-886) επέδειξε τη μεγαλύτερη οικοδομική δραστηριότητα στην πρωτεύουσα από την εποχή του Ιουστινιανού Α (527-565), καθώς είχε ισχυρό πολιτικό πρόγραμμα, το οποίο προβαλλόταν και από τη δράση του αυτή. Το 1056, όταν απεβίωσε η Θεοδώρα, η τελευταία εκπρόσωπος του γένους του Βασιλείου Α, η όψη της Κωνσταντινούπολης ήταν πολύ διαφορετική από ό,τι δύο αιώνες νωρίτερα, όταν ο Βασίλειος ανέλαβε την εξουσία. Εκτός από το μεγάλο παλάτι του αυτοκράτορα, ανεγέρθησαν πολλά σημαντικά κέντρα, τα οποία ακολουθούσαν κυρίως τις κατευθύνσεις των κύριων σκελών της Μέσης οδού. Ωστόσο, τα ιδρύματα των αυτοκρατόρων προσλάμβαναν ολοένα μικρότερες διαστάσεις και γίνονταν όλο και πιο προσωπικά αυτή η τάση εκδηλώθηκε απόλυτα με την εγκατάσταση των Κομνηνών στο παλάτι των Βλαχερνών, το οποίο ανταποκρινόταν περισσότερο στις ανάγκες και τις δυνατότητες των αυτοκρατόρων. 2. Η πρόδρομη περίοδος Η ακμή της Κωνσταντινούπολης είχε ήδη αρχίσει από την εποχή της βασιλείας του Θεοφίλου (829-842), ο οποίος ανήγειρε κυρίως κοσμικά οικοδομήματα, με εξαίρεση ένα παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ, το οποίο μάλιστα αναφέρεται στις πηγές. Ο γιος του Θεοφίλου, ο Μιχαήλ Γ (842-867), υπήρξε πραγματικός πρόδρομος των δραστηριοτήτων του Βασιλείου Α : Μετά την οριστική νίκη της Ορθοδοξίας και το τέλος της Εικονομαχίας (843), η ιδέα της ανανέωσης κατέστη κυρίαρχη τάση στο βυζαντινό πολιτισμό, ενώ τα διάφορα χαρακτηριστικά που τόνιζαν το νέο και την άφιξη μιας νέας εποχής χρησιμοποιούνταν για να προβληθεί η διαφορά μεταξύ της εποχής των αιρετικών εικονομάχων αυτοκρατόρων και των νέων ορθόδοξων ηγεμόνων. Ο πατριάρχης Φώτιος (858-867, 877-887) πρόβαλλε ιδιαίτερα αυτή την ιδεολογία, εγκαινιάζοντας στις 12 Απριλίου 864 το σημαντικότερο ίδρυμα του Μιχαήλ Γ, την εκκλησία της Παναγίας του Φάρου στο ανάκτορο, 1 ενώ γιόρτασε επίσημα την αποπεράτωση μωσαϊκού της Παναγίας στην αψίδα της Αγίας Σοφίας στις 29 Μαρτίου 867. 3. Βασίλειος Α Από την περίοδο ακόμα που ήταν συναυτοκράτορας του Μιχαήλ Γ, ο Βασίλειος Α συνέβαλε στην οικοδομική ακμή της Κωνσταντινούπολης, ενώ μετά τη δολοφονία του Μιχαήλ Γ (24 Σεπτεμβρίου 867) συνέχισε με ζέση το έργο που είχε ήδη αρχίσει. Ο Βασίλειος με την κατασκευαστική δραστηριότητά του πρόβαλε την ξεχωριστή θέση και τη σημασία της πρωτεύουσας, καθώς όλες οι νεόδμητες ή ανακαινισμένες εκκλησίες, ο αριθμός των οποίων υπερέβαινε τις τριάντα, βρίσκονταν εντός της πόλης ή πολύ κοντά στα τείχη της. Τα οικοδομήματα του Βασιλείου εμπεριείχαν μεγάλο πολιτικό συμβολισμό ακόμα και όταν τα κίνητρα για την κατασκευή τους ήταν εκ πρώτης όψεως προσωπικά (ανακαίνιση του Αγίου Διομήδη κοντά στη Χρυσή Πύλη), 2 ή όταν η ανακαίνισή τους γινόταν έπειτα από ζημιές λόγω σεισμών (η Παναγία της Πηγής το 869, η Παναγία στην πλατεία Σίγμα το 870, οι Άγιοι Απόστολοι και η Αγία Σοφία). Σε κάθε περίπτωση Δημιουργήθηκε στις 29/1/2017 Σελίδα 1/7
προβαλλόταν η προσωπικότητα, η ιδεολογία, καθώς και το πεπρωμένο του ιδρυτή της μακεδονικής δυναστείας να βασιλεύσει. Για το κύρος του Βασιλείου ως εμπνευστή της οικοδομικής δραστηριότητας ιδιαίτερη σημασία είχαν η ανακαίνιση της εκκλησίας του Αγίου Μωκίου, ιδιαίτερα δημοφιλούς αγίου στην Κωνσταντινούπολη, και η οικοδόμηση της μονής της Αγίας Ευφημίας στο Πετρίο, 3 όπου μόνασαν οι τέσσερις κόρες του και στην οποία ενταφιάστηκαν τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του. Ωστόσο, η πολιτική και ιδεολογική σημασία της ανακαίνισης της πρωτεύουσας διαφαίνεται καλύτερα στα σημαντικότερα οικοδομήματα μέσα στο αυτοκρατορικό παλάτι. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν η Νέα Εκκλησία, το κύριο εκκλησιαστικό ίδρυμα του Βασιλείου, η οποία είχε πέντε αφιερώσεις (ήταν αφιερωμένη στο Χριστό, στην Παναγία, στον Προφήτη Ηλία, στον Άγιο Νικόλαο και σε έναν από τους Αρχαγγέλους, στην αρχή στο Γαβριήλ και αργότερα κυρίως στο Μιχαήλ) και πιθανώς είχε κατασκευαστεί ως εγγεγραμμένος σταυροειδής ναός με πέντε τρούλους. 4 Η Νέα Εκκλησία αποτελούσε «απάντηση» του Βασιλείου όχι μόνο στην εκκλησία της Παναγίας του Φάρου του Μιχαήλ Γ, αλλά και στην ενίσχυση της επιρροής του πατριαρχικού θεσμού στην Κωνσταντινούπολη. Οι πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως μετά την Εικονομαχία πρόβαλαν όλο και περισσότερο το ρόλο τους και τους άμεσους δεσμούς τους με το Χριστό (εις βάρος του αυτοκράτορα), ενώ σταδιακά καθιστούσαν την Αγία Σοφία κέντρο της εξουσίας τους. Για το λόγο αυτό η Νέα Εκκλησία σε ορισμένες πηγές αποκαλείται Νέα Μεγάλη (ή μάλιστα Βασιλική) Εκκλησία, προβάλλοντας έτσι με σαφήνεια τη σημασία της για την αυτοκρατορική εξουσία. Το γεγονός αυτό επιβεβαίωσε ο ίδιος ο Βασίλειος, καθιερώνοντας την ημέρα των εγκαινίων της Νέας Εκκλησίας, την 1η Μαΐου (880), ως νέα επίσημη εορτή στην Κωνσταντινούπολη. Κάθε χρόνο εκείνη την ημέρα εορτάζονταν στην πρωτεύουσα με επίσημη λιτανεία τα εγκαίνια του κύριου ιδρύματος του Βασιλείου, κάνοντας σαφή παραλληλισμό με τον εορτασμό των εγκαινίων της Κωνσταντινούπολης στις 11 Μαΐου, που είχε καθιερώσει ο ιδρυτής της Πόλης, ο Μέγας Κωνσταντίνος. Το οικοδομικό πρόγραμμα του Βασιλείου στο αυτοκρατορικό ανάκτορο, που διέθετε έντονη πολιτική χροιά, συμπληρωνόταν από το παλάτι Καινούργιον, φημισμένο για τα μωσαϊκά του, τα οποία ιστορούσαν το «βίο» του ίδιου του Βασιλείου. 4. Λέων Στ H οικοδομική δραστηριότητα στην Κωνσταντινούπολη επί Βασιλείου Α χαρακτηριζόταν από το γεγονός ότι η ανάπτυξη (και ο έλεγχός) της ήταν στα χέρια του ίδιου του αυτοκράτορα. Ήδη την εποχή του Λέοντος Στ (887-912), γιου του Βασιλείου Α, η αριστοκρατία, τόσο η κοσμική όσο και η εκκλησιαστική, ηγείτο της οικοδομικής δραστηριότητας στην πρωτεύουσα. Ο ίδιος ο Λέων Στ επιβεβαίωσε αυτή την εξέλιξη με τη νομοθεσία του, παραχωρώντας στους πλούσιους, που εκτός από οίκους είχαν και ιδιωτικά παρεκκλήσια, το δικαίωμα να καλούν μόνοι τους ιερέα και να τελούν σχεδόν ιδιωτικές (κλειστές) λειτουργίες. Ο Λέων Στ ανήγειρε τα σημαντικότερα οικοδομήματά του εντός των αυτοκρατορικών ανακτόρων: την εκκλησία του Αγίου Λαζάρου και ένα λουτρό πλούσια διακοσμημένο με μωσαϊκά με ειδωλολατρικά μοτίβα. Εκτός από τα παραπάνω οικοδομήματα, ο Λέων Στ, καθοδηγούμενος από πολιτικά κίνητρα, μετά το θάνατο και την κήρυξη σε αγία της πρώτης του συζύγου Θεοφανούς ( 895/896), προσπάθησε να οικοδομήσει εκκλησία αφιερωμένη σε αυτήν δίπλα στους Αγίους Αποστόλους. Ωστόσο, εξαιτίας της αντίθεσης της Εκκλησίας, αναγκάστηκε να την αφιερώσει στους αγίους Πάντες, αφιερώνοντας μέσα στο ναό ένα παρεκκλήσι στην αγία Θεοφανώ και ένα άλλο στον (άγνωστο) άγιο Λέοντα. 5 Την εποχή του ιδιαίτερη σημασία προσέλαβε η συνοικία της πρωτεύουσας γύρω από την πλατεία του Βοός, στην οποία ανήγειραν τις εκκλησίες τους ο Στυλιανός Ζαούσης και ο πατριάρχης Αντώνιος Καυλέας (893-901), ενώ ο ίδιος ο αυτοκράτορας εκφώνησε επίσημες ομιλίες στα εγκαίνια των ναών αυτών. Στην ίδια συνοικία της πόλης ο Ρωμανός Λεκαπηνός διατηρούσε τον οίκο του, το κτήμα του, όπου στις αρχές της βασιλείας του (περ. 920-922) ανήγειρε τη μονή Μυρελαίου. Εκεί ενταφιάστηκε το 922 η σύζυγός του Θεοδώρα και η μονή κατέστη το μαυσωλείο της οικογένειας των Λεκαπηνών. Στο ίδιο μέρος μεταφέρθηκε, μετά το θάνατό του στην εξορία το 948, και η σορός του Ρωμανού Λεκαπηνού, ενώ η μονή διατήρησε τη σημασία της και κατά τους επόμενους αιώνες. Από τη μονή σήμερα απομένει μόνο η εκκλησία, η οποία μετατράπηκε σε τζαμί με την ονομασία Bodrum Camii. 6 Ελάχιστα βορειότερα προς τα τείχη, αλλά επίσης στην κεντρική οδό της Κωνσταντινούπολης, τη Μέση, ο Κωνσταντίνος Λιψ, στενός συνεργάτης του Λέοντος Στ, ανήγειρε μονή αφιερωμένη στην Παναγία, στα εγκαίνια της οποίας το 907 παρέστησαν ο πατριάρχης Ευθύμιος και ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Στο κτήμα στα Ψαμαθιά, κοντά στη γνωστή μονή Στουδίου, ο πατριάρχης Ευθύμιος (907-912) στην αρχή της πατριαρχικής θητείας του ανήγειρε τη μονή του, προβάλλοντας τις στενές σχέσεις του με τον αυτοκράτορα Λέοντα Στ, του οποίου ήταν πνευματικός πατέρας. 7 Η μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα που σημειώθηκε στις αρχές του 10ου αιώνα δε συνεχίστηκε τις υπόλοιπες δεκαετίες αυτού του γόνιμου αιώνα της Μακεδονικής Αναγέννησης, γεγονός το οποίο προκαλεί έκπληξη στους σύγχρονους Δημιουργήθηκε στις 29/1/2017 Σελίδα 2/7
ερευνητές. 8 5. Κωνσταντίνος Ζ Η πλούσια πνευματική και λογοτεχνική δραστηριότητα του κύκλου που σχημάτισε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ Πορφυρογέννητος (913/945-959) δε βρήκε την αντίστοιχη έκφρασή της στα κατασκευαστικά έργα στην Κωνσταντινούπολη. Ο Κωνσταντίνος στράφηκε περισσότερο στην ανακαίνιση των αυτοκρατορικών ανακτόρων, στο πλαίσιο της οποίας οικοδόμησε και ένα νέο παλάτι για το γιο και διάδοχο του Ρωμανό Β (959-963). 9 Η ανοικοδόμηση του παλατιού αποσκοπούσε στην προβολή της αυτοκρατορικής του νομιμότητας, η οποία δεν ήταν κοινώς αποδεκτή και επί δεκαετίες απειλούνταν. Τα κτήρια είχαν πλέον διαστάσεις πολύ μικρότερες από εκείνες που χαρακτήριζαν τη μεγάλη ακμή της Κωνσταντινούπολης την εποχή του Βασιλείου Α, όπως φαίνεται, για παράδειγμα, στο στάβλο που έχτισε κοντά στην Αγία Σοφία ο πατριάρχης Θεοφύλακτος (933-956), γιος του Ρωμανού Λεκαπηνού, και τον οποίο ο Κωνσταντίνος Ζ μετέτρεψε σε γηροκομείο. 10 6. Ιωάννης Α, Βασίλειος Β, Ρωμανός Γ, Μιχαήλ Δ Καθώς το μέτρο πλέον ήταν ο άνθρωπος, τα κτήρια απέκτησαν μικρότερες διαστάσεις, τάση ορατή ήδη στις αρχές του 10ου αιώνα, επί Λέοντος Στ. Ο Ιωάννης Α Τσιμισκής (969-976), μετά τη μεγάλη νίκη του και την κατάλυση του βουλγαρικού κράτους, ανακαίνισε και μεγέθυνε την εκκλησία του Χριστού Σωτήρος, την οποία είχε ανεγείρει ο Ρωμανός Λεκαπηνός δίπλα στη Χαλκή Πύλη. Συνδέοντας την επιτυχία του άμεσα με το Χριστό (μάλιστα, έκοψε νόμισμα με την επιγραφή «Ιησούς Χριστός Βασιλεύς Βασιλευόντων»), 11 ο Ιωάννης Τσιμισκής ανακαίνισε το κτήριο αυτό, το οποίο επιβίωσε έως το 1804. 12 Αυτή η προσωπική σχέση με τα ιδρύματα διατηρήθηκε και κατά τον 11ο αιώνα. Ο Βασίλειος Β, εφαρμόζοντας αυστηρή πολιτική, αφαίρεσε τα προνόμια και τα κτήματα της μονής του Αγίου Βασιλείου, κτήτορας της οποίας ήταν ο Βασίλειος ο Νόθος, εξώγαμος γιος του Ρωμανού Λεκαπηνού και θείος του Βασιλείου Β. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας αποφάσισε να ενταφιαστεί στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο Έβδομον εκτός Κωνσταντινούπολης. Αντίθετα, όλοι οι αυτοκράτορες από το Ρωμανό Γ Αργυρό έως τον Κωνσταντίνο Θ Μονομάχο οικοδομούσαν ιδρύματα τα οποία προορίζονταν και για μαυσωλεία τους. 13 Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Γ Αργυρός (1028-1034) ανήγειρε μονή αφιερωμένη στην Παναγία Περίβλεπτο, κοντά στη μονή Στουδίου, ξοδεύοντας τεράστιο χρηματικό ποσό για να τη φιλοτεχνήσει. 14 Ο Μιχαήλ Δ Παφλαγών (1034-1041) ανακαίνισε την αφιερωμένη στον Κοσμά και το Δαμιανό γνωστή μονή κοντά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, στη συνοικία των Βλαχερνών, η οποία ονομαζόταν και Κοσμίδιον. Ο Μιχαήλ Δ μόνασε στη συγκεκριμένη μονή, όπου και ενταφιάστηκε. 7. Κωνσταντίνος Θ Το πιο φιλόδοξο κατασκευαστικό έργο της εποχής εκείνης ήταν το συγκρότημα του Αγίου Γεωργίου στα Μάγγανα, στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, στη θέση της αρχαίας ακρόπολης του Βυζαντίου, το οποίο ανήγειρε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ Μονομάχος (1042-1055) στην αρχή της βασιλείας του. Εκτός από την πανέμορφη εκκλησία και τη μονή, στο συγκρότημα των Μαγγάνων, το οποίο διέθετε πολυάριθμη διοίκηση, βρίσκονταν και κοινωφελή ιδρύματα, γηροκομεία, ξενώνες και πτωχοκομεία. 1. Jenkins, R. J. H. Mango, C., The Date and Significance of the Tenth Homily of Photius, DOP 9-10 (1956), σελ. 125-140 Mango, C. (επιμ.), The Homilies of Photius Patriarch of Constantinople (Cambridge, Mass. 1958). 2. Στη μονή αυτή ο Βασίλειος είχε λάβει την προφητεία από τον ηγούμενο ότι θα γίνει αυτοκράτορας για το συγκεκριμένο λόγο η μονή είχε ιδιαίτερη σημασία γι αυτόν. Δημιουργήθηκε στις 29/1/2017 Σελίδα 3/7
3. Patria II, 274 Θεοφάν. Συνεχ., σελ. 264 Magdalino, P., Observations on the Nea Ekklesia of Basil I, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 37 (1987) [Studies on the History and Topography of Byzantine Constantinople (Aldershot 2007), V] Berger, A., Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos (Bonn 1988). 4. Για μια άλλη άποψη βλ. Ćurčić, S., Architectural Reconsiderations of Nea Ekklesia, Byzantine Studies Conference, Abstracts of Papers 6 (1980), σελ. 11-12 Ousterhout, R., Reconstructing Ninth-Century Constantinople, στο Brubaker, L. (επιμ.), Byzantium in the Ninth Century: Dead or Alive? (Ashgate 1998). 5. Dagron, G., Théophanô, les Saint-Apôtres et l église de Tous-les-Saints, Σύμμεικτα 9Α: Μνήμη Δ. Α. Ζακυθηνού (1994), σελ. 201-219. 6. Η μονή Μυρελαίου ανεγέρθηκε στα ερείπια πρωτοβυζαντινής ροτόντας, βλ. Striker, C., The Myreleon (Bodrum Camii) in Istanbul (Princeton 1981). 7. Karlin-Hayter, P., Vita S. Euthymii, Byzantion 25-27 (1955-1957), σελ. 1-172. 8. Mango, C., Les monuments de l architecture du XIe siècle et leur signification historique et sociale, Travaux et Mémoires 6 (1976), σελ. 351-365. 9. Θεοφάν. Συνεχ., σελ. 450. 10. Θεοφάν. Συνεχ., σελ. 449 Markopoulos, A., Le témoignage du Vaticanus gr. 163 pour la pèriode entre 945-963, Σύμμεικτα 3 (1979), σελ. 93. 11. Βλ. ενδεικτικά Grierson, P., Byzantine Coinage (Washington, D.C. 1999), σελ. 21. 12. Mango, C., The Brazen House. A Study of the Vestibule of the Imperial Palace of Constantinople (Kopenhagen 1959), σελ. 152-169 Mango, C., Byzantine Architecture (New York 1976), σελ. 224 Mango, C., Les monuments de l architecture du XIème siècle et leur signification historique et sociale, Travaux et Mémoires 6 (1976), σελ. 358. 13. Και η αυτοκράτειρα Ζωή ανήγειρε εκκλησία αφιερωμένη στο Χριστό Αντιφωνητή, στην οποία και ενταφιάστηκε. 14. Σήμερα στο σημείο αυτό βρίσκεται η αρμενική εκκλησία που είναι γνωστή με την ονομασία Sulu manastir. Βιβλιογραφία : Janin R., La géographie ecclésiastique de l empire byzantin, Ι. Le Siège de Constantinople et le Patriarcat Oecuménique 3: Les églises et les monastères, 2, Paris 1969 Mango C., The Brazen House. A Study of the Vestibule of the Imperial Palace of Constantinople, Kopenhagen 1959, Arkæologisk-kunsthistoriske Meddelelser edgivet af Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab, 4.4 Mango C., Byzantine Architecture, London 1986 Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance (963-1210), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Darrouzès J., Recherches sur les ΟΦΦΙΚΙΑ de l Église Byzantine, Paris 1970 Lemerle P., Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως τον 10ο αιώνα, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1985, Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Μ. (μτφρ.) Δημιουργήθηκε στις 29/1/2017 Σελίδα 4/7
Lemerle P., Cinq études sur le XIe siècle byzantin, Paris 1977 Lefort J., "Rhétorique et politique. Trois discours de Jean Mauropous en 1047", Travaux et Memoires, 6, 1976, 265-303 Striker C., The Myrelaion (Bodrum Camii) in Istanbul, Princeton 1981 Les régestes des actes du Patriarcat de Constantinople, vol. I:2-3: Les Regestes de 715 à 1206, Darrouzès, J. Grumel, V. (eds), Paris 1989 Dagron G., Constantinople imaginaire. Études sur le recueil des Patria, Paris 1984 Majeska G.P., "The Body of St. Theophano the Empress and the Convent of St. Constantine", BSl, 38, 1977, 14-21 Macridy T., "The Monastery of Lips and the Burials of the Palaeologi", Dumbarton Oaks Papers, 18, 1964, 251-278 Oikonomides N., "St. George of Mangana, Maria Skleraina, and the "Malyj Sion" of Novgorod", Dumbarton Oaks Papers, 34-35, 1980-1981, 239-246 Mango C., "Les monuments de l architecture du XIème siècle et leur signification historique et sociale", Travaux et Mémoires, 6, 1976, 351-365 Dagron G., Paramelle J., "Un text patriographique. Le 'récit merveilleux, très beau et profitable sur la colonne du Xérolophos' (Vindob. Suppl. Gr. 172, fol. 43v-63v)", Travaux et Mémoires, 7, 1979, 491-523 Berger A., Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos, Bonn 1988, Ποικίλα Βυζαντινά 8 Grierson P., "Tombs and Obits of the Byzantine Emperors (337-1042)", Dumbarton Oaks Papers, 16, 1962, 1-65 Mango C., Materials for the Study of the Mosaics of Saint Sophia at Istanbul, Washington D.C. 1962 Magdalino P., "Observations on the Nea Ekklesia of Basil I", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 37, 1987, 51-64 Φώτιος Πατριάρχης, Ομιλίαι, Mango, C. (ed.), The Homilies of Photius, patriarch of Constantinople, Dumbarton Oaks Studies 3, Cambridge, Mass 1958 Magdalino P., Constantinople médiévale: études sur l'évolution des structures urbaines, Paris 1996 Magdalino P., "Aristocratic Oikoi in the Tenth and Eleventh Regions of Constantinople", Necipoglou, N. (ed.), Byzantine Constantinople. Monuments, Topography and Everyday Life, Leiden Brill 2001, 53-69 Oikonomides N., "L evolution de l organisation administrative de l Empire byzantin au XIe siècle (1025-1118)", Travaux et Memoires, 6, 1976, 125-152 Dagron G., Empereur et prêtre Étude sur le césaropapisme byzantin, Paris 1996 Dagron G., "Théophanô, les Saint-Apôtres et l'église de Tous-les-Saints", Σύμμεικτα, 9Α: Μνήμη Δ. Α. Ζακυθηνού, 1994, 201-218 Δημιουργήθηκε στις 29/1/2017 Σελίδα 5/7
Frolow A., "Deux eglises byzantines d'apres des sermons peu connus de Leon VI le Sage", Etudes byzantines, 3, 1945, 43-92 Grosdidier de Matons J., "Trois études sur Léon VI", Travaux et Mémoires, 5, 1973, 118-243 Stanković V., Carigradski patrijarsi i carevi Makedonski dinastije, Beograd 2003 Mango C., "The Liquidation of Iconoclasm and the Patriarch Photios", Bryer, A. Herrin, J. (eds), Iconoclasm, London 1984 Oikonomidès N., "Leo VI and the Narthex Mosaic of Saint Sophia", Dumbarton Oaks Papers, 30, 1976, 151-173 Treitinger O., Die oströmische Kaiser- und Reichsidee, 2 ed., Darmstadt 1956 Magdalino P., "The Bath of Leo the Wise and the "Macedonian Renaissance" Revisited: Topography, Iconography, Ceremonial, Ideology", Dumbarton Oaks Papers, 48, 1988, 97-118 Magdalino P., "Basil I, Leo VI, and the Feast of the Prophet Elijah", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 38, 1988, 193-196 Γλωσσάριo : εγγεγραμμένος σταυροειδής ναός, ο Τύπος ναού στον οποίο το εσωτερικό διατάσσεται σε τέσσερις καμάρες που σχηματίζουν σταυρό το κεντρικό σημείο όπου συγκλίνουν οι καμάρες (κεραίες του σταυρού) στεγάζεται με τρούλο. Ο σταυρός εγγράφεται στην τετράγωνη κάτοψη του οικοδομήματος με τη βοήθεια 4 γωνιακών διαμερισμάτων. Ανάλογα με τον αριθμό των στηριγμάτων του τρούλου (κιόνων και πεσσών) χαρακτηρίζεται δικιόνιος (ή δίστυλος), τετρακιόνιος (τετράστυλος) ή οκτάστυλος. Παραθέματα Η μέριμνα του Βασιλείου Α για την ανακαίνιση ναών της πρωτεύουσας που είχαν υποστεί φθορές Ὁ δὲ φιλόχριστος Βασίλειος ὁ βασιλεὺς μεταξὺ τῶν πολεμικῶν ἀγώνων, οὓς διὰ τῶν ὑπὸ χεῖρα πολλάκις ὥσπερ ἀγωνοθετῶν πρὸς τὸ δέον κατηύθυνε, πολλοὺς τῶν ἱερῶν καὶ θείων ναῶν, ἐκ τῶν προγεγονότων διαρραγέντας σεισμῶν καὶ ἢ καταβληθέντας παντελῶς ἢ πτῶσιν ἀπὸ τῶν ῥηγμάτων σύντομον ὑπομεῖναι δηλοῦντας, ἐπιμελείᾳ τε διηνεκεῖ καὶ τῶν πρὸς τὴν χρείαν ἐπιτηδείων ἀφθόνῳ χορηγίᾳ καὶ παροχῇ τοὺς μὲν τοῦ πτώματος ἤγειρε, τῇ ἀσφαλείᾳ καὶ κάλλος προσθείς, τῶν δὲ τὸ ἀσθενὲς ἐνισχύσας διὰ τῆς τῶν δεόντων ἐπιβολῆς καὶ ἐπανορθώσεως τοῦ μὴ καταρρυῆναι ἀλλὰ πρὸς ἀκμὴν αὖθις ἐπανελθεῖν καὶ νεότητα ἐγένετο αἴτιος. Θεοφάνους Συνεχισταί, Βίος Βασιλείου 78, Bekker, I. (επιμ.), Theophanes Continuatus (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838), σελ. 211 353, ειδ. 321 322. Ο Κωνσταντίνος Ζ μετατρέπει στάβλο, που είχε χτίσει ο πατριάρχης Θεοφύλακτος πλησίον της Αγίας Σοφίας, σε γηροκομείο Δεῖ δὲ λέγειν καὶ περὶ τοῦ μετασκευασθέντος στάβλου εἰς γηροκομεῖον. ὄπισθεν γὰρ καὶ πλησίον τῆς πανθαυμάστου ἐκκλησίας τῆς μεγάλης στάβλος ἦν τῶν ἱππαρίων τοῦ πατριάρχου Θεοφυλάκτου καὶ τοῦτον ἰδὼν ὁ ἀγαθός, οὐ δίκαιον κρίνας οἰκητήριον μετεποιήσατο καὶ γηροκομεῖον τοῦτο κατεσκεύασεν, καὶ πρὸς χορηγίαν τροφῶν καὶ περιβολαίων τοὺς ἐκεῖσε ἐτύπωσεν ἐτησίως λαμβάνειν. Δημιουργήθηκε στις 29/1/2017 Σελίδα 6/7
Θεοφάνους Συνεχισταί, Bekker, I. (επιμ.), Theophanes Continuatus (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838), σελ. 449.10 16. Δημιουργήθηκε στις 29/1/2017 Σελίδα 7/7