ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ. Γ. Λέρης Μηχανολόγος Μηχανικός Δ/ντής Δ/νσης Εκμ/σης ΥΗΣ

1 ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ Γ. Λέρης Μηχανολόγος Μηχανικός Δ/ντής Δ/νσης Εκμ/σης ΥΗΣ

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσω να σας παρουσιάσω τους ΥΗΣ, τα σημαντικά αυτά έργα πολλαπλού σκοπού και θα αναφέρω τα κυριότερα στοιχεία εκμετάλλευσής τους. Στη συνέχεια θα δείξω πως γίνεται η διαχείριση των εισροών νερού στους ταμιευτήρες. Επίσης θα εξετάσουμε την επίδραση των έργων στο περιβάλλον και τη συμβολή τους στην ανάπτυξη των περιοχών όπου βρίσκονται. Τέλος θα συνοψίσω τα συμπεράσματα για τον τρόπο εκμετάλλευσης και τις βασικότερες προτάσεις για την καλύτερη εκμετάλλευση των μεγάλων αυτών έργων με στόχο την βέλτιστη λειτουργία τους ως υδραυλικά έργα πολλαπλού σκοπού για την κάλυψη των αναγκών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και των άλλων χρήσεων όπως ύδρευση, άρδευση, αντιπλημμυρική προστασία, αναψυχή, ναυταθλητισμός και άλλα 1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΥΗΣ 1. Λάδωνας 2. Γκιώνα 3. Ν. Πλαστήρας 4. Κρεμαστά, Καστράκι, Στράτος 5. Πουρνάρι Ι, ΙΙ, Λούρος 6. Πηγές Αώου 7. Πολύφυτο 8. Σφηκιά, Ασώματα, Μακροχώρι 9. Άγρας, Εδεσσαίος 10. Θησαυρός, Πλατανόβρυση 11. Μικροί ΥΗΣ Θα παρουσιάσω στη συνέχεια τα σημαντικά αυτά έργα που βρίσκονται γεωγραφικά και θα περιοριστώ σε ένα μικρό σχόλιο για να δώσω την ταυτότητα του έργου και τα αποτελέσματα της λειτουργίας του. Στο χάρτη φαίνονται οι σημαντικότεροι Υδροηλεκτρικοί Σταθμοί που εκμεταλλεύεται η ΔΕΗ Α.Ε.. Ο ΥHΣ Λάδωνα βρίσκεται κοντά στην Ολυμπία, στον ποταμό Λάδωνα. Έναρξη λειτουργίας 1956, ισχύς 70 MW. Το φράγμα είναι τσιμεντένιο, αντιρρηδωτό, με εξαιρετική παραγωγή. Ο ΥHΣ Γκιώνας βρίσκεται κοντά στην Άμφισσα, στη σήραγγα προσαγωγής του αγωγού ύδρευσης της ΕΥΔΑΠ για την Αθήνα από τον ταμιευτήρα του Μόρνου. Έναρξη λειτουργίας 1988, ισχύς 9,6 MW περίπου. Ο ΥHΣ Ν. Πλαστήρα αξιοποιεί τα νερά του ποταμού Ταυρωπού (Μέγδοβα). Αποτελεί την πρώτη εκτροπή των νερών της λεκάνης απορροής του Αχελώου προς τη

3 Θεσσαλία. Βρίσκεται κοντά στην Καρδίτσα (40 περίπου χιλ.). Έναρξη λειτουργίας 1962, ισχύς 130 MW, φράγμα τσιμεντένιο τοξωτό. Αποτελεί τυπικό παράδειγμα υδροηλεκτρικού έργου που λειτουργεί άριστα ως έργο πολλαπλού σκοπού. Ο ΥΗΣ Κρεμαστών βρίσκεται στον Αχελώο, 60 Km από το Αγρίνιο. Μεγάλο χωμάτινο φράγμα, μεγάλος ταμιευτήρας, έναρξη λειτουργίας 1965, ισχύς 437 MW. Ο ΥΗΣ Καστρακίου βρίσκεται κατάντη του ΥΗΣ Κρεμαστών, 25 Km από το Αγρίνιο. Φράγμα χωμάτινο, έναρξη λειτουργίας 1970, ισχύς 320 MW. Ο ΥΗΣ Στράτου Ι βρίσκεται κατάντη του ΥΗΣ Καστρακίου. Σταθμός υπόγειος, έναρξη λειτουργίας 1988, με ισχύ 150 MW. Οι τρεις σταθμοί του Αχελώου έχουν μεγάλη παραγωγή και είναι πολύ σημαντικοί για το Σύστημα Παραγωγής Μεταφοράς. Ο ΥΗΣ Πουρναρίου Ι, βρίσκεται στον ποταμό Άραχθο, 4 Km. από την Άρτα. Έναρξη λειτουργίας 1981, ισχύς 300 MW, χωμάτινο φράγμα. Ο ΥΗΣ Πουρναρίου ΙΙ, βρίσκεται κατάντη του ΥΗΣ Πουρναρίου Ι. Έναρξη λειτουργίας 2000, ισχύς 31,5 MW. Ο ΥΗΣ Λούρου βρίσκεται κοντά στη Φιλιππιάδα, στον ποταμό Λούρο. Φράγμα τσιμεντένιο βαρύτητας, ισχύς 10,5 MW, υψηλής παραγωγικότητας. Έναρξη λειτουργίας το 1954. Ο ΥΗΣ Πηγών Αώου βρίσκεται κοντά στο Μέτσοβο, 45 Km από τα Ιωάννινα. Ετρέπει μικρό μέρος των νερών του Αώου προς τη λεκάνη του Αράχθου. Φράγμα χωμάτινο, σταθμός υπόγειος, έναρξη λειτουργίας 1990, ισχύς 210 MW. Ο ΥΗΣ Πολυφύτου βρίσκεται στον ποταμό Αλιάκμονα, κοντά στα Σέρβια Κοζάνης. Φράγμα χωμάτινο, έναρξη λειτουργίας 1974, ισχύς 360 MW. Έργο πολύ σημαντικό για την εξασφάλιση νερού στη Μακεδονία. O ΥΗΣ Σφηκιάς βρίσκεται κατάντη του ΥΗΣ Πολυφύτου, 25 Km από τη Βέροια. Φράγμα χωμάτινο, έναρξη λειτουργίας 1985, ισχύς 315 MW. Ο σταθμός αυτός είναι αναστρέψιμος, δηλ. λειτουργεί το βράδυ ως αντλητικός, ισχύος 315 MW, για την ρύθμιση του συστήματος (ανεβάζει τα νερά του ταμιευτήρα Ασωμάτων στον ταμιευτήρα Σφηκιάς). Ο ΥΗΣ Ασωμάτων, βρίσκεται κατάντη του ΥΗΣ Σφηκιάς. Έναρξη λειτουργίας 1985, ισχύς 108 MW. Ο ΥΗΣ Άγρα βρίσκεται στον ποταμό Εδεσσαίο (Βόδα), 2 Km από την Έδεσσα. Φράγμα χαμηλό, χωμάτινο. Έναρξη λειτουργίας 1956, ισχύς 50 MW. Ο ΥΗΣ Εδεσσαίου βρίσκεται μετά τους καταρράκτες της Έδεσσας. Έναρξη λειτουργίας 1969, ισχύς 19 MW. Ο ΥΗΣ Θησαυρού, βρίσκεται στον ποταμό Νέστο, κοντά στο Παρανέστι, 60 Km από τη Δράμα. Φράγμα υψηλό, λιθόρριπτο χωμάτινο. Έναρξη λειτουργίας το 1997, ισχύς 384 MW. Είναι σταθμός αναστρέψιμος, δηλ. λειτουργεί ως αντλητικός το βράδυ (ανεβάζει το νερό του ταμευτήρα Πλατανόβρυσης στον ταμιευτήρα Θησαυρού). Ο ΥΗΣ Πλατανόβρυσης βρίσκεται κατάντη του ΥΗΣ Θησαυρού, Φράγμα από κυλινδρούμενο σκυρόδεμα (RCC). Έναρξη λειτουργίας 1999, ισχύς 116 MW. Τέλος υπάρχει μια ομάδα μικρών, ιστορικών υδροηλεκτρικών σταθμών, ισχύος κάτω των 10 MW όπως: Αλμυρός και Αγυιά στην Κρήτη, Γλαύκος στην Πάτρα, Στράτος ΙΙ, αρδευτικός, στο Αγρίνιο, Βέρμιο και Μακροχώρι στη Βέροια, Αγ. Ιωάννης στις Σέρρες, με μικρή σχετική παραγωγή.

4 2. ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Οι Υδροηλεκτρικές Εγκαταστάσεις έχουν μεγάλη έκταση ανάλογα με το μέγεθος του ποταμού και το σχέδιο εκμετάλλευσης του νερού της λεκάνης απορροής. Ύστερα από μετρήσεις και έρευνες γίνεται η προμελέτη έργων αξιοποίησης ενός ποταμού, η μελέτη, η κατασκευή και τέλος αρχίζει η εκμετάλλευση του έργου. Εικόνα 1: Γενική διάταξη υδροηλεκτρικού έργου Κρεμαστών Κύρια τμήματα ενός υδροηλεκτρικού έργου είναι το Φράγμα, ο Ταμιευτήρας, ο Εκχειλιστής ή Υπερχειλιστής, η Υδροληψία, οι Σήραγγες, ο Αγωγός Προσαγωγής / Απαγωγής του νερού, το Εργοστάσιο Παραγωγής, ο Υποσταθμός ανύψωσης τάσεως και οι Γραμμές μεταφοράς. Το Φράγμα: Υπάρχουν πολλά είδη φραγμάτων και χωρίζονται ανάλογα το υλικό με το οποίο κατασκευάζονται (πέτρα, σκυρόδεμα, χώμα και άλλα υλικά). Επίσης, ανάλογα με το ύψος τους, διακρίνονται σε μεγάλα, μεσαία και μικρά. Ο Ταμιευτήρας: Ο Ταμιευτήρας σχηματίζεται μετά την έμφραξη της σήραγγας εκτροπής. Η έκταση και η χωρητικότητά του εξαρτώνται από την μορφολογία της λεκάνης απορροής του ποταμού και από το ύψος του φράγματος. Ο Εκχειλιστής Υπερχειλιστής Εκκενωτής: Ο Εκχειλιστής ή Υπερχειλιστής και ο Εκκενωτής είναι τα επιμέρους έργα ή τμήματα του φράγματος που εξασφαλίζουν την ασφάλειά του σε έκτακτες περιπτώσεις όπως είναι οι μεγάλες πλημμύρες ή κάποιο άλλο συμβάν που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ένα φράγμα (σεισμοί, γεωλογικά προβλήματα, κατολισθήσεις, κ.τ.λ.). Υδροληψία, Σήραγγες/Αγωγοί Προσαγωγής-Απαγωγής του νερού: Είναι τα έργα που οδηγούν το νερό από τον ταμιευτήρα στο σταθμό παραγωγής και μετά την διέλευσή του από τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη κοίτη του ποταμού κατάντη ή στον επόμενο ταμιευτήρα (ανάλογα με την περίπτωση). Το Εργοστάσιο Παραγωγής: Είναι το κτίριο που περιέχει τις μονάδες παραγωγής, τους πίνακες ελέγχου και τον βοηθητικό εξοπλισμό που χρειάζεται για την λειτουργία του. Μπορεί να είναι υπόγειος, υπαίθριος, ημιυπαίθριος. Ο Υποσταθμός Υψώσεως Τάσεως Γραμμές Μεταφοράς: Κοντά στο εργοστάσιο βρίσκεται ο υποσταθμός όπου υπάρχουν οι μετασχηματιστές ισχύος, διακόπτες, το κτίριο ελέγχου και άλλος βοηθητικός εξοπλισμός. Επίσης στον υποσταθμό είναι εγκατεστημένοι οι διακόπτες των γραμμών που μεταφέρουν την ηλεκτρική ενέργεια και αποτελούν τμήμα του εθνικού συστήματος μεταφοράς υψηλής τάσεως 150 KV και 380 KV.

5 3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ Αφού γνωρίσαμε το μεγάλο πάρκο των υδροηλεκτρικών σταθμών κρίνεται σκόπιμο να δούμε τι προσφέρουν στο ελληνικό διασυνδεδεμένο σύστημα παραγωγήςμεταφοράς. Ποια είναι η ενεργειακή εκμετάλλευση όλων αυτών των υδροηλεκτρικών σταθμών που για την κατασκευή τους, στα προηγούμενα 50 χρόνια, απαιτήθηκαν τεράστια ποσά; Το διάγραμμα 1 απεικονίζει το ποσοστό της υδροηλεκτρικής ενέργειας επί του συνόλου της παραγωγής για το 2005, σε σχέση με τους άλλους σταθμούς παραγωγής ενέργειας (Λιγνιτικοί, Πετρελαϊκοί, Φυσικού Αερίου, Ανανεώσιμων Πηγών (Ανεμογεννήτριες, Ηλιακά, Μικρά Υδροηλεκτρικά). Το ποσοστό της υδροηλεκτρικής παραγωγής ετησίως μεταβάλλεται ανάλογα με την υδραυλικότητα του έτους αλλά και τις ενεργειακές ανάγκες της χώρας. Σε αυτό το σημείο δίκαια θα αναρωτηθεί κάποιος. Για τόσο λίγο ποσοστό ενέργειας της τάξεως των 8 10 % ήταν απαραίτητο να γίνουν τόσες επενδύσεις από τη ΔΕΗ; Τα υδροηλεκτρικά έργα αναμφίβολα είχαν Διάγραμμα 1: 2005: Παραγωγή ενέργειας αν ά είδος καυσίμου (GWh) Λιγνίτης 66% Πετρέλαιο 7% Φυσικό Αέριο 16% μεγάλη συνεισφορά στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας μεταπολεμικά (δρόμοι, απασχόληση, κάλυψη αναγκών σε νερό και αντιπλημμυρική προστασία).ακόμη και αν δεν λογαριάσουμε τις άλλες ωφέλειες και σταθούμε μόνο στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι γνωστό ότι σε ένα διασυνδεδεμένο ηλεκτρικό σύστημα η λειτουργία των ΥΗΣ είναι ζωτικής σημασίας όχι τόσο από πλευράς ενεργειακής όσο για τα άλλα χαρακτηριστικά τους που δίνουν τη δυνατότητα καλύτερης εκμετάλλευσης όλου του πάρκου μονάδων παραγωγής και των γραμμών μεταφοράς και παράλληλα αυξάνουν την ελαστικότητα της παραγωγής και την αξιοπιστία του συστήματος. Εκτός επομένως των εμφανών ποσοτικών μεγεθών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και εγκατεστημένης ισχύος σε MW με εξαιρετική διαθεσιμότητα, προσφέρουν πολλές υπηρεσίες στο εθνικό ηλεκτρικό διασυνδεδεμένο σύστημα όπως : Νερό 11% Ρύθμιση των διασυνδέσεων και γενικότερα των μεταβαλλόμένων φορτίων Παραγωγή αέργου ενέργειας για τις ανάγκες του συστήματος επομένως ρύθμιση της τάσεως Κάλυψη των αιχμών του συστήματος και επομένως καλύτερη εκμετάλλευση των θερμικών σταθμών Στρεφόμενη εφεδρεία λόγω της ταχείας ανάληψης φορτίου επομένως ρύθμιση συχνότητας Ψυχρή εφεδρεία με την εγκατεστημένη ισχύ του για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε αντιξοότητας που επιφέρει έλλειμμα παραγωγής Αύξηση της αξιοπιστίας του συστήματος και βελτιστοποίηση όλης της παραγωγής

6 Το διάγραμμα 2 απεικονίζει την παραγωγή των υδροηλεκτρικών σταθμών κατά την περίοδο 1999-2005. Σχετικά με Διάγραμμα 2: Παραγωγή Yδροηλεκτρικών Σταθμών (GW h) τις μεγάλες ποσότητες νερού που διαχειρίζεται η ΔΕΗ με τις 6000 υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις 5000 4000 3000 5211 4797 4922 5418 αναφέρεται εν συντομία ότι τα αποθέματα στους ταμιευτήρες σε όγκο νερού μπορούν να φθάσουν 6,5 δις περίπου m 3 στο τέλος της υγρής 2000 4055 3381 περιόδου (31 ης Μαϊου) και 3 δις 2665 1000 περίπου στην αρχή της (1 ης Οκτωβρίου.) 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Στο διάγραμμα 3 φαίνεται η συνεισφορά κάθε ποταμού στη συνολική ετήσ ια παραγωγή. Ένα σχόλιο προφανές είναι η τεράστια σημασία των 3 σταθμών του Αχελώου (Κρεμαστά, Καστράκι, Στράτος Ι) και των σταθμών του Αλιάκμονα. 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Διάγραμμα 3: Συνεισφορά κάθε ποταμού στο σύνολο παραγωγής (GW H) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Aώος Nέστος Ταυρωπός Λάδωνας Άραχθος Αλι άκμων Αχελώος Στο διάγραμμα αυτό δεν απεικονίζεται η παραγωγή του ποταμού Νέστου που άρχισε να λειτουργεί τελευταία. 4. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ ΤΩΝ ΥΗΣ Τόσο από τις μετρήσεις όσο και από την εμπειρία μας στην εκμετάλλευση διαπιστώνεται ότι η δυτική πλευρά της Ελλάδας έχει διπλάσια έως τριπλάσια ποσότητα κατακρημνίσεων ή υδραυλικότητας σε σχέση με την ανατολική πλευρά. Είναι ένα δεδομένο που πρέπει να λάβουμε υπόψη στις αποφάσεις για την κατασκευή των υδροηλεκτρικών έργων, για την εκμετάλλευσή τους αλλά και γενικότερα για την σωστή διαχείριση των υδατικών πόρων. Η διάρκεια της υγρής περιόδου στην Ελλάδα είναι από την αρχή Οκτωβρίου μέχρι το τέλος Μαϊου που ολοκληρώνεται με το λιώσιμο των αποθεμάτων χιονιού στις ορεινές περιοχές των λεκανών απορροής. Είδη Ταμιευτήρων Οι ταμιευτήρες ανάλογα την χωρητικότητά τους σε σχέση με το ισοζύγιο της λεκάνης απορροής και τον τρόπο που χρησιμοποιούνται στην εκμετάλλευση διακρίνονται σε Ετήσιους, Εβδομαδιαίους, Ημερήσιους, Αναρρύθμισης. Ο ετήσιος ταμιευτήρας σε μια αλυσίδα υδροηλεκτρικών σταθμών ενός ποταμού έχει μεγάλη χωρητικότητα. Η διακύμανση της στάθμης του είναι σημαντική λόγω των μεγάλων ποσοτήτων νερού που αποθηκεύονται. Επίσης, ο ταμιευτήρας αυτός

7 χρησιμεύει για την ανάσχεση των πλημμύρων και την τροποποίηση της δίαιτας του ποταμού. Τέτοιοι ταμιευτήρες είναι των Κρεμαστών (Αχελώος), του Πολυφύτου (Αλιάκμονας), του Λάδωνα, του Πουρναρίου Ι, (Άραχθος), των Πηγών Αώου (Αώος), του Ν. Πλαστήρα (Ταυρωπός) και του Θησαυρού (Νέστος). Εικόνα 2: Σύστημα ταμιευτήρων π. Νέστου Ο εβδομαδιαίος ταμιευτήρας βρίσκεται συνήθως αμέσως μετά τον ετήσιο. Έχει μικρή σχετικά χωρητικότητα και διακύμανση στάθμης μέχρι 5 μέτρα περίπου. Τέτοιοι ταμιευτήρες είναι του Καστρακίου (Αχελώος) και της Σφηκιάς (Αλιάκμονας). Ο ημερήσιος ταμιευτήρας έχει μικρή χωρητικότητα που επαρκεί να αποθηκεύσει τις εισροές το πολύ για μία ημέρα όταν λειτουργεί ο προηγούμενος σταθμός. Τέτοιοι ταμιευτήρες είναι του Στράτου (Αχελώος), των Ασωμάτων (Αλιάκμονας), της Πλατανόβρυσης (Νέστος), και του Άγρα (Βόδας). Ο ταμιευτήρας αναρρύθμισης είναι μικρής χωρητικότητας. Αποθηκεύεται νερό για λίγες ώρες ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες των άλλων χρήσεων (ύδρευση, άρδευση, περιβάλλον) χωρίς να απαιτείται η λειτουργία των ανάντη σταθμών κατά τη διάρκεια της νύχτας όταν η λειτουργία είναι ασύμφορη διότι η αξία της KWH είναι μειωμένη. Τέτοιοι ταμιευτήρες είναι του Στράτου (Αχελώος), της Αγ. Βαρβάρας (Αλιάκμονας) και του Ν. Πλαστήρα (Ταυρωπός). Αποθέματα Νερού ΥΗΣ. Η στρατηγική της ΔΕΗ Α.Ε., όσον αφορά στα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες των ΥΗΣ, είναι να βρίσκονται στο μέγιστο στην αρχή της θερινής (ξηρής περιόδου) ώστε να καλύπτονται οι αυξημένες ανάγκες. Αναφέρεται ενημερωτικά ότι η συνολική ειδική κατανάλωση για την παραγωγή μιας KWH είναι περίπου 2 m 3. 5. ΟΙ ΥΗΣ ΩΣ ΕΡΓΑ ΠΟΛΛΑΠΛΟΥ ΣΚΟΠΟΥ Μέχρι τώρα παρουσιάσαμε τους υδροηλεκτρικούς σταθμούς της ΔΕΗ Α.Ε και ορισμένα στοιχεία εκμετάλλευσής τους σε ότι αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Στην συνέχεια θα εξετάσουμε τις ωφέλειες ή τις επιπτώσεις που έχουν σχέση με την εκμετάλλευση των υδροηλεκτρικών εγκαταστάσεων και ιδιαίτερα των ταμιευτήρων ως έργα πολλαπλού σκοπού: Ύδρευση: Οι ταμιευτήρες, με την μεγάλη χωρητικότητά τους και το εξαιρετικής ποιότητας νερό, εξυπηρετούν πολλές περιοχές εξασφαλίζοντας μεγάλες ποσότητες πόσιμου νερού σε περίπου 2,5 εκατομμύρια πολίτες (Άρτα, Πρέβεζα, Λευκάδα, Αγρίνιο, Καρδίτσα, σύντομα και στη Θεσσαλονίκη). Η διατήρηση της καλής ποιότητας του νερού ως αγαθού απαραίτητου για την ζωή και σε ανεπάρκεια, διότι αυξάνεται η κατανάλωση και υποβαθμίζεται η ποιότητα, είναι ο πρώτος στόχος μας. Χρειάζονται καθημερινές μάχες απόκρουσης παντός είδους αιτήσεων για ανθρωπογενε ίς δραστηριότητες στις τεχνητές λίμνες (δρομολόγηση πλοίων, ιχθυοκαλλιέργειες, ναυταθλητισμός, αναψυχή κ. τ.λ). Λέμε ναι σε εκείνες τις δραστηριότητες που είναι συμβατές με το περιβάλλον και την ποιότητα νερού. Η

8 καλή ποιότητα νερού φαίνεται και σε διάφορες μελέτες που έχουν εκπονηθεί κυρίως από το ΕΚΘΕ και άλλους φορείς. Άρδευση: Οι ταμιευτήρες της ΔΕΗ εξασφαλίζουν μεγάλες ποσότητες νερού την θερινή περίοδο με αιχμή τον Ιούλιο Αύγουστο για την άρδευση εκτεταμένων περιοχών στα κατάντη των φραγμάτων. Υπολογίζεται ότι αρδεύονται περίπου 5 εκατομμύρια στρέμματα αυξάνοντας τόσο την αξία της περιουσίας των αγροτικών πληθυσμών όσο και το ετήσιο εισόδημα. Θα μπορούσε να προσθέσει κανείς ότι τόσο μεγάλες αρδευόμενες εκτάσεις συμβάλλουν στη γενικότερη αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Με τον τρόπο αυτό οι υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις ενισχύουν την απασχόληση μεγάλου μέρους του πληθυσμού και διατηρούν την χλωρίδα και την πανίδα που χωρίς νερό θα καταστρέφονταν. Οι ταμιευτήρες αρδεύουν μεγάλες πεδιάδες όπως αυτές του Αγρινίου, του Μεσολογγίου, της Άρτας, της Θεσσαλίας, της Ημαθίας, της Πιερίας, της Καβάλας, της Ξάνθης, κ.τ.λ. Αντιπλημμυρική Προστασία: Η αντιπλημμυρική προστασία που προσφέρει ένα φράγμα με τον αντίστοιχο ταμιευτήρα είναι ανάλογη της ωφέλιμης χωρητικότητας του ταμιευτήρα και του μεγέθους της πλημμύρας που καλείται να ελέγξει (ένταση, διάρκεια και όγκος νερού). Η ΔΕΗ Α.Ε. με τα φράγματα που κατασκεύασε στα κυριότερα ποτάμια της Ελλάδας προσφέρει αντιπλημμυρική προστασία στα κατάντη και επέτρεψε την αξιοποίηση μεγάλων γόνιμων παραποτάμιων εκτάσεων εκατοντάδων χιλιάδω ν στρεμμάτω ν. Καλλιεργούνται χωρίς φόβο από πλημμύρες παραποτάμιες περιοχές κοντά στις εκβολές (Λάδωνας, Αχελώος, Άραχθος, Αλιάκμονας, Νέστος κ.τ. λ.). Εικόνα 3: Ο εκχειλιστής ΥΗΣ Πουραρίου Ι σε λειτουργία Μετά από μια περίοδο έντονης και παρατεταμένης ξηρασίας (2000-2002), τα τελευταία χρόνια είχαμε αυξημένες βροχοπτώσ εις. Σε πολλές περιπτώσεις εμφανίστηκαν ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα. Το Δεκέμβριο του 2002 και τον Ιανουάριο του 2003 είχαμε μεγάλες πλημμύρες στο Νέστο και στον Αλιάκμονα. Ακόμη μεγαλύτερες πλημμύρες εμφανίστηκαν στο τέλος του 2005 και στις αρχές του 2006. Συγκεκριμένα, από τις 28.12.2005 μέχρι τις 7.1.2006 υπήρξαν πρωτοφανείς σε ένταση και διάρκεια βροχοπτώσεις που είχαν ως συνέπεια μεγάλες εισροές νερού στους ταμιευτήρες των υδροηλεκτρικών σταθμών των ποταμών Αχελώου (ΥΗΣ Κρεμαστών, Καστρακίου, Στράτου Ι και ΙΙ) Αράχθου (ΥΗΣ Πουρναρίου Ι και ΙΙ) και Νέστου (ΥΗΣ Θησαυρού και Πλατανόβρυσης). Η ΔΕΗ αντιμετώπισε με επιτυχία την έκτακτη αυτή κατάσταση με ορθή εκτίμηση των κρίσιμων και πρωτοφανών συνθηκών και ενδεδειγμένες ενέργειες για την λειτουργία των εγκαταστάσεων. Πάρθηκαν σωστές αποφάσεις και δόθηκαν οι πρέπουσες οδηγίες που οδήγησαν στην αποφυγή ατυχημάτων και καταστροφών τόσο στις εγκαταστάσεις της επιχείρησης όσο και στις παραποτάμιες περιοχές κατάντη των φραγμάτων. Οι μεγάλοι ταμιευτήρες των ΥΗΣ κατά τις πλημμύρες αυτές έκαναν σημαντική ανάσχεση και κυριολεκτικά έσωσαν ζωές και περιουσίες. Ξηρασία Λειψυδρία: Οι ταμιευτήρες των υδροηλεκτρικών σταθμών προφυλάσσουν πολλές περιοχές της χώρας από μεγάλες καταστροφές και δραματικές καταστάσεις λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας που εμφανίζεται στη Μεσόγειο. Αρκεί να θυμηθούμε το 1990, ένα από τα ξηρότερα έτη του αιώνα, όπου η Αθήνα, με τα 3 εκατομμύρια ανθρώπων, βρέθηκε μπροστά στο φάσμα της έλλειψης πόσιμου

9 νερού. Εξετάσθηκε η λύση για μεταφορά νερού με δεξαμενόπλοια από τον Αχελώο. Βέβαια αυτή ήταν η μόνη εφικτή λύση διότι το έργο μεταφοράς νερού της Τριχωνίδας δεν μπορούσε να εκτελεστεί σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα και η Τριχωνίδα δεν διέθετε τόσες ποσότητες νερού. Το έτος 2000 και ιδιαίτερα το 2001 ήταν πολύ ξηρά. Με τη συνετή διαχείριση του νερού των ταμιευτήρων, τη συνεργασία των αρχών της πολιτείας (Υπουργεία, Περιφέρειες, Νομαρχίες, Δήμοι) και με τα αποθέματα ασφάλειας καταφέραμε να καλύψουμε σε ικανοποιητικό βαθμό τις ανάγκες της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης όπου οι υδατικοί πόροι είναι σε ανεπάρκεια. Έτσι προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον και προστατεύονται τα εισοδήματα εκατομμυρίων πολιτών. Περιβαλλοντικές και άλλες επιπτώσεις: Τα φράγματα και οι ταμιευτήρες που δημιουργούνται κάνουν ανάσχεση πλημμύρων και κατακρατούν τα φερτά υλικά. Με τον τρόπο αυτό τροποποιούν το δέλτα των ποταμών και επιδρούν αρνητικά στα φυσικά οικοσυστήματα. Βέβαια δεν είναι ο μόνος λόγος υποβάθμισης αυτών των οικοσυστημάτων. Επίσης δίνεται η δυνατότητα για καταπατήσεις που μειώνουν την παροχετευτικότητα. Αυτό έχει ως συνέπεια τη δυσκολία στη χρησιμοποίηση των υπερχειλιστών χωρίς να προκληθούν ζημιές στα κατάντη. Επίσης με την δημιουργία του ταμιευτήρα χάνονται αγροτικές εκτάσεις, χωριά πνίγονται, μνημεία ιστορικά σκεπάζονται από το νερό. Αναπλάσεις - Ελαχίστη παροχή κατάντη Περιβαλλοντικές Μελέτες: Η ΔΕΗ προσπαθώντας να μειώσει τις επιπτώσεις των έργων προβαίνει σε διάφορα επανορθωτικά μέτρα που προκύπτουν από περιβαλλοντικές μελέτες και όρους του αρμόδιου Υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ. Τέτοιες δράσεις είναι οι αναπλάσεις (Άρτα στον Άραχθο), οι δενδροφυτεύσεις (Στράτος στον Αχελώο), κ.τ.λ.. Επίσης στα κατάντη των φραγμάτων εξασφαλίζεται ικανή παροχή για τη διατήρηση του οικοσυστήματος του ποταμού. Χωρίς την παρουσία του φράγματος και του αντίστοιχου ταμιευτήρα δεν θα υπήρχαν παροχές στις κοίτες των ποταμών το καλοκαίρι. Διακύμανση στάθμης στους ταμιευτήρες: Οι ετήσιοι ταμιευτήρες έχουν σχεδιαστεί να έχουν μεγάλες διακυμάνσεις πράγμα που είναι αρνητικό ιδίως για αισθητικούς λόγους. Στόχος μας είναι να μην υπάρχουν μεγάλες διακυμάνσεις ώστε να διατηρείται όμορφη η εικόνα που δημιουργεί μια τεχνητή λίμνη με την λεκάνη απορροής (ιδιαίτερη ομορφιά το καλοκαίρι με το πράσινο και το χειμώνα με τα χιόνια στα ορεινά). 6. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ Όταν μιλάμε για ανθρωπογενείς δραστηριότητες εννοούμε την ήπια μορφή τους. Θα αναφερθούμε ενδεικτικά σε μερικές απ αυτές που λαμβάνουν χώρα στους ταμιευτήρες και στα ποτάμια μας: Η κτηνοτροφία στις παραλίμνιες περιοχές. Η ερασιτεχνική και επαγγελματική αλιεία και οι ιχθυοκαλλιέργειες στον ταμιευτήρα Κρεμαστών Ο ναυταθλητισμός στις λίμνες Στράτου και Πολυφύτου, με παραχώρηση στη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού Τα δυναμικά σπορ, όπως το καγιάκ στη λίμνη Καστρακίου και το ράφτινγκ στη λίμνη Πηγών Αώου Η επιστημονική παρατήρηση στους υγρότοπους του Άγρα και στο Δέλτα του Αχελώου και του Αλιάκμονα

10 Η περιβαλλοντική εκπαίδευση μαθητών και σπουδαστών Η αναψυχή και ο οικοτουρισμός στο περιβάλλον των ταμιευτήρων και των ποταμών 7. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΩΝ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ Η κατασκευή ενός μεγάλου φράγματος επηρεάζει σημαντικά την περιοχή και ένα τμήμα του ποταμού καθώς και όλο το ποτάμι μέχρι τις εκβολές και το δέλτα του. Ταυτόχρονα όμως δημιουργείται ένα άλλο οικοσύστημα που αναπτύσσεται και εξελίσσεται σε ένα υγροβιότοπο που εμπλουτίζεται με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Εικόνα 4: Άποψη ταμιευτήρα ΥΗΣ Κρεμαστών Ο καθηγητής κ. Μάργαρης και οι συνεργάτες του σε συνεργασία με το προσωπικό της ΔΕΗ και για λογαριασμό της ΔΕΗ Α.Ε. έγραψαν το βιβλίολεύκωμα «ΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΔΕΗ» που περιέχει πολλά για τα έργα μας. Επίσης η ΔΕΥ εξέδωσε 1 CD για τον Αχελώο και αρκετά πληροφοριακά έντυπα. Στο φράγμα Ν. Πλαστήρα που το επισκέπτονται 120.000 άτομα το χρόνο, η ΔΕΗ δημιούργησε, σε συνεργασία με τον Δήμο Ιτάμου, Κέντρο Πληροφόρησης των επισκεπτών. Στόχος είναι σε κάθε έργο να υπάρχει υποδομή υποδοχής μαθητών, φοιτητών και γενικότερα πολιτών για να γίνονται γνωστά τα σημαντικά αυτά έργα αλλά και να αποτελούν πόλο έλξης που θα συμβάλλουν στην ήπια τουριστική ανάπτυξη. 8. ΣΥΝΟΨΗ Συμπεράσματα Η ΔΕΗ μελέτησε, κατασκεύασε και λειτουργεί όλα σχεδόν τα μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα αξιοποιώντας σημαντικό μέρος του υδροδυναμικού Οι ΥΗΣ είναι απαραίτητοι για την παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμη πηγή (νερό) Οι ΥΗΣ εξασφαλίζουν τη ρύθμιση της τάσεως και της συχνότητας του ηλεκτρικού συστήματος, βελτιστοποιούν την παραγωγή των θερμικών σταθμών και αυξάνουν την αξιοπιστία του Η ΔΕΗ λειτουργεί τους ΥΗΣ εξυπηρετώντας τις ανάγκες των άλλων χρήσεων (ύδρευση, άρδευση, αντιπλημμυρική προστασία, αναψυχή, κ.τ.λ.) αναλαμβάνοντας την οικονομική επιβάρυνση χωρίς μέχρι τώρα να αποζημιωθεί από τους άλλους χρήστες Οι ΥΗΣ είναι έργα μεγάλα που επηρεάζουν σημαντικά το περιβάλλον της λεκάνης απορροής και της κοίτης του ποταμού Οι ΥΗΣ Είναι έργα πολλαπλού σκοπού απολύτως αναγκαία σε μια χώρα μεσογειακή όπως η Ελλάδα όπου οι βροχές είναι λίγες και η διάρκειά τους επικεντρώνεται στη χειμερινή περίοδο

11 Δεν γίνεται διαχείριση υδατικών πόρων χωρίς την ύπαρξη φραγμάτων για την αποθήκευση νερού Οι ταμιευτήρες των ΥΗΣ εξελίσσονται σε υγροβιότοπους σπάνιας ομορφιάς, με πλούσια χλωρίδα και πανίδα (ιδιαιτέρως ιχθυοπανίδα και ορνιθοπανίδα) ΟΙ ΥΗΣ συμβάλουν στην ήπια τουριστική ανάπτυξη των περιοχών όπου βρίσκονται Προτάσεις Η Ελλάδα έχει ανάγκη από υδραυλικά έργα πολλαπλού σκοπού για τη διαχείριση των υδατικών πόρων Η κατανομή των δαπανών στις διάφορες χρήσεις πρέπει να γίνεται ανάλογα με τις ωφέλειες που θα πάρει η κάθε χρήση Υπερ-ετήσια εκμετάλλευση με διατήρηση αποθεμάτων ασφαλείας για την προφύλαξη από ξηρασίες μακράς διάρκειας Εκσυγχρονισμός των αρδευτικών δικτύων και εξοικονόμηση νερού κυρίως στην άρδευση. Η εναρμόνιση της νομοθεσίας με την οδηγία 60/2000 που αφορά στη διαχείριση των υδατικών πόρων για τις χώρες της ευρωπαϊκής ένωσης πρέπει να γίνει με πολλή προσοχή και ταχύτερους ρυθμούς. Η ΔΕΗ Α.Ε δεν είναι δυνατόν να μην συμμετέχει καθοριστικά στη διαχείριση των υδατικών πόρων έχοντας την ευθύνη της εκμετάλλευσης τόσων ΥΗΣ στους περισσότερους μεγάλους ποταμούς της χώρας.