10. ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Σύμφωνα με την παράγραφο (ι) του Διατάγματος του Υπουργικού Συμβουλίου, ημερομηνίας 20 Ιουλίου 2011, με το οποίο διορίστηκα, εμπίπτει στους όρους εντολής μου η υποβολή «εισηγήσεων για τον τρόπο βελτίωσης της κατάστασης, προς αποφυγή παρόμοιων περιστατικών στο μέλλον». Μέσα από τη μελέτη του μαρτυρικού υλικού, το οποίο είχα ενώπιον μου, και τη διεξοδική ανάλυση του συνόλου των ενεργειών, παραλείψεων, γεγονότων, συνθηκών ή το συνδυασμό τους, που οδήγησαν στην έκρηξη της 11 ης Ιουλίου 2011, έχω καταλήξει στις ακόλουθες εισηγήσεις η υλοποίηση των οποίων ελπίζω ότι θα συνδράμει στην αποφυγή παρόμοιων φαινομένων. Προβαίνω επίσης σε ορισμένες συναφείς παρατηρήσεις και εισηγήσεις που έχουν προκύψει από τον ευρύτερο προβληματισμό μου για τα διάφορα θέματα που έχουν εγερθεί: 1. Έχει διαπιστωθεί σοβαρή στρέβλωση στον τομέα της Άμυνας, και ιδιαίτερα στη σχέση μεταξύ του ΓΕΕΦ και του Επιτελικού Γραφείου του Υπουργού Άμυνας. Εισηγούμαι το όλο θέμα να μελετηθεί σοβαρά από τους αρμοδίους, συμπεριλαμβανομένου του ενδεχόμενου κατάργησης του Επιτελικού Γραφείου του Υπουργού Άμυνας. 2. Έχει παρατηρηθεί, κατά την περίοδο 2009 2011, σοβαρή δυσλειτουργία στη σχέση μεταξύ του Υπουργείου Εξωτερικών και του Διπλωματικού Γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Σε μεγάλο βαθμό, η δυσλειτουργία αυτή ενδεχόμενα να οφείλεται σε διαπροσωπικές σχέσεις. Θα πρέπει όμως να μελετηθεί εκ νέου η χρησιμότητα και οι στόχοι που εξυπηρετεί το Διπλωματικό Γραφείο του Προέδρου της Δημοκρατίας, και να ληφθούν εκείνες οι αποφάσεις που να επιτρέπουν την ομαλή λειτουργία των κρατικών υπηρεσιών στον τομέα των εξωτερικών και διπλωματικών σχέσεων. - 584 -.
3. Ουδέποτε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς για οποιοδήποτε λόγο που δεν αποκλειστικά στρατιωτικός (και που συνδέεται με τη λειτουργία της Εθνικής Φρουράς). 4. Θα πρέπει να μετακληθούν ξένοι εμπειρογνώμονες για μελέτη και έλεγχο των πυρομαχικών και εκρηκτικών της Εθνικής Φρουράς και του τρόπου αποθήκευσης των. Οι σχετικές διαδικασίες θα πρέπει να αναθεωρηθούν και να υπόκεινται σε συνεχή έλεγχο. Ο νέος Υπουργός Άμυνας και η Επιτροπή Άμυνας της Βουλής έχουν δραστηριοποιηθεί στο χώρο αυτό με θετικά αποτελέσματα, αλλά θα πρέπει το όλο σύστημα να αναθεωρηθεί εξ υπαρχής. 5. Θα πρέπει να αναθεωρηθεί και να επανεξετασθεί το σύστημα ανταπόκρισης σε σοβαρές κρίσεις εκ μέρους του κράτους και των διαφόρων αρχών του. Το θέμα αυτό αποτελεί αντικείμενο χωριστού κεφαλαίου. Ειδικά όμως, θα πρέπει να εξετασθεί το θέμα των εγκαταστάσεων SEVESO και πως και πότε κηρύσσεται ένα συμβάν SEVESO. Γενικά όμως, μόλις επισυμβεί κάποιο σοβαρό συμβάν σε σχέση με ή πλησίον ή που μπορεί να επηρεάσει εγκατάσταση SEVESO, θα πρέπει αυτόματα να ενεργοποιούνται οι διαδικασίες SEVESO ή παραπλήσιες διαδικασίες για την επίτευξη άμεσου συντονισμού μεταξύ όλων των εμπλεκομένων κρατικών υπηρεσιών. Επίσης, θα πρέπει να εκπονηθούν ειδικά σχέδια δράσης για προστασία των κρίσιμων οικοδομών, κατασκευών και εγκαταστάσεων από τις οποίες εξαρτάται η λειτουργία του Κράτους, όπως ηλεκτροπαραγωγοί σταθμοί, το κέντρο εναέριας κυκλοφορίας, το κέντρο ελέγχου του τηλεπικοινωνιακού δικτύου, τα αεροδρόμια, κ.ά. 6. Σε πολλούς χώρους της δημόσιας υπηρεσίας, και ιδιαίτερα στο στράτευμα, υπάρχει όχι μόνο αυστηρή ιεραρχία αλλά και απροθυμία και μάλιστα άρνηση να προβεί κάποιος σε οποιοδήποτε διάβημα ή ενέργεια εκτός διαδικασιών και εκτός ιεραρχικών παραμέτρων. Είναι αντιληπτή η πολύ μεγάλη σημασία της ιεραρχίας, ιδιαίτερα σε σώματα όπως ο στρατός και η αστυνομία. Ταυτόχρονα όμως, κάποτε - 585 -.
δημιουργούνται συνθήκες που επιβάλλουν την αποκάλυψη γεγονότων και συμβάντων όταν αυτό απαιτείται από σαφές δημόσιο συμφέρον, έστω και εάν κάποια τέτοια ενέργεια θεωρείται παράτυπη με βάση τα κριτήρια του συγκεκριμένου οργανισμού. Σε διάφορες χώρες του εξωτερικού, έχει αναγνωρισθεί ο θεσμός του «whistleblowing», δηλαδή της έννομης αποκάλυψης όταν ο Νόμος προστατεύει άτομο που προβαίνει «στην έννομη αποκάλυψη» σοβαρού συμβάντος, όπως το καθορίζει σχετικός Νόμος. Για παράδειγμα, μεταξύ άλλων, νόμος της πολιτείας θα πρέπει να προστατεύει την έννομη αποκάλυψη (εκτός ιεραρχίας, εκεί που απαιτείται) σε περιπτώσεις διάπραξης ποινικού αδικήματος, κακοδιαχείρισης και απάτης σε βάρος του δημοσίου, και εκεί όπου απειλείται συμβάν όπως αυτό που έλαβε χώρα στη Ναυτική Βάση στο Μαρί, όπου υπήρχε παρατεταμένη κρατική ολιγωρία και αμέλεια. Εισηγούμαι το όλο θέμα να απασχολήσει την Κυβέρνηση και τη Βουλή, διότι κρίνω ότι κάποια τέτοια νομοθεσία είναι απαραίτητη (νοουμένου πάντα ότι υπάρχουν οι ενδεδειγμένες ασφαλιστικές δικλείδες). 7. Θα πρέπει να δημιουργηθει μια Ανεξάρτητη Αρχή Κατά της Διαφθοράς (Independent Commission against Corruption) η οποία θα έχει ως στόχο την άμεση διερεύνηση καταγγελιών οι οποίες θα κατατίθενται κοντά της από πολίτες, δημόσιους λειτουργούς ή άλλα νομικά ή φυσικά πρόσωπα και που αφορούν σοβαρές περιπτώσεις διαφθοράς (ή και άλλα σοβαρά συμβάντα κακοδιαχείρισης). Παράλληλα, η Αρχή αυτή θα μπορεί να ασκήσει αυτεπάγγελτη έρευνα εναντίον οποιουδήποτε όταν και εφόσον αυτό κρίνεται σκόπιμο. Θα διορίζεται από το Γενικό Εισαγγελέα, θα είναι ανεξάρτητη και θα αποτελείται από εξειδεικευμένες ομάδες αδιάφθορων ερευνητών που θα απαρτίζονται από ανακριτές, νομικούς, λογιστές και κάποιο με εξειδίκευση στη συλλογή πληροφοριών. Θα πρέπει δηλαδή να ενδυναμωθούν οι ανεξάρτητοι έλεγχοι και ασφαλιστικές δικλείδες στο πλαίσιο του κράτους. Η οποιαδήποτε προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση θα - 586 -.
πρέπει να γίνει σε διαβούλευση με το Γενικό Εισαγγελέα και τη Γενικό Ελεγκτή της Δημοκρατίας. 8. Η Προεδρία της Δημοκρατίας και το Υπουργικό Συμβούλιο θα πρέπει να έχουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς και διαδικασίες παρακολούθησης, ελέγχου και εποπτείας της εφαρμογής αποφάσεων τους καθώς και εν εξελίξει σημαντικών θεμάτων. Μια άποψη θα ήταν η δημιουργία ειδικής επιτελικής ομάδας στο Προεδρικό, η οποία να ασχολείται όχι μόνο με θέματα εφαρμογής και παρακολούθησης αποφάσεων αλλά και που θα έχει την ευθύνη συντονισμού εμπλεκομένων Υπουργείων και υπηρεσιών στην περίπτωση κάποιου προβλήματος στο οποίο εμπλέκονται διάφορες αρμοδιότητες. Για να είναι αποτελεσματική αυτή η εισήγηση θα πρέπει ο υπεύθυνος κρατικός φορέας για την υλοποίηση κάποιας απόφασης να υποβάλλει έκθεση στην εν λόγω ομάδα στο Προεδρικό. Επιπλέον, η ομάδα αυτή θα πρέπει να ενημερώνεται σε περίπτωση που παρουσιάζονται κωλύματα τα οποία καθυστερούν το χειρισμό ενός θέματος ούτως ώστε να λαμβάνονται άμεσα διορθωτικά μέτρα. Σε τακτά χρονικά διαστήματα η εν λόγω ομάδα θα πρέπει να υποβάλλει εκθέσεις στο Υπουργικό Συμβούλιο ούτως ώστε να ενημερώνεται για την πρόοδο της υλοποίησης των αποφάσεων του και τον χειρισμό άλλων θεμάτων 9. Όταν γίνονται συσκέψεις μεταξύ Υπουργών ή άλλων αξιωματούχων, θα πρέπει άμεσα να κυκλοφορούν πρακτικά στα οποία να καταγράφεται όχι μόνο το τι συζητήθηκε αλλά και οι αποφάσεις που έχουν ληφθεί και οι ενέργειες που θα πρέπει να γίνουν (με χρονοδιαγράμματα και συγκεκριμένη ανάληψη αρμοδιοτήτων). 10. Οι δεύτεροι τη τάξει στα σώματα ασφαλείας της Δημοκρατίας θα πρέπει να είναι πλήρως ενήμεροι και να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης, προώθησης και υλοποίησης αποφάσεων, ούτως ώστε να μπορούν να αναπλήρώσουν με επάρκεια τους επικεφαλείς των σωμάτων όταν αυτοί για οποιοδήποτε λόγο δεν μπορούν να ασκήσουν τα καθήκοντα τους. - 587 -.
11. Θα πρέπει να αναθεωρηθεί η οικονομική πολιτική του κράτους σε σχέση με την άμυνα της Κυπριακής Δημοκρατίας, με τη διάθεση στο στρατό όλων των αναγκαίων πόρων για την επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής ασφάλειας του προσωπικού. Ουδέποτε θα πρέπει να τίθεται θέμα οικονομικής περισυλλογής όταν πρόκειται για την ασφάλεια του προσωπικού. Η διασφάλιση της ασφάλειας του προσωπικού της Εθνικής Φρουράς θα πρέπει να είναι το υπέρτατο μέλημα της πολιτείας. 12. Σε σχέση με τη δημόσια υπηρεσία (με την ευρύτερη έννοια), θα πρέπει να γίνουν βαθιές τομές και αλλαγές τόσο στη δομή όσο και στη νοοτροπία. Θα πρέπει να δημιουργηθούν και να εμπεδωθούν οι συνθήκες που θα ενθαρρύνουν την πρωτοβουλία, την προθυμία, τη συναίσθηση και ανάληψη ευθύνης καθώς και την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος, πέραν από κάθε άλλο προσωπικό ή κομματικό ή εξωγενές στοιχείο ή παράγοντα. 13. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η αναθεώρηση των διαδικασιών και μηχανισμών της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Έχει τεθεί ενώπιον της Επιτροπής η Έκθεση Αγγλων Εμπειρογνωμόνων. Εισηγούμαι το περιεχόμενο και εισηγήσεις της Έκθεσης αυτής να μελετηθούν κατεπειγόντως, ιδιαίτερα όσο αφορά την αντιμετώπιση σοβαρών συμβάντων. 14. Περαιτέρω σκέψεις και απόψεις περιέχονται σε άλλα κεφάλαια του παρόντος Πορίσματος. - 588 -.