ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2013-2014 Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΔΡΙΜΑΛΑ
Η Σμύρνη, πανάρχαια πρωτεύουσα της Ιωνίας, είχε γίνει στα τέλη του 19 ου αιώνα μια διεθνής πόλη. Πριν από το 1922 αριθμούσε 270.000 κατοίκους, που κατανέμονταν σε 140.000 Έλληνες, 80.000 Τούρκους, 12.000 Αρμενίους, 20.000 Εβραίους και 15.000 ευρωπαίους. Η συντριπτική παρουσία του ελληνικού στοιχείου έδινε στην πόλη ελληνικό χαρακτήρα, που τον υπογράμμιζε ακόμη περισσότερο το γεγονός ότι η οικονομική και πολιτιστική της ζωή βρισκόταν στα χέρια του.
Η Σμύρνη συνδεδεμένη με την τραγωδία του 1922,εχει ταυτιστεί στην κοινή νεοελληνική συνείδηση με την θριαμβευτική κορύφωση και το οδυνηρό τέλος του ονείρου της μεγάλης ιδέας. Στην καταστροφή της όμορφης πόλης, αποτυπώνεται το μαρτύριο ολόκληρου του μικρασιατικού ελληνισμού.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι για πολλά χρόνια μετά την έλευση των Μικρασιατών στην Ελλάδα, πρόσφυγας και Σμυρνιός ήταν έννοιες ταυτόσημες. Η Σμύρνη αποτελεί έως τις μέρες μας σύμβολο της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, της πολιτιστικής υπεροχής, της ακμής, του μικρασιατικού ελληνισμού.
Η ΠΟΛΗ Η νύμφη της Ιωνίας ξαπλωμένη νωχελικά στον μυχό του Ερμαίου κόλπου απολάμβανε τα προνομία της γεωγραφικής της θέσης. Πόλη ακουμπισμένη στη θάλασσα, επίπεδη, με το λόφο του Πάγου να δεσπόζει στο νότιο ακραίο τμήμα της, επεκτάθηκε κατά τον 19ο αιώνα προς βορρά. Στις νέες συνοικίες κατοίκησαν ελληνικοί κυρίως πληθυσμοί άλλα και Ευρωπαίοι που μετακινηθήκαν από την περιοχή της παραδοσιακής εγκατάστασης τους τον Φραγκομαχαλά.
Κατά μήκος της παράλιας ζώνης οικοδομήθηκαν εντυπωσιακά κτίρια αλλά και τα πρώτα σπίτια που διαμόρφωσαν τον τελευταίο τύπο της Σμυρναϊκής αστικής κατοικίας. Σπίτια διώροφα υπερυψωμένα, με κεραμοσκεπή και το χαρακτηριστικό ξύλινο μπαλκόνι.
Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Η παιδεία για τον μικρασιάτικο ελληνισμό αποτελούσε όρο εθνικής ύπαρξης. Στη Σμύρνη λειτουργούσε πλήθος εκπαιδευτήριων, και ανάμεσα τους εξέχουσα θέση είχε η περίφημη Ευαγγελική σχόλη η όποια διέθετε σπουδαία βιβλιοθήκη και αξιόλογο μουσείο. Στη Σμύρνη του 19ου αιώνα εντυπωσιάζει η δραστηριότητα της ελληνικής κοινότητας στην έκδοση έργων της δυτικής γραμματείας, χωρίς φυσικά να υπάρχει υστέρηση στην πρωτότυπη ελληνική λογοτεχνική παράγωγη. Στα ίδια πλαίσια της ανάπτυξης, καλλιεργείται και ο αθλητισμός, που εκπροσωπείται από τρεις μεγάλους συλλόγους: τον Απόλλωνα, τον Πανιώνιο, και τον Πέλοπα.
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ Η Σμύρνη από τα πρωτοχριστιανικά χρονιά αποτέλεσε θρησκευτικό κέντρο και στον μητροπολιτικό θρόνο της ανήλθαν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Άγιος Πολύκαρπος που μαρτύρησε στο στάδιο του Πάγου, ο μετέπειτα οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' και ο Χρυσόστομος (Καλαφάτης, ο όποιος σφαγιάστηκε από τους Τούρκους τις μέρες της καταστροφής). Στα τέλη του 19ου αιώνα υπήρχαν 13 ορθόδοξες εκκλησιές, με παλαιότερη την μητρόπολη Αγίας Φωτεινής της οποίας το καμπαναριό (το ψηλότερο και επιβλητικότερο κτίσμα της πόλης) κατασκευάστηκε το 1856 από τον αρχιτέκτονα Ξ. Λάτρη.
ΗΘΗ ΕΘΙΜΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Οι Μικρασιάτες ήταν εργατικοί και προκομμένοι και καλοσυνάτοι άνθρωποι και είχαν βαθειά ριζωμένη μέσα τους την πίστη στο Θεό. Ήταν πιστοί στις παραδόσεις τους και τηρούσαν με θρησκευτική ευλάβεια τα ήθη και έθιμα του τόπου τους. Οι θρησκευτικές γιορτές ήταν για αυτούς ευκαιρία για γλέντι και χορό και οι γιορτές ήταν πολλές. Όταν γιόρταζαν οι εκκλησίες, τα μοναστήρια, τα ξωκλήσια, ακόμα και τα αγιάσματα, έτρεχαν όλοι μαζί να εκδηλώσουν την πίστη και τη λατρεία τους στον Άγιο.
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ Κάθε Μικρασιατική φορεσιά είναι ένα σύνολο ενδυμάτων χαρακτηριστικό μια ομάδας ανθρώπων που ζει μέσα σε μια περιοχή. Λειτούργει όπως κάθε ενδυμασία, δηλαδή ντύνει και στολίζει το κορμί και παρουσιάζει την όψη που επιθυμεί να δώσει εκείνος που τη φορά, παρέχοντας στον εαυτό του σιγουριά και άνεση. Η φορεσιά βασίζεται στην παράδοση και δίνει μαγικές ιδιότητες σε ορισμένα τμήματα της, όπως η ποδιά, το ζωνάρι ή ο κεφαλόδεσμος.
Η γυναικεία στολή αποτελείται από: Μισοφόρι χρώματος λευκού με άνοιγμα στο στήθος που στολιζόταν με μια επίσημη καρφίτσα. Από πάνω φορούσαν τη φουστίνα σε πολλούς χρωματισμούς συνήθως μπορντό ή μαύρη ανάλογα με την περιοχή. Από επάνω φορούσαν γιλέκο, στενό στην εφαρμογή του για να αποκαλύπτει πλούσιο το γυναικείο στήθος και κεντημένο με χρυσοκλωστή στο χέρι, ζώνη κεντημένη, μαντίλα-δεμένη ώστε να σκεπάζει τα μάγουλα και να καλύπτει όλο το κεφάλι και πασουμάκιαόπως λέγονταν τα επίσημα παπούτσια. Η ανδρική στολή αποτελείται από: Γούνινο καπέλο, λευκό πουκάμισο, μαύρο γιλέκο με κέντημα, ζωνάρι πολύχρωμο
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Οι Μικρασιάτες ήταν και πολύ καλοί οικογενειάρχες. Σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής τηρούσαν όλους τους τύπους και τους κανόνες τις εκκλησίας, αλλά και τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα που αφορούσαν το γάμο, τη γέννηση, τη βάπτιση και τη θανή. Ο γάμος ήταν ιερό καθήκον. Με το γάμο αρχίζει η περίοδος της κοινωνικής αποστολής τους. Η σοβαρότερη υποχρέωση των γονιών είναι να παντρέψουν τα παιδιά τους, να κάνουν τη δική τους οικογένεια και να εκπληρώσουν το ρηθέν: Αυξάνεστε και πληθύνεστε. Ο γάμος σπάνια ήταν επιλογή των νέων. Είναι θέλημα των γονιών και της προξενήτρας. Ο σεβασμός προς τους γονείς κάνει τους νέους να δεχθούν τις επιλογές τους.
ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Οι αποκριάτικες γιορτές στη Μικρά Ασία είναι εκδηλώσεις χαράς και ευτυχίας στις οποίες συμμετέχουν όλοι. Μικροί μεγάλοι, φτωχοί και πλούσιοι. Είναι άλλη μία ευκαιρία για γλέντι, χορό, φαγοπότι και φυσικά μασκαρέματα. Οι άντρες ντύνονται γυναίκες, οι φτωχοί άρχοντες, οι γριές νέες, οι παλαβοί βασιλιάδες και κάποιοι πιο ψύχραιμοι παριστάνουν τους ήρωες του 21 μπροστά στους Τούρκους. Ο καθένας νοιώθει αυτές τις μέρες, την ανάγκη να γελάσει, να τραγουδήσει, να χορέψει, να πειράξει τους άλλους με οποιοδήποτε χωρατό.
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΦΑΓΗΤΑ Φαγητά που γοητεύουν το πνεύμα, την γεύση, την όσφρηση, και την όραση. Εδέσματα μιας μακραίωνης ανατολίτικης παράδοσης και κουλτούρας. Χάρις στην επιρροή της ανατολίτικης κουζίνας, που είναι η Βυζαντινή κληρονομιά, στην αφθονία των αγαθών της μικρασιατικής γης, στην αγάπη και στο μεράκι των ντόπιων, η μικρασιατική κουζίνα είναι πλούσια σε πικάντικα και καλό μαγειρεμένα φαγητά. Από μητέρα σε κόρη η παραδοσιακή μαγειρική επέζησε στο πέρασμα των χρόνων σαν ένα είδος ξεχωριστό για εκείνους που αγαπούν το καλό φαγητό.
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ Από τις πρωτόγονες κοινωνίες μέχρι και σήμερα, το τραγούδι παραμένει ένα από τα πιο δυνατά μέσα ατομικής έκφρασης και επικοινωνίας του ανθρώπου. Στην πάροδο των αιώνων, εκτός από μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, αναδείχτηκε και σε σύμβολο πολιτισμού, ενότητας και συνέχειας για τα άτομα και τις ομάδες. Για τους Έλληνες το τραγούδι αποτελούσε από την αρχαιότητα μαζί με τη μουσική και το χορό, το τρίπτυχο με το οποίο επικοινωνούσαν με τους θεούς, εξέφραζαν τις χαρές, τις λύπες τους καημούς, τραγουδούσαν την αγάπη, τη ξενιτιά, το θάνατο. Ο Πόντος και η Μικρά Ασία, περιοχές στις οποίες ήκμασε το ελληνικό στοιχείο από την αρχαιότητα μέχρι το 1922, δημιούργησαν μια μεγάλη μουσική παράδοση που κατόρθωσε, ενσωματώνοντας στοιχεία και παραδόσεις από διαφορετικούς πολιτισμούς με τους οποίους ήρθε σε επαφή, να φτάσει μέχρι εμάς ακμαία και ζωντανή.
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΑΠΤΑΛΙΚΟΣ: Μοναχικός (ή αντικριστός) χορός (είδος ζεϊμπέκικου ή καρσιλαμά). Είναι στα 9/8 και η ονομασία του προέρχεται από την τουρκική λέξη aptal (που σημαίνει: "ζαλισμένος", "αργοκίνητος", "παραπαίων"). Οι κινήσεις του κάθε μεμονωμένου χορευτή είναι ιδιότυπες.
ΚΑΡΣΙΛΑΜΑΣ: Πρόκειται για μικρασιάτικο χορό που διαδόθηκε στον ελλαδικό χώρο κυρίως μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Πριν την καταστροφή συναντιόνταν σε περιοχές της Θράκης και στη Λέσβο. Η ονομασία του προέρχεται από την τουρκική λέξη «καρσί», που σημαίνει «αντίκρυ» και περιγράφει τον τρόπο που χορεύεται, δηλαδή ένας άντρας και μια γυναίκα χορεύουν αντικριστά. Πολλοί συγχέουν τον καρσιλαμά με τον ζεϊμπέκικο, κάτι φυσιολογικό, καθώς είναι συγγενείς χοροί ρυθμικά και μελωδικά.
ΧΑΣΑΠΙΚΟΣ: Ο Χασάπικος προέρχεται από τη Μ. Ασία. 'Ήταν ανδρικός χορός και οφείλει την ονομασία του στους Χασάπηδες ή Μακελάρηδες των Βυζαντινών χρόνων. Ο Χασάπικος είναι πολεμικός χορός, ο οποίος χορευόταν από ένα επίλεκτο σώμα του στρατού της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, τους Κασσάπηδες. Στην ελληνική γλώσσα, ο όρος "κασσάπης" έχασε το ένα "σ" και το αρχικό "Κ" έγινε "Χ". Έτσι έχουμε τον "Χασάπη" και το "Χασάπικο χορό". Ενώ είναι καθαρά παραδοσιακός χορός, με τη μεγάλη διάδοση του μπουζουκιού και του μπαγλαμά, άρχισε να χορεύεται στα διάφορα λιμάνια και στις πόλεις (όπως συνέβη και με τον Ζεϊμπέκικο της Μ. Ασίας), χορογραφήθηκε και εξελίχθηκε σε κάτι τελείως διαφορετικό από την αρχική του προέλευση. Σήμερα χορεύεται σ' όλη την Ελλάδα από άνδρες και γυναίκες και θεωρείται απ' τους ξένους ως ο πιο αντιπροσωπευτικός Ελληνικός χορός.
ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΤΑΛΙΩΝ: Κόνιαλι ή Χορός των Κουταλιών, είναι ελληνικός ελεύθερος χορός από τη Μικρά Ασία, χορεύεται από άντρες και γυναίκες που κρατούν ξύλινα κουτάλια στα χέρια, χτυπώντας τα σύμφωνα με το ρυθμό.
ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟΛΕΣ Σαντούρι, βιολί, λατέρνα, φλάουτο, μπουζούκι είναι από τα βασικά όργανα που χρησιμοποιούν όταν χορεύουν καρσιλαμά, χασάπικο, μπάλο, καλαματιανό ή τον πολίτικο αμανέ.
Η ΣΜΥΡΝΗ ΣΗΜΕΡΑ Τη νύχτα όταν το σκοτάδι καλύπτει το αρχιτεκτονικά αδιάφορο και άμορφο πρόσωπο της πόλης, και τριγύρω στον κόλπο ανάβουν απειράριθμα φώτα, τότε στη φαντασία του οδοιπόρου ξύπνα η Σμύρνη του μύθου. Ωστόσο η παλιά μητρόπολη της Μεσόγειου δεν είναι πάρα μια ανάμνηση. Πάρα το γεγονός ότι σήμερα αποτελεί το ευρωπαϊκό πρόσωπο της Τουρκίας, τίποτα στη σύγχρονη μορφή της δεν ανακαλεί κάτι από το δυτικότροπο παρελθόν της. Η ολοκληρωτική καταστροφή που επέφερε η πυρκαγιά, αποτέλεσε τη βάση οικοδόμησης της Τουρκικής πλέον Ίσαρ, αφού πια αποτελεί μια τυπική Τουρκική μεγαλούπολη και τίποτα παραπάνω.
Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας μετά το 1922 εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές τον Ελλαδικού χώρου φέρνοντας μαζί τους και τα μουσικά τους όργανα, τους ήχους, τη ντοπιολαλιά τους, τα έθιμα και τα τραγούδια τους. Έναν από τους προσφυγικούς συνοικισμούς που εξελίχθηκε στις μέρες μας σε συνοικία της πόλης του Βόλου, επισπευτήκαμε στα πλαίσια του πολιτιστικού προγράμματος.
ΒΟΛΟΣ 22/3/2014
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ
ΜΑΚΡΥΝΙΤΣΑ ΠΗΛΙΟ