ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΓΡΙΠΗΣ προ των πυλών;

ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΓΡΙΠΗΣ προ των πυλών; Θα ξεσπάσει τελικά πανδημία γρίπης; Σύμφωνα με τον κορυφαίο «κυνηγό ιών» του πλανήτη δρα Αλμπερτ Οστερχάους, ο οποίος μιλάει στο «Βήμα», είναι αναπόφευκτη. Άδηλο είναι ωστόσο το πότε ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ Ένας από τους καλύτερους «κυνηγούς» ιών στον κόσμο θεωρείται ο εικονιζόμενος δρ Αλμπερτ Οστερχάους Τον αποκαλούν «κυνηγό ιών» και «ιπτάμενο Ολλανδό». Οπως θα δείτε, και τα δύο αυτά «παρατσούκλια», εκτός του ότι έχουν απόλυτα ρεαλιστική βάση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ο 59χρονος Αλμπερτ Οστερχάους, καθηγητής Ιολογίας του Ιατρικού Κέντρου Erasmus στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας, ο οποίος θεωρείται εκ των κορυφαίων του τομέα του στον κόσμο, έχει πράγματι επιδοθεί εδώ και χρόνια στο κυνήγι των μεγαλύτερων ιογενών εχθρών της ανθρωπότητας και διαθέτει στη «συλλογή» του πολύ καλά... θηράματα: έχει ανακαλύψει μια ντουζίνα νέους ιούς, μεταξύ αυτών ο κορονοϊός του SARS, ενώ παράλληλα ήταν ο άνθρωπος που πρώτος είδε το 1997 ότι το επικίνδυνο στέλεχος Η5Ν1 της γρίπης των πτηνών προσβάλλει τον άνθρωπο. Ακριβώς αυτές οι καλές επιδόσεις του όμως στο αντικείμενό του τον έχουν κάνει περιζήτητο ανά τον πλανήτη, αφού έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να δράσει ως «πυροσβέστης» όπου μαίνονται... μικροβιακές πυρκαϊές. Εξ ου λοιπόν και το «ιπτάμενος Ολλανδός». Ο δρ Οστερχάους μπορεί μέσα στην ίδια εβδομάδα να βρεθεί στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα ανάλογα με τις ανάγκες. Για του λόγου το αληθές «Το Βήμα» προσπαθούσε επί ημέρες να έλθει σε

επαφή μαζί του, ωστόσο ήταν ακατόρθωτο να ακολουθήσει το βαρύ πρόγραμμά του στην... άκρη της γης. Τελικώς ο έγκριτος επιστήμονας ευρέθη στην έδρα του στο Ρότερνταμ λίγο προτού... πετάξει και πάλι για μια άλλη εστία του Η5Ν1, τώρα που το στέλεχος της γρίπης των πτηνών αποφάσισε να κάνει δυναμική επανεμφάνιση στην Ευρώπη. Μιλώντας προς «Το Βήμα» ο έγκριτος επιστήμονας ξεκαθάρισε ότι η πανδημία γρίπης είναι αναπόφευκτη, αν και δεν γνωρίζουμε πότε θα έλθει. Για τον λόγο αυτόν ζήτησε επίσπευση των μελετών, κυρίως σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη εμβολίων. Σημείωσε ότι αν η πανδημία ξεκινούσε αύριο το πρωί, η ανθρωπότητα δεν θα ήταν προετοιμασμένη να την αντιμετωπίσει αποτελεσματικά με τον βαθμό ετοιμότητας που διαθέτει αυτή τη στιγμή. Οσο για τις εκτιμώμενες ανθρώπινες απώλειες; Ο αριθμός των ανθρώπων που θα χαθούν με βάση τα όσα γνωρίζουμε από τις πανδημίες γρίπης που έχουν «χτυπήσει» ως σήμερα τη Γη μπορεί να φθάσει ως και τα 120 εκατομμύρια! Η «πρόοδος» του Η5Ν1 Το επικίνδυνο στέλεχος Η5Ν1, το οποίο πέρυσι «στοίχειωσε» τη ζωή μας - ποιος δεν θυμάται την περιβόητη γαλοπούλα στις Οινούσσες και τα όσα τραγελαφικά συνέβησαν γύρω από το θέμα - έχει ήδη κάνει και εφέτος δυναμική επανεμφάνιση στην Ευρώπη. Στην Ασία το στέλεχος μάλλον έχει μετατραπεί σε «μόνιμο κάτοικο», με την Ινδονησία να μετρά συνεχώς ανθρώπινα θύματα. Αλλά και στη γειτονιά μας η γρίπη των πτηνών έχει ήδη «πλήξει» την Ουγγαρία, τη Βρετανία και την Τουρκία. Μήπως τελικώς αυτή η επιμονή του στελέχους τού δίνει τη δύναμη ώστε να λάβει σύντομα τον τίτλο του ιού που θα προκαλέσει την επόμενη πανδημία γρίπης; Ο δρ Οστερχάους απαντά ότι σε αυτή τη φάση δεν μπορούμε να δώσουμε ούτε καταφατική ούτε αρνητική απάντηση σε αυτό το ερώτημα. «Είναι δύσκολο να πούμε τώρα αν το συγκεκριμένο στέλεχος θα προκαλέσει πανδημία. Για να συμβεί κάτι

τέτοιο θα πρέπει να μπορεί να μεταδοθεί εύκολα μεταξύ ανθρώπων, και αυτό δεν συμβαίνει ετούτη τη στιγμή. Πάντως, με βάση τη συμπεριφορά του, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα το Η5Ν1 να επιτύχει στο μέλλον την εύκολη μετάδοση από τον έναν άνθρωπο στον άλλον». Μπορεί η μετάδοση μεταξύ ανθρώπων να μην είναι - τουλάχιστον προς το παρόν - εύκολη, έχουν όμως ήδη υπάρξει αναφορές τόσο στην Ινδονησία όσο και στο Βιετνάμ σχετικά με μετάδοση του στελέχους Η5Ν1 από άνθρωπο σε άνθρωπο, αν και μεμονωμένες. Το ερώτημα λοιπόν παραμένει ουσιαστικώς το ίδιο: Αυτά τα μεμονωμένα σήμερα περιστατικά δεν δίνουν «πάτημα» στον επικίνδυνο ιό ώστε μια ημέρα να έχει την ικανότητα να αποκτήσει τον έλεγχο μιας... ανεξέλεγκτης για την ανθρωπότητα κατάστασης; «Εχουν όντως υπάρξει μεμονωμένες αναφορές μετάδοσης του στελέχους μεταξύ ανθρώπων. Επρόκειτο όμως για μέλη της ίδιας οικογενείας που είχαν έλθει σε στενή επαφή. Βέβαια μπορούμε να υποθέσουμε ότι υπεισήλθαν και άλλοι παράγοντες - όπως γενετικοί - οι οποίοι διευκόλυναν τη διαδικασία. Ωστόσο η ανάλυση των δειγμάτων αυτών των ατόμων δεν έδειξε κάποια σημαντική μετάλλαξη του στελέχους που να το καθιστά πιο επικίνδυνο για εύκολη μετάδοση μεταξύ ανθρώπων». Σημειώνεται ότι πρόσφατα για πρώτη φορά αναφέρθηκε στην Ινδονησία περίπτωση μετάδοσης του ιού μεταξύ ατόμων της ίδιας οικογενείας, οι οποίοι όμως δεν ήταν συγγενείς εξ αίματος (ως σήμερα οι ειδικοί πίστευαν ότι οι συγγενείς εξ αίματος φαίνεται να έχουν περισσότερες πιθανότητες μόλυνσης για λόγους πιθανότατα γενετικούς). Το τελευταίο περιστατικό αφορούσε δύο συζύγους, γεγονός που προκάλεσε μεγαλύτερη ακόμη ανησυχία σχετικά με τη δυναμική του ιού. Ο καθηγητής Οστερχάους αναφέρει ότι «το περιστατικό αυτό μας θέτει σε επιφυλακή». Συμπληρώνει όμως ότι «σε κάθε περίπτωση δεν έχουμε δει να συμβαίνει μια καταστροφική μετάλλαξη του ιού. Αυτό βέβαια δεν αποκλείει ότι μια τέτοιου είδους σοβαρή μετάλλαξη θα συμβεί. Δεν γνωρίζουμε τι χρειάζεται για να συμβεί, ούτε γνωρίζουμε αν το στέλεχος που τελικώς θα δώσει πανδημία θα είναι το Η5Ν1 ή κάποιο άλλο στέλεχος του ιού της γρίπης». «Οχήματα» του ιού... στα κεραμίδια Χωρίς λοιπόν να είμαστε σίγουροι, το στέλεχος Η5Ν1 φαίνεται με τη... συμπεριφορά του ότι «επιθυμεί» να αποτελεί τον κύριο υποψήφιο που θα λάβει τα σκήπτρα του πανδημικού στελέχους. Παρόμοια υποψηφιότητα φαίνονται να θέτουν και οι γάτες ως βασικά «οχήματα» μεταφοράς του ιού στον άνθρωπο - στην πανδημία του 1918 τον ρόλο αυτόν είχαν αναλάβει οι χοίροι. Η ομάδα του καθηγητή Οστερχάους έχει μελετήσει ενδελεχώς γάτες αλλά και τίγρεις και έχει ανακαλύψει ότι και τα δύο είδη μολύνονται σε μεγάλα ποσοστά από το στέλεχος

Η5Ν1 όταν καταναλώσουν πτηνά μολυσμένα με αυτό. Παράλληλα πολύ πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη στην Ινδονησία και αφορούσε εξέταση δειγμάτων αίματος από γάτες έδειξε ότι το 20% των ζώων εμφάνιζε αντισώματα στο στέλεχος Η5Ν1, γεγονός που μαρτυρεί ότι αξιοσέβαστο ποσοστό γατών μολύνεται αλλά τελικώς επιβιώνει. «Πράγματι, όλα αυτά μαρτυρούν ότι ο ιός έχει αποκτήσει την ικανότητα να προσαρμόζεται σε ένα θηλαστικό όπως η γάτα, γεγονός που μπορεί να επιτρέψει την ευκολότερη εξάπλωσή του μεταξύ ζώων του ίδιου είδους και στη συνέχεια να διευκολύνει τη μετάδοσή του από αυτό το είδος στον άνθρωπο. Εχουμε υπόψη μας αυτό το σενάριο και το μελετούμε ενδελεχώς». Σύμφωνα πάντως με τον δρα Οστερχάους η λύση σε αυτό το πρόβλημα, το οποίο μάλιστα μπορεί να... τριγυρνάει μέσα στο σπίτι μας και να χαϊδεύεται στα πόδια μας, δεν είναι η ομαδική θανάτωση των γατών. Ο καθηγητής επισημαίνει ότι απαιτείται στενή παρακολούθηση των κατοικιδίων, κυρίως σε περιοχές που έχουν πληγεί από τον ιό αλλά και των αδέσποτων γατών από τις αρμόδιες κατά τόπους αρχές. Εμβόλια και αντι-ιικά φάρμακα Ολοι οι έγκριτοι ειδικοί που έχουν εντρυφήσει στο θέμα των πανδημιών γρίπης αναφέρουν ότι όπως υπήρξαν προηγούμενες πανδημίες, έτσι κάποια ημέρα θα εμφανιστεί και η επόμενη - χωρίς βέβαια να μπορούν να προσδιορίσουν πότε ακριβώς θα συμβεί αυτό, όπως σημειώνει ο ολλανδός επιστήμονας. Το ίδιο γνωρίζουν και οι ανά τον κόσμο κυβερνήσεις, οι οποίες προετοιμάζονται για το συγκεκριμένο ενδεχόμενο. Υπάρχουν δύο κύριοι στόχοι σε αυτή την προετοιμασία: ο πρώτος αφορά τη δημιουργία ενός εμβολίου ενάντια στο πανδημικό στέλεχος και ο δεύτερος την αποθήκευση αντιικών φαρμάκων για χορήγηση στα μολυσμένα άτομα. Οπως ήταν επόμενο, ζητήσαμε την άποψη του δρος Οστερχάους και για τα δύο αυτά ζητήματα... ζωής και θανάτου. Σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη εμβολίων, αρκετές ερευνητικές ομάδες έχουν ήδη υποβάλει αίτηση στις αρμόδιες αρχές για έγκριση προπανδημικών εμβολίων - εμβόλια που αναπτύσσονται με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία και δεν είναι σχεδιασμένα ώστε να καλύπτουν το στέλεχος που θα δώσει πανδημία, κάτι που είναι επόμενο, αφού δεν θα έχουμε στα χέρια μας το στέλεχος αυτό πριν από την ημέρα που η πανδημία θα ξεκινήσει. Αλλοι ερευνητές στέκονται σε αυτό ακριβώς το σημείο, στο ότι δηλαδή δεν γνωρίζουμε το πανδημικό στέλεχος, και αναφέρουν ότι τα εμβόλια που δημιουργούνται αυτή τη στιγμή δεν έχουν να προσφέρουν κάτι. Μήπως η όλη κατάσταση θυμίζει λίγο το «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα;». «Εχει γίνει αρκετή πρόοδος στον τομέα, όμως κατά τη γνώμη μου οι ρυθμοί πρέπει να ενταθούν» απαντά ο καθηγητής και εξηγεί: «Είναι γεγονός ότι τα εμβόλια που έχουμε στα

χέρια μας για την εποχική γρίπη δεν είναι αρκετά ισχυρά ώστε να μας προστατεύσουν από ένα πανδημικό στέλεχος. Ετσι μελετούμε άλλα εμβόλια στα οποία υπάρχει προσθήκη ανοσοενισχυτικών ουσιών που ενεργοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό το ανοσοποιητικό σύστημα. Και αυτά τα εμβόλια είναι υποσχόμενα». Ο δρ Οστερχάους υπογραμμίζει όμως ότι ο χαρακτηρισμός «υποσχόμενα» εμβόλια δεν είναι αρκετός. «Εκτός από την αποτελεσματικότητα των εμβολίων πρέπει να αποδειχθεί και η ασφάλειά τους για χορήγηση στον άνθρωπο και για αυτό απαιτούνται μεγάλου εύρους κλινικές δοκιμές. Εχουμε στα χέρια μας κάποια στοιχεία από δοκιμές που έχουν κάνει μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες και δείχνουν ότι ορισμένα τέτοια εμβόλια είναι αποτελεσματικά. Το θέμα όμως της ασφάλειας παραμένει ανοιχτό. Πρέπει να επισπεύσουμε τις προσπάθειες και νομίζω ότι αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από τη συνεργασία του ιδιωτικού με τον δημόσιο τομέα». Σε αυτό καταλυτικό ρόλο μπορεί να παίξει και το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τον Ελεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών, το σχετικά πρόσφατα συσταθέν συντονιστικό όργανο της ΕΕ για θέματα νόσων όπως η γρίπη, σύμφωνα με τον δρα Οστερχάους. «Η ΕΕ πρέπει να στηρίξει περισσότερο την προσπάθεια ανάπτυξης εμβολίων. Πρέπει να δώσει περισσότερα χρήματα και να ενισχύσει τη συνεργασία του ιδιωτικού με τον δημόσιο τομέα για να έχουμε ταχύτερα και καλύτερα αποτελέσματα». Ωσπου να έχουμε ένα αποτελεσματικό εμβόλιο στα χέρια μας, ώσπου να μπορούμε να δράσουμε προληπτικά, δεν έχουμε άλλη λύση από την καταστολή. Ολες οι χώρες, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας, έχουν ήδη αποθηκεύσει κυρίως το αντιικό φάρμακο οσελταμιβίρη (Tamiflu) για χορήγηση στα «θύματα» σε περίπτωση πανδημίας. Αυξάνονται όμως οι αναφορές από διαφορετικές χώρες σχετικά με αντίσταση ασθενών στη θεραπεία. Το ερώτημα λοιπόν προκύπτει αβίαστα. «Εχουμε κάνει αρκετά ή είμαστε απροστάτευτοι;». Ο καθηγητής Οστερχάους απαντά ότι δεδομένων των συνθηκών, έχουμε κάνει το καλύτερο που μπορούσαμε με τις αντιικές θεραπείες που έχουμε στα χέρια μας. «Η αποθήκευση αντιικών όπως οι αναστολείς της νευραμινιδάσης, στους οποίους ανήκει και η οσελταμιβίρη, αποτελεί μια λογική κίνηση - γνωρίζουμε ότι αυτού του είδους τα αντιικά έχουν θεωρητικώς μεγάλο εύρος δράσης ενάντια σε διαφορετικά στελέχη του ιού της γρίπης. Ωστόσο δεν μπορούμε όντως να προβλέψουμε αν θα αναπτυχθεί τελικώς αντίσταση στο Tamiflu. Οπότε καταλήγουμε ακριβώς στο ίδιο συμπέρασμα: περισσότερη χρηματοδότηση για τη δημιουργία εμβολίου, ώστε ακόμη και αν εμφανιστεί ξέσπασμα της πανδημίας, να μπει γρήγορα φρένο στην περαιτέρω εξάπλωσή της». Σε γενικό πλαίσιο πάντως, ο ευρωπαίος ειδήμων στο θέμα της γρίπης θεωρεί ότι ο μηχανισμός της Γηραιάς Ηπείρου έχει λειτουργήσει ως έναν βαθμό ώστε να προετοιμαστεί για... τα χειρότερα. Παράλληλα,

όμως, όπως διαφαίνεται από τα λόγια του, ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο, και αυτό το καλύτερο δεν το έχει κατακτήσει η Ευρώπη. Ο δρ Οστερχάους είναι σαφής: Αν η πανδημία ξεκινούσε αύριο το πρωί, δεν θα ήμαστε έτοιμοι να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά. «Δεν έχουμε εμβόλιο στα χέρια μας, θα περάσει περίπου ένας χρόνος από την έναρξη της πανδημίας ώστε να έχουμε ένα αποτελεσματικό εμβόλιο». Το κόστος σε ζωές Οι πάπιες είναι ένα από τα γνωστά «θύματα» του Η5Ν1. Το επικίνδυνο στέλεχος όμως έχει βάλει... στο μάτι και τις γάτες, και οι ειδικοί φοβούνται ότι αυτές θα αποτελέσουν τα κύρια «οχήματα» μεταφοράς του ιού στον άνθρωπο Με βάση αυτή την απάντηση, δεν μπορεί κάποιος παρά να σκεφτεί τι θα στοίχιζε σε ανθρώπινες ζωές μια πανδημία που θα ξεσπούσε σύντομα. «Σε αυτό το ερώτημα ουσιαστικώς δεν μπορούμε να δώσουμε σαφή απάντηση. Μπορούμε μόνο να κάνουμε εκτιμήσεις με βάση τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας από τις προηγούμενες πανδημίες. Αυτή της ισπανικής γρίπης του 1918 σκότωσε περίπου το 1%-2% του παγκόσμιου πληθυσμού, οι πανδημίες του 1957 και του 1968, η ασιατική γρίπη και η γρίπη του Χονγκ Κονγκ αντιστοίχως, σκότωσαν ένα με δύο εκατομμύρια ανθρώπους η καθεμία. Ετσι, ο αριθμός των θυμάτων και σήμερα θα μπορούσε να έχει αυτό το εύρος». Ο καθηγητής σημειώνει πάντως ότι «σε σχέση με το παρελθόν τώρα έχουμε στα χέρια μας αντιικές θεραπείες αρκετά ισχυρές, οι οποίες όμως από την άλλη πλευρά δεν είναι ισόποσα κατανεμημένες σε όλες τις χώρες».

Η φωνή του αναπτυσσόμενου κόσμου Το θέμα των αναπτυσσόμενων χωρών αναζωπυρώθηκε πρόσφατα, και μάλιστα με παράδοξο τρόπο καθώς από θύματα οι χώρες αυτές ετέθησαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου: ένα τέτοιο κράτος, η Ινδονησία, η οποία βρίσκεται στη «δίνη του κυκλώνα Η5Ν1» για πολύ μεγάλο διάστημα, έχοντας καταγράψει τις περισσότερες ανθρώπινες απώλειες από κάθε άλλη χώρα εξαιτίας του στελέχους, κατηγορήθηκε επειδή σταμάτησε να παρέχει στοιχεία σχετικά με τον ιό στον ΠΟΥ - διέκοψε την αποστολή δειγμάτων για εξέταση, καθώς έκανε συμφωνία με φαρμακευτική εταιρεία να λαμβάνει τα δείγματα και σε αντάλλαγμα να τη βοηθήσει στην ανάπτυξη εμβολίου. Πολλοί μίλησαν για τροχοπέδη στις προσπάθειες ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών και της επίσπευσης της έρευνας για την ανάπτυξη ενός εμβολίου για ενδεχόμενη πανδημία. Τελικώς προχθές η Ινδονησία αποφάσισε την επαναποστολή δειγμάτων στον ΠΟΥ. Η αρχική άρνησή της, όμως, έχει σε κάθε περίπτωση τη βαρύτητά της. Ο δρ Οστερχάους το επιβεβαιώνει, καθώς, χωρίς να αρνείται τη σημασία της συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών, απαντά στους επικριτές ότι «όλα τα νομίσματα έχουν δύο όψεις. Μιλούμε για αναπτυσσόμενες χώρες οι οποίες μπορεί τώρα να μοιράζονται τις πληροφορίες με τον ΠΟΥ και τα άλλα κράτη και όταν στο μέλλον, με βάση αυτές τις πληροφορίες, αναπτυχθεί ένα εμβόλιο, να έχουν τη μικρότερη πρόσβαση από όλα τα άλλα κράτη σε αυτό! Δεν θα έχουν τα χρήματα ούτε να αναπτύξουν ούτε να αγοράσουν εμβόλια. Προσπαθούν λοιπόν και αυτές από την πλευρά τους να διασφαλίσουν τον πληθυσμό τους με τον καλύτερο τρόπο και δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτό είναι μεμπτό. Πιστεύω ότι η ανταλλαγή πληροφοριών επιβάλλεται, όπως όμως επιβάλλεται και η ίση πρόσβαση όλων των κρατών σε εμβόλια». Το τελευταίο αυτό σχόλιο που έκανε ο «ιπτάμενος Ολλανδός» λίγο προτού μας αφήσει για να κλειστεί στο εργαστήριό του και να... κυνηγήσει και πάλι «κεφαλές ιών» μάλλον είναι υπεραρκετό για να μαρτυρήσει πού θα καταγραφούν τα περισσότερα θύματα από τα εκτιμώμενα δεκάδες εκατομμύρια θυμάτων μιας πανδημίας γρίπης. Ας ελπίσουμε ότι οι πυρετώδεις έρευνες του δρος Οστερχάους θα μειώσουν όσο περισσότερο γίνεται τον εκτιμώμενο αυτόν αριθμό... Το ΒΗΜΑ, 18/02/2007, Σελ.: H06 Κωδικός άρθρου: B14994H061 ID: 283807