ΙΣΤΟΡΙΚ Οι ευρωπαϊκές πόλεις κατά το μεσαίωνα (476 έως 1453 μχ.) Η πτώση της Ρωμ. Αυτοκρατορίας και η επιδρομή άλλων λαών είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών ευρωπαϊκών πόλεων και τη διαφοροποίηση του χαρακτήρα της αστικής ζωής. Οι μεγαλύτερες πόλεις βρίσκονταν στο Βυζάντιο και Ισπανία. Μετά τον 3 ο αιώνα μ.χ. οι απειλές που δέχονταν οι πόλεις οδηγούν στην οχύρωση των πόλεων. Οι πόλεις δεν είναι παρέχουν πλέον ασφάλεια, όπως στην κλασική περίοδο, όταν οι πόλεις χαρακτηρίζονταν ως «ανοικτές πόλεις». Μέχρι τον 5ο μ.χ. αιώνα ο χάρτης της δυτικής Ευρώπης άλλαξε ριζικά. Μέχρι τον 7ο αιώνα η φυσιογνωμία των ευρωπαϊκών πόλεων διαφοροποιήθηκε, οι υποδομές καταστρέφονται, τα εμπορικά δίκτυα και οι αντίστοιχες συναλλαγές παρακμάζουν. Αυτό οδηγεί σε εξαγροτισμό των πληθυσμών, συρρίκνωση των αστικών οικονομικών δραστηριοτήτων και τη μείωση του αστικού πληθυσμού. Οι τόποι παραγωγής μεταφέρθηκαν πλέον στην ύπαιθρο, οι πόλεις ήταν εξαρτημένες από τις εισαγωγές αγροτικών προϊόντων και ο πληθυσμός άρχισε να εγκαταλείπει τις πόλεις και να μετακινείται προς τους τόπους παραγωγής αγροτικών προϊόντων. Σελ. 1
Οι ευρωπαϊκές πόλεις κατά το μεσαίωνα (476 έως 1453 μχ.) Τον 7 ο αιώνα το εμπόριο συρρικνώθηκε, η οικονομία αφορούσε αγροτική παραγωγή, ο πληθυσμός, η οικονομική δραστηριότητα των πόλεων μειώθηκαν. Αύξηση της ισχύος και του κύρους της εκκλησίας. Τον 9ο μ.χ. αιώνα η πολιτική διοίκηση ασκείται από τους γαιοκτήμονες. Οι πόλεις μετατράπηκαν σε κέντρα εκκλησιαστικής διοίκησης. Οι πόλεις σε Ισπανία και Ιταλία διατήρησαν το κύρος τους και τη σημασία για την ανάπτυξη, ενώ στη Μ. Βρετανία οι πόλεις εξαφανίστηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Στη Γαλλία, οι πιο πολλές πόλεις επιβιώνουν χάρη στη δημιουργία οχυρωματικών έργων που τις περιέβαλαν, ενώ στο σύνολό τους οι πόλεις ακλούθησαν μια αργή πορεία συνεχούς παρακμής μέχρι τον 10 ο μ.χ. αιώνα. Η αντιστροφή της φθίνουσας πορείας των πόλεων άρχισε στα τέλη του 10 ου αιώνα και τις αρχές του 11 ου αιώνα, οπότε αυξήθηκε ο πληθυσμός τους, (δημογραφική «έκρηξη»). Αποτέλεσμα, ήταν η αύξηση της παραγωγής και η συμμετοχή των παραγωγών στον οικονομικό ανεφοδιασμό των αστικών κέντρων. Δημιουργήθηκαν ανάγκες για νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ενώ οι νέες πόλεις έγιναν επικερδείς επιχειρήσεις για την άρχουσα τάξη, γεγονός που ενθάρρυνε την ίδρυση νέων πόλεων. Σελ. 2
Οι ευρωπαϊκές πόλεις κατά το μεσαίωνα (476 έως 1453 μχ.) Μετά τον 11 ο αιώνα ο γεωγραφικός χώρος στην Ευρώπη κατέληξε να είναι διαιρημένος σε πολλά μικρά κρατίδια, ενώ η φεουδαρχία κυριαρχούσε ως σύστημα εξουσίας. Μεγάλα τμήματα της γης, τα φέουδα, ανήκαν στην εκκλησία και στους ευγενείς. Το φεουδαρχικό σύστημα ενθάρρυνε την εισαγωγή νέων τεχνικών μέσων παραγωγής, με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας και του αγροτικού πλεονάσματος. Στο μεσαίωνα, οι περισσότερες πόλεις είχαν πληθυσμό από 5.000-10.000 κατοίκους, ενώ με την αύξηση της πόλης αυξάνονταν το ποσοστό του πληθυσμού που απασχολούνταν σε μη αγροτικές εργασίες. Θεμελιώθηκαν στη Ευρώπη νέες πόλεις, σε περιοχές όπου δεν υπήρχε προηγουμένως οικισμός, βάσει εγκεκριμένου σχεδίου. Οι πόλεις αυτές ιδρύθηκαν από ηγεμόνες που ήθελαν να επεκτείνουν την πολιτική και στρατιωτική κυριαρχία και από φεουδάρχες που ήθελαν την ανάπτυξη νέων οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων. Οι νέες μεσαιωνικές πόλεις κτίστηκαν σε περιοχές με φυσικά εμπόδια (ποταμοί, λίμνες κ.λ.π.) που προστάτευαν την πόλη από τις επιθέσεις των εχθρών. Στο κέντρο της πόλης υπήρχαν τα δημόσια κτίρια και η αγορά, όπου εκτός των εμπορικών δραστηριοτήτων ελάμβαναν χώρα οι δημόσιες εκδηλώσεις. Σελ. 3
Οι ευρωπαϊκές πόλεις κατά το μεσαίωνα (476 έως 1453 μχ.) Την περίοδο αυτή αυξήθηκε η εμπορική δραστηριότητα στη Μεσόγειο, η οποία είχε περιορισθεί λόγω της ισλαμικής εισβολής, που οδήγησε στην ανάπτυξη των πόλεων. Οι πόλεις που αναπτύχτηκαν ήταν η Βενετία, η Γένοβα η Φλάνδρα και η Κωνσταντινούπολη. Την περίοδο αυτή θεσμοποιήθηκε η χριστιανική θρησκεία, καθιερώθηκαν η φεουδαρχική κοινωνική δομή, ο μοναχισμός και η δημιουργία συντεχνιών. Ο ναός, το μοναστήρι, η αγορά και αργότερα το Πανεπιστήμιο αποτέλεσαν τα νέα στοιχεία οργάνωσης του αστικού χώρου. Η ανάπτυξη των πόλεων και η διεύρυνση των οικονομικών δραστηριοτήτων που περιέκλειαν, είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση της «αστικής» τάξης. Η τάξη αυτή περιελάμβανε τους εμπόρους, τους τραπεζίτες, τους βιοτέχνες κ.λ.π. Οι φεουδάρχες έχασαν μέρος της εξουσίας τους, η «αστική» τάξη απέκτησε οικονομική δύναμη και απαίτησε την εφαρμογή ενός νέου είδους διοίκησης. Πολλές πόλεις της Ευρώπης διεκδίκησαν και απέσπασαν δικαιώματα αυτοδιοίκησης, γεγονός που οδήγησε στη διαμόρφωση του όρου «κοινότητα» που υιοθετείται σχετικά με τη λειτουργία των πόλεων. Σελ. 4
Η Αναγέννηση των πόλεων στην Ευρώπη Μέχρι τον 14ο αιώνα η συνεχής μεγέθυνση των πόλεων έχει ως συνέπεια την αντιστροφή της τάσης για ανάπτυξη της υπαίθρου. Στα τέλη του 14ου αιώνα οι ευρωπαϊκές πόλεις ερημώνουν και πάλι εξαιτίας της βουβωνικής πανώλης, που θα οδηγήσει τους κατοίκους στην ύπαιθρο. Όμως οι πόλεις αυτής της εποχής έχουν διαμορφώσει την αστική μορφή της Ευρώπης που συνεχίζεται έως σήμερα. Κατά τον 15ο και 16ο αιώνα οι πόλεις που υπήρχαν στην Ευρώπη ήταν: (α) Μικρές πόλεις, που βρίσκονταν χωροθετημένες σε εμπορικούς δρόμους και λειτουργούσαν ως εμπορικά κέντρα. (β) Πόλη πρωτεύουσα του κράτους όπου βρίσκονταν η έδρα του βασιλιά, ήταν το διοικητικό κέντρο του κράτους. (γ) Πόλη-λιμάνι. Τα λιμάνια αποτελούσαν τόπους συγκέντρωσης και διακίνησης προϊόντων προς άλλες περιοχές. Το 16ο αιώνα το 15% του πληθυσμού της Ευρώπης κατοικούσε σε πόλεις. Ο συνολικός αριθμός των πόλεων της Ευρώπης ήταν 5.000 περίπου, Σελ. 5
Η Αναγέννηση των πόλεων στην Ευρώπη Τον 18ο και 19ο αιώνα ο πληθυσμός των πόλεων αυξήθηκε. Προβιομηχανική περίοδος, οι πόλεις αποτελούσαν τόπο συγκέντρωσης αγροτικού πληθυσμού, έπαιζαν τον ρόλο του φρουρίου και προστάτευαν τους κατοίκους τους και η αύξηση του εμπορίου συνετέλεσε στην ανάπτυξη πολλών πόλεων λιμανιών. Αναπτύχθηκαν βιοτεχνικές δραστηριότητες και οι πόλεις αποτέλεσαν τόπο συγκέντρωσης εξειδικευμένων υπηρεσιών (γιατρών, δικηγόρων κ.λ.π.). Η Μ. Βρετανία κατέχει το μεγαλύτερο αριθμό αστικών κέντρων, ενώ υστερεί η ανάπτυξη των πόλεων στην ηπειρωτική Ευρώπη. Η αύξηση του πληθυσμού στην Ευρώπη απορροφήθηκε από τα υπάρχοντα αστικά κέντρα. Οι πόλεις συνδέθηκαν με μεταφορικά δίκτυα, δημιουργήθηκε ιεραρχία πόλεων, η ανάπτυξη των πόλεων δεν ήταν ισόμετρη. Το Λονδίνο είχε 50.000 κατοίκους το 1530 και έφθασε τους 225.000 κατοίκους το 1600, η Ρώμη είχε πληθυσμό 17.000 κατοίκους το 1370 έφθασε τους 124.000 κατοίκους το 1650. Σελ. 6
Πόλεις στη Βιομηχανική Επανάσταση και αργότερα 18 ο - 19 ο αιώνα: οι άνθρωποι ταυτίζονται με τον τόπο που ζουν, να αποκτούν κοινά ήθη, έθιμα και αντιλήψεις. Εξέλιξη τεχνολογίας, βιομηχανική επανάσταση, (δημιουργία εργοστασίων, μαζική μετανάστευση προς τις πόλεις. Οι βιοτεχνίες και οι βιομηχανίες είχαν ανάγκη εργατικών χεριών Δημιουργία βιομηχανικών πόλεων, βελτίωση επιπέδου ζωής των κατοίκων τους. Δημιουργία περιβαλλοντικών προβλημάτων, αύξηση πυκνότητας των πόλεων. Πηγές ενέργεια: άνθρακας και στη συνέχεια το αέριο και ο ηλεκτρισμός. Εξέλιξη μεταφορικών μέσων, εμφάνιση μηχανοκίνητων και ηλεκτροκίνητων μέσων μεταφοράς. Οικιστική συμφόρηση, ποικιλομορφία στην αρχιτεκτονική, το μέγεθος και την εσωτερική διαρρύθμιση των σπιτιών. Σελ. 7
Πόλεις στη Βιομηχανική Επανάσταση και αργότερα Τον 19 ο αιώνα επήλθαν ριζικές μεταβολές στη δομή των ευρωπαϊκών πόλεων. Δημιουργήθηκε η έννοια της «συμπαγούς πόλης» (finite city), με σαφώς καθορισμένα όρια. Αντικατάσταση της χειρωνακτικής εργασίας από τις μηχανές και οι αγροτικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν μαζικά προς τις πόλεις. Μεγάλες συγκεντρώσεις πληθυσμών αρχικά στην Αγγλία και αργότερα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Ο πληθυσμός του Manchester αυξήθηκε από 75.000 σε 600.000 κατοίκους, του Λονδίνου από 1 εκατ. στα 6.5 εκατ. του Παρισιού από 500.000 στα 3 εκατομμύρια και ανάλογα αυξήθηκε στις νεοϊδρυθείσες πόλεις της Αμερικής (Νέα Υόρκη, Σικάγο, κ.λ.π.). Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού των πόλεων λόγω: (α) Βελτίωση διατροφής, όρων διαβίωσης και υγιεινής. (β) Οι εθνικο-απελευθερωτικές επαναστάσεις οδήγησαν στο σχηματισμό των εθνικών κρατών (επέκταση πόλεων, κατεδάφιση αμυντικών τειχών). (γ) Βελτίωση της τεχνολογίας κατασκευής των κτιρίων, χρήση χυτοσιδήρου αρχικά και οπλισμένου σκυροδέματος στη συνέχεια. Σελ. 8
Πόλεις τον 20ο αιώνα Αρχές 20 ου αιώνα: βάσεις για τη δημιουργία των περισσότερων πόλεων στον κόσμο που υπάρχουν σήμερα. Η αστικοποίηση σχεδόν ολοκληρώθηκε στις ευρωπαϊκές χώρες Η κινητικότητα προς τις πόλεις στις διάφορες χώρες σχετίζεται με το βαθμό οικονομικής ανάπτυξης κάθε χώρας. 1960: Απασχόληση στον 3-γενή τομέα στις πόλεις των αναπτυγμένων χωρών υπερέβη το 50% και πολύ πιθανόν το ποσοστό αυτό σε πολλές πόλεις στο έτος 2010 να βρίσκονταν κοντά στο 65%. Δημιουργήθηκε σε πολλές πόλεις μια πόλωση στην αγορά εργασίας, αφού από τη μια πλευρά δημιουργήθηκε μια τάξη επαγγελματιών υψηλής εξειδίκευσης και από την άλλη μια τάξη εργαζομένων σε θέσεις με χαμηλότερες απαιτήσεις ειδίκευσης. Μειώνεται ο αριθμός όσων ανήκουν στις ενδιάμεσες κοινωνικές και επαγγελματικές κατηγορίες, οι οποίες είναι αποτέλεσμα της μείωσης του ποσοστού απασχόλησης στο βιομηχανικό τομέα. Σελ. 9
Οι πόλεις με πληθυσμό μεγαλύτερο του 1 εκατομμυρίου κατοίκων Η χωρική διασπορά των πόλεων με πληθυσμό μεγαλύτερο του 1 εκατ. απεικονίζει έμμεσα την πληθυσμιακή πυκνότητα των χωρών όπου ανήκουν Σελ. 10
Οι 20 μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου τα έτη 1950 και 1980 Έτος 1950 Έτος 1980 Χώρα Πόλη Πληθυσμός (εκατ.) Χώρα Πόλη Πληθυσμός (εκατ.) ΗΠΑ Νέα Υόρκη 12,34 Ιαπωνία Τόκυο 28,55 Ιαπωνία Τόκυο 11,27 ΗΠΑ Νέα Υόρκη 15,60 Ηνωμένο Λονδίνο 8,36 Μεξικό Πόλη Μεξικού 13,01 Βασίλειο Γαλλία Παρίσι 6,52 Βραζιλία Σάο Πάολο 12,09 ΕΣΣΔ Μόσχα 5,36 Ιαπωνία Οσάκα 9,99 Αργεντινή Μπουένος Άιρες 5,10 ΗΠΑ Λος Άντζελες 9,51 ΗΠΑ Σικάγο 5,00 Αργεντινή Μπουένος 9,42 Άιρες Ινδία Καλκούτα 4,51 Ινδία Καλκούτα 9,03 Κίνα Σαγκάη 4,30 Γαλλία Παρίσι 8,67 Ιαπωνία Οσάκα 4,15 Ινδία Μπομπάι 8,66 ΗΠΑ Λος Άντζελες 4,05 Βραζιλία Ρίο ντε 8,58 Τζανέιρο Γερμανία Βερολίνο 3,34 Κορέα Σεούλ 8,26 ΗΠΑ Φιλαδέλφεια 3,13 ΕΣΣΔ Μόσχα 8,14 Βραζιλία Ρίο ντε Τζανέιρο 2,95 Ηνωμένο Λονδίνο 7,66 Βασίλειο ΕΣΣΔ Πετρούπολη 2,90 Αίγυπτος Κάιρο 7,35 Μεξικό Πόλη Μεξικού 2,88 ΗΠΑ Σικάγο 7,22 Ινδία Μπομπάι 2,86 Ινδονησία Τζακάρτα 5,98 ΗΠΑ Ντιτρόιτ 2,77 Κίνα Σαγκάη 5,97 ΗΠΑ Βοστόνη 2,55 Φιλιππίνες Μανίλα 5,95 Αίγυπτος Κάιρο 2,49 Ινδία Δελχί 5,56 Σελ. 11
Οι 20 μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου τα έτη 1995 και 2010 Έτος 1995 Έτος 2010 Χώρα Πόλη Πληθυσμός (εκατ.) Χώρα Πόλη Πληθυσμός (εκατ.) Ιαπωνία Τόκυο 33,59 Ιαπωνία Τόκυο 36,67 ΗΠΑ Νέα Υόρκη 16,94 Ινδία Δελχί 22,16 Μεξικό Πόλη Μεξικού 16,81 Βραζιλία Σάο Πάολο 20,26 Βραζιλία Σάο Πάολο 15,95 Ινδία Μπομπάι 20,04 Ινδία Μπομπάι 14,11 Μεξικό Πόλη Μεξικού 19,46 Ινδία Δελχί 12,41 ΗΠΑ Νέα Υόρκη 19,43 Ινδία Καλκούτα 11,92 Κίνα Σαγκάη 16,58 ΗΠΑ Λος Άντζελες 11,34 Ινδία Καλκούτα 15,55 Αργεντινή Μπουένος Άιρεντές 11,15 Μπαγκλα- Ντάκα 14,65 Ιαπωνία Οσάκα 11,05 Πακιστάν Καράτσι 13,12 Κορέα Σεούλ 10,26 Αργεντινή Μπουένος 13,07 Άιρες Βραζιλία Ρίο ντε Τζανέιρο 10,17 ΗΠΑ Λ. Άντζελες 12,76 Κίνα Σαγκάη 10,17 Κίνα Πεκίνο 12,39 Αίγυπτος Κάιρο 9,71 Βραζιλία Ρίο ντε Τζανέιρο 11,95 Γαλλία Παρίσι 9,51 Φιλιππίνες Μανίλα 11,63 Φιλιππίνες Μανίλα 9,40 Ιαπωνία Οσάκα 11,34 ΕΣΣΔ Μόσχα 9,20 Αίγυπτος Κάιρο 11,00 Πακιστάν Καράτσι 8,47 Νιγηρία Λάγος 10,58 Μπαγκλαντές Ντάκα 8,33 Ρωσία Μόσχα 10,55 Ινδονησία Τζακάρτα 8,32 Τουρκία Κωνσταντινούπολη 10,52 Σελ. 12