ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΥΠΑΤΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Στρασβούργο, 5.7.2016 SWD(2016) 225 final ΚΟΙΝΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΟ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Ανάπτυξη ικανοτήτων για τη στήριξη της Ασφάλειας και της Ανάπτυξης που συνοδεύει το έγγραφο Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 230/2014, της 11ης Μαρτίου 2014, για τη θέσπιση μηχανισμού συμβολής στη σταθερότητα και την ειρήνη {COM(2016) 447 final} {SWD(2016) 222 final} EL EL
ΕΚΘΕΣΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ A. Ανάγκη ανάληψης δράσης Τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 19-20 Δεκεμβρίου 2013 υπογράμμισαν «ότι επιβάλλεται η υποστήριξη των εταίρων χωρών και των περιφερειακών οργανώσεων, μέσω της παροχής εκπαίδευσης, συμβουλών, εξοπλισμού και πόρων, όπου αρμόζει, ώστε να μπορούν όλο και περισσότερο να προλαμβάνουν ή να διαχειρίζονται τις κρίσεις αφ εαυτών» 1. Τον Απρίλιο 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας εξέδωσαν κοινή ανακοίνωση με τίτλο «Ανάπτυξη ικανοτήτων για τη στήριξη της ασφάλειας και της ανάπτυξης» (CBSD). Η ανακοίνωση εντόπισε κενά στην ικανότητα της ΕΕ να στηρίξει την ανάπτυξη των ικανοτήτων των εταίρων στον τομέα της ασφάλειας και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «δεν υπάρχει επί του παρόντος μέσο στον προϋπολογισμό της ΕΕ που να έχει σχεδιαστεί για να παρέχει συνολική χρηματοδότηση για τη δημιουργία ικανοτήτων ασφάλειας στις χώρες εταίρους, ιδίως όσον αφορά τη στρατιωτική συνιστώσα» 2. Αυτό είναι προβληματικό, διότι «η διαμάχη, η ανασφάλεια και η αστάθεια [...] οδηγούν σε ανθρώπινο πόνο, εκτόπιση και ολέθρια αναπτυξιακά αποτελέσματα, όπως γίνεται δεκτό στο [...] Ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών «Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development, («Να αλλάξουμε τον κόσμο μας: Θεματολόγιο βιώσιμης ανάπτυξης με ορίζοντα το 2030»), συμπεριλαμβανομένου του Στόχου 16» 3 για την ειρήνη και τη σταθερότητα. Η σταθερότητα και η ασφάλεια είναι ουσιαστικής σημασίας για την εδραίωση των αναπτυξιακών προσπαθειών πράγματι, είναι μέρος ολοκληρωμένων στρατηγικών αναπτυξιακής πολιτικής, οι οποίες περιλαμβάνουν την προώθηση των συνθηκών για την ειρήνη και την ανθρώπινη ασφάλεια. Τα κενά που εντοπίστηκαν για τη στήριξη της CBSD δυσχεραίνουν την ικανότητα της ΕΕ να επιτύχει τους στόχους εξωτερικής δράσης, μεταξύ άλλων, την προώθηση των συνθηκών για ειρήνη, ανθρώπινη ασφάλεια και βιώσιμη ανάπτυξη. Οι γενικοί στόχοι της παρούσας πρωτοβουλίας αναφέρονται στο άρθρο 21 της ΣΕΕ και στο άρθρο 208 της ΣΛΕΕ, και συγκεκριμένα: η διασφάλιση ότι η αναπτυξιακή βοήθεια της ΕΕ προς τις ευάλωτες αναπτυσσόμενες χώρες δεν υπονομεύεται από καταστάσεις αστάθειας και συγκρούσεων, η παροχή δυνατότητας σε όλους τους φορείς ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, να διασφαλίζουν τη σταθερότητα, την ειρήνη και τη δημόσια τάξη η προώθηση, στις αναπτυσσόμενες χώρες, της βιώσιμης οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης, με πρωταρχικό στόχο την εξάλειψη της φτώχειας, με παράλληλη τήρηση των δεσμεύσεων και λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους που έχουν εγκριθεί στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών και άλλων αρμόδιων διεθνών οργανισμών. 1 https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/140245.pdf 2 JOIN(2015) 17 final της 28ης Απριλίου 2015 3 JOIN(2016) 31 2
Οι ειδικοί στόχοι είναι οι εξής: η συμβολή στη βελτίωση της ικανότητας των χωρών εταίρων να προλαμβάνουν και να διαχειρίζονται τις κρίσεις με δικές τους δυνάμεις η συμβολή στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των φορέων ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, στις χώρες εταίρους μέσω της ανάπτυξης ικανοτήτων για τη στήριξη της ασφάλειας και της ανάπτυξης και η συμβολή στη διασφάλιση του σεβασμού του κράτους δικαίου, της χρηστής διακυβέρνησης, καθώς και αυξημένου ελέγχου και εποπτείας, μη στρατιωτικής φύσεως, των στρατιωτικών φορέων σε τρίτες χώρες. Η δράση της ΕΕ είναι αναγκαία και αιτιολογημένη τόσο βάσει των στόχων της Συνθήκης (Άρθρο 21 της ΤΕΕ, άρθρο 208 της ΣΛΕΕ) όσο και βάσει της αρχής της επικουρικότητας. Τα κράτη μέλη της ΕΕ κάλεσαν την Επιτροπή και την Ύπατη Εκπρόσωπο να υποβάλουν προτάσεις που θα επιτρέψουν στην Ένωση να συμμετάσχει πλήρως στην ανάπτυξη ικανοτήτων για τη στήριξη της ασφάλειας και της ανάπτυξης (CBSD). Η ολοκληρωμένη και ευέλικτη στήριξη της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας θα είχε το πλεονέκτημα να επιτρέπει στις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες δράσεις να αξιοποιούν όλους τους παράγοντες ασφάλειας σε μια χώρα και θα διασφάλιζε τον καλύτερο συντονισμό της στήριξης αυτής. B. Λύσεις Οι αρνητικές συνέπειες της μη αντιμετώπισης του προβλήματος μπορούν να έχουν ως συνέπεια την εξάλειψη της αποτελεσματικότητας των δράσεων της Ένωσης και της ικανότητάς της να συμβάλλει στη σταθερότητα και στην επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης, ιδίως σε ευάλωτες χώρες. Η λύση συνεπώς υπαγορεύει την ανάγκη υποβολής πρότασης, που θα αντιμετωπίζει την ανάγκη παροχής συνολικής χρηματοδοτικής στήριξης σε όλους τους φορείς ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, οσάκις ο στόχος και το περιεχόμενο του προβλεπόμενου τύπου δραστηριοτήτων μπορεί να αποδειχθεί ότι συμβάλλουν σαφώς στην επίτευξη στόχων αναπτυξιακής πολιτικής. Μεταξύ των επιλογών εξετάζονται η προσαρμογή υφιστάμενων χρηματοδοτικών μηχανισμών εντός ή εκτός του γενικού προϋπολογισμού της Ένωσης και η ανάπτυξη ενός πλήρως ολοκληρωμένου και ειδικού χρηματοδοτικού μέσου. Οι επιλογές συνεπάγονται διαφορετικούς βαθμούς τροποποίησης του υφιστάμενου παράγωγου δικαίου και διαφορετικά χρονοδιαγράμματα. Η επιλογή μιας πιθανής άμεσης λύσης προσδιορίζεται ως σημαντική, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι άμεσες προκλήσεις. Μια τέτοια άμεση επιλογή θα ήταν η έγκριση πρότασης από την Επιτροπή το 2016. Η εκτίμηση επιπτώσεων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αναθεώρηση του Μηχανισμού Συμβολής στη Σταθερότητα και την Ειρήνη 4 (IcSP) θα αποτελούσε την πλέον κατάλληλη και αποτελεσματική βραχυπρόθεσμη επιλογή. Η πλήρως ολοκληρωμένη και μακροπρόθεσμη υλοποίηση της πρωτοβουλίας που αφορά την ανάπτυξη ικανοτήτων για τη στήριξη της ασφάλειας και της ανάπτυξης (δηλ. μεταξύ άλλων με την παροχή στήριξης προς τους στρατιωτικούς φορείς για αμυντικούς σκοπούς) θα απαιτούσε 4 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 230/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαρτίου 2014, για τη θέσπιση μηχανισμού συμβολής στη σταθερότητα και την ειρήνη 3
τον συνδυασμό ενός δημοσιονομικού μέσου (για εργασίες ανάπτυξης) με έναν άλλον μηχανισμό, ενδεχομένως εκτός του πλαισίου του προϋπολογισμού. Πλην των εκτενών διαβουλεύσεων με τα κράτη μέλη και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς το 2015, πραγματοποιήθηκε διαδικτυακή δημόσια διαβούλευση από την 1η Απριλίου έως τις 27 Μαΐου 2016, ώστε να δοθεί στο κοινό η δυνατότητα να υποβάλει τις παρατηρήσεις του. Το 94% των ερωτηθέντων συμφώνησε ότι η ύπαρξη αποτελεσματικού, νόμιμου και υπεύθυνου τομέα ασφαλείας στις χώρες εταίρους θα συνέβαλε στην ειρήνη, την ανθρώπινη ασφάλεια και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ομοίως, το 85% των ερωτηθέντων συμφώνησε ότι η ενίσχυση της διακυβέρνησης των στρατιωτικών φορέων, ιδίως στις ευάλωτες χώρες, θα μπορούσε να οδηγήσει στη σταθερότητα και στην επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών. Η δημόσια διαβούλευση, με την επιφύλαξη της μη αντιπροσωπευτικότητάς της, υποδηλώνει επομένως ότι οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ως προς την ανάγκη για δράση. Σε ανεπίσημο έγγραφο, με ημερομηνία 15 Απριλίου 2016, δέκα κράτη μέλη της ΕΕ υπογράμμισαν ότι, βραχυπρόθεσμα, ο IcSP αποτελεί το καταλληλότερο εργαλείο για τον τομέα της CBSD. Γ. Επιπτώσεις της προτιμώμενης επιλογής Η αναθεώρηση του Μηχανισμού Συμβολής στη Σταθερότητα και την Ειρήνη (IcSP) είναι η προτιμώμενη επιλογή, λαμβάνοντας υπόψη τον χρόνο, τη γεωγραφική κάλυψη και την ευελιξία εφαρμογής του ως μέσου διαχείρισης κρίσεων. Ο IcSP έχει ως στόχο να ανταποκρίνεται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, κρίσης ή αναδυόμενης κρίσης για την πρόληψη συγκρούσεων αλλά και για την παροχή πιο μακροπρόθεσμης στήριξης για την πρόληψη συγκρούσεων, την οικοδόμηση της ειρήνης και την ετοιμότητα για την αντιμετώπιση κρίσεων, καθώς και για την αντιμετώπιση παγκόσμιων, διαπεριφερειακών και αναδυόμενων απειλών. Ο IcSP έχει παγκόσμια γεωγραφική εφαρμογή και επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση κρίσεων σε τρίτες χώρες. Ως εκ τούτου, πιθανή αναθεώρηση του IcSP θα περιοριζόταν στην προσθήκη ενός χαρακτηριστικού που να επιτρέπει στον μηχανισμό να γεφυρώσει το υφιστάμενο κενό όσον αφορά την παροχή στήριξης σε όλους τους παράγοντες ασφάλειας (συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών), επιτρέποντας ιδίως την παροχή εκπαίδευσης και εξοπλισμού για την αντιμετώπιση επειγουσών βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων αναγκών στο πλαίσιο της επίτευξης της βιώσιμης ανάπτυξης. Η παροχή στήριξης σε στρατιωτικούς φορείς τρίτων χωρών με τη χρήση μέσων της ΕΕ, βάσει του άρθρου 209 της ΣΛΕΕ ως νομικής βάσης, θα εξακολουθήσει να πραγματοποιείται κατ εξαίρεση. Θα μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο σε συγκεκριμένες χώρες εταίρους υπό σαφώς καθορισμένες περιστάσεις στις οποίες η ανάπτυξη της ικανότητας στρατιωτικού φορέα εξυπηρετεί αναπτυξιακό στόχο. Η χρηματοδότηση ύψους 100 εκατ. EUR από τον προϋπολογισμό για το διάστημα 2017-2020 θεωρείται κατάλληλη. Η πρωτοβουλία θα χρηματοδοτηθεί με ανακατανομή των πιστώσεων στο πλαίσιο του τομέα IV («Η Ευρώπη στον κόσμο») του γενικού προϋπολογισμού της Ένωσης. Δεν θα κινητοποιηθούν πρόσθετοι χρηματοδοτικοί πόροι. Η εφαρμογή θα διέπεται από τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 236/2014 για τον καθορισμό κοινών κανόνων και διαδικασιών για την εφαρμογή των μηχανισμών χρηματοδότησης της εξωτερικής δράσης της Ένωσης. Δεν προβλέπεται πρόσθετος αντίκτυπος στους εθνικούς προϋπολογισμούς των κρατών μελών της ΕΕ δεν εφαρμόζεται στις δημόσιες διοικήσεις στα κράτη μέλη της ΕΕ, δεν απαιτούνται μέτρα μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο. Οι δημόσιες διοικήσεις σε τρίτες χώρες μπορούν να 4
αναμένουν θετικό αντίκτυπο από την αυξημένη συνοχή που συνεπάγεται η προτεινόμενη πρωτοβουλία. Για τις οικείες χώρες, οι μακροπρόθεσμες οικονομικές και αναπτυξιακές συνέπειες αυτής της πρωτοβουλίας είναι σημαντικές λόγω του περιορισμένου ύψους των σχετικών κονδυλίων και της δυσκολίας διαπίστωσης της αιτιώδους συνάφειας, δεν διενεργείται καμία εκ των προτέρων εκτίμηση αντικτύπου. Η μέτρηση της αποτελεσματικότητας μεμονωμένων δράσεων θα πρέπει να πραγματοποιηθεί με βάση ειδικούς ανά έργο δείκτες. Η ύπαρξη σταθερότερων και ασφαλέστερων κοινωνιών αποτελεί προϋπόθεση βιώσιμης ανάπτυξης και μεγαλύτερης ευημερίας, γεγονός που μειώνει τις πιέσεις που σχετίζονται με την αστάθεια και τις συγκρούσεις. Δ. Επακόλουθες ενέργειες Ο αναθεωρημένος κανονισμός IcSP θα εφαρμόζεται έως τις 31 Δεκεμβρίου 2020. Η συνέχεια που θα δοθεί στην παρούσα πρωτοβουλία θα εξεταστεί στο πλαίσιο των συζητήσεων σχετικά με το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο για την περίοδο μετά το 2020 (ΠΔΠ). 5