Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Αρσένης Ρίγγας, Αρχιτέκτων Εκπρόσωπος του Τµήµατος Κέρκυρας του ΤΕΕ Η Παλιά Πόλη της Κέρκυρας εκτός από το µεγάλο ενδιαφέρον που έχει σαν ιστορικός τόπος µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Πολιτισµού, Αρχιτεκτονικής και Πολεοδοµίας που όλοι αναγνωρίζουµε και θαυµάζουµε, αποτελεί ταυτόχρονα το πιο ζωντανό κοµµάτι της σηµερινής σύγχρονης πόλης. Αυτό και µόνο µας υποχρεώνει να την εξετάσουµε µε τελείως διαφορετική λογική απ ότι για παράδειγµα θα κάναµε σε περιπτώσεις εγκαταλελειµµένων οικιστικών συνόλων του παρελθόντος. Για πολύ µεγάλο διάστηµα αυτό το κοµµάτι της πόλης - το ιστορικό κέντρο - αποτελούσε εκτός από πολυσήµαντο ιστορικό και πολιτιστικό σηµείο αναφοράς, τον βασικό διοικητικό και λειτουργικό πόλο µίας σηµαντικά µεγάλης ευρύτερης περιοχής που τα όριά της ξεπερνούσαν τα στενά πολεοδοµικά πλαίσια της πόλης της Κέρκυρας. Αυτό ισχύει σε γενικές γραµµές ακόµα και σήµερα παρά τις µεγάλες αλλαγές που επήλθαν στην πολεοδοµική διάταξη και λειτουργία του πολεοδοµικού συγκροτήµατος µε τα πολεοδοµικά σχέδια των τελευταίων ετών. Στην πραγµατικότητα η Παλιά Πόλη παραµένει το απόλυτο κέντρο κάθε δραστηριότητας και εξακολουθεί να επηρεάζει όλες τις εξελίξεις στον χώρο σε πολύ µεγάλο βάθος. Αυτό έχει συνέπειες άλλοτε θετικές άλλοτε αρνητικές για την ίδια αλλά και την ευρύτερη περιοχή της που θα προσπαθήσω να περιγράψω παρακάτω. Το ότι η Παλιά Πόλη της Κέρκυρας παρ όλη την πίεση που δέχεται από εξωτερικούς παράγοντες έχει διατηρήσει σε µεγάλο ποσοστό την
2 φυσιογνωµία της για τόσα χρόνια µπορούµε να πούµε ότι οφείλεται κυρίως σε δυνάµεις αυτοπροστασίας που περιέχονται στο εσωτερικό της. Καθοριστική σηµασία σε αυτό έχουν οι στενές σχέσεις του παραδοσιακού της ιστού µε την κερκυραϊκή κοινωνία που είναι και µακρόχρονες και ισχυρές και κατάφεραν σχεδόν από µόνες τους να περιορίσουν µέχρι σήµερα στο ελάχιστο τις αλλοιώσεις από τις διάφορες εξωτερικές επεµβάσεις. Όπως συµβαίνει και σε άλλες παρόµοιες περιπτώσεις ιστορικών κέντρων, η Παλιά Πόλη, αποτελεί το µοναδικό τµήµα στο οποίο διατηρούνται ακόµα συνθήκες για µία καλή ποιότητα ζωής που δεν συναντάµε στα νέα τµήµατα της πόλης. εν θα ήταν υπερβολή να αναφέρουµε ότι η Παλιά Πόλη για τους κερκυραίους εξακολουθεί να είναι το µοναδικό αποδεκτό κοµµάτι της σηµερινής πόλης. Ήδη όµως από το 1985 περίπου όταν ο κερκυραίος πολίτης άρχισε να βιώνει την ανεξέλεγκτη µαζική εισβολή του τουρισµού στα παραδοσιακά του στέκια και να υποχρεώνεται λόγω των αφόρητων συνθηκών που αυτός δηµιούργησε να εγκαταλείψει την Παλιά Πόλη ελπίζοντας να βρει λύσεις στην ευρύτερη περιφέρεια και στους γειτονικούς οικισµούς εκεί άρχισαν να εµφανίζονται και τα πρώτα σηµάδια παρακµής. Αδειάζει λοιπόν η Παλιά Πόλη από αυτούς που µέχρι σήµερα την είχαν υπό την προστασία τους, νέες χρήσεις αντικατέστησαν τα ισόγεια τµήµατα των κτιρίων της όπου άλλοτε λειτουργούσαν τα παραδοσιακά επαγγέλµατα, πάρκινγκ έγιναν οι πλατείες για να εξυπηρετήσουν τις νέες ανάγκες πολλές φορές ξένες µε το παραδοσιακό περιβάλλον, νέα κοινωνικά στρώµατα κυρίως από οικονοµικούς µετανάστες κατέλαβαν τα διαµερίσµατα που εγκατέλειψαν οι κερκυραίοι χωρίς να τους απασχολούν ιδιαίτερα οι συνθήκες που επικρατούσαν σ αυτά, τα τραπεζοκαθίσµατα
3 σχεδόν διασκορπίστηκαν παντού στους εναποµείναντες ελεύθερους χώρους. Αυτή είναι η εικόνα σήµερα. Και ο χρόνος κυλά αµείλικτα χωρίς να δίνονται συγκεκριµένες και βαθειά µελετηµένες λύσεις. Η καταστροφή φαίνεται να συντελείται µε µεγαλύτερη ταχύτητα από την οποιαδήποτε ενέργειά µας για το νοικοκύρεµα της κατάστασης. Παραµένει ωστόσο βαθειά ριζωµένο στην συνείδηση του κερκυραίου πολίτη ότι µόνο εκεί, στην Παλιά Πόλη, διατηρείται όσο µπορεί ακόµα η εικόνα της παραδοσιακής Κέρκυρας, η κοινωνική συνύπαρξη στην παλιά γειτονιά, το Καµπιέλο, την Πόρτα Ρεµούντα, την Σπηλιά. Γι αυτό και η συνεχής και µεγάλη αγωνία του για την τύχη της. Ο ρόλος όµως αυτός που της ταυτοποιήθηκε, σαν µοναδική όαση, στην γενικότερη υποβάθµιση του κερκυραϊκού τοπίου την φθείρει καθηµερινά, την µολύνει, την µεταλλάσει σε κάτι διαφορετικό από αυτό που γνωρίζαµε µέχρι σήµερα ή που θα θέλαµε για το µέλλον της. Είναι λοιπόν εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό που καλούµαστε κάνουµε σήµερα, να βρούµε δηλαδή τους τρόπους και τα κατάλληλα εργαλεία, τα οικονοµικά µέσα και το αρµόζον θεσµικό πλαίσιο για να κρατήσουµε αυτό το αξιόλογο ιστορικό κέλυφος µε τα τόσο ενδιαφέροντα στοιχεία που διαθέτει. Αλλά ο πολεοδοµικός ιστορικός ιστός δεν είναι µόνο µία εξωτερική επιφάνεια, µία µορφή, µία αισθητική. Ούτε πρέπει όταν µιλάµε για προστασία να διαχωρίζουµε το κτίριο - το οικοδοµήσιµο τµήµα δηλαδή - από τον δρόµο, την πλατεία, τον ελεύθερο χώρο και να ξεχνάµε το "περιεχόµενο", τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσµού και τις συνήθειές του. Η Προστασία για να είναι αποδεκτή στην περίπτωση της Κέρκυρας πρέπει να είναι ολοκληρωτική να καλύπτει όλες αυτές τις ανάγκες. Πρέπει
4 να ξεπερνά την προστασία της αρχιτεκτονικής κλίµακας και να περνά σε προστασία και πολεοδοµικής κλίµακας. Συµβαίνει στην Κέρκυρα να διατηρούµε την παλιά πόλη σαν κέλυφος να την χάνουµε όµως σαν έκφραση κοινωνικής δοµής. Βλέπουµε τον παραδοσιακό ιστό περισσότερο από την σκοπιά της µορφολογικής και αισθητικής του κατάστασης και πολύ λίγο αντιµετωπίζονται η οικονοµική και κοινωνική παράµετρος του προβλήµατος. εν ενδιαφέρει µία Προστασία "µουσειακής" λογικής σε έναν ζωντανό οργανισµό όπως είναι η Παλιά Πόλη, θα ήταν µεγάλο επιστηµονικό λάθος και θα την οδηγούσε µοιραία σε παρακµή και σε τουριστικό αξιοθέατο για κατανάλωση. εν µπορώ να φανταστώ µία Προστασία - σκηνικό που περιορίζεται µόνο σε µία καλοδουλεµένη πλακόστρωση ή που αναδεικνύει µε µαεστρία ένα περίτεχνο αρχιτεκτονικό στοιχείο ή µια στέγη µε παλιά κεραµίδια χωρίς αυτό να είναι ταυτόχρονα ζωή για τον κερκυραίο! Η Παλιά Πόλη είναι ένα µέρος ενός µεγάλου πολεοδοµικού συνόλου. Έχει κατ επέκταση την ίδια µε αυτό µοίρα, δεν µπορεί να λειτουργήσει ανεξάρτητα όταν το γύρω περιβάλλον καταστρέφεται καθηµερινά και δεν δίνονται και σε αυτό λύσεις. εν µπορεί να λειτουργεί συνεχώς η ίδια σαν άλλοθι των αδυναµιών και των κακών χειρισµών µας στην διατήρηση της ποιότητας ζωής στο συνολικό περιβάλλον του νησιού. Ζητούµενο λοιπόν είναι µία Προστασία µέσα στο γενικό σύνολο και όχι αποµονωµένα. Τρεις πολεοδοµικές ενότητες οργανώνονται µε τον ισχύοντα πολεοδοµικό σχεδιασµό εκεί, πάνω στα οικοδοµικά τετράγωνα των παραδοσιακών γειτονιών, Καµπιέλο, Πόρτα Ρεµούντα, Σπηλιά. Αυτό δεν έγινε τυχαία, προέκυψε από βαθειά µελέτη του ευρύτερου πολεοδοµικού χώρου που καθόρισε συγκεκριµένους ρόλους σε κάθε γειτονιά µε την
5 λογική της ισόρροπης ανάπτυξης και της διασποράς ορθολογικά των χρήσεων για την σωστή λειτουργία του. Στον Πολεοδοµικό Σχεδιασµό έχει και η Παλιά Πόλη τον δικό της ρόλο. Έτσι για να είναι πλήρης µία διαδικασία θα πρέπει να συνοδεύεται και από προτάσεις απαλλαγής της Παλιάς Πόλης από χρήσεις που της δηµιουργούν προβλήµατα. Μήπως εν τέλει η πραγµατική ολοκληρωµένη Προστασία έρχεται και από την ποιότητα των παρεµβάσεών µας στα σύγχρονα τµήµατα της πόλης; Αυτήν την παράµετρο την αγνοούµε παντελώς και πολύ λίγο θίγεται στις διάφορες συναντήσεις. Αλλά είναι δεδοµένο σχεδόν πώς ότι γίνεται στην Παλιά Πόλη αντανακλά και στην γύρω από αυτήν περιοχή και αντίστροφα κάθε ενέργειά µας στην περιφέρεια, από το Κυκλοφοριακό µέχρι την χωροθέτηση µίας σηµαντικής χρήσης όσο και να φαίνεται ανώδυνη λόγω απόστασης από το ιστορικό κέντρο µε τον ένα ή άλλο τρόπο θα το επηρεάσει. Έχουµε λοιπόν ένα σύνολο που πρέπει να λειτουργεί κάτω από την ίδια στρατηγική προστασίας. Οι τρόποι µόνο αλλάζουν. Άλλη η προστασία που εννοούµε για το Ιστορικό Κέντρο άλλη είναι εκείνη- η εξυγίανση - που θα εφαρµόσουµε στην περιφέρεια της πόλης. Προκύπτει συνεπώς άµεσα ένα όφελος και για τις υπόλοιπες γειτονιές της πόλης που σήµερα παρουσιάζουν µία κατάσταση απαράδεκτη και αβίωτη που πρέπει να εκµεταλλευτούµε. εν αµφισβητεί κανείς τις προσπάθειες που είναι σε εξέλιξη ούτε τις καλές προθέσεις των υπηρεσιών προστασίας. Άλλωστε στην Παλιά Πόλη τα προβλήµατα είναι τόσο πολλά και ειδικά που απαιτούν κατάλληλους χειρισµούς ειδικευµένων επιστηµόνων και τεχνιτών για την επίλυσή τους ανεξάρτητα από τα γενικότερα θέµατα της πόλης.
6 Θα χρειαστεί όµως να επανεξετάσουµε την περίπτωση ενός συνολικού σχεδίου πλαισίου για την ανάπλαση της Παλιάς Πόλης σε σχέση πάντα µε την ευρύτερη περιοχή και τα άλλα ιστορικά προάστια ώστε οι ενέργειές µας να είναι πλήρεις και όχι κατευθυνόµενες από τα διάφορα οικονοµικά συµφέροντα και να αντανακλούν τελικά στο κοινωνικό σύνολο ισόρροπα. Αυτή η ειδική µελέτη εξακολουθεί να λείπει παρ όλο που η ανάγκη της έχει αναγνωριστεί από όλους τους εµπλεκόµενους παράγοντες. Υπάρχουν προτάσεις πολλές και ενδιαφέρουσες, τώρα υπάρχει και η UNESCO. εν περιµέναµε βέβαια την UNESCO να µας πείσει για την ιστορικότητα και την µοναδικότητα του χώρου. Ήδη το γνωρίζαµε. Η Προστασία εξακολουθεί να είναι δίκη µας αποκλειστική υπόθεση. Με αυτή όµως µαζί και αρωγό πιθανόν να γίνουµε πιο σοβαροί στις ενέργειές µας. Είναι µία µεγάλη ευκαιρία που δεν πρέπει να χάσουµε ούτε να υποβαθµίσουµε αλλά να την δούµε και στην προοπτική που έβαλα παραπάνω για την συνολική αποκατάσταση του Κερκυραϊκού τοπίου.