οπωροφόρων» Χρήστος Α. Χατζησαββίδης Επίκουρος Καθηγητής Τµήµα Αγροτικής Ανάπτυξης ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Ορεστιάδα

«O ρόλος του βορίου στην θρέψη των οπωροφόρων» Χρήστος Α. Χατζησαββίδης Επίκουρος Καθηγητής Τµήµα Αγροτικής Ανάπτυξης ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Ορεστιάδα Ηµερίδα Η σηµασία της ορθολογικής θρέψης των φυλλοβόλων οπωροφόρων και η επίδρασή της στην ποιότητα των καρπών, Ι.Φ.., Νάουσα, 2 εκ. 2013

Βόριο (Β) - Ένα από τα µικροθρεπτικά (ή ιχνοστοιχεία) απαραίτητο για την κανονική ανάπτυξη των φυτών - Αναγνωρίστηκε ως απαραίτητο στα φυτά το 1923 - Tο µόνο θρεπτικό στοιχείο που υπάρχει κανονικά στο εδαφικό διάλυµα ως ένα µη ιονισµένο µόριο - Bορικό οξύ (Η 3 ΒΟ 3 ): η µορφή του Β που τα δένδρα προσλαµβάνουν πιο αποτελεσµατικά

Πηγές προέλευσης Β Έδαφος - ορυκτά Λιπάσµατα (βόρακας, βορικό οξύ) Νερό άρδευσης Απόβλητα & προϊόντα καύσης Αστικά και βιοµηχανικά απόβλητα, ορυχεία, τέφρα άνθρακα

Βόριο εδάφους - µορφές Πετρώµατα & ορυκτά (τουρµαλίνης, βόρακας, κολεµανίτης, αξενίτης κ.ά.).) Προσροφηµένο στις επιφάνειες αργίλου & οξείδια Fe & Al Στο εδαφικό διάλυµα ως Η 3 ΒΟ 3 & Η 4 ΒΟ - 4 Σύµπλοκο µε οργανική ουσία

Ο κύκλος του Β στο έδαφος Φυτικά και ζωικά υπολείµµατα πρόσληψη από το φυτό Πρωτογενή και δευτερογενή ορυκτά Εδαφικό διάλυµα Η 3 ΒΟ 3 0 Οργανική ουσία εδάφους Havlin et al., 2005

Όρια επάρκειας Β στο έδαφος Έλλειψη: < 0,55 ppm Oριακή επάρκεια: 0,5-0,75 0,75 ppm Επάρκεια: 0,75-1,2 ppm Υπερεπάρκεια: 1,2-5,0 ppm Τοξικότητα: > 5,0 ppm

Άριστη αναλογία θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος Β : N 1 : 10-20 B : P 1 : 25-50 50 B : K 1 : 75-100 B : Cu 1 : 4-54 B : Ca 1 : 100-8000

Περιοχές µε έλλειψη βορίου Shorrocks, 1997

Αποτελέσµατα επισκόπησης εδαφών από το Ι.Ε.Θ. Είδος Περιοχή (αρ. οπωρ.) Έτος Επίπεδο επάρκειας Β Μηλιά Καστοριά (30) 2004 Ανεπάρκεια 50% Μηλιά Ζαγορά Πηλίου (275) 2007 Ανεπάρκεια 88% Ροδακινιά επιτρ. Νάουσα Ηµαθίας (94) 2008 Επάρκεια 78% Ροδακινιά επιτρ. Βελβεντός Κοζ. (74) 2008 Επάρκεια 88% Ροδακινιά συµπ. Γιαννιτσά/Σκύδρα (56) 2008 Επάρκεια 98% Κερασιά Ράχη Πιερίας (80) 2005 Ανεπάρκεια 59% Κερασιά Ράχη Πιερίας (27) 2005 Ανεπάρκεια 44% Ελιά Καλ/τεια Χαλκ. (83) 2005 Υπερεπάρκεια 87% Ελιά Πολύγυρος Χαλκ. (53) 2006 Ανεπάρκεια 38%

Συνθήκες που ευνοούν την έλλειψη Β στα δένδρα Εδάφη ελαφράς µηχανικής σύστασης (=εύκολη έκπλυση) και ιδιαίτερα εκείνα µε χαµηλή οργανική ουσία Υψηλή συγκέντρωση Ca στο έδαφος Ανταγωνισµός µε άλλα στοιχεία (πχ Ν, Κ, Fe) Γενότυπος (είδος/ποικιλία/υποκείµενο)

Ενώσεις που χρησιµοποιούνται για αντιµετώπιση της έλλειψης Β Ονοµασία χηµ. ένωσης Χηµικός τύπος Β (%) Βόρακας Na 2 B 4 O 7. 10H 2 O 11 Solubor Na 2 B 4 O 7.5H 2 O+Na 2 B 10 O 16. 10H 2 O 20 Πενταβορικό νάτριο Na 2 B 10 O 16. 10H 2 O 18 Τετραβορικό νάτριο Na 2 B 4 O 7. 5H 2 O 14-15 Βορικό οξύ Η 3 ΒΟ 3 17 Κολεµανίτης Ca 2 B 6 O 11. 5H 2 O 10-16 Χηλικό Β (EDTA) 4 Προσοχή! Στενά όρια µεταξύ απαιτούµενης δόσης & εκείνης που οδηγεί σε τοξικότητα

Χαρακτηριστικά εδαφών µε υψηλό Β Προήρθαν από θαλάσσια ιζήµατα πλούσια σε Β Έχουν υψηλή υπεδάφια στάθµη του υδροφόρου ορίζοντα Αρδεύτηκαν µε νερό µε υψηλό Β

Τρόποι αντιµετώπισης εδαφών µε υψηλό Β Ασβέστωση Επαρκείς αρδεύσεις έκπλυση Β Επαρκής αζωτούχος λίπανση Καλλιέργεια ανθεκτικών ειδών/ποικιλιών

Τρόποι πρόσληψης Β από τα φυτά α) παθητική (ρεύµα διαπνοής) β) ενεργητική (µεταφορείς Β) B (µ g / g ) 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 M '97 Ι Ι Α Σ Ο Ν I '98 Μήνες Χονδρολιά X. Αµφίσσης Φ Μ Α Μ Ι Ι Α

Επίπεδα Β στο νερό άρδευσης και επίδραση στις καλλιέργειες Επίπεδο Β (mg/l) Επίδραση < 0,5 Ικανοποιητικό για όλες τις καλ/γειες 0,5 1,0 Ικανοποιητικό για τις περισσότερες καλ/γειες γειες. Οι ευαίσθητες µπορεί να παρουσιάσουν συµπτώµατα όπως ζηµιά στα φύλλα, αλλά η απόδοση µπορεί να µην επηρεαστεί 1,0 2,0 Ικανοποιητικό για τις ηµιανθεκτικές καλ/γειες γειες. Οι ευαίσθητες συνήθως εµφανίζουν µειωµένη βλαστική ανάπτυξη και µειωµένη παραγωγή 2,0-10 Μόνο οι ανθεκτικές καλ/γειες δίνουν ικανοποιητική απόδοση USDA Technical Bulletin

Σχετική ανθεκτικότητα καλλιεργειών στο Β του νερού άρδευσης Μικρή ανθεκτικό -τητα Ευαίσθητα Μερικώς ανθεκτικά 3 Ανθεκτικά Μεγάλη ανθεκτικό -τητα USDA Technical Bulletin

Παράγοντες που επηρεάζουν την απορρόφηση Β ph και Ca εδάφους Ορυκτά αργίλου & υφή εδάφους Οργανική ουσία Γενότυπος φυτών Περιβαλλοντικοί παράγοντες Αλληλεπιδράσεις στοιχείων Αλατότητα

Επίδραση του ph του εδάφους στην διαθεσιµότητα του Β στα φυτά Όξινο ph Ουδέτερο ph Αλκαλικό ph pη εδαφικού διαλύµατος νέες θέσεις προσρόφησης, κυρίως λόγω καταβύθισης υδροξειδίων αργιλίου [Αl(OH) 3 ] & σχηµατισµού άµορφων

Ρόλοι του Β στα δένδρα (1) Σχηµατισµός κυτταρικών τοιχωµάτων (σύµπλοκα Β µε συστατικά του κ.τ.).) (φωτο) Μεταφορά των σακχάρων µέσω των µεµβρανών Μεταβολισµός Ν και υδατανθράκων Ανάπτυξη ιστών (ρόλος αγγελιοφόρου) πχ ρίζα

Πηκτινικό πλέγµα κυτταρικού τοιχώµατος πηκτίνη Ίνα κυτταρίνης Βόριο Μέταλλο Ίνα κυτταρίνης Σύµπλοκ ο http://cse.naro.affrc.go.jp

Ρόλοι του Β στα δένδρα (2) Ανθοφορία και καρπόδεση Πολύ µεγαλύτερες απαιτήσεις σε Β για αναπαραγωγική ανάπτυξη από εκείνες για βλαστική ανάπτυξη Συγκεκριµένα το Β επηρεάζει - σχηµατισµό ανθοφόρων οφθαλµών - παραγωγή γυρεοκόκκων - βλαστικότητα γύρης & ανάπτυξη γυρεοσωλήνα - παραγωγή νέκταρος - αριθµό ανθέων

Ρόλοι του Β στα δένδρα (3) Σύνθεση και κίνηση των ορµονών µέσα στο φυτό ιατήρηση του ασβεστίου σε διαλυτή µορφή ιαίρεση των κυττάρων Φωτοσύνθεση

Έλλειψη Β σε άνθη Κερασιά «Τραγανά Εδέσσης» Βερικοκιά «Πέλλα» Στυλιανίδης κ.ά., 2002

Κινητικότητα Β στα φυτά Παθητική µεταφορά µε ρεύµα διαπνοής από ρίζες προς φύλλα µέσω ξυλωδών αγγείων Η κινητικότητα του Β στο φλοίωµα: εξαρτάται από το είδος του κυρίαρχου µεταφορικού σακχάρου ή πολυόλης Είδη που περιέχουν πολυόλες, σορβιτόλη, µανιτόλη & ντουλσιτόλη: σύµπλοκα µε Β & το καθιστούν εύκολα µετακινήσιµο στα ηθµώδη αγγεία

Σύµπλοκο Β-µαννιτόλης Dembitsky κ.ά., 2002

Κινητικότητα Β σε ορισµένα καρποφόρα είδη Ευκίνητο Αµυγδαλιά υσκίνητο Καρυδιά Μηλιά Ροδακινιά αµασκηνιά Φιστικιά Πεκάν Φράουλα Βερικοκιά Ελιά

Κατανοµή του Β στα φύλλα ΜΗΛΙΑ - Ευκίνητο ΚΑΡΥ ΙΑ (σύµπλοκο Β-σορβιτόλης) δυσκίνητο Brown και Shelp, 1997

Οριακές τιµές Β (ppm) σε φύλλα ορισµένων καρποφόρων Μηλιά 25-70 Αχλαδιά 20-70 Ροδακινιά 20-80 αµασκηνιά 30-80 Βερικοκιά 25-70 Κερασιά 20-100 Βυσσινιά 20-55 Αµυγδαλιά 30-65 Φιστικιά 55-230 Καρυδιά 35-200 Φουντουκιά 31-75 Ακτινιδιά 40-50 Ροδιά 10-20 Ελιά 20-75 Πορτοκαλιά 35-100 Αβοκάντο 30-100

Συνήθη συµπτώµατα έλλειψης Β στα οπωροφόρα δένδρα Χλώρωση & νέκρωση στα σηµεία αύξησης Βλαστοί: Σχηµατισµός ροζετών, ανάπτυξη των πλάγιων οφθαλµών & πυκνές διακλαδώσεις, σχίσιµο, κοµµίωση, οφθαλµόπτωση, ανθόπτωση Φύλλα: αποχρωµατισµός, νέκρωση στα σηµεία αύξησης, κατσάρωµα, πάχυνση, φυλλόπτωση, δυσµορφία Καρποί: φέλλωση, σχίσιµο, δυσµορφία, συρρίκνωση σπέρµατος, κοµµίωση, πτώση Ρίζες: πάχυνση, συστροφή, µη κανονική ανάπτυξη Μοσχεύµατα: µπορεί να µην αναπτύσσουν ρίζες

Τρόποι αντιµετώπισης τροφοπενιών Β Γενικά, -είτε µε βόρακα (11% Β) στο έδαφος σε ποσότητα περίπου 100-200 g B/στρ/έτος, ή σε µεγαλύτερες ποσότητες ανά 3 ή περισσότερα χρόνια µε περίπου 100-300 g B/δένδρο ή και περισσότερο -είτε διαφυλλικά (πιο ασφαλής µέθοδος και αποτελεσµατική), συνήθως µια εφαρµογή πριν την άνθηση άλλα και µετά τη συγκοµιδή το φθινόπωρο πριν πέσουν τα φύλλα

Συµπτώµατα και αντιµετώπιση τροφοπενίας Β Μηλιά Συµπτώµατα: φυλλόπτωση, ξηράνσεις κορυφών βλαστών, εσχάρωση φλοιού βλαστών, φελλώδεις κηλίδες στους καρπούς (Αχλαδιά: νέκρωση ανθέων, σχίσιµο καρπών) Αντιµετώπιση: ψεκασµοί πριν το στάδιο ρόδινης κορυφής και στο φύλλωµα µετά τη συγκοµιδή

Έλλειψη Β σε µηλιά www.canr.msu.edu

Έλλειψη Β σε µηλιά www.canr.msu.edu

Έλλειψη Β σε µηλιά Στυλιανίδης και Συργιαννίδης, 1995

Έλλειψη Β σε µήλα, αχλάδι, κυδώνια Στυλιανίδης κ.ά., 2002

Έλλειψη Β σε µηλιά Έλλειψη Β (cv. IDR) Χαµηλές θ ο C πριν την άνθηση (cv. Royal Red Delicious) Στυλιανίδης κ.ά., 2002

Έλλειψη Β σε αχλαδιά www.canr.msu.edu

Συµπτώµατα και αντιµετώπιση τροφοπενίας Β Ροδακινιά (όχι πολύ συχνή τροφοπενία) Συµπτώµατα: ξηράνσεις κορυφών βλαστών, φύλλα µικρά, παχιά, δερµατώδη, σχίσιµο και κοµµίωση στους καρπούς Αντιµετώπιση: ψεκασµοί µε Β (+Ca και Zn) µετά την πτώση πετάλων

Έλλειψη Β σε ροδακινιά Childers et al., 1995 Nemeth, 1986

Συµπτώµατα και αντιµετώπιση τροφοπενίας Β Βερικοκιά (τροφοπενία πολύ συχνή σε όξινα εδάφη) Συµπτώµατα: καφέτιασµα σάρκας κοντά στον πυρήνα, καφέ κηλίδες στην επιφάνεια του καρπού, συρρίκνωση του σπέρµατος Αντιµετώπιση: Βόρακας στο έδαφος, ή διαφυλλικοί ψεκασµοί είτε κατά την άνοιξη (ρόδινη κορυφή, πτώση πετάλων) είτε φθινόπωρο 3-4 εβδ. πριν την πτώση των φύλλων

Συµπτώµατα και αντιµετώπιση τροφοπενίας Β αµασκηνιά (τροφοπενία αρκετά συχνή σε όξινα εδάφη) Συµπτώµατα: µοιάζουν µε εκείνα της ίωσης σάρκα, σχίσιµο καρπών Αντιµετώπιση: (όπως στη βερικοκιά) συνιστώνται οι φθινοπωρινοί ψεκασµοί

Συµπτώµατα τροφοπενίας Β σε δαµάσκηνα http://www.omafra.gov.on.ca

Συµπτώµατα και αντιµετώπιση τροφοπενίας Β Κερασιά (τροφοπενία αρκετά συχνή σε όξινα εδάφη) Συµπτώµατα: φύλλα χλωρωτικά µε οδοντώσεις νεκρωτικές, ατελής διαφοροποίηση πετάλων (φυλλοειδή πέταλα), καθιζάνουσες κηλίδες στους καρπούς (pitting) pitting), καρπόπτωση Αντιµετώπιση: διαφυλλικοί ψεκασµοί µε χηλικό Β στα στάδια: λευκή κορυφή, καρπίδιο, αλλαγή χρώµατος έως συγκοµιδή

Έλλειψη Β σε κερασιά Hydro

Συµπτώµατα και αντιµετώπιση τροφοπενίας Β Αµυγδαλιά (συχνή τροφοπενία) Συµπτώµατα: υπανάπτυκτο ή καθόλου σπέρµα, κοµµίωση, τραχεία επιφάνεια περικαρπίου Αντιµετώπιση: Ψεκασµοί το φθινόπωρο µετά τη συγκοµιδή ή προσθήκη βόρακα στο έδαφος κατά το τέλος φθινοπώρου

Έλλειψη Β σε αµυγδαλιά www.actagro.com

Έλλειψη Β σε αµυγδαλιά Στυλιανίδης κ.ά., 2002

Έλλειψη Β σε ακτινιδιά www.hortnet.co.nz

Γ&Κτ, 1995 Έλλειψη Β σε ελιά

Έλλειψη Β σε ελαιόκαρπους πρόσωπο πιθήκου missouri.edu

Τοξικότητα βορίου Φυσιολογική βάση τοξικότητας Β Αλλαγή στη δοµή του κυτταρικού τοιχώµατος ιαταραχή µεταβολισµού: ενώσεις µε τη ριβόζη των ΑΤΡ, ΝΑDH, NADPH ιαταραχή κυτταροδιαίρεσης & ανάπτυξης του κ.τ.:.: ενώσεις µε τη ριβόζη είτε ως ελεύθερο σάκχαρο ή στο RNA

Φύλλα Συµπτώµατα τοξικότητας Β Περιφερειακή χλώρωση, ξήρανση κορυφής, φυλλόπτωση, µείωση µεγέθους, κιτρίνισµα νεύρων, νεκρωτικές κηλίδες, έλλειψη οδόντωσης Βλαστοί ιόγκωση γονάτων, σχίσιµο, κοµµίωση, αποφλοίωση, νέκρωση Καρποί Πρόωρη ωρίµανση, κατάρρευση

Τοξικότητα Β στη ροδακινιά νεκρωτικές κηλίδες στους βλαστούς και στους µίσχους USDA

Τοξικότητα Β εσπεριδοειδές καρυδιά www.edis.ifas.ufl.edu ucdavis.edu

Τοξικότητα Β σε µηλιά Στυλιανίδης κ.ά., 2002

Τοξικότητα Β σε ακτινιδιά Στυλιανίδης κ.ά., 2002

Τοξικότητα Β σε ακτινιδιά Παλούκης και Ντινόπουλος, 1995

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ