Athens, 18 March 2014 OPERATIONAL STEERING COMMITTEE FOR TRADE FACILITATION Trade Facilitation Roadmap Intervention by Mr Antonis Kastrissianakis Director, DG TAXUD, European Commission Κυρία πρόεδρε, Κύριοι Υπουργοί, Κυρίες και Κύριοι, Καλή σας μέρα. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και την τιμή να μιλήσω στη σημερινή ημερίδα. Η διευκόλυνση του εμπορίου είναι ανερχόμενη προτεραιότητα στην οικονομική πολιτική. Θα επικεντρώσω την ομιλία μου ειδικότερα στο ρόλο των τελωνείων. Βεβαίως, τα τελωνεία θα εξακολουθούν να παίζουν κεντρικό ρόλο στην είσπραξη δασμών και φόρων και στην προστασία των πολιτών. Όμως, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, τα τελωνεία και οι άλλες 1
ελεγκτικές αρχές έχουν επίσης καθήκον να εξασφαλίζουν την απρόσκοπτη διέλευση του νομίμου εμπορίου. Η Εθνική Στρατηγική και ο Οδικός Χάρτης της Ελλάδας επιβεβαιώνουν ότι το ζήτημα αυτό αποτελεί κύρια προτεραιότητα της χώρας. Προτεραιότητα, στην υλοποίηση της οποίας συμμετέχουν οι παράγοντες της οικονομικής ζωής και της διοίκησης, και σύντονη η πολιτική ηγεσία. Στις συζητήσεις μας θα αναδειχθούν όχι μόνο το εύρος και το βάθος των μεταρρυθμίσεων για την εξωστρέφεια για την αναδιάταξη των τελωνειακών και άλλων υπηρεσιών αλλά και το γεγονός ότι η εφαρμογή τους βρίσκεται σε καλό δρόμο. Πρόκειται για μεταρρυθμίσεις με υψηλές προσδοκίες που αρχίζουν να μεταφράζονται σε αποτελέσματα! Η Εθνική Στρατηγική και ο Οδικός Χάρτης αντανακλούν επίσης τη δημιουργική σύμπραξη της ελληνικής διοίκησης με την Ομάδα Κρούσης (Task Force) και εμπειρογνώμονες, 2
μεταξύ άλλων, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα κράτη μέλη της Ένωσης, την Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τελωνείων. Θα ήθελα να αρχίσω επισημαίνοντας κάποιες εξελίξεις στο διεθνές εμπόριο που επιδρούν καίρια στο ρόλο των τελωνείων και των άλλων ελεγκτικών αρχών. Επί δεκαετίες ο όγκος των διεθνών εμπορικών συναλλαγών αυξάνεται σταθερά, κατά μέσο όρο περίπου 6% το χρόνο. Η αύξηση αυτή συνδυάζεται και με τη συνεχιζόμενη μείωση των δασμών σε παγκόσμιο επίπεδο. Π.χ. στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το μέσο επίπεδο των δασμών MFN είναι 6,2%, ενώ ένα αυξανόμενο μέρος του εμπορίου μας διακινείται χωρίς δασμούς στα πλαίσια συμφωνιών ελευθέρου εμπορίου. [Έτσι οι δασμοί που εισπράττονται τα τελευταία χρόνια αντιπροσωπεύουν μόλις 1,2% της αξίας των εισαγωγών.] Όσο όμως χαμηλότεροι είναι οι δασμοί, τόσο μεγαλύτερη 3
σημασία αποκτούν τα άλλα κόστη που επιβαρύνουν το εμπόριο. Ένα σημαντικότατο κόστος είναι ο χρόνος αναμονής. Έχει υπολογισθεί ότι μια μέρα καθυστέρησης στη διεκπεραίωση μιας εξαγωγής μπορεί να ισοδυναμεί με δασμό 0,8%. Μια δεκαήμερη λοιπόν καθυστέρηση στα τελωνεία μπορεί να ισοδυναμεί με πρόσθετο δασμό 8%! Ο ΟΟΣΑ υπολογίζει ότι μια αύξηση κατά 10% του χρόνου που απαιτείται για μια εξαγωγή οδηγεί, ανάλογα με τον τομέα παραγωγής, σε μείωση του εμπορίου από 5 μέχρι 25%. Στην πράξη, το κόστος τέτοιων καθυστερήσεων αποκλείει πολλές και μάλιστα μικρομεσαίες επιχειρήσεις από τις ξένες αγορές! Η άρση των καθυστερήσεων βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα, αναπτύσσει το εμπόριο, δημιουργεί κίνητρα για επενδύσεις και αυξάνει τις θέσεις εργασίας. Τα τελευταία χρόνια που η εσωτερική ζήτηση χωλαίνει, οι 4
εξαγωγές αποτελούν το σημαντικότερο παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η εξάρτησή μας από τις εξαγωγές θα τείνει να συνεχισθεί, καθώς, μελλοντικά, υπολογίζεται ότι το 90% της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και της πρόσθετης παγκόσμιας ζήτησης, θα συμβαίνει εκτός Ευρώπης. Το 1/3 δε αυτής της πρόσθετης ζήτησης θα βρίσκεται στην Κίνα. Η πρόσβαση λοιπόν των επιχειρήσεών μας στις ξένες αγορές έχει ζωτική σημασία για το βιοτικό επίπεδο και την απασχόληση στην Ένωση και βέβαια και στην Ελλάδα. Μια άλλη σημαντική εξέλιξη είναι ο αυξανόμενος όγκος του εμπορίου που διακινείται μέσω ολοκληρωμένων εφοδιαστικών αλυσίδων αγαθών και υπηρεσιών, που περιλαμβάνουν εργοστάσια και γραφεία σε διάφορα μέρη της γης. Τα δύο τρίτα των εισαγωγών της Ένωσης αφορούν ενδιάμεσες εισροές που ενισχύουν την παραγωγική μας ικανότητα. Για να μπορούν οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη να 5
παραμένουν στην πρωτοπορία, πρέπει να είναι σε θέση να στηρίζονται σε εισροές, υπηρεσίες και προσωπικό υψηλής ειδίκευσης από όλο τον κόσμο. Οι εισροές αυτές πρέπει να είναι διαθέσιμες στην ώρα τους, για να μην επιβαρύνεται με περιττό κόστος η παραγωγή και η διάθεση των προϊόντων τόσο στην εσωτερική αγορά, όσο και για εξαγωγές. Με άλλα λόγια, οι εξαγωγικές μας επιδόσεις εξαρτώνται και από την αποτελεσματικότητα με την οποία επιχειρήσεις και ελεγκτικές αρχές διαχειριζόμαστε και τις εισαγωγές μας. Η ταχεία αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου αποτελεί επίσης μια μεγάλη πρόκληση τόσο από πλευράς αριθμού εμπορευμάτων όσο και της ταχύτητας που απαιτεί η διάθεσή τους. Από την άλλη μεριά, οι εξελίξεις αυτές συμβαδίζουν και με την παγκοσμιοποίηση του εγκλήματος και τη διεύρυνση των κινδύνων που πρέπει να αντιμετωπίζουμε στα σύνορα. Ένα δέμα με εκρηκτικά βάρους 200-300 γραμμαρίων, τοποθετημένο σε κατάλληλη θέση, θα μπορούσε να ρίξει ένα 6
αεροπλάνο. Οι κίνδυνοι από τρομοκρατικές επιθέσεις, από τη διακίνηση απαγορευμένων προϊόντων, προδρόμων ουσιών ναρκωτικών, επικίνδυνων προϊόντων που δεν ανταποκρίνονται σε προδιαγραφές ασφάλειας, παραποιημένων προϊόντων που θίγουν πνευματικά δικαιώματα, κτλ., έρχονται να συμπληρώσουν τα παραδοσιακά προφίλ λαθρεμπορίου τσιγάρων και φοροδιαφυγής. Οι απαιτήσεις που έχουμε από τα τελωνεία μας είναι πραγματικά τεράστιες, αλλά, συχνά, αγνοούμε και υποτιμούμε την πολυπλοκότητα των ευθυνών τους. Τα τελωνεία είναι οι μόνες δημόσιες αρχές που έχουν συνολική επισκόπηση και ευθύνη για τον έλεγχο των εμπορευμάτων που διέρχονται τα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης. Από εισπράκτορες εσόδων εξελίχτηκαν σε θεματοφύλακες της εσωτερικής αγοράς, της δημόσιας υγείας, της προστασίας των καταναλωτών, του περιβάλλοντος, της γεωργίας, μετά δε τις επιθέσεις της 11 7
Σεπτεμβρίου 2001, απέκτησαν σημαντική ευθύνη και για την ασφάλεια της αλυσίδας εφοδιασμού. Διεκπεραιώνουν 260 εκατομμύρια διασαφήσεις το χρόνο, δηλαδή 8 διασαφήσεις το δευτερόλεπτο. Διαχειρίζονται δεδομένα και εμπορεύματα εκατομμυρίων πελατών. Διαχειρίζονται κινδύνους όλων των ειδών και είναι υποχρεωμένα από το νόμο να κάνουν τους ελέγχους που χρειάζεται. Διαχειρίζονται τους εκτελωνισμούς και εισπράττουν φόρους και δασμούς. Επιβάλλουν κυρώσεις και αναλαμβάνουν διώξεις. Πρέπει να βελτιώνουν συνεχώς την αποτελεσματικότητά τους για να μπορούν να ανταποκρίνονται στην ιλιγγιώδη ταχύτητα που απαιτούν οι εμπορικές ανάγκες,. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αποκλειστική αρμοδιότητα για την εμπορική πολιτική και την τελωνειακή πολιτική. Καθήκον των τελωνειακών αρχών είναι να εφαρμόζουν την πολιτική της Ένωσης. Αντιλαμβάνεστε ότι όσο μεγαλύτερες είναι οι αδυναμίες των κρατών μελών, τόσο μεγαλύτεροι είναι οι 8
κίνδυνοι για την εσωτερική ασφάλεια. Η ευρωπαϊκή τελωνειακή πολιτική, όπως ορίζεται στον Τελωνειακό Κώδικα της Ένωσης και σε άλλους ειδικότερους κανονισμούς, αλλά και σε διάφορες κατευθυντήριες γραμμές, καθορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλουν να κινούνται και τα ελληνικά τελωνεία. Επιτρέψτε μου να κάνω μια γρήγορη αναφορά σε τέσσερις προτεραιότητες πολιτικές που σχετίζονται με το θέμα μας. Η πρώτη προτεραιότητα είναι η πλήρης ηλεκτρονική οργάνωση των τελωνειακών διαδικασιών. Την τελευταία δεκαετία αναπτύξαμε διασυνδεδεμένα συστήματα πληροφορικής και συντονισμένες διαδικασίες σε όλη την επικράτεια της Ένωσης. Το ποσοστό των τελωνειακών διασαφήσεων που υποβάλλονται ηλεκτρονικά ξεπερνά το 95%. Στόχος μας είναι να πιάσουμε το 100%, βελτιώνοντας ταυτόχρονα και την ομοιογένεια των υπηρεσιών που 9
παρέχονται από τα διάφορα τελωνεία των κρατών μελών. Μια πολύ σημαντική πρόκληση, με μεγάλες τεχνικές δυσκολίες, θα είναι η διασύνδεση των τελωνείων με άλλα συστήματα π.χ. που αφορούν στους κανονισμούς για την υγεία, την προστασία των καταναλωτών και το περιβάλλον. Η θέση σε λειτουργία, τον Ιανουάριο του 2014, του ευρωπαϊκού συστήματος COPIS για τα παραποιημένα προϊόντα αποτελεί ένα βήμα στον τομέα αυτό. Δεύτερη προτεραιότητα, άρρηκτα δεμένη με την πρώτη, είναι η πλήρης ανάπτυξη, σε όλα τα κράτη μέλη, των ηλεκτρονικών συστημάτων ανάλυσης και διαχείρισης κινδύνων. Η αποτελεσματική διαχείριση κινδύνων έχει ζωτική σημασία για τη διευκόλυνση του νομίμου εμπορίου. Η βέλτιστη διαχείριση απαιτεί η εκτίμηση του κινδύνου να γίνεται εκ των προτέρων, σε ότι αφορά μάλιστα την ασφάλεια, πριν από την φόρτωση. Η δε παρέμβαση με έλεγχο παραστατικών ή και φυσικούς ελέγχους να γίνεται μόνο εκεί που απαιτείται. Από το 2011, οι 10
τελωνειακές αρχές, είναι υποχρεωμένες να εφαρμόζουν αυτόματες αναλύσεις κινδύνου τόσο στις εισαγωγές όσο και στις εξαγωγές και μπορούν να ανταλλάσσουν πληροφορίες για τους κινδύνους με όλα τα σημεία ελέγχου των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης. Παρά τα κενά στην ποιότητα των δεδομένων και στη διασύνδεση των τελωνείων με άλλες αρχές, τα συστήματα αυτόματης διαχείρισης κινδύνου βελτιώνονται συνεχώς, διευκολύνοντας έτσι τη διέλευση του νομίμου εμπορίου. Τους ερχόμενους μήνες προβλέπουμε να κάνουμε συγκεκριμένες προτάσεις για περαιτέρω βελτίωση του ευρωπαϊκού συστήματος διαχείρισης κινδύνων. Η τρίτη προτεραιότητα είναι η πρόσβαση σε απλουστευμένες διαδικασίες για οικονομικούς φορείς που έχουν αποδεδειγμένο βαθμό συμμόρφωσης. Με την ανάπτυξη αυτομάτων συστημάτων διαχείρισης κινδύνου και τη σωστή οργάνωση ελέγχων εκ των υστέρων (post clearance audits) τα τελωνεία είναι σε θέση να διαχειρίζονται καλύτερα τις 11
απλουστευμένες διαδικασίες. Έχουμε επίσης εδραιώσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα διευκολύνσεων για τους λεγόμενους εξουσιοδοτημένους ή εγκεκριμένους οικονομικούς φορείς (Authorised Economic Operators - ΑΕΟ). Οι εν λόγω επιχειρήσεις προσφέρουν αυξημένες εγγυήσεις φερεγγυότητας, επενδύουν στην υλική ασφάλεια και σε συστήματα εσωτερικού ελέγχου και διασφαλίζουν την αξιοπιστία των επιχειρηματικών συνεργατών τους. Περισσότερες από 13500 επιχειρήσεις συμμετέχουν στο πρόγραμμα αυτό σε όλη την Ένωση. Το πρόγραμμά μας έχει ήδη αναγνωριστεί, σε βάση αμοιβαιότητας, από σημαντικούς εμπορικούς εταίρους όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία και η Ελβετία, και θα αναγνωρισθεί προσεχώς και από την Κίνα. Η ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας είναι η τέταρτη και τελευταία προτεραιότητα που θα ήθελα να αναφέρω. Βασική διάσταση στη διευκόλυνση του εμπορίου είναι η υιοθέτηση 12
διεθνών προτύπων πέραν από τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για το σκοπό αυτό η Ένωση, μαζί με τα 28 κράτη μέλη, παίζει ενεργότατο ρόλο στον Παγκόσμιο Οργανισμό Τελωνείων (π.χ. στην ανάπτυξη προτύπων για την ασφάλεια SAFE- και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τελωνειακών αρχών GNC). Η Ένωση έπαιξε επίσης καθοριστικό ρόλο στην ολοκλήρωση της συμφωνίας για τη διευκόλυνση του εμπορίου τον περασμένο Δεκέμβριο στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Η συμφωνία αυτή αποτελεί σημαντική δέσμευση για τη διευκόλυνση του εμπορίου σε παγκόσμια κλίμακα. Πέραν όμως από τις πολυμερείς συμφωνίες και πρότυπα, η διευκόλυνση του εμπορίου αποτελεί συστηματικό θέμα και στις διμερείς εμπορικές σχέσεις μας. Ένα σημαντικό παράδειγμα είναι οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η διευκόλυνση του διατλαντικού εμπορίου λαμβάνει ιδιαίτερη σημασία. Τέλος, αξίζει να αναφέρω και την επέκταση του ευρωπαϊκού συστήματος 13
τράνζιτ (Common Transit Convention) που προωθούμε στα Βαλκάνια. Ελπίζουμε, ότι μέχρι το 2016 θα καλύψουμε τη Σερβία και την ΠΓΔΜ (FYROM) διευκολύνοντας έτσι τη διέλευση εμπορευμάτων και από την Ελλάδα προς την κεντρική Ευρώπη. Κυρίες και κύριοι, Οι μεταρρυθμίσεις οδηγούν την ελληνική οικονομία στην ανάκτηση της ανταγωνιστικότητάς της, στην αύξηση των εξαγωγών και στην ανάπτυξη. Η Ελλάδα πρέπει επειγόντως να κάνει άλματα στους δείκτες ανταγωνιστικότητας για το διασυνοριακό εμπόριο. Τα τελωνεία και οι άλλες ελεγκτικές αρχές πρέπει να παίξουν το ρόλο στη διευκόλυνση του εξωτερικού εμπορίου που απαιτούν οι περιστάσεις. Η Στρατηγική για τη Διευκόλυνση του Εξωτερικού Εμπορίου και την Εξωστρέφεια που εφαρμόζει η Ελληνική Κυβέρνηση ανταποκρίνεται στις ευρωπαϊκές προτεραιότητες. Οι 14
τελευταίες εκθέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τελωνείων και της Ομάδας Κρούσης δείχνουν ότι οι μεταρρυθμίσεις στα τελωνεία προχωρούν εντατικά. Αναμφίβολα, τα επιμέρους θέματα του Οδικού Χάρτη θα συζητηθούν λεπτομερώς κατά τη διάρκεια της ημερίδας. Από την πλευρά μου θα ήθελα να κάνω κάποιες τελευταίες σκέψεις ως προς τη φύση των μεταρρυθμίσεων. Οι μεταρρυθμίσεις που περιγράφονται στον Οδικό Χάρτη συνιστούν αλλαγή παραδείγματος, paradigm change, όπως θα λέγαμε στα Αγγλικά. Τα αυτόματα συστήματα πληροφορικής, για τις διασαφήσεις, τις διασταυρώσεις πληροφοριών και τη διαχείριση κινδύνων, η ενιαία θυρίδα (single window) για τις εξαγωγές, η προώθηση του θεσμού των εγκεκριμένων οικονομικών φορέων και της πρόσβασης σε απλουστευμένες διαδικασίες, θα τείνουν να απαλείψουν τις παραδοσιακές καχυποψίες: Ότι πίσω από κάθε επιχειρηματία κρύβεται ένας οιωνεί απατεώνας. Ή ότι πίσω από κάθε 15
τελωνειακό υπάλληλο υπάρχει ένα κράτος τιμωρός, ή κάποιος που θα μπορούσε ίσως να συμμετάσχει σε μια δοσοληψία κάτω από το τραπέζι. Το νέο παράδειγμα δίνει τη δυνατότητα εγκαθίδρυσης σταθερών και διαφανών σχέσεων συνεργασίας των ελεγκτικών αρχών με τους φορείς του ιδιωτικού τομέα με στόχο την εξάλειψη της πολυνομίας και την εξεύρεση αποτελεσματικών οργανωτικών λύσεων με το μικρότερο δυνατό κόστος. Βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, αλλά και στην επίγνωση, και από τα δύο μέρη, ότι η εμπιστοσύνη του κράτους προς τον επιχειρηματία είναι επαληθεύσιμη και ότι θα επαληθεύεται κάθε τόσο στην πράξη (trust and verify). Μια τέτοια αλλαγή παραδείγματος, κουλτούρας, αν θέλετε, δεν είναι δυνατό να αφορά μόνο στην εξαγωγική διάσταση. Είναι πλήρως κατανοητή η προτεραιότητα που έχει δοθεί στις ειδικότερες μεταρρυθμίσεις που αφορούν στην προώθηση του εξαγωγικού εμπορίου της Ελλάδας, το οποίο πρέπει να προσέχουμε ως κόρην οφθαλμού. Όμως, εξίσου σημαντικές 16
για την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, για την αύξηση της εμπορικής κίνησης και τις επενδύσεις στα ελληνικά λιμάνια, αεροδρόμια και σε άλλες υποδομές μεταφορών, για την απασχόληση όλων των επαγγελμάτων που εμπλέκονται στην εμπορική δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένων και των εκτελωνιστών, είναι και οι μεταρρυθμίσεις που βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα στο εισαγωγικό εμπόριο και στις υπόλοιπες τελωνειακές διαδικασίες. Σε τελική ανάλυση, η προσέλκυση εμπορικής δραστηριότητας που θα προκύπτει π.χ. στα ελληνικά λιμάνια και αεροδρόμια, θα καταλήγει και σε αύξηση των συνολικών φορολογικών εισπράξεων που η αύξηση του εμπορίου συνεπάγεται. Είναι τέλος προφανές, ότι η επιτυχής εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και μάλιστα στο σύνολο των τελωνείων στην ελληνική επικράτεια, θα εξαρτηθεί από την προσαρμογή της όλης οργάνωσης των υπηρεσιών του Υπουργείου Οικονομικών και των άλλων εμπλεκομένων υπουργείων στα 17
νέα δεδομένα και από τη στελέχωσή τους με προσωπικό που έχει επαρκώς προετοιμασθεί και εκπαιδευτεί. Θα ήθελα να επιβεβαιώσω ότι θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την προσπάθεια των ελληνικών αρχών με τεχνογνωσία και εκπαιδευτικά προγράμματα που θα κριθούν απαραίτητα, λαμβάνοντας π.χ. υπόψη το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ικανοτήτων για το Λειτούργημα του Τελωνειακού που διαθέσαμε πρόσφατα στα κράτη μέλη. Δεν έχω κάτι άλλο να πω παρά να ευχηθώ καλή επιτυχία και να σας ευχαριστήσω για την προσοχή σας. 18