ΕΤΗΣΙΑ EKΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2012

ΕΤΗΣΙΑ EKΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2012 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2012 Διορθώσεις: Βάσω Μπαχούρου Ηλεκτρονική σελιδοποίηση, φιλμογράφηση: ΣΥΝΘΕΣΗ Β. Γραμέλης Λ. Πεδιώτη, e-mail: synthesi@ath.forthnet.gr Σχεδίαση εξωφύλλου: Λ. Πεδιώτη Σχήμα 20.5 x 29.7, Σελίδες: 296 Copyright: ΕΣΕΕ, ΙΝΕΜΥ, Αθήνα 2012 Απαγορεύεται κάθε ολική ή μερική αναπαραγωγή του έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου Μητροπόλεως 42, 105 63 Αθήνα Tηλ.: 210.32.59.200, Fax: 210.32.59.209 www.esee.gr, e-mail: administrator@esee.gr Κεντρική διάθεση: EΣΕΕ, Μητροπόλεως 42

Πρόλογος προέδρου Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου κ. Βασίλη Κορκίδη Κλείνουμε τέσσερα χρόνια από την απαρχή της κρισιακής κατάστασης και λίγο παραπάνω από τρία χρόνια από την εφαρμογή του Mνημονίου. Ήταν μια πολύ σύντομη περίοδος η οποία δυστυχώς έφερε πολλές και επώδυνες αλλαγές στην ελληνική αγορά και την ελληνική κοινωνία εν γένει. Μέσα σε λίγα χρόνια οι Έλληνες πολίτες είδαν κόπους ζωής να εξαφανίζονται και βίωσαν μια πρωτοφανή κατάρρευση του βιοτικού τους επιπέδου. Τα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης είναι πλέον φανερά στην καθημερινότητα του καθενός αλλά και στους σχεδιασμούς στους οποίους κάνει για τη ζωή του. Το κλίμα της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας δημιουργεί μια ασφυκτική κατάσταση που δεν επιτρέπει περιθώρια ανάκαμψης. Η κρίση ξεδιπλώθηκε στην Ελλάδα με έντονα χαρακτηριστικά, αλλά δεν περιορίζεται αποκλειστικά στα στενά όρια της χώρας μας. Με λύπη μας παρακολουθούμε την ευρωπαϊκή ηγεσία να αδυνατεί να εκπληρώσει το στόχο της ευρωπαϊκής ενοποίησης και να προκρίνει λύσεις που έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα και εντείνουν μια κατάσταση ανισορροπίας στην ΕΕ. Δυστυχώς, εν μέρει η έλλειψη έγκυρης ενημέρωσης και εν μέρει οι προκαταλήψεις πολλών στο εξωτερικό απέναντί μας έχουν διαμορφώσει ένα μοντέλο διαχείρισης της κρίσης το οποίο είναι μάλλον αποτυχημένο. Αντί για ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δεχθήκαμε ευρωπαϊκή χλεύη καταλήγοντας οι αποσυνάγωγοι ενός πάλαι ποτέ φιλόδοξου και δυναμικού πολιτικού εγχειρήματος. Η συνταγή των συνεχόμενων Μνημονίων φαίνεται να έχει αποτύχει στην Ελλάδα. Και αυτό διότι ήταν εξαρχής μια συνταγή που δεν ανταποκρινόταν στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Ήταν μια μηχανιστική μετατροπή σε πολιτικές περισπούδαστων οικονομικών αναλύσεων για την παθογένεια της χώρας και στενών επιδιώξεων που αναφέρονταν περισσότερο στο ατομικό παρά στο συλλογικό συμφέρον. Και το χειρότερο ήταν ότι την εφαρμογή τους ανέλαβε μια δράκα ψυχρών τεχνοκρατών που αντιμετώπισε τον ελληνικό λαό και τους πολίτες ως αριθμούς και ποσοστά που πρέπει να υπηρετήσουν μια σωστή οικονομική πρόβλεψη. Ωστόσο πίσω από τις ζητούμενες περικοπές υπάρχουν ανθρώπινες ζωές που καταστρέφονται. Ποια είναι όμως και η εγχώρια ευθύνη; Παρ ότι πολλά και σωστά έχουν ειπωθεί για τους λανθασμένους χειρισμούς των κυβερνώντων, εγώ θα σταθώ σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα το οποίο θεωρώ πολύ σημαντικό: την άρνηση ουσιαστικής διαβούλευσης με τους εκπροσώπους της κοινωνίας. Γνωρίζω πολύ καλά ότι κάποιοι ίσως να το θεωρούν πολυτέλεια. Ωστόσο ένας από τους λόγους για τους οποίους βιώνουμε αυτή την κοινωνική κατάρρευση είναι η υποβάθμιση του ρόλου των θεσμών της κοινωνικής εκπροσώπησης. Παρά τον Πρόλογος προέδρου 3

2012 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 4 διάχυτο λόγο περί «συντεχνιών» και «συμφερόντων», είναι σαφές ότι κανένα οικονομικό σχέδιο δεν μπορεί να προωθηθεί χωρίς να ληφθεί υπόψη η άποψη της κοινωνίας. Και αυτό που συνέβη όλο το προηγούμενο διάστημα ήταν η πλήρης παράκαμψή της. Δυστυχώς πια οποιαδήποτε αναφορά στο πώς και στο γιατί της κρίσης έχει ήδη ξεπεραστεί από τις εξελίξεις. Και με αυτό εννοώ ότι πλέον η απάντηση στο ερώτημα «ποιος φταίει για την κρίση» σχετίζεται άμεσα με τη λύση που επιλέχθηκε για το πρόβλημα της χώρας και εντέλει αντικαταστάθηκε από το ερώτημα «ποιος φταίει για την κατάρρευση». Και εδώ οι απαντήσεις είναι επώδυνες. Διότι η κατάρρευση, ως ένα πλαίσιο απαξίωσης κοινωνικών και πολιτικών κατευθύνσεων κυρίαρχων τα προηγούμενα χρόνια, σαρώνει τα πάντα και μας θέτει όλους σε κατάσταση αναζήτησης. Διότι οι λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα πρέπει να προέλθoyn από νέες και άφθαρτες δυνάμεις που γνωρίζουν σε τι αναφέρονται, και οι οποίες βρίσκονταν στο περιθώριο όλα τα προηγούμενα χρόνια. Το εμπόριο είχε το θλιβερό προνόμιο να βρίσκεται στο επίκεντρο της κρίσης από την αρχή της. Και αυτό γιατί η ίδια η φύση της εμπορικής δραστηριότητας την καθιστά έκθετη στα σκαμπανεβάσματα της οικονομικής κίνησης. Η ύφεση στην ελληνική αγορά ήταν πρωτοφανής και τα αποτελέσματά της οδυνηρά για όλους τους εμπόρους χωρίς εξαίρεση. Καθημερινά ακούμε για κλεισίματα καταστημάτων και για συναδέλφους που βρίσκονται στα όρια της απελπισίας. Την ίδια στιγμή κανείς δεν κατανοεί ότι, εάν συνεχιστεί η συγκεκριμένη κατάσταση, ένας κλάδος που είναι από τους μεγαλύτερους «εργοδότες» στη χώρα απειλείται με αφανισμό με συνακόλουθα αρνητικά αποτελέσματα τόσο στα δημόσια έσοδα όσο και στην απασχόληση. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν θα ήταν υπερβολικό να υποστηρίξω ότι η ίδια η βιωσιμότητα της ελληνικής μικρής και μεσαίας επιχειρηματικότητας βρίσκεται υπό αίρεση. Η παρούσα Έκθεση είναι η τρίτη που προλογίζω ως Πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου και η ενδέκατη σε σειρά. Ομολογώ ότι για πρώτη φορά από τότε που αυτή εκδίδεται βρίσκω τον εαυτό μου γεμάτο απελπισία. Γιατί η φετινή Έκθεση συμπυκνώνει το τεράστιο μέγεθος της δυσπραγίας που βιώνει ο εμπορικός κόσμος της χώρας. Τα στοιχεία που αυτή εμπεριέχει είναι καταλυτικά και δείχνουν σε πολλά επίπεδα το εύρος και το μέγεθος των επιπτώσεων της κρίσης στην ελληνική αγορά. Δυστυχώς φοβάμαι ότι το εύρος αυτών των αρνητικών επιπτώσεων θα αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στην ελληνική αγορά και η επιχειρηματικότητα τα επόμενα χρόνια θα έχει να αναμετρηθεί με μια εξαιρετικά δύσκολη και παγιωμένη κατάσταση. Οι συνθήκες της τρέχουσας οικονομικής κρίσης συνιστούν γεγονός «ανωτέρας βίας», ενώ η απρόοπτη μεταβολή των καταστάσεων που βιώνουμε τα τελευταία τρία χρόνια έχει οδηγήσει την ελληνική αγορά σε «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» και είναι βέβαιο ότι σύντομα ακόμα και οι συνεπείς επιχειρηματίες θα εξαναγκαστούμε σε παραίτηση και «παύση πληρωμών». Η τελευταία τριετία ήταν εξαιρετικά προκλητική και για τη συνδικαλιστική μας παρέμβαση. Υποχρεωθήκαμε να επανεξετάσουμε πρακτικές και θέσεις μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και επιδεινούμενο πλαίσιο. Βρεθήκαμε στη δύσκολη θέση να διαχειριστούμε την οικονομική και ψυχολογική κατάρρευση των συναδέλφων μας, να συνεννοηθούμε με ένα πολιτικό σύστημα που έπνεε τα λοίσθια και να είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή με θέσεις σε κάθε νέο μέτρο που επιβαλλόταν ως άμεση απαίτηση των δανειστών μας. Βγήκαμε δυνατοί από αυτή τη δύσκολη περίοδο και σοφότεροι ως προς το τι είναι αναγκαίο να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση. Οι βασικές συνδικαλιστικές-διεκδικητικές αιχμές της ΕΣΕΕ αρθρώνονται στα ακόλουθα πέντε πεδία:

1. Δίκαιη φορολογία: Καμία αύξηση και καμία αναδρομική επιβολή φόρου. Να παταχθεί η φοροδιαφυγή και να υπάρξει ένα νέο, σταθερό, λειτουργικό, αναπτυξιακό και επιτέλους έντιμο φορολογικό σύστημα. Να καταργηθεί ουσιαστικά ο Κώδικας Βιβλίων και Στοιχείων, κατάργηση που έχει αποφασιστεί από δύο κυβερνήσεις και από όλα τα κόμματα, αλλά οργανωμένα συμφέροντα την εμποδίζουν. 2. Χρηματοδότηση ΜμΕ: Εξασφάλιση ρευστότητας για τις επιχειρήσεις μας. Ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών μόνο με τη δέσμευσή τους ότι τα χρήματα αυτά, που πληρώνουμε από το υστέρημα του ελληνικού λαού, θα ενισχύσουν την πραγματική οικονομία. Πλήρης δραστηριοποίηση του ΕΤΕΑΝ στην κατεύθυνση στήριξης των μικρών επιχειρήσεων και όχι για την προώθηση της περιορισμένης ρευστότητας προς τις Tράπεζες. 3. Ασφάλιση και Υγεία: Νέα γενική και μόνιμη ρύθμιση των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς τον ΟΑΕΕ, με πολλές και κυμαινόμενες δόσεις, αναλόγως των δυνατοτήτων της επιχείρησης. Η αγορά βρίσκεται ήδη σε πολύ δύσκολη θέση και πολλοί έμποροι δεν μπόρεσαν, αν και το ήθελαν, να κάνουν χρήση των προηγούμενων ρυθμίσεων, με αποτέλεσμα να βρεθούν σύντομα αντιμέτωποι με κατασχέσεις εισοδημάτων και περιουσιακών στοιχείων. Να δοθεί άμεση λύση στο έλλειμμα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, που είναι στην κυριολεξία ζήτημα «ζωής ή θανάτου» για χιλιάδες οικογένειες ελεύθερων επαγγελματιών που δεν μπορούν να καταβάλουν τις υποχρεώσεις τους προς τον ΟΑΕΕ. 4. Πάταξη παρεμπορίου: Σύνδεση του παρεμπορίου με την παράνομη μετανάστευση και την άσκηση εμπορικής δραστηριότητας χωρίς άδεια. Αποτελεσματικότερος έλεγχος στα τελωνεία με εγκατάσταση ειδικών μηχανημάτων x-ray scanners στα μεγάλα λιμάνια και σε όλες τις συνοριακές πύλες. Αυστηροποίηση ελέγχων στις αποθήκες όπου συγκεντρώνονται αυτά τα εμπορεύματα, καθώς και στα πεζοδρόμια, τους δρόμους, τις πλατείες, τα λιμάνια και τα νησιά πριν φθάσουν στον τελικό καταναλωτή. Εντατικοποίηση των παρεμβάσεων στα αναρίθμητα παζάρια της χώρας, νόμιμα και παράνομα, και στις «παραλιακές». 5. Προστασία της «εντός κρίσης μικρομεσαίας επιχείρησης»: Θεσμοθέτηση της «εντός κρίσης μικρομεσαίας επιχείρησης» με 3 απλά κριτήρια: τη μείωση του τζίρου, τον τραπεζικό δανεισμό και τις ληξιπρόθεσμες οφειλές. Εισαγωγή προσωρινής προστασίας της και «πάγωμα» όλων των μέτρων καταδίωξης, από οπουδήποτε και αν προέρχονται. Καθιέρωση μόνιμης και διαρκούς ρύθμισης για την «εντός κρίσης μικρομεσαία επιχείρηση», με σκοπό την αυτόματη ένταξη σε όλες τις υπάρχουσες φορολογικές, ασφαλιστικές και δανειακές ρυθμίσεις για αποφυγή της οικονομικής βίας και των ποινικών διώξεων. Ίδια αντιμετώπιση των ελληνικών μικρομεσαίων και μικρών επιχειρήσεων με τα 25 εκατ. των ΜμΕ της Ευρώπης. Κλείνοντας θα ήθελα να εκφράσω την πίστη μου σε ένα καλύτερο μέλλον για όλους τους Έλληνες εμπόρους. Αυτό που χρειαζόμαστε σε αυτή τη δύσκολη περίοδο είναι συναντίληψη για τους συλλογικούς στόχους που έχουμε θέσει και αλληλεγγύη για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που διαφαίνονται το επόμενο διάστημα. Έχω προσωπικά μεγάλη πίστη στην ικανότητα του Έλληνα εμπόρου να διαχειρίζεται καταστάσεις κρίσης και να επιβιώνει σε δυσμενή περιβάλλοντα. Θεωρώ ότι και σε συνδικαλιστικό επίπεδο αυτή η ικανότητα μπορεί να μεταφραστεί σε μαχητικές και τεκμηριωμένες παρεμβάσεις. Γνωρίζουμε τι πρέπει να γίνει για να σηκώσει κεφάλι η αγορά. Το μόνο που χρειάζεται από πλευράς κυβερνώντων είναι να μας εμπιστευθούν περισσότερο απ ό,τι τα τελευταία τρία χρόνια. Αυτό θα αποβεί προς όφελος όλων. Πρόλογος προέδρου 5

Το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών Η ανά χείρας Έκθεση έρχεται σε μια πραγματικά κρίσιμη περίοδο για την ελληνική οικονομία και τον κλάδο του εμπορίου. Η εγχώρια αγορά βιώνει μια ύφεση με πρωτοφανή χαρακτηριστικά. Σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία είναι παραπάνω από απαραίτητη η έγκυρη, υπεύθυνη και τεκμηριωμένη παροχή στοιχείων, κυρίως για να υπάρχει ένα πληροφοριακό υπόστρωμα που θα τροφοδοτήσει και θα κατευθύνει τις κατάλληλες πολιτικές. Η Έκθεση επεξεργάζεται μια σειρά από στοιχεία σχετικά με τον κλάδο του εμπορίου ταξινομώντας τα θεματικά και αναδεικνύοντας τις τάσεις από τη συγκριτική τους μελέτη με τα προηγούμενα έτη. Ο σκοπός είναι να τεκμηριωθεί η πραγματική επιδείνωση της κατάστασης στο εμπόριο και το κυριότερο να συγκροτηθούν κάποιες προτάσεις για τις συνδικαλιστικές απαντήσεις της ΕΣΕΕ. Το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ), που κλείνει φέτος δύο χρόνια λειτουργίας, δημιουργήθηκε για να καλύψει ακριβώς αυτή την ανάγκη, να διασφαλίσει μια τέτοιου είδους πληροφόρηση με μια σειρά από ερευνητικές δράσεις. Η Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου είναι η κορυφαία από αυτές. Το ΙΝΕΜΥ επικεντρώνει τo ερευνητικό του έργο στη μελέτη του κλάδου του εμπορίου και των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε αυτόν, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο μελέτης της ελληνικής και της ευρωπαϊκής οικονομίας και κοινωνίας. Η ερευνητική του δραστηριότητα κινείται γύρω από έξι διακριτές μονάδες, που βρίσκονται σε στενή και διαρκή συνεργασία μεταξύ τους και οι οποίες στελεχώνονται από έμπειρους και νεότερους επιστήμονες, ενώ ταυτόχρονα με άμεσο τρόπο συνδράμουν το συνδικαλιστικό έργο και τη δράση της ΕΣΕΕ. Πρόκειται για τη Μονάδα Μακροοικονομικών Μεγεθών, τη Μονάδα Απασχόλησης και Εργασιακών Σχέσεων, τη Μονάδα Πρωτογενών Ερευνών, τη Μονάδα Οικονομικής Γεωγραφίας, τη Μονάδα Παρακολούθησης Θεσμών και Κρατικών Πολιτικών και τη Μονάδα Πολιτικής Ανάλυσης. Επιπλέον, στη δραστηριότητα του ΙΝΕΜΥ εντάσσεται η οργάνωση, η ενημέρωση και η προβολή του αρχείου της ΕΣΕΕ. Ωστόσο, στο πλαίσιο της οικονομικής συγκυρίας το ΙΝΕΜΥ επεκτείνει τη δραστηριότητά του σε διάφορα ερευνητικά πεδία, επιχειρώντας να φωτίσει πολλές πλευρές που σχετίζονται με την εμπορική επιχειρηματικότητα. Στο πλαίσιο αυτό εκτός από τις τακτικές εκδόσεις ενημερωτικών δελτίων και τη διεξαγωγή ερευνών για τρέχοντα ζητήματα επικαιρότητας (π.χ. φορολογικό, καταναλωτική δαπάνη κ.ά.) προγραμματίζει το επόμενο χρονικό διάστημα μια σειρά καινοτόμων ερευνών με την επίβλεψη μελών του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου. Οι έρευνες αυτές περιλαμβάνουν: την πρωτογενή έρευνα για την εξέλιξη του επιπέδου των τιμών σε συγκεκριμένους κλάδους του λιανικού εμπορίου, τα αποτελέσματα της οποίας θα ενταχθούν στη μελέτη του ΙΝΕΜΥ αναφορικά με τις τιμές στην αγορά (συντονισμός: καθηγητής Νίκος Θεοχαράκης) τη διαμόρφωση του αρχείου Το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών 7

της ΕΣΕΕ και τη συγγραφή της ιστορίας του φορέα (συντονισμός: καθηγητής Μιχάλης Ψαλιδόπουλος) τη διαμόρφωση του «Δείκτη Συγκυρίας στο Εμπόριο» (συντονισμός: επίκουρος καθηγητής Χριστόφορος Βερναρδάκης) διερεύνηση των όρων ανταγωνισμού στον κλάδο του εμπορίου (συντονισμός: καθηγητής Δημήτρης Τζουγανάτος). Στα τέλη του 2012 θα έχει ολοκληρωθεί η μελέτη «Έρευνα αντιλήψεων και ικανοποίησης των επισκεπτών-τουριστών για την τοπική εμπορική αγορά στη Ρόδο», ενώ έχει ήδη ξεκινήσει η μελέτη «Έρευνα διασυνοριακών μετακινήσεων στη Φλώρινα Επιπτώσεις στο εμπόριο και στην τοπική οικονομία». Και οι δύο προαναφερθείσες μελέτες θα αποτελέσουν τους «πιλότους» για μελλοντικές εργασίες του Ινστιτούτου σε περιοχές με παρόμοια οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά (συντονισμός: επίκουρος καθηγητής Ίων Σαγιάς). Τέλος, το ΙΝΕΜΥ σε συνεργασία με ινστιτούτα άλλων αντίστοιχων φορέων και οργανώσεων συνεργάζεται στο πλαίσιο συγχρηματοδοτούμενων έργων και έχει αναλάβει δράσεις με άξονα την ενίσχυση και την υποστήριξη της επιχειρηματικότητας και την προώθηση της κατάρτισης. Κλείνοντας, εκ μέρους όλων των συνεργατών του ΙΝΕΜΥ θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε το ΔΣ της ΕΣΕΕ και ιδιαίτερα τον πρόεδρο κ. Βασίλη Κορκίδη και τα μέλη της Διοικητικής Επιτροπής του ΙΝΕΜΥ κ. Γιώργο Καρανίκα και κ. Κωστή Χαντζαρίδη για την αμέριστη συμπαράσταση, ενθάρρυνση και στήριξη στο έργο του. Βάλια Αρανίτου Διευθύντρια ΙΝΕΜΥ

Περιεχόμενα Εισαγωγή 13 Βασικές διαπιστώσεις 15 Μέρος Πρώτο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2012 και η Ελλάδα 21 1.1. Επισκόπηση διεθνών εξελίξεων και προοπτικών 23 1.2. Διεθνές εμπόριο προϊόντων και τιμές βασικών εμπορευμάτων 26 1.3. Μακροοικονομικές εξελίξεις σε οικονομίες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης 28 1.4. Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση 29 1.5. Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα 30 1.6. Ελληνική οικονομία: Ανταγωνιστικότητα και προοπτικές 35 Μέρος Δεύτερο Η απασχόληση στο εμπόριο: Διάρθρωση και εξελίξεις 37 2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 39 2.2. Η απασχόληση στο εμπόριο το 2012 40 2.2.1. Η σημασία της απασχόλησης στο εμπόριο για την οικονομία 41 2.2.2. Γυναίκες και νέοι στο εμπόριο: Διέξοδος απασχόλησης 41 2.2.3. Θέση στο επάγγελμα: Αργός αλλά σταθερός μετασχηματισμός 43 2.2.4. Τα κυριότερα επαγγέλματα στο εμπόριο 45 2.3. Οι μεταβολές στην απασχόληση 46 2.3.1. Η μεταβολή στην απασχόληση των νέων 47 2.4. Οι εξελίξεις στην απασχόληση στους κλάδους του εμπορίου 49 2.4.1. Η μερική απασχόληση στους κλάδους του εμπορίου 52 2.4.2. Η προσωρινή απασχόληση στους κλάδους του εμπορίου 53 2.4.3. Λιανικό εμπόριο 54 2.4.4. Χονδρικό εμπόριο 56 2.4.5. Εμπόριο, συντήρηση και επισκευή οχημάτων κ.λπ. 57 2.5. Το επίπεδο εκπαίδευσης των απασχολουμένων στο εμπόριο 59 2.5.1. Εκπαιδευτικό επίπεδο κατά θέση στην επιχείρηση 60 2.5.2. Εκπαιδευτικό επίπεδο κατά κλάδο 60 2.6. Οι διατομεακές ροές ως προσδιοριστικός παράγοντας της απασχόλησης 60 2.6.1. Η διαμόρφωση της απασχόλησης στους κλάδους του εμπορίου το 2012 μέσω των ροών απασχόλησης 62 2.6.2. Η συμβολή των εισροών στη διαμόρφωση του μεγέθους της απασχόλησης των κλάδων του εμπορίου την περίοδο 1998-2012 63 2.7. Η απασχόληση στις ελληνικές εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ 65 Περιεχόμενα 9

2.7.1. Η απασχόληση στις ελληνικές εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ 67 2.8. Οι συνιστώσες μεταβολής της απασχόλησης: Το μέγεθος των επιχειρήσεων και η επέκταση του κλάδου 78 2.9. Το κόστος της ανεργίας Εκτιμήσεις του ΙΝΕΜΥ της ΕΣΕΕ 81 2.9.1. Το κόστος της ανεργίας για το εμπόριο 83 Απώλεια εισφορών στον ΟΑΕΕ 83 Επιδόματα ανεργίας από την απώλεια θέσεων εργασίας 83 2012 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Μέρος Τρίτο Η γενική εικόνα του ελληνικού εμπορίου: Τα οικονομικά αποτελέσματα, η κεφαλαιουχική διάρθρωση και η χρηματοδότηση των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ το 2011 85 3.1. Εισαγωγή Γενική εικόνα 87 3.1.1. Ο οικονομικός απολογισμός για τις εμπορικές επιχειρήσεις το 2011 87 3.1.2. Οι εκτιμήσεις των εμπορικών επιχειρήσεων για το 2012 92 3.1.3. Οι προβλέψεις των εμπορικών επιχειρήσεων για το 2013 94 3.2. Ο οικονομικός απολογισμός για τις ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2011 98 3.2.1. Οι πωλήσεις και η κερδοφορία των ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2011 98 Ο κύκλος εργασιών 98 Μεικτά, λειτουργικά και καθαρά κέρδη 101 3.2.2. Η κεφαλαιουχική διάρθρωση των ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2011 108 Η ανάπτυξη του ενεργητικού 108 Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 110 Η εξέλιξη του κυκλοφορούντος και διαθέσιμου κεφαλαίου 112 3.2.3. Οι πηγές της χρηματοδότησης των ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου τo 2011 114 Η εξέλιξη των ιδίων κεφαλαίων 115 Ανάλυση του χρέους 116 3.2.4. Η αποδοτικότητα των κεφαλαίων, η ρευστότητα και η απασχόληση των ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου 122 Η αποδοτικότητα των ιδίων και των συνολικών κεφαλαίων 122 Η ρευστότητα 126 Η απασχόληση 130 Μέρος Τέταρτο Αποτελέσματα της δειγματοληπτικής έρευνας του ΙΝΕΜΥ για τις εμπορικές επιχειρήσεις 131 4.1. Εισαγωγή Οικονομικός απολογισμός των ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ του ελληνικού εμπορίου το 2011 133 4.1.1. Οι πωλήσεις και η κερδοφορία των ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ του ελληνικού εμπορίου το 2011 133 Εξέλιξη πωλήσεων το 2011 133 Εξέλιξη καθαρών κερδών το 2011 136 4.1.2. Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 139 4.1.3. Συνολικό χρέος και τραπεζικός δανεισμός το 2011 141 4.1.4. Η ρευστότητα των ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ του ελληνικού εμπορίου 145 4.1.5. Η απασχόληση των ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ του ελληνικού εμπορίου 148 4.2. Οι εκτιμήσεις των εμπορικών επιχειρήσεων για το 2012 και οι προβλέψεις τους για το 2013 148 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τις πωλήσεις 149 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τα κέρδη 151 10

Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 154 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τα αποθέματα 156 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για την απασχόληση 158 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τη ρευστότητα 162 4.3. Γεωγραφική προέλευση και ποιότητα προϊόντων: Παράμετροι ανταγωνισμού 164 4.4. Η επιβίωση των εμπορικών επιχειρήσεων στην οικονομική κρίση 172 4.5. Οι πηγές της ανάλυσης 177 Ειδικό Θέμα Οι εξελίξεις στις εργασιακές σχέσεις και στις συλλογικές διαπραγματεύσεις στην Ελλάδα και στο εμπόριο μετά το Μνημόνιο και κατά το 2012 181 1.1. Εισαγωγή 183 1.2. Οι μεταρρυθμίσεις στο δίκαιο των συλλογικών συμβάσεων 183 1.2.1. Μνημόνιο Ι 184 1.2.2. Μνημόνιο ΙΙ 187 1.3. Οι απόψεις και οι θέσεις της ΕΣΕΕ για τα εργασιακά και τις συλλογικές συμβάσεις απέναντι στις παρεμβάσεις του Μνημονίου 192 1.4. Η υποβάθμιση του κοινωνικού διαλόγου και οι προσπάθειες αναβίωσής του 193 1.4.1. Η προεκλογική περίοδος 193 1.4.2. Οι εξελίξεις με τη νέα κυβέρνηση στο εργασιακό μέτωπο 193 1.5. Οι εξελίξεις στην Εθνική Κλαδική ΣΣΕ του Εμπορίου 195 1.5.1. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις για την Κλαδική ΣΣΕ 195 1.5.2. Το περιεχόμενο της Κλαδικής ΣΣΕ του Εμπορίου 197 1.5.3. Το περιεχόμενο της Εθνικής Κλαδικής Συμφωνίας του Εμπορίου 198 1.5.4. Οι βασικοί μισθοί του κλάδου κατά το 2012 199 Περιεχόμενα Παραρτήματα 201 Α: Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2011 και η Ελλάδα 203 B: Η απασχόληση στο εμπόριο: Διάρθρωση και εξελίξεις 207 Γ: Τα αποτελέσματα της έρευνας σε ατομικές, ομόρρυθμες και ετερόρρυθμες εμπορικές επιχειρήσεις 218 Ειδικό Παράρτημα Α Χρηματοοικονομικοί δείκτες: Ανάλυση κατά κλάδο και τομέα 225 Ειδικό Παράρτημα Β Χρηματοοικονομικοί δείκτες: Ανάλυση ανά περιφέρεια 263 11

Εισαγωγή Η Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου έχει καθιερώσει από το 2001 τη σύνταξη και δημοσιοποίηση της Ετήσιας Έκθεσης Ελληνικού Εμπορίου. Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι η σε τακτική βάση περιοδική ανανέωση της τεκμηρίωσης των εξελίξεων στο περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργεί το εμπόριο, στα χαρακτηριστικά και στις οικονομικές επιδόσεις του και σε μια σειρά χρηματοοικονομικούς δείκτες των εμπορικών επιχειρήσεων. Η δομή των ετήσιων αυτών Εκθέσεων ακολουθεί αυτήν ακριβώς τη διαδοχή των επιμέρους στόχων που αναφέρθηκαν. Έτσι, στο Πρώτο Μέρος εξετάζονται οι μακροοικονομικές πτυχές της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής και της διεθνούς οικονομίας, με ιδιαίτερη φροντίδα να αναζητείται και να φωτίζεται κάθε φορά η θέση του εμπορίου στις εξελίξεις αυτές. Στο Δεύτερο Μέρος, όπου κάθε έτος επιλέγεται να αναδεικνύονται χαρακτηριστικές και κρίσιμες πτυχές της διάρθρωσης του εμπορίου, η Έκθεση του 2012 διερευνά τις εξελίξεις στην απασχόληση του κλάδου τα τελευταία 19 χρόνια. Για δωδέκατη συνεχή χρονιά παρουσιάζεται ξεχωριστά η διερεύνηση της κατάστασης της απασχόλησης στις σχετικά μεγαλύτερες εμπορικές επιχειρήσεις μορφής ΑΕ και ΕΠΕ, συσχετίζοντας μάλιστα τη χρηματοοικονομική δομή και τις επιδόσεις τους με την εξέλιξη της απασχόλησης σε αυτές. Στο Τρίτο Μέρος αποτυπώνονται και σχολιάζονται με συστηματικό τρόπο η χρηματοοικονομική διάρθρωση και οι επιδόσεις των εμπορικών επιχειρήσεων που δημοσιεύουν ισολογισμούς. Σε συμπλήρωμα της αποτύπωσης αυτής, στο Τέταρτο Μέρος της Έκθεσης παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ετήσιας έρευνας που συστηματικά πλέον διενεργεί το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ) σε δείγμα 1.000 ατομικών επιχειρήσεων οι οποίες έχουν νομική μορφή προσωπικής εταιρείας και 200 επιχειρήσεων με νομική μορφή ΑΕ και ΕΠΕ. Η φετινή έρευνα πραγματοποιήθηκε στο διάστημα Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2012 με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου που σκοπό είχε να καταγράψει κατηγορικού τύπου απαντήσεις των επιχειρήσεων. Η δειγματοληψία ήταν τυχαία, αναλογική και στρωματοποιημένη ως προς τη γεωγραφική θέση και τον τομέα εμπορικής δραστηριότητας. Το δείγμα περιλαμβάνει συνολικά 1.200 εμπορικές επιχειρήσεις (1.000 ΑτΕ, ΟΕ και ΕΕ και 200 ΑΕ και ΕΠΕ). Στην Έκθεση του 2012, περιλαμβάνεται ένα Ειδικό Θέμα που αφορά στην επισκόπηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων στην Ελλάδα και των εξελίξεων στις εργασιακές σχέσεις στο εμπόριο. Παρουσιάζονται επίσης σε δύο Ειδικά Παραρτήματα: α) η χρηματοοικονομική κατάσταση και οι επιδόσεις των ΑΕ και ΕΠΕ σε κλαδική βάση και συγκριτικά προς το σύνολο του Εισαγωγή 13

2012 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου εμπορίου (14 κλάδοι του εμπορίου) και β) η χρηματοοικονομική κατάσταση και οι επιδόσεις των ΑΕ και ΕΠΕ με βάση την περιφέρεια στην οποία οι εμπορικές επιχειρήσεις ΑΕ και ΕΠΕ έχουν την έδρα τους. Για την εκπόνηση της Έκθεσης του 2012 συνεργάστηκαν με την ΕΣΕΕ και το ΙΝΕΜΥ ο κ. Χρίστος Κατηφόρης (οικονομολόγος), ο κ. Γιώργος Κρητικίδης (κοινωνιολόγος), ο κ. Παναγιώτης Κυριακούλιας (στέλεχος του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας & Ανθρώπινου Δυναμικού ΕΙΕΑΔ), ο κ. Ιάκωβος Κατακουζηνός και η κ. Σοφία Βώσσου, ενώ για εξειδικευμένα θέματα απασχόλησης ο κ. Απόστολος Δεδουσόπουλος (Πάντειο Πανεπιστήμιο). Ειδική συνεργασία υπήρξε και φέτος με την εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων ICAP GROUP ΑΕ και συγκεκριμένα με τον επικεφαλής του Τομέα Επιχειρηματικής Πληροφόρησης κ. Ιωάννη Ευφραιμίδη. Την ευθύνη του συντονισμού της πρωτογενούς έρευνας είχε η Δήμητρα Γούναρη, συντονίστρια του Τμήματος Έρευνας και Τεκμηρίωσης του ΙΝΕΜΥ ενώ σε διάφορα στάδια εκπόνησης της Έκθεσης εργάστηκαν τα στελέχη του ΙΝΕΜΥ: Χαράλαμπος Αράχωβας, Αναστασία Βάτσου, Νίκος Γεωργοκώστας, Φανή Προβή, Ελισσάβετ Σαλπέα, Ξένια Τσιτσιπά. Την ευθύνη οργάνωσης και παρακολούθησης του έργου είχε η Βάλια Αρανίτου, διευθύντρια του ΙΝΕΜΥ (Πανεπιστήμιο Κρήτης). Τον γενικό επιστημονικό συντονισμό του έργου είχε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς κ. Ιωσήφ Χασσίδ. Νοέμβριος 2012 14

Βασικές διαπιστώσεις Μέρος Πρώτο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2012 και η Ελλάδα Η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2012, τόσο υπό το βάρος της ασυνήθιστα υψηλής αβεβαιότητας που τροφοδοτήθηκε από την αναζωπύρωση της κρίσης χρέους στη Ζώνη του Ευρώ και τους πρόσκαιρους φόβους πιθανής διάλυσής της, όσο και από τις ευρύτερες γεωγραφικές επιπτώσεις από τα εφαρμοζόμενα στις περισσότερες προηγμένες χώρες προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και από την επικράτηση νέων ιστορικά υψηλών διεθνών τιμών στα βασικά εμπορεύματα. Στις προηγμένες οικονομίες ως σύνολο η επιβράδυνση του ΑΕΠ το 2012 οφειλόταν κυρίως στις αρνητικές εξελίξεις στη Ζώνη του Ευρώ και στους φόβους για τη διάχυση των αρνητικών επιπτώσεων από την κρίση χρέους ακόμη και στις μεγαλύτερες από αυτές. Aντανακλά ωστόσο εξαιρετικά διαφοροποιημένες εξελίξεις κατά οικονομικές περιοχές και χώρες. Στις ΗΠΑ σημειώθηκε επιτάχυνση της ανάπτυξης, η Ιαπωνία εξήλθε δυναμικά από την ύφεση του 2011, ενώ η Ζώνη του Ευρώ και το Ηνωμένο Βασίλειο εισήλθαν σε ήπια ύφεση. Το 2013 το παγκόσμιο ΑΕΠ και το παγκόσμιο εμπόριο προβλέπεται ότι θα σημειώσουν ελαφρά επιτάχυνση, η οποία θα οφείλεται κυρίως στην αναμενόμενη μικρή ανάκαμψη των οικονομιών της ΕΕ. Στην ΕΕ η κρίση δημόσιου χρέους και η αλληλεπίδρασή της με τον ακόμη αδύναμο τραπεζικό τομέα εκτιμάται ότι θα υποχωρήσουν σταδιακά μέσα από τα έκτακτα μέτρα που λαμβάνονται τόσο από τις ίδιες τις χώρες όσο και από τα ευρωπαϊκά όργανα το ΑΕΠ της προβλέπεται ότι θα αυξηθεί κατά 0,5% το 2013, έναντι μείωσης κατά 0,2% φέτος. Στις ΗΠΑ η άνοδος του ΑΕΠ θα παραμείνει σχεδόν αμετάβλητη (2,1%), ενώ στην Ιαπωνία προβλέπεται επιβράδυνση του ΑΕΠ στο 1,2%. Η ελληνική οικονομία παρέμεινε σε βαθιά ύφεση και το 2012 και το ΑΕΠ υποχώρησε για 5ο συνεχόμενο έτος, ενώ η ανεργία σκαρφάλωσε σε νέα ιστορικά υψηλά. Η δημοσιονομική προσαρμογή και οι εφαρμοζόμενες μεταρρυθμίσεις, που ουσιαστικά είχαν επιβραδυνθεί ή ανασταλεί το 2011, συνεχίστηκαν εντονότερα το 2012 ώστε να εξασφαλιστεί η απομείωση του δημόσιου χρέους, αλλά και το νέο πρόγραμμα χρηματοδοτικής στήριξης από την ΕΕ- 27, το ΔΝΤ και την ΕΚΤ. Η κορύφωση όμως της πολιτικής αστάθειας και της οικονομικής αβεβαιότητας ως προς τις πιθανές εξελίξεις το πρώτο εξάμηνο το έτους, η έλλειψη αξιοπιστίας στο εσωτερικό της χώρας και στο εξωτερικό, η συνέχιση της μη «οικειοποίησης» από τις πολιτικές δυνάμεις των αναγκαίων διαρθρωτικών μέτρων, καθώς και η έλλειψη ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος λόγω εκροών καταθέσεων και ζημιών επέτειναν τις υφεσιακές επιπτώσεις της εφαρμογής του σταθεροποιητικού προγράμματος. Βασικές διαπιστώσεις 15

Το δεύτερο εξάμηνο του 2012, εν μέσω ακόμη βαθιάς ύφεσης αλλά σταδιακής άρσης της καχυποψίας των αγορών για πιθανή στάση πληρωμών ή/και έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια ομαλοποίησης του εγχώριου και διεθνούς κλίματος, ενώ εντάθηκε η βελτίωση βασικών μακροοικονομικών ανισορροπιών της Ελλάδας, με τη σημαντική υποχώρηση των δίδυμων ελλειμμάτων, αλλά και η βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας κόστους και της συνολικής. Υπό την προϋπόθεση ότι θα συνεχιστεί η επίπονη αλλά αναγκαία περαιτέρω δημοσιονομική προσαρμογή, ότι θα εφαρμοστεί απαρέγκλιτα το πρόγραμμα των δομικών αλλαγών και ότι θα συνεχιστεί ομαλά η χρηματοδότηση από τους εταίρους, οι διεθνείς οργανισμοί εκτιμούν περαιτέρω ύφεση το 2013, αλλά σταθεροποίηση το 2014. 2012 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 16 Μέρος ΔΕΥΤΕΡΟ Η απασχόληση στο εμπόριο: Διάρθρωση και εξελίξεις Τον τελευταίο χρόνο, το εμπόριο απώλεσε 93.500 θέσεις εργασίας, συγκεντρώνοντας μόλις 673.400 απασχολουμένους. Είναι χαρακτηριστικό ότι η απασχόληση στο εμπόριο διαμορφώθηκε κάτω από τις 700.000 θέσεις για πρώτη φορά από το 1999. Ωστόσο, το εμπόριο παραμένει ένας από τους σημαντικότερους τομείς της ελληνικής οικονομίας ο οποίος συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της απασχόλησης στην Ελλάδα, καθώς κατά τη διάρκεια της κρίσης διατήρησε πάνω από το 1/3 των θέσεων εργασίας που είχε δημιουργήσει από το 1993 έως το 2008, ενώ συμμετέχει με μόλις 1 θέση μισθωτής εργασίας σε κάθε 10 αντίστοιχες θέσεις που χάθηκαν από την ελληνική οικονομία. Κατά το 2012 το εμπόριο παρείχε απασχόληση σε 679.350 άνδρες και γυναίκες, αριθμός που αντιστοιχεί στο 17,9% της συνολικής απασχόλησης στην ελληνική οικονομία και στο 1/4 περίπου (23,0%) των απασχολουμένων στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο η μείωση στην απασχόληση του εμπορίου ήταν η μεγαλύτερη, αριθμητικά, σε σχέση με τους υπόλοιπους 16 κλάδους της ελληνικής οικονομίας όπου επίσης μειώθηκε η απασχόλησή τους. Ακόμα, η απασχόληση αυξήθηκε μόνο στον κλάδο της εμπορίας και συντήρησης οχημάτων στις επιχειρήσεις που απασχολούν από 10 εργαζομένους και πάνω, ενώ αντίθετα μειώθηκε σε όλους τους υπόλοιπους κλάδους του εμπορίου καθώς και στις μικρού μεγέθους επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 10 άτομα. Σε κάθε έμπορο-εργοδότη αναλογούν κατά μέσο όρο 5,6 μισθωτοί έναντι 5,0 του προηγούμενου έτους και 3,4 το 1993, γεγονός που υποδεικνύει το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων του εμπορίου, τη φάση μετασχηματισμού που διέρχεται αλλά και τη συγκεντροποίηση της απασχόλησης σε μεγάλες επιχειρήσεις. Η συμμετοχή των νέων μέχρι 29 ετών οι οποίοι εργάζονται στο εμπόριο στο σύνολο των απασχολουμένων στον κλάδο, παραμένει μεγαλύτερη από την αντίστοιχη συμμετοχή των νέων στον σύνολο της οικονομίας και στον τομέα των υπηρεσιών (17,4% στο εμπόριο, 13,7% στο σύνολο της οικονομίας και 14,5% στις υπηρεσίες). Ο κλάδος του εμπορίου αποτελεί επίσης σημαντικό πόλο προσέλκυσης της γυναικείας απασχόλησης, καθώς η αναλογία των γυναικών κατά το 2012 ανήλθε στο 42,2% των απα-

σχολουμένων στο εμπόριο έναντι 40,5% για το σύνολο της οικονομίας. Επίσης, ο κλάδος αποτελεί προνομιακό χώρο των επιχειρηματιών γυναικών της χώρας καθώς του αναλογούν το ήμισυ σχεδόν (46,5%) των γυναικών που δραστηριοποιούνται ως διευθύνουσες επιχειρηματίες και προϊσταμένες σε μικρές επιχειρήσεις. Το ποσοστό της μερικής απασχόλησης αυξήθηκε σημαντικά, από 5,6% το 2011 σε 7,3% το 2012, ενώ το ποσοστό των μισθωτών που απασχολούνται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου μειώθηκε σημαντικά, στο 4,7% από 8,9% που ήταν το 2011. Το λιανικό εμπόριο είναι ο κλάδος στον οποίο εργάζεται η μεγάλη πλειοψηφία των απασχολουμένων στο εμπόριο (69,0%) και ακολουθούν το χονδρικό εμπόριο (20,6%) και ο κλάδος του εμπορίου, συντήρησης και επισκευής οχημάτων (10,4%). Η σταθεροποίηση των μεριδίων των κλάδων του λιανικού και του χονδρικού εμπορίου οφείλεται στο ότι είναι οι μόνοι από τους κλάδους του εμπορίου που μπόρεσαν να διατηρήσουν στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης θέσεις εργασίας που είχαν δημιουργήσει κατά την περίοδο 1993-2008, σε αντίθεση με τον κλάδο της εμπορίας και συντήρησης οχημάτων, η απασχόληση του οποίου μειώθηκε, ενώ η τάση του μεριδίου του είναι πτωτική. Το 2012 το 10,0% των εργαζομένων στο εμπόριο ήταν εργοδότες, το 27,7% αυτοαπασχολούμενοι, το 56,2% μισθωτοί και το 6,1% συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας. Το εμπόριο αντιπροσωπεύει το 25,0% των εργοδοτών της χώρας, το 20,0% των αυτοαπασχολουμένων, το 16,0% των μισθωτών και το 22,0% των συμβοηθούντων μελών. Στον εμπορικό τομέα από το 1993 μέχρι σήμερα μειώθηκαν κυρίως οι αυτοαπασχολούμενοι και τα συμβοηθούντα μέλη, σε αντίθεση με τις σημαντικές αυξήσεις στις κατηγορίες των μισθωτών και των εργοδοτών. Το εμπόριο χαρακτηρίζεται για τη μεγάλη συγκέντρωση απασχολουμένων που είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς περίπου 6 στους 10 εργαζομένους προέρχονται από αυτή την εκπαιδευτική βαθμίδα (57,3%). Αναλογούν 3 στους 10 εργαζομένους (32,0%) οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ το 10,0% έχει λάβει μόνο πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Σημαντικό χαρακτηριστικό του εμπορίου είναι ακόμη το μεγάλο ποσοστό που του αναλογεί στην απορρόφηση του νέου δυναμικού που προέρχεται από τους ανέργους και τους αέργους οι οποίοι εξασφαλίζουν εργασία στους τομείς της οικονομίας. Οι νέες θέσεις εργασίας που συνολικά δημιουργήθηκαν από το εμπόριο αντιστοιχούν στο 1/5 και άνω των θέσεων που δημιουργήθηκαν από το σύνολο της οικονομίας και στο 1/4 των θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Βασικές διαπιστώσεις ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ-ΤΕΤΑΡΤΟ Ο απολογισμός για το 2011 Η βαθιά οικονομική ύφεση έπληξε την εμπορική δραστηριότητα σε όλη της την έκταση. Κύρια χαρακτηριστικά, η νέα πτώση στον κύκλο εργασιών, η επιδείνωση της κερδοφορίας και η συρρίκνωση της κεφαλαιουχικής βάσης του εμπορίου. Στις ΑΕ και ΕΠΕ οι πωλήσεις και τα μεικτά κέρδη σημείωσαν για τρίτο συνεχές έτος πτώση κατά 7,3% και 12,2% αντίστοιχα. 17

2012 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Η κερδοφορία υπέστη νέο βαρύ πλήγμα. Η λειτουργική κερδοφορία ανατράπηκε, ενώ οι ζημίες των εμπορικών εταιρειών πενταπλασιάστηκαν σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Σημαντική μείωση τόσο των πωλήσεων όσο και των κερδών τους δήλωσαν σχεδόν οι 8 στις 10 ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ. Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου των ΑΕ και ΕΠΕ σημείωσαν πτώση για πρώτη φορά, με την αποεπένδυση να αφορά και τους τρεις τομείς. Περίπου οι 9 στις 10 ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ δήλωσαν ότι δεν πραγματοποίησαν επενδύσεις παγίου κεφαλαίου τη διετία 2010-2011. Τα συνολικά κεφάλαια των ΑΕ και ΕΠΕ σημείωσαν πτώση για τρίτο συνεχές έτος, η δε συρρίκνωση αφορά όλα τα συστατικά τους στοιχεία. Το συνολικό χρέος και τα ίδια κεφάλαια των ΑΕ και ΕΠΕ κατέγραψαν πτώση κατά 16,3% και 14% αντίστοιχα. Η συμμετοχή του τραπεζικού δανεισμού στο συνολικό χρέος μειώθηκε σε 44,6% (από 45,9% το 2010). Το ποσοστό των ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ που δεν έχουν πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό αυξήθηκε σε σχέση με πέρυσι. Περαιτέρω επιδείνωση σημείωσαν τόσο η γενική όσο και η άμεση ρευστότητα των ΑΕ και ΕΠΕ. Περίπου οι 8 στις 10 ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ θεωρούν ότι περιορίστηκε σημαντικά η γενική τους ρευστότητα. Οι 5 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ δήλωσαν μείωση της απασχόλησης ενώ οι 8 στις 10 ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ δήλωσαν στασιμότητα. Οι εκτιμήσεις για το 2012 Περισσότερες από 8 στις 10 ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ και 6 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ εκτιμούν ότι οι πωλήσεις και τα κέρδη τους το 2012 είναι μειωμένα. Η επενδυτική άπνοια συνεχίζεται. Οι 6 στις 10 επιχειρήσεις ανεξάρτητα από νομική μορφή δήλωσαν στασιμότητα στις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου. Η απόλυτη πλειονότητα των εμπορικών επιχειρήσεων ανεξάρτητα από νομική μορφή δήλωσε στασιμότητα απασχόλησης το 2012. Οι ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ επιδεικνύουν μεγαλύτερες αντιστάσεις σε σχέση με τις ΑΕ και ΕΠΕ σε θέματα μείωσης του προσωπικού τους. Σχεδόν οι 9 στις 10 ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ και 6 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ εκτιμούν ότι επιδεινώθηκε η ρευστότητά τους το 2012. 18

Οι προβλέψεις για το 2013 Η απαισιοδοξία εντείνεται στο ελληνικό εμπόριο. Οι 7 στις 10 ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ και 4 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ προβλέπουν ότι οι πωλήσεις και τα κέρδη τους θα είναι μειωμένα. Προβλέπεται νέα εξασθένιση της επενδυτικής ροπής, ιδιαίτερα από τις ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ καθώς περισσότερες από 4 στις 10 δήλωσαν πρόθεση μείωσης των επενδύσεών τους. Η απόλυτη πλειονότητα (60%) των ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ προβλέπει στασιμότητα της απασχόλησης, παράλληλα όμως διευρύνθηκε δραστικά το μερίδιο όσων προβλέπουν μείωση της απασχόλησης. Οι 5 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ θεωρούν ότι η απασχόληση θα παραμείνει περίπου στάσιμη το 2013, ενώ περίπου 1 στις 3 προβλέπει μείωση. Η απαισιοδοξία για τη ρευστότητα είναι έντονη, με 7 στις 10 ΟΕ, ΕΕ και ΑτΕ και 4 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ να προβλέπουν επιδείνωση της ρευστότητάς τους το 2013. Βασικές διαπιστώσεις 19