Νομική Σχολή ΑΠΘ Εμβάθυνση στο Συνταγματικό Δίκαιο Ακ έτος: 2013/14 Διδάσκουσα: Λίνα Παπαδοπούλου 5ο μάθημα:

Νομική Σχολή ΑΠΘ Εμβάθυνση στο Συνταγματικό Δίκαιο Ακ έτος: 2013/14 Διδάσκουσα: Λίνα Παπαδοπούλου 5ο μάθημα: I. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ 1. Ο δικαστικός αυτοπεριορισμός α. Ο πρωτογενής θεσμικός ρόλος του νομοθέτη Ο νομοθέτης αποτελεί φορέα μιας πολιτικώς ελεύθερης (αλλά νομικά δεσμευμένης) εξουσίας στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που του επιφυλάσσει το Σύνταγμα. Με βάση το ά 26 1 Σ, σύμφωνα με το οποίο η Βουλή μπορεί να νομοθετεί χωρίς εξουσιοδότηση από κάποιο άλλο όργανο, συνάγεται το τεκμήριο αρμοδιότητα υπέρ του νομοθέτη, σε ό,τι αφορά τη θέσπιση νόμων. Σημαίνει ότι εν αμφιβολία, η αρμοδιότητα θέσπισης ενός κανόνας δικαίου ανήκει στο νομοθέτη, ο οποίος μπορεί να θεσπίζει κανόνες δικαίου καταρχήν με οποιοδήποτε περιεχόμενο, αρκεί οι κανόνες αυτοί να μην παραβιάζουν το Σύνταγμα ή κάθε άλλο υπερνομοθετικής ισχύος κανόνα (Μανιτάκης 1994: 127). [Ο νομοθέτης] «νομοθετεί ενεργώντας ελεύθερα, με δική του πρωτοβουλία και όχι κατ εντολή ή κατ επιταγήν, συγκεκριμένων συνταγματικών διατάξεων, εκτός και αν πρόκειται για εκτελεστικούς ή οργανωτικούς του Συντάγματος νόμους. Ασκώντας τη συνταγματική του εξουσία να νομοθετεί, θέτει κανόνες δικαίου και ρυθμίζει σχέσεις, όπως αυτός κρίνει ότι είναι ωφέλιμο και πλέον συμφέρον για το κοινωνικό σύνολο, ο νομοθέτης δεν ενεργεί στο πλαίσιο όρια «διακριτικής ευχέρειας» όπως συμβαίνει με τη διοίκηση αλλά στο πλαίσιο μιας πρωτογενούς συνταγματικής εξουσίας, η οποία οριοθετείται κατ αρχήν αρνητικά. Ακόμη και όταν νομοθετεί σε εκπλήρωση συνταγματικών διατάξεων σκοπού, όπως συμβαίνει κυρίως με τις συνταγματικές διατάξεις κοινωνικού χαρακτήρα, παιδεία, υγεία, κοινωνική ασφάλιση κ.ά., ή με τις συνταγματικές διατάξεις για το περιβάλλον και πάλι ο νομοθέτης διαθέτει ευρύτατα περιθώρια δράσης και επιλογής πολιτικών ή μέσων, που δεν συγκρίνονται με την διακριτική ευχέρεια της διοίκησης και τις περιορισμένες επιλογές που διαθέτει η ίδια (Μανιτάκης 2006). β. Το τεκμήριο συνταγματικότητας του νόμου Δεν πρόκειται για δικονομικό τεκμήριο, υπό την έννοια του κανόνα κατανομής του βάρους απόδειξης. Απορρέει από την κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ των οργάνων του κράτους. Σημαίνει ότι η νομοθετική λειτουργία ασκείται από τη Βουλή με τη σύμπραξη του Προέδρου της Δημοκρατίας και τα προϊόντα της, οι νόμοι, ισχύουν και εφαρμόζονται από όλα τα κρατικά όργανα, εφόσον δεν προκύψει

βεβαιότητα για το αντίθετο με την έκδοση σχετικής δικαστικής απόφασης (άμεση εφαρμογή του νόμου). Συνεπώς, όχι η συνταγματικότητα του νόμου αλλά η τυχόν αντισυνταγματικότητά του (δηλ όχι η συμφωνία αλλά η αντίθεση προς το Σύνταγμα) πρέπει να διαγνωστεί με δικαστική απόφαση που παράγει πολύ συγκεκριμένες και περιορισμένες έννομες συνέπειες (Βενιζέλος 1985). Σε αντίθεση με την αρχή της νομιμότητας των διοικητικών πράξεων, η αρχή του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων προσομοιάζει με την αρχή της νομιμότητας στο ιδιωτικό δίκαιο, υπό την έννοια ότι η συνταγματικότητα αυτή κρίνεται με βάση τη μη αντίθεση του νόμου προς το Σύνταγμα, το οποίο συνιστά κατ αυτό τον τρόπο το όριό του (Σιούτη 1994: 43) το «τεκμήριο συνταγματικότητας των νόμων» συγκρινόμενο με το «τεκμήριο της νομιμότητας», διαθέτει ένα εύρος πολλαπλάσιο και μια ποιότητα διαφορετική. Για τον ίδιο λόγο άλλωστε και ο έλεγχος της συνταγματικότητας με κανόνα αναφοράς το Σύνταγμα είναι κατά κυριολεξία έλεγχος αντισυνταγματικότητας και όχι συνταγματικότητας, έλεγχος μη αντίθεσης σε συνταγματικό κανόνα και όχι έλεγχος συμφωνίας με τον ίδιο, όπως συμβαίνει στον έλεγχο νομιμότητας (Μανιτάκης). Contra ο Γιαννακόπουλος (2013:143), ο οποίος υποστηρίζει ότι με το τεκμήριο συνταγματικότητας εκδηλώνεται βασικά η ίδια νομική λογική που θεμελιώνει και το τεκμήριο της νομιμότητας των διοικητικών πράξεων. Συνέπεια της αντισυνταγματικότητας η καταρχήν ex nunc, και κατ εξαίρεση ex tunc, ισχύ της κήρυξής της Γράφει ο Φ Σπυρόπουλος για το το τεκμήριο της συνταγματικότητας του νόμου: «Το τεκμήριο αυτό λειτουργεί εκεί που υπάρχει αμφιβολία περί του αν ο νόμος συνάδει ή όχι προς το Σύνταγμα. Αν ο δικαστής αμφιβάλλει ως προς τη συνταγματικότητα ή μη του νόμου, οφείλει να τον κρίνει ως συνάδοντα προς το Σύνταγμα. Επομένως, έτσι υποστηρίζεται, μόνο σε περιπτώσεις κατάδηλης ή προφανούς αντισυνταγματικότητας, οφείλει να κηρύξει τον νόμο αντισυνταγματικό. Στις άλλες περιπτώσεις, της μη κατάδηλης ή προφανούς αντισυνταγματικότητας, οφείλει να επιδεικνύει favor legis και να τον εφαρμόζει: Ιn dubio pro lege, ή in dubio pro legislatore ή in dubio pro auctoritate legislatoris». γ. Αιτιολογία δικαστικών αποφάσεων Ο επιζητούμενος δικαστικός αυτοπεριορισμός προϋποθέτει και συνεπάγεται την υποχρέωση κατάστρωσης μιας «αυστηρά νομικής συλλογιστικής», η οποία συνδέεται με την υποχρέωση ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας των δικαστικών αποφάσεων, κατά το ά 93 παρ 3 Σ. 2

2. Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου α. Έννοια Μεταξύ πολλών νομικά θεμελιωμένων και δικανικά υποστηρίξιμων ερμηνειών της κρίσιμης διάταξης του νόμου (ενόψει και των συγκεκριμένων πραγματικών περιστατικών) ο δικαστής οφείλει να επιλέξει εφόσον υπάρχει εκείνη που δεν δημιουργεί πρόβλημα αντίθεσης προς το Σύνταγμα. Θεμελίωση της μεθόδου αυτή είναι η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών σε συνδυασμό με την αρχή της λειτουργικής ορθότητας (Σπυρόπουλος 1999: 155επ). Από το συνδυασμό των δύο αυτών αρχών προκύπτει ότι «η άρνηση δικαστικής εφαρμογής ενός νόμου ως αντισυνταγματικού, ενώ είναι δυνατή μια άλλη σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του, αποτελεί αδικαιολόγητη επέμβαση του δικαστή στα έργα του νομοθέτη». 1 β. Παραδείγματα από τη νομολογία i. ΣτΕ Ολ 2216/1977 ii. ΣτΕ 2139/1993 ΝοΒ 1994. 1235 (=Το Σ 1994.428) iii. φάκελοι πολιτικών φρονημάτων διατήρηση ή καταστροφή δικαίωμα πρόσβασης σε αυτούς ΣτΕ 4207/1997, Αρμ.1997.1393 περιβάλλον ερμηνεία νομοθετικής διάταξης σύμφωνα με την αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης αντισυνταγματική η εφαρμογή της στην περιοχή Αττικής iv. ΑΠ 8/1998, Ολομ., ΤοΣ 1998. 168 (=ΝοΒ 1998: 496) Ανατοκισμός, ερμηνεία της κανονιστικής διάταξης της Νομισματικής Επιτροπής σύμφωνα με την αρχή της συμβατικής ελευθερίας και την βούληση των συμβαλλομένων. v. ΣτΕ 1776/2000 vi. ΣτΕ 3216/2003 Άδεια ανατροφής τέκνου. Προστασία μητρότητας. Σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία νόμου (ΤοΣ 2003, σ. 1172, με σχόλιο Αντ. Μανιτάκη). vii. ΣτΕ 1508/2002 Παράταση παραγραφής χρεών προς το Δημόσιο. Κράτος δικαίου και αρχή της 1 προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικούμενου. Σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου. I ΤοΣ 2002, σ. 449. 1 Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, Αθήνα Θεσσαλονίκη: Σάκκουλα 4 η έκδ 2012, αρ περ 1569. 3

viii. ΣτΕ 1639/2003 Σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του άρθρου 4 3 του ΚΕΔΕ. Η καθυστερημένη περιέλευση της ατομικής ειδοποίησης στον οφειλέτη, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα να απολέσει αυτός στάδιο δικονομικής προστασίας προ της λήψεως μέτρου εκτελέσεως, όπως η κατάσχεση κινητών ή ακινήτων, οδηγεί σε ακύρωση της πράξεως αυτής εκτελέσεως. Μη εφαρμογή του άρθρου 100 5 Συντ. ΔτΑ 2004, σ. 1020 ix. ΣτΕ 3116/2005 (σκέψη 9) x. ΣτΕ 1540/2012 Οι διατάξεις της παρ. 21 του άρθρου 44 του Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Καταστάσεως Δικαστικών Λειτουργών (ν. 1756/1988, Α 35), που προστέθηκαν με το άρθρο 1 του ν. 3258/2004 (Α 144/29.7.2004), ερμηνευόμενες υπό το φως του κοινοτικού δικαίου περί της εναρμονίσεως μεταξύ της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, έχουν εφαρμογή όχι μόνο για τη μητέρα δικαστική λειτουργό αλλά και για τον πατέρα δικαστικό λειτουργό, ο οποίος μπορεί επίσης να ζητήσει να του χορηγηθεί ειδική άδεια με αποδοχές διάρκειας εννέα μηνών, προκειμένου να ασχοληθεί με την ανατροφή του τέκνου του. xi. ΣτΕ 1198/2012 Ενόψει αυτών, συμφώνως προς το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος περί προστασίας της οικονομικής ελευθερίας και τη συνταγματική αρχή της αναλογικότητας καθώς και το άρθρο 106 παρ. 2 του Συντάγματος, κατά το οποίο η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν είναι επιτρεπτό να αναπτύσσεται επί βλάβη της εθνικής οικονομίας η διάταξη του άρθρου 26 παρ. 7 εδ. δεύτερο του ν. 1882/1990 εισάγει στις προβλεπόμενες σε αυτήν ειδικές περιπτώσεις θεμιτό, κατά το Σύνταγμα, περιορισμό του ατομικού δικαιώματος της οικονομικής ελευθερίας με τη μη χορήγηση αποδεικτικού ενημερότητας, που αποτελεί πρόσφορο και αναγκαίο μέσο για την αποτελεσματική εξυπηρέτηση του ανωτέρω πληττόμενου δημοσίου συμφέροντος σκοπού, με τη συνεπαγόμενη αδυναμία διενέργειας ορισμένων συναλλαγών και δικαιοπραξιών για τις οποίες απαιτείται η προσκόμιση του αποδεικτικού. Παράλληλα, κατά την ίδια διάταξη του άρθρου 26 παρ. 7 εδ. δεύτερο του ν. 1882/1990, ερμηνευόμενη υπό το πρίσμα της συνταγματικά κατοχυρωμένης προστασίας της οικονομικής ελευθερίας, η κατ εφαρμογή της διατάξεως αυτής άρνηση χορήγησης αποδεικτικού φορολογικής ενημερότητας απαιτείται να αιτιολογείται επαρκώς, ενόψει των εκάστοτε συντρεχουσών περιστάσεων, ως προς τη συνδρομή των νόμιμων ουσιαστικών προϋποθέσεων, που καθιστούν επιβεβλημένη, λόγω μείζονος κινδύνου βλάβης των συμφερόντων του Δημόσιου, την άμεση λήψη του συγκεκριμένου εξαιρετικού μέτρου για την αποδιδόμενη, καθ υποκείμενο και κατά αντικείμενο, παράβαση της διάπραξης οικονομικού εγκλήματος ή μεγάλης έκτασης φοροδιαφυγής. Εξάλλου, η διατήρηση του ως άνω επιβαλλόμενου διοικητικού μέτρου πρέπει να μην υπερβαίνει τον εύλογο, κατά τις οικείες συνθήκες, χρόνο, η 4

xii. δε άρση του μπορεί να επιδιωχθεί από τον ενδιαφερόμενο δια της διοικητικής ή της δικαστικής οδού. ΣτΕ 1032/2013 μειοψ. Κατά την γνώμη, όμως, της Παρέδρου Ουρανίας Νικολαράκου Μαυρομιχάλη, η ανωτέρω διάταξη του άρθρου 30 παρ.5 περ.ε του ν. 3296/2004 πρέπει να ερμηνευθεί, κατά τρόπο σύμφωνο με τις προαναφερθείσες διατάξεις του Συντάγματος, ως έχουσα την έννοια ότι, προκειμένου να επιβληθεί το μέτρο της δεσμεύσεως των τραπεζικών λογαριασμών και περιουσιακών στοιχείων ελεγχομένου προσώπου, απαιτείται να εξειδικεύεται κάθε φορά, βάσει σχετικής εκθέσεως ελέγχου ή των εν γένει στοιχείων του φακέλου της υποθέσεως, η συνδρομή των προϋποθέσεων που τάσσονται στο νόμο με την χρήση των ανωτέρω αορίστων εννοιών, της σχετικής κρίσεως της Διοικήσεως υποκειμένης, βεβαίως, πάντοτε, στον δικαστικό έλεγχο ως προς την τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, εν όψει των δεδομένων της συγκεκριμένης περιπτώσεως. Περαιτέρω, κατά την έννοια της ως άνω διατάξεως, η διάρκεια του μέτρου της δεσμεύσεως δεν μπορεί να υπερβαίνει έναν εύλογο, κατ εκτίμηση των περιστάσεων της υποθέσεως, χρόνο. Ερμηνευόμενη δε κατά τον τρόπο αυτό, η διάταξη του άρθρου 30 παρ.5 περ.3 του ν. 3296/2004 δεν αντίκειται στις προαναφερθείσες διατάξεις του Συντάγματος, ούτε στο άρθρο 1 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α. xiii. ΣτΕ 178/2013 Ειδικότερα, με τις διατάξεις του άρθρου 18 του εν λόγω ν. 2510/1997 προσδιορίζονται οι λόγοι αντιρρήσεως συνειδήσεως, οι οποίοι δικαιολογούν την απαλλαγή από την υποχρέωση εκπλήρωσης ένοπλης στρατιωτικής υπηρεσίας και καθορίζονται εξαιρέσεις από την υπαγωγή στις διατάξεις του νόμου αυτού περί αντιρρησιών συνειδήσεως, λόγω της συνδρομής περιστατικών, από τα οποία προκύπτει η έλλειψη των ανωτέρω λόγων. Εξάλλου, η θέσπιση κριτηρίων από τον κοινό νομοθέτη για τη διαπίστωση της ειλικρίνειας και σοβαρότητας των λόγων αντιρρήσεως συνειδήσεως, των οποίων γίνεται επίκληση, προκειμένου να χορηγηθεί απαλλαγή από την υποχρέωση εκπληρώσεως ένοπλης θητείας, είναι σύμφωνη με τις προμνησθείσες διατάξεις του Συντάγματος και των διεθνών συμβάσεων, τα κριτήρια όμως αυτά πρέπει, σύμφωνα με τα ανωτέρω, να είναι συνταγματικώς θεμιτά, ήτοι να μη παραβιάζουν συνταγματικώς προστατευόμενα ατομικά δικαιώματα. Επομένως, η διάταξη της παρ. 4 του άρθρου 18 του ν. 2510/1997, καθώς και οι διατάξεις των άρθρων 16 παρ. 1 και 2 του ν. 1763/1988, 10 της Φ.429.1/157/340105/8.9.1988 απόφασης του Υπουργού Εθνικής Άμυνας και των άρθρων 1 και 3 της Φ. 420/202/57.842/Σ.868/12.2.1997 απόφασης του ίδιου υπουργού, ερμηνευόμενη, σύμφωνα με τα άρθρα 13 παρ. 1 του Συντάγματος, 9 και 14 της Ε.Σ.Δ.Α. και 18 παρ. 1 και 26 του Διεθνούς Συμφώνου για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, έχει την έννοια ότι η ένοπλη υπηρεσία στις ελληνικές ή αλλοδαπές Ενοπλες Δυνάμεις αποτελεί 5

κώλυμα υπαγωγής στις διατάξεις του ν. 2510/1997, μόνον, αν ο αιτούμενος την υπαγωγή του στις διατάξεις αυτές, είχε ήδη εστερνισθεί τις ίδιες πεποιθήσεις που τον εμποδίζουν στην εκπλήρωση ένοπλης θητείας για λόγους συνειδήσεως. 3. Η αναγνώριση μερικής αντισυνταγματικότητας α. Έννοια Η κρίσιμη διάταξη κρίνεται ως αντισυνταγματική μόνο κατά ένα μέρος της, που περιλαμβάνει ή αποκλείει περιπτώσεις, όπως η επίδικη. β. Παραδείγματα από τη νομολογία i. ΣτΕ 58/1977 (Όλ.), Το Σ 1977. 623 ii. ΣτΕ 1911/1995 ΤοΣ 1995.909 Αντισυνταγματικότητα του νομοθετικού περιορισμού του δικαιώματος άσκησης προσφυγής μόνο στους μετόχους που εκπροσωπούν ορισμένο ποσοστό κατ αποκλεισμό των λοιπών. iii. ΣτΕ 1607/1995 Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών. Κατάρτιση συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Η διάταξη του άρθρου 2 1 του ΝΔ 1198/1972 (μόνο) κατά το μέρος που καταλαμβάνει και ν.π.δ.δ που αποτελούν δημοσίου συλλόγους είναι αντισυνταγματική. ΤοΣ 1996, σ. 519. iv. ΑΕΔ 2/1999 Ανακοπή κατά προγράμματος πλειστηριασμού (ΚΕΔΕ). Δικαίωμα δικαστικής προστασίας. Προσβολή του πυρήνα του δικαιώματος. Η διάταξη του άρθρου 75 2 του ΚΕΔΕ κατά το μέρος που τάσσει στον οφειλέτη, στον οποίο δεν είχε κοινοποιηθεί έγκυρα το πρόγραμμα του πλειστηριασμού, τρίμηνη προθεσμία ανακοπής, ακόμη και στην περίπτωση που ο οφειλέτης αυτός αγνοεί τον πλειστηριασμό, είναι ανίσχυρη και αντισυνταγματική. ΕλλΔνη 1999, σ. 549., επίσης ΣτΕ 3490/08, ΔιΔικ 2012, σ. 271 v. ΣτΕ (Ολ) 647/2004 Παράβολο έφεσης, δικαίωμα παροχής δικαστικής προστασίας. Μερική αντισυνταγματικότητα. Η νομοθετική πρόβλεψη καταβολής αναλογικού παραβόλου για την άσκηση έφεσης κρίνεται αντισυνταγματική κατά το μέρος που δεν προβλέπει ανώτατο όριο στο ποσό του καταβλητέου παραβόλου καθώς επίσης και κατά το μέρος που δεν προβλέπεται η δυνατότητα απόδοσης του παραβόλου όχι μόνο επί αποδοχής της έφεσης, αλλά και κατόπιν δικαστικής κρίσης περί του δικαιολογημένου της άσκησης αυτής. ΕΔΔΔΔ 2004, σ. 581, Αρμ., σ. 2004, σ. 766, ΕΔΚ 2004, σ. 346. 6

vi. ΣτΕ Ολ. 1972/2012 Επειδή, η θεσπιζομένη, κατά τα ανωτέρω, στην παράγραφο 11 του άρθρου 53 του ν. 4021/2011 δυνατότητα της ΔΕΗ και των εναλλακτικών προμηθευτών ηλεκτρικού ρεύματος να προβαίνουν σε διακοπή της παροχής του ηλεκτρικού ρεύματος προς τον καταναλωτή αντίκειται στο Σύνταγμα και είναι, ως εκ τούτου, ανίσχυρη, οι δε ερειδόμενες στην ανωτέρω ρύθμιση διατάξεις του άρθρου 4 της προσβαλλομένης υπουργικής αποφάσεως είναι ακυρωτέες. vii. ΣτΕ Ολ. 4202/2013 Επειδή, σύμφωνα με τα κριθέντα στις δύο προηγούμενες σκέψεις, δεν αντιβαίνουν στο άρθρο 13 παρ. 2 του Συντάγματος : α) το άρθρο 1 του Α.Ν. 1363/1938, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 του Α.Ν. 1672/1939, καθ ο μέρος ορίζει ότι για την ανέγερση ή λειτουργία ευκτηρίου οίκου ετεροδόξων ή ετεροθρήσκων σε σχέση με τους χριστιανούς της Εκκλησίας της Ελλάδος χορηγείται άδεια σύμφωνα με διατάξεις που καθορίζονται με σχετικό Διάταγμα και β) οι διατάξεις του κατ εξουσιοδότηση του ως άνω άρθρου εκδοθέντος Β.Δ/τος της 20.5/2.6.1939, καθ ο μέρος καθιστούν αποκλειστικώς αρμόδιο για τη χορήγηση της εν λόγω αδείας τον έχοντα γενική αρμοδιότητα επί των υποθέσεων των Θρησκευμάτων Υπουργό (άνευ συμπράξεως εκκλησιαστικής ή άλλης αρχής) και περαιτέρω ορίζουν ότι η άδεια χορηγείται κατ αίτηση ενδιαφερομένων. Αντιθέτως, αντιβαίνει στο άρθρο 13 παρ. 2 του Συντάγματος και στο άρθρο 9 της Ε.Σ.Δ.Α., ως ανεπίτρεπτα περιοριστική της ελευθερίας της θρησκευτικής λατρείας, η διάταξη του άρθρου 1 παρ. 3 εν λόγω Β.Δ/τος, καθ ο μέρος : α) εξαρτά τη χορήγηση της αδείας από την κρίση του Υπουργού περί συνδρομής «ουσιαστικών λόγων» που επιβάλλουν την ανέγερση ή τη θέση σε λειτουργία ευκτηρίου οίκου, διότι θεσπίζει μια πρόσθετη προϋπόθεση, που δεν προβλέπεται από το Σύνταγμα και δεν συνιστά αναγκαίο κατά την Ε.Σ.Δ.Α. μέτρο προστασίας δημοσίου αγαθού, αναγνωρίζοντας μάλιστα στον Υπουργό τη διακριτική ευχέρεια να αρνηθεί τη χορήγηση της αδείας (βλ. και παρ. 1 εδαφ. γ του ίδιου άρθρου 1 του Β.Δ/τος, στο οποίο η παρ. 3 παραπέμπει), εάν εκτιμά ότι ο ευκτήριος δεν πρόκειται να εξυπηρετήσει πραγματικές ανάγκες ενδιαφερομένων κατοικούντων στη συγκεκριμένη περιοχή, είτε λόγω του περιορισμένου αριθμού αυτών είτε λόγω της δυνατότητάς τους να ασκούν κατ άλλο τρόπο τα καθήκοντα της θρησκευτικής λατρείας τους και β) επιβάλλει, συναφώς, στους ενδιαφερόμενους να δηλώνουν στην αίτησή τους τόπο κατοικίας εντός συγκεκριμένης περιοχής και να αποτείνονται αποκλειστικώς και μόνον στον εντόπιο Δήμαρχο ή Πρόεδρο της Κοινότητας προς επικύρωση του γνησίου της υπογραφής τους, κατά παρέκκλιση των γενικώς ισχυουσών σχετικών διατάξεων. 7

Βιβλιογραφία: 1. Αλιβιζάτος Ν, Το τεκμήριο της συνταγματικότητας των νόμων Ερμηνευτική ένδειξη ή πολιτική προτροπή;, σε: Χαρμόσυνο Αριστόβουλου Μάνεση Ι, 1994, σελ 63επ 2. Γέροντας Α, Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία και ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων στη Δυτ Γερμανία, ΤοΣ 1982, τεύχος 1 3. Γιαννακόπουλος Κ, Η επίδραση του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον δικαστικό έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων, Αθήνα Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας 2013, σελ 136 211 4. Μανιτάκης Α, Κράτος Δικαίου και Δικαστικός Έλεγχος της Συνταγματικότητας Ι, Αθήνα Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας 1994 5. Μανιτάκης Α, Οι αυτοδεσμεύσεις του δικαστή από τον παρεμπίπτοντα έλεγχο της (αντι)συνταγματικότητας των νόμων, Το Σύνταγμα, 2/2006. 402 429http://lawconstitution.web.auth.gr/manitakis/files/manitakis 89.pdf 6. Μπουκουβάλα Β, Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία των νόμων και ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας, Διδακτορική διατριβή, διαθέσιμη σε: http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/26825 7. Πινακίδης Γ, Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία, Τεχνική του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων ή μέθοδος ερμηνείας του Νόμου δια του Συντάγματος, ΤοΣ 2001, σελ 461επ 8. Σιούτη Γ, Το τεκμήριο της νομιμότητας των διοικητικών πράξεων, Αθήνα Κομοτηνή: Αντ Σάκκουλα 1994 9. Σκουρής Β Ευ.Βενιζέλου, Ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων, Σάκκουλας, 1985, σελ 91 107 10. Σπυρόπουλος Φ, Η ερμηνεία του Συντάγματος Εφαρμογή ή υπέρβαση της παραδοσιακής μεθοδολογίας του δικαίου; Αθήνα Κομοτηνή: Α Σάκκουλας 1999 11. Σπυρόπουλος Φ, In dubio pro libertate, http://www.constitutionalism.gr/site/2101 in dubio pro libertate/#_ftnref4 8