ΕΡΕΥΝΑ 1 η Τάσεις στη χρήση του διαδικτύου για επικοινωνία, πληροφόρηση και ψυχαγωγία Δρ Α. Κουντζέρης, Μ. Κωνσταντάτος Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας Στόχος της συγκεκριμένης έρευνας είναι η διερεύνηση της υιοθέτησης εξελιγμένων διαδικτυακών υπηρεσιών πληροφόρησης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας και της τάσης των πολιτών να αγοράσουν οπτικοακουστικό περιεχόμενο. 1. Στην Ελλάδα όπως και στην Ευρώπη φαίνεται σημαντική αύξηση (κατά 9%) σύμφωνα με την έρευνα i2010, για υπηρεσίες που χρειάζονται αρκετή δεξιότητα στη χρήση διαδικτύου (στην Ευρώπη έχει επίσης αύξηση κατά 2-5 %). 2. Αντίστοιχα, οι εξελιγμένες επικοινωνιακές διαδικτυακές υπηρεσίες που προτιμούν περισσότερο οι Έλληνες πολίτες φαίνεται να είναι η ανταλλαγή άμεσων μηνυμάτων σε πραγματικό χρόνο, η συμμετοχή σε ομάδες συζήτησης και οι διαδικτυακές κλήσεις video (κατά 11%). 3. Το 21% των νέων Ευρωπαίων και το 33% των νέων Ελλήνων κάνουν κλήσεις με χρήση κάμερας στο διαδίκτυο. Επίσης το 12% των νέων Ελλήνων δημιουργούν και διατηρούν ιστολόγια. 4. Παρόμοια αποτελέσματα προκύπτουν και για την πληροφόρηση και την ψυχαγωγία μεταξύ των Ευρωπαίων και των Ελλήνων όπως : το «κατέβασμα» και η ακρόαση μουσικής με την οποία ασχολείται το 25% των Ελλήνων ή η παρακολούθηση ταινιών ή video clips από αρχεία (εκτός web τηλεόρασης) με την οποία ασχολούνται το 13 % των Ελλήνων. Συγκεκριμένα για τους νέους Έλληνες συγκριτικά με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους έχουμε: Το 78% των νέων Ευρωπαίων και το 59% των νέων Ελλήνων χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Το 59% των νέων Ευρωπαίων και το 59% των νέων Ελλήνων ανταλλάσουν μηνύματα σε πραγματικό χρόνο. Το 44% των νέων Ευρωπαίων και το 43% των νέων Ελλήνων στέλνουν μηνύματα σε chat sites και συμμετέχουν σε ομάδες συζήτησης (forum). Το 35% των νέων Ευρωπαίων και το 32% των νέων Ελλήνων διαβάζουν ιστολόγια (blogs, weblogs). Το 31% των νέων Ευρωπαίων και το 35% των νέων Ελλήνων κάνουν video κλήσεις μέσω διαδικτύου Το 21% των νέων Ευρωπαίων και το 33% των νέων Ελλήνων κάνουν video κλήσεις με χρήση κάμερας μέσω διαδικτύου Το 19% των νέων Ευρωπαίων και το 18% των νέων Ελλήνων κάνουν τηλεφωνήματα μέσω διαδικτύου Το 13% των νέων Ευρωπαίων και το 12% των νέων Ελλήνων δημιουργούν και διατηρούν ιστολόγια (blogs, weblogs). Σελίδα 1
Παρατηρούμε ότι τα ποσοστά των νέων που χρησιμοποιούν εξελιγμένες υπηρεσίες επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη είναι παρόμοια στις περισσότερες των περιπτώσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι νέοι Έλληνες υπερτερούν των Ευρωπαίων ειδικά για video κλήσεις με χρήση κάμερας μέσω διαδικτύου. Συμπεραίνουμε ότι όσον αφορά στους νέους, το επίπεδο χρήσης εξελιγμένων Σελίδα 2
υπηρεσιών επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου είναι το ίδιο και δεν υπάρχει καμιά υστέρηση μεταξύ Ελλάδας και Ευρώπης. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο για τους ηλικιωμένους, όπου η υστέρηση των Ελλήνων ηλικιωμένων για όλο το φάσμα των υπό εξέταση διαδικτυακών υπηρεσιών είναι έντονη σε σύγκριση με τους Ευρωπαίους. Το συμπέρασμα είναι ότι στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου έχει να κάνει με την ηλικία όπου το επίπεδο χρήσης εξελιγμένων υπηρεσιών επικοινωνίας χρησιμοποιούνται κυρίως από νέους όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό σημαίνει ότι στην Ελλάδα δεν υστερούμε. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα οι νέοι Έλληνες υπερτερούν των Ευρωπαίων ειδικά σε video κλήσεις με χρήση κάμερας μέσο διαδικτύου αν και δεν γίνεται το ίδιο για τους Έλληνες ηλικιωμένους όπου υστερούν σε όλο το φάσμα διαδικτυακών υπηρεσιών. Στοιχεία Έρευνας: Ήδη από το 2004, κυρίως όμως την τελευταία πενταετία, έχει παρατηρηθεί μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη στην ευρυζωνική κάλυψη, μεγάλη αύξηση του πληθυσμού με πρόσβαση στο διαδίκτυο και γενικότερα αύξηση στη διείσδυση και χρήση επιγραμμικών (online) υπηρεσιών μέσω διαδικτύου, τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε27) όσο και στην Ελλάδα. Στην ΕΕ27, στα νοικοκυριά με σύνδεση στο διαδίκτυο, το ποσοστό των νοικοκυριών με ευρυζωνική σύνδεση έφτασε στο 80% το 2008 (από 48% το 2005) και το ποσοστό των πολιτών που χρησιμοποίει συχνά το διαδίκτυο (σχεδόν κάθε μέρα) αυξήθηκε από 29% στο 43% την ίδια περίοδο. Αντίστοιχα στην Ελλάδα, στα νοικοκυριά με σύνδεση στο διαδίκτυο το ποσοστό των νοικοκυριών με ευρυζωνική σύνδεση αυξήθηκε κατά 51,7% (από 7,3% το 2005 σε 59% το 2008) και το ποσοστό των πολιτών που χρησιμοποιεί συχνά το διαδίκτυο (σχεδόν κάθε μέρα) αυξήθηκε από 11% σε 26% την ίδια περίοδο Στην παρούσα μελέτη εξετάζουμε αυτή ακριβώς τη διαφαινόμενη αλλαγή στο τρόπο χρήσης του διαδικτύου και εστιάζουμε στην εκτίμηση βαθμού υιοθέτησης των νέων εξελιγμένων διαδικτυακών υπηρεσιών από τους πολίτες στην Ελλάδα και στην ΕΕ27. Σαν εξελιγμένες διαδικτυακές υπηρεσίες προσδιορίζουμε τις υπηρεσίες αυτές που ξεπερνούν την ένα-προςένα επικοινωνία (one-to-one communication) και δίνουν τη δυνατότητα ανταλλαγής, επαναχρησιμοποίησης, δημιουργίας, διάδοσης και διανομής πληροφοριών, περιεχομένου και εφαρμογών πάνω σε σταθερά ή και ασύρματα ευρυζωνικά δίκτυα. Στόχος μας είναι η διερεύνηση της υιοθέτησης εξελιγμένων διαδικτυακών υπηρεσιών πληροφόρησης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας και της τάσης των πολιτών να αγοράσουν οπτικοακουστικό περιεχόμενο, μέσα από την ανάλυση σχετικών δεικτών της πρωτοβουλίας i2010 για την χρήση των ΤΠΕ στα νοικοκυριά1. Σελίδα 3
ΕΡΕΥΝΑ 2 η ΕΦΗΦΟΙ, ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ& ΥΓΕΙΑ Χρήση Η/Υ και INTERNET από τους εφήβους Πανελλήνια έρευνα στους μαθητές 2010 ΕΠΙΨΥ- Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής Κοκκέβη Α., Ξανθάκη Μ., Φωτίου Α., Καναβού Ε. Ηλεκτρονικός υπολογιστής και ίντερνετ Ένας στους 4 εφήβους (24,3%) ασχολείται για τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα τις καθημερινές με τον Η/Υ και το ίντερνετ, ενώ το ποσοστό αυτό σχεδόν διπλασιάζεται τα Σαββατοκύριακα (41%). Από το 2006 έως το 2010 έχει τετραπλασιαστεί ο αριθμός των εφήβων που ασχολούνται με τον Η/Υ και το ίντερνετ για τουλάχιστον 3 ώρες κάθε μέρα (από 5,7% σε 21,7% αντίστοιχα). Ένας στους 4 μαθητές (25,4%) δεν ασχολείται καθόλου με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το ίντερνετ τις ημέρες του σχολείου (Γράφημα 1). Οι μισοί μαθητές (50,4%) αφιερώνουν συνήθως από μισή έως και 2 ώρες, ενώ 1 στους 4 εφήβους (24,3%) αναφέρει ότι ασχολείται τουλάχιστον 3 ώρες τις καθημερινές (Γράφημα 1). Το ποσοστό των μαθητών που χρησιμοποιούν τον Η/Υ για τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα τις καθημερινές αυξάνεται με την ηλικία: 14,1% των 11χρονων, 25,8% των 13χρονων και 33,7% των 15χρονων. Επιπλέον, περισσότερα αγόρια (26,8%) από κορίτσια (21,9%) χρησιμοποιούν τον Η/Υ για τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα τις καθημερινές. Ηλεκτρονικός υπολογιστής και ίντερνετ τοσαββατοκύριακο Οι έφηβοι βρίσκονται στον Η/Υ και το ίντερνετ περισσότερες ώρες το Σαββατοκύριακο από ό,τι τις καθημερινές. Για παράδειγμα, τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα χρησιμοποιεί τον Η/Υ σχεδόν διπλάσιο ποσοστό εφήβων (41%) το Σαββατοκύριακο συγκριτικά με τις καθημερινές (24,3%). Η διαφορά αυτή ισχύει και για τα δύο Σελίδα 4
φύλα (αγόρια: 42,6% έναντι 26,8%, κορίτσια: 39,5% έναντι 21,9%). Την περίοδο 2006-2010 καταγράφεται σημαντική αύξηση στα ποσοστά των μαθητών που χρησιμοποιούν τον Η/Υ και το ίντερνετ το Σαββατοκύριακο ανεξάρτητα από τη διάρκεια χρήσης (Γράφημα 2). Έτσι, για παράδειγμα, τουλάχιστον 4 ώρες την ημέρα αφιερώνουν στον Η/Υ και το ίντερνετ το Σαββατοκύριακο τριπλάσιο ποσοστό εφήβων το 2010 συγκριτικά με το 2006 (27,4% έναντι 8,7%) (Γράφημα 2). Ηλεκτρονικά παιχνίδια Μία από τις δημοφιλέστερες δραστηριότητες των εφήβων στον ελεύθερό τους χρόνο αποτελούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Η διάρκεια αυτής της ενασχόλησης, ανεξαρτήτως εάν παίζονται τα παιχνίδια στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, στο ίντερνετ ή σε ειδικές κονσόλες (π.χ. Playstation, Xbox), διερευνήθηκε για τις καθημερινές και το Σαββατοκύριακο. Ηλεκτρονικά παιχνίδια το Σαββατοκύριακο Οι έφηβοι παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια περισσότερες ώρες τα Σαββατοκύριακα σε σύγκριση με τις καθημερινές. Έτσι, διπλάσιος αριθμός εφήβων παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα τα Σαββατοκύριακα (37,4%) από ό,τι τις καθημερινές (18,6%). Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποτελούν βασική διασκέδαση των αγοριών και το Σαββατοκύριακο, τα οποία, επίσης, με την ηλικία αυξάνουν τις ώρες που παίζουν. Συγκεκριμένα, ασχολούνται για τουλάχιστον 4 ώρες την ημέρα το 29,3% των 11χρονων αγοριών σε σύγκριση με το 41,8% και το 38,9% των 13χρονων και των 15χρονων. Από το 2006 έως το 2010 καταγράφεται αύξηση στα ποσοστά των μαθητών που παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια το Σαββατοκύριακο (Γράφημα 4) Κατάχρηση και πιθανή εξάρτηση από το ίντερνετ Η κατάχρηση και η πιθανή εξάρτηση των εφήβων από το ίντερνετ αξιολογήθηκε μόνο για τους 15χρονους μαθητές με τη χρήση ειδικής κλίμακας 8 ερωτήσεων.19 Οι ερωτήσεις της κλίμακας αφορούσαν καταστάσεις, συμπεριφορές και συναισθήματα που σχετίζονται με την κατάχρηση του ίντερνετ (αναφέρονται στο Γράφημα 5). Αγόρια και κορίτσια διαφέρουν σημαντικά μόνο όσον αφορά το πρόβλημα ότι αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στο ίντερνετ από ό,τι αρχικά προγραμματίζουν (63,2% έναντι 55,6%) (Γράφημα 5) Σελίδα 5
Ενδείξεις εξάρτησης από το ίντερνετ Σύμφωνα με τη βαθμολογία στην κλίμακα εξάρτησης από το ίντερνετ, συμπτώματα εξάρτησης από τη χρήση του ίντερνετ εμφανίζει 1 στους 6 μαθητές ηλικίας 15 ετών (15,5%), σε παρόμοια ποσοστά αγόρια (16,4%) και κορίτσια (14,6%). Κατάχρηση και πιθανή εξάρτηση από ταηλεκτρονικά παιχνίδια Η κατάχρηση και η πιθανή εξάρτηση των μαθητών από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αξιολογήθηκε και για τις τρεις ηλικιακές ομάδες (11, 13 και 15 ετών) με τη χορήγηση ειδικής κλίμακας 7 ερωτήσεων. Οι ερωτήσεις της κλίμακας περιγράφουν καταστάσεις και συμπεριφορές ενδεικτικές υπερβολικής χρήσης ηλεκτρονικών παιχνιδιών (αναφέρονται στο Γράφημα 6), ανεξαρτήτως εάν παίζονται στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, στο ίντερνετ, σε ειδικές κονσόλες τσέπης ή στην τηλεόραση. Υπερβολική χρήση Η/Υ και παράγοντεςκινδύνου Ένας στους 5 εφήβους (21,7%) ασχολείται τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα καθημερινά με τον Η/Υ και το ίντερνετ, περισσότερα αγόρια από κορίτσια (23,7% και 19,8%, αντίστοιχα) και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία έφηβοι σε σύγκριση με τους νεότερους (το 12,4% των 11χρονων έναντι του 23,7% των 13χρονων και του 29,5% των 15χρονων). Διαχρονικά, την περίοδο 2006-2010 έχει τετραπλασιαστεί ο αριθμός των εφήβων που Σελίδα 6
ασχολούνται με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και το ίντερνετ για τουλάχιστον 3 ώρες κάθε μέρα (από 5,7% σε 21,7%, αντίστοιχα. Οικογενειακός έλεγχος: Οι έφηβοι των οποίων οι γονείς γνωρίζουν λίγο ή καθόλου τις δραστηριότητές τους αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό (38,4%) ότι κάνουν υπερβολική χρήση του Η/Υ και του ίντερνετ συγκριτικά με εκείνους που αναφέρουν μέτριο ή αρκετό έλεγχο των δραστηριοτήτων τους (20,1%) (Γράφημα 7). Αυτή η διαφορά ισχύει τόσο για τα δύο φύλα (για τα αγόρια 36,4% έναντι 22,2%, και για τα κορίτσια 41,4% έναντι 18,1%) όσο και για τους μαθητές ηλικίας 13 ετών (42,7% έναντι 21,9%) και 15 ετών (38,2% έναντι 27,9%). Ψυχοκοινωνική υγεία Η υπερβολική χρήση του Η/Υ και του ίντερνετ ( 3 ώρες κάθε μέρα) εξετάστηκε σε σχέση με την Κλίμακα Δυνατοτήτων & Δυσκολιών και τη συχνότητα εμφάνισης ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων. Όσον αφορά τις επιμέρους υποκλίμακες, η υπερβολική χρήση του Η/Υ φαίνεται να συνδέεται με συμπτώματα δ ι α τ α ρ α χ ή ς τ η ς δ ι α γ ω γ ή ς.συγκεκριμένα, οι μαθητές που ασχολούνται καθημερινά τουλάχιστον 3 ώρες στον Η/Υ και το ίντερνετ αναφέρουν συμπτώματα διαταραχής της διαγωγής σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό (21,5%) συγκριτικά με όσους ασχολούνται λιγότερο συχνά (11,7%) (Γράφημα 9). Αυτό ισχύει για τα δύο φύλα όσο και για όλες τις ηλικιακές ομάδες. Συμπεράσματα Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα της έρευνας, η πλειονότητα των εφήβων ασχολούνται αρκετές ώρες καθημερινά με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, το ίντερνετ και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, ενώ ακόμα περισσότερο χρόνο αφιερώνουν στις δραστηριότητες αυτές τις ημέρες που δεν έχουν σχολείο. Περισσότερες ώρες ασχολούνται με τον Η/Υ και τα παιχνίδια τα αγόρια και οι 15χρονοι. Επίσης, την τετραετία 2006-2010 τετραπλασιάστηκε το ποσοστό εκείνων που ασχολούνται με τον Η/Υ τουλάχιστον 3 ώρες σε καθημερινή βάση. Η αύξηση αυτή της υπερβολικής ενασχόλησης συνδέεται αναμφίβολα και με το γεγονός πως η συντριπτική πλειονότητα των εφήβων έχουν υπολογιστή στο σπίτι τους. Σελίδα 7
ΕΡΕΥΝΑ 3η Διαδίκτυο και Συμπεριφορές Εξάρτησης: Μελέτη σε Ευρωπαίους Εφήβους Επιμέλεια Έκδοσης: Άρτεμις Τσίτσικα, Ελένη Τζαβέλα, Φωτεινή Μαυρομάτη και Σύμπραξη Ευρωπαϊκών Χωρών (EU NET ADB Consortium) Πρόγραμμα Saferinternet Plus Οι συγγραφείς της έρευνας τονίζουν την επιρροή του Διαδικτύου στους εφήβους, κυρίως από 14 έως 17 ετών. Αποτελείται από δύο μέρη, την «ποιοτική» και την «ποσοτική» έρευνα. Αρχικά, στην «ποσοτική έρευνα», χρησιμοποιώντας τα εξωφρενικά στατιστικά της πραγματικότητας μας δείχνουν τους κινδύνους και τα αποτελέσματα που προκαλεί, δίνοντας κάποια παραδείγματα, όπως τα τυχερά παιχνίδια. Το δεύτερο μέρος μιλάει για το ρόλο που παίζει το Διαδικτύο και για το πώς το χρησιμοποιούν οι έφηβοι. Παιδιά μιλάνε για το θέμα αυτό, αναφέροντας προσωπικές τους εμπειρίες. 1. Ο ρόλος του διαδικτύου στην εφηβεία Το διαδίκτυο είναι ιδιαίτερα ελκυστικό για τους εφήβους λόγω των αναπτυξιακών τους χαρακτηριστικών (εφηβική «δίψα» για τη ζωή και περιέργεια). Μέσω του διαδικτύου : - Λαμβάνουν απαντήσεις σε πλήθος ερωτημάτων - Έχουν εύκολη πρόσβαση σε τρέχουσα πληροφόρηση - Διατηρούν επαφή με φίλους και δημιουργούν νέες επαφές - Διασκεδάζουν Το διαδίκτυο σαφώς «διευκολύνει» την καθημερινότητα των εφήβων, ωστόσο υπάρχουν έφηβοι που έχουν ανάγκη την ψυχοκοινωνική «ενδυνάμωση» μέσω της χρήσης του διαδικτύου. Η ενδυνάμωση προκύπτει από θετικές διαδικτυακές εμπειρίες, όπως θετικά σχόλια likes, επιτυχία και διάκριση σε διαδικτυακά παιχνίδια, ίσες ευκαιρίες σε δραστηριότητες ή απλά αξιοποίηση ελεύθερου χρόνου Για τους εφήβους με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες ή/και ελλείμματα κοινωνικών δεξιοτήτων, η ενδυνάμωση γεμίζει τα υπάρχοντα κενά. 2. Έφηβοι «πάντα σε επαφή» και Στρατηγικές διαχείρισης Λόγω της συναρπαστικής φύσης του διαδικτύου ως μέσο, πολλοί έφηβοι αναπτύσσουν ισχυρή σχέση μαζί του και ουσιαστικά είναι πάντα σε επαφή - Always online and Checking Out Phenomenon. Προκειμένου να διαχειριστούν το συμπεριφορικό μοτίβο πάντα σε επαφή οι έφηβοι αναπτύσσουν στρατηγικές διαχείρισης : - Λειτουργικές στρατηγικές (προσπάθεια να εξισορροπηθούν οι διαδικτυακές και εξω-διαδικτυακές δραστηριότητες) Αυτοέλεγχος Τήρηση προτεραιοτήτων Αναζήτηση αντιπροτάσεων (ασχολιών εκτός διαδικτύου) - Δυσλειτουργικές στρατηγικές (προσπάθεια να ενισχυθεί η διαδικτυακή δέσμευση) Σελίδα 8
Παράκαμψη γονεϊκού ελέγχου Νομιμοποίηση της υπερβολικής χρήσης 3. Δραστηριότητες Κοινωνικά Δίκτυα 92% του συνολικού δείγματος είναι μέλη σε ένα τουλάχιστον Δίκτυο Κοινωνικής Δικτύωσης (ΔΚΔ) 39.4% των εφήβων αναφέρουν ενασχόληση τουλάχιστον 2 ώρες ημερησίως Χρήση ΔΚΔ περισσότερο από 2 ώρες ημερησίως, έχει συσχετισθεί με Συμπεριφορά Εξάρτησης από το Διαδίκτυο Η τάση αυτή αφορά περισσότερο τα κορίτσια Περισσότεροι από 500 διαδικτυακοί φίλοι συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη Δυσλειτουργική Διαδικτυακή Συμπεριφορά Τυχερά Παιχνίδια - Τζόγος 5.9% του συνολικού δείγματος ασχολούνται με τυχερά παιχνίδια στο διαδίκτυο (τζόγο), ενώ 10.6% τζογάρουν στο φυσικό κόσμο Η Ρουμανία και η Ελλάδα έχουν τα υψηλότερα ποσοστά τζόγου στο διαδίκτυο και στον πραγματικό κόσμο Οι έφηβοι που ασχολούνται με τυχερά παιχνίδια έχουν τριπλάσια πιθανότητα να αναπτύξουν Δυσλειτουργική Διαδικτυακή Συμπεριφορά σε σύγκριση με αυτούς που δεν το κάνουν Ηλεκτρονικά/ Διαδικτυακά Παιχνίδια 61.8% του συνολικού δείγματος ασχολούνται με ηλεκτρονικά / διαδικτυακά παιχνίδια Οι έφηβοι που παίζουν ηλεκτρονικά / διαδικτυακά παιχνίδια έχουν διπλάσια πιθανότητα ανάπτυξης Δυσλειτουργικής Διαδικτυακής Συμπεριφοράς Η ενασχόληση με ηλεκτρονικά / διαδικτυακά παιχνίδια περισσότερο από 2,6 ώρες ημερησίως, έχει συσχετιστεί με Δυσλειτουργική Διαδικτυακή Συμπεριφορά Η τάση αυτή αφορά περισσότερο τα αγόρια 4. Συμπεριφορές Υψηλού Κινδύνου Διαδικτυακή αποπλάνηση (Grooming) 63% του συνολικού δείγματος επικοινωνεί με αγνώστους στο διαδίκτυο 45.7% από αυτούς που επικοινωνούν με αγνώστους στο διαδίκτυο, έχουν συναντήσει στο φυσικό κόσμο κάποιον που γνώρισαν στο διαδίκτυο (28.4% του συνολικού δείγματος) 9.3% από αυτούς που επικοινωνούν με αγνώστους στο διαδίκτυο, δηλώνουν ότι αυτή η εμπειρία ήταν τραυματική (5,4% του συνολικού δείγματος) Ο κίνδυνος Διαδικτυακής αποπλάνησης είναι υψηλότερος στις Ρουμανία, Γερμανία και Πολωνία, ενώ η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο ποσοστό Σεξουαλικό Περιεχόμενο 58.8% του συνολικού δείγματος έχει εκτεθεί σε σεξουαλικό περιεχόμενο 32.8% των εφήβων που εκτέθηκαν σε σεξουαλικό περιεχόμενο, δηλώνουν ότι αυτή η εμπειρία ήταν τραυματική (18.4% του συνολικού δείγματος) Η τάση αυτή αφορά περισσότερο τα αγόρια Διαδικτυακός Εκφοβισμός (Cyberbullying) 21.9% του συνολικού δείγματος αναφέρει κάποια εμπειρία διαδικτυακού εκφοβισμού 53.5% από αυτούς που αναφέρουν κάποια εμπειρία διαδικτυακού εκφοβισμού δηλώνουν ότι αυτό τους έβλαψε με κάποιον τρόπο (11.2% του συνολικού δείγματος) Η τάση αυτή αφορά κυρίως τα κορίτσια Η Ρουμανία και η Ελλάδα εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού, ενώ η Ισλανδία και η Ισπανία τα χαμηλότερα Τέλος, αναφέρονται οι τέσσερεις τύποι εξαρτημένων εφήβων: Σελίδα 9
Α. Αυτός που είναι παγιδευμένος. Β. Αυτός που μοιάζει με «ζογκλέρ». Γ. Αυτός που ολοκληρώνει έναν «πλήρη κύκλο». Δ. Αυτός που «βαριέται τα πάντα». Σελίδα 10
Στοιχεία Έρευνας: Το διαδίκτυο δεν είναι παιχνίδι αλλά εργαλείο και όπως κάθε εργαλείο χρειάζεται οδηγίες χρήσης. Κίνδυνοι μπορεί να υπάρξουν στο διαδικτυακό κόσμο, όπως ακριβώς αυτό συμβαίνει και στο φυσικό, πραγματικό κόσμο. Η εμπειρία ζωής, η κριτική σκέψη και η κατεύθυνση είναι σημαντικά, προκειμένου να απολαύσουμε όλα τα οφέλη και να περιορίσουμε τυχόν αρνητικές επιπτώσεις. Τα παραπάνω φαίνεται πως έχουν ιδιαίτερη σημασία για τις νεαρότερες ηλικίες και ειδικά για τους εφήβους, οι οποίοι βιώνουν μια συναρπαστική περίοδο πειραματισμού, συγκεκριμένης σκέψης και αναζήτησης της ανεξαρτησίας τους. Η ομάδα μας, με παιδοκεντρική εκκίνηση, εστιάζει την προσπάθειά της στην εκπαίδευση των νέων και στην ενημέρωση γονέων και εκπαιδευτικών προκειμένου η πολυπόθητη διαδικτυακή ισορροπία στην καθημερινότητα των νέων, όχι μόνο να κατακτηθεί, αλλά και να παγιωθεί. Η συγκεκριμένη έρευνα παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου, αλλά και τις καταστάσεις απώλειας ελέγχου. Έχει ένα ποσοτικό και ένα ποιοτικό κομμάτι που αλληλοσυμπληρώνονται αρμονικά και καθρεφτίζουν θέματα που απασχολούν επτά Ευρωπαϊκές χώρες. Είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας πολλών επιστημόνων και αποτελεί μια αξιόλογη προσφορά για την κατανόηση της διαδικτυακής συμπεριφοράς των νέων και τον σχεδιασμό της μελλοντικής έρευνας. Φορείς που συμμετείχαν: (βλ Εικόνα) Συντονισμός Ποσοτικής Μελέτης και Συν-Συντονισμός Ποιοτικής Μελέτης: Ελλάδα Φορέας: Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) Β Παιδιατρική Κλινική Παν/μίου Αθηνών Νοσοκομείο Παίδων Π. & Α. Κυριακού Διευθύντρια: Καθηγήτρια Χρύσα Τζουμάκα-Μπακούλα Σελίδα 11
ΕΡΕΥΝΑ 4 η : 13 Ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας. «Ποιοτική Διερεύνηση της Ψυχολογικής Πτυχής της Σχέσης των Εφήβων με το Διαδίκτυο: Χρήσεις, Στάσεις και Ανάγκες» Ανθή Σιδηροπούλου, Μπετίνα Ντάβου, Τμήμα ΕΜΜΕ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από την εργασία αυτή, αντλούμε κάποιες πληροφορίες σχετικά με τους εφήβους και την σχέση τους με τον υπολογιστή και κατ επέκταση διάφορα άλλα μέσα. Μαθητές στην εφηβική ηλικία μιλούν για την δική τους εμπειρία. Πρώτο θέμα που τίθεται είναι ο ελάχιστος ελεύθερος χρόνος των παιδιών αυτής της ηλικίας και πώς τον αξιοποιούν δύο έφηβοι. Αξιοσημείωτο κατά πόσο οι έφηβοι είναι κλεισμένοι στον εαυτό τους, με μόνη παρέα συνήθως την μουσική τους. Η σχέση που έχουν παιδιά της εν λόγω ηλικίας με την μουσική είναι εντυπωσιακό. Δύο μαθητές περιγράφουν αυτή τους την σχέση και παρατηρούμε ότι είναι εξαρτημένοι από αυτό. Στη συνέχεια δύο μαθητές επισημαίνουν ότι χωρίς ίντερνετ, ουσιαστικά δεν έχεις υπολογιστή. Κι όμως, όσο περίεργο κι αν ακούγεται, παρά τον εθισμό των εφήβων στο διαδίκτυο είναι αξιοπερίεργος ο δεσμός που έχουν με τους φίλους τους. Αληθινό πρόβλημα για τους περισσότερους εφήβους το πόσο εύκολα χάνεται η αίσθηση του χώρου και ακόμα περισσότερο του χρόνου όταν είναι μπροστά στην οθόνη, απορροφημένοι από ότι κάνουν. Από την περιγραφή της καταπιεσμένης καθημερινότητας των εφήβων, παρατηρούμε την εσωστρεφή τους στάση και τον σταδιακό εθισμό τους στη μουσική και το διαδίκτυο. Ο εθισμός των εφήβων από την τεχνολογία έχει τα παρακάτω αποτελέσματα: Εξάρτηση Απώλεια της αίσθησης του χωροχρόνου Εσωστρέφεια Δημιουργία ψευδούς ανάγκης (πχ «χρειάζομαι το internet») Σελίδα 12
ΕΡΕΥΝΑ 5 η & 6 η : Δημιουργική και ασφαλής χρήση του διαδικτύου από νέους και νέες έως 18 ετών. Πανελλαδική εμπειρική έρευνα σε μαθητές/μαθήτριες γυμνασίων και λυκείων. Καταγραφή διερεύνηση στοιχείων και απόψεων 12 αρμόδιων φορέων & υπηρεσιών Υπεύθυνοι έρευνας : Γιάννης Κατερέλος,Πολυδεύκης Παπαδόπουλος Το Ινστιτούτο διεξήγαγε την κύρια έρευνά του για την περίοδο 2006-2007 πάνω στο θέμα των σχέσεων που διαμορφώνουν οι νέοι με το διαδίκτυο από τη στοιχειώδη εκπαίδευση μέχρι την ηλικία των 18 ετών με τίτλο «Ασφαλής & Δημιουργική Ασχολία των Νέων (18-) με το Internet». Το Ιντερνέτ δεν έχει συνδυαστεί με την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση τουλάχιστον στην πιο επίσημη μορφή της, το σχολείο: παρουσιάζονται ως περιφερειακά στοιχεία οι λέξεις: «αγορές», «μόρφωση», «σχολείο», «ανθρώπινο στοιχείο» και «οικονομικό». Το Ιντερνέτ θεωρείται το πιο δημοφιλές μέσο μετά την αδιαμφισβήτητη πρωτιά της τηλεόρασης. Ως Μέσο Επικοινωνίας είναι συνυφασμένο με την ταχύτητα απόκρισης, την ακρίβεια της ενημέρωσης αλλά και την ποικιλία που προσφέρει ενώ θεωρείται επίσης πρώτο ως προς τις πολιτισμικές ανησυχίες. Οι διαφυλικές διαφορές που σημειώνονται σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές καταδεικνύουν μάλλον μια αποστασιοποίηση των κοριτσιών από το Ιντερνέτ. Tα αγόρια υπερτερούν σε αριθμό τόσο ως προς την δυνατότητα πρόσβασης όσο και ως προς την επιθυμία πρόσβασης. Τα κορίτσια αντίθετα, είναι πιο δύσπιστα απέναντι στο Ιντερνέτ, το κατηγορούν περισσότερο από τα αγόρια ότι τείνει να οξύνει κάποια κοινωνικά Σελίδα 13
προβλήματα όπως ναρκωτικά, εγκληματικότητα και τρομοκρατία ενώ θεωρούν ως πιο υπαρκτό τον κίνδυνο πρόσληψης της φαντασιακής διάστασης. Το Ιντερνέτ θεωρείται ένα επικοινωνιακό κανάλι διασκέδασης και αλληλεπίδρασης της νέας γενιάς, φαίνεται να συγκλίνει με την φαντασιακή διάσταση που προσλαμβάνει το Ιντερνέτ για τους μαθητές: προσλαμβάνεται ως ένας χώρος όπου υπάρχει λεκτική αλληλεπίδραση, όπου οι άνθρωποι είναι κυρίως ότι θα ήθελαν και όχι ότι είναι, συνεπώς η πραγματική ατομική υπόσταση φαίνεται να είναι απούσα (ή ήσσονος σημασίας). Αν και οι μαθητές αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν βίαιες και μη αποδεκτές συμπεριφορές εξαιρετικά δυσάρεστες για τις οποίες αναμφίβολα υπάρχουν συνέπειες (ακόμα και ποινικές), το άτομο δεν φαίνεται να βάλλεται σοβαρά ως φυσική υπόσταση: Οι μαθητές/μαθήτριες τείνουν να θεωρούν το Ιντερνέτ ως έναν χώρο συνδυασμένο με δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου: περισσότερο συνδυάζεται με χόμπι και λιγότερο με δραστηριότητες εντός σχολικού πλαισίου. Συνοπτικά μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι όσο περισσότερο αστικοποιημένη είναι η περιοχή τόσο περισσότερο οι μαθητές θεωρούν το Ιντερνέτ ως δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου. Ένα σημείο που αξίζει να τονίσουμε ιδιαίτερα, είναι η «ακραιοποίηση» που παρατηρούμε στην συμπεριφορά των μαθητών. Επίσης, σημαντική διαπίστωση παρατηρείται σε σχέση με τις σχολικές βαθμίδες και την κατεύθυνση: όσο μεγαλώνει η βαθμίδα και αλλάζει η κατεύθυνση (από το Γυμνάσιο στο Γενικό Λύκειο και στο Τεχνικό Λύκειο) τόσο μειώνονται οι δραστηριότητες που αφορούν την αυτό-μόρφωση ενώ αυξάνεται η χρήση σε διαδικτυακές δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου. Σελίδα 14
Το φύλο παραμένει ένας ισχυρός διαφοροποιητικός παράγοντας εφόσον τα αγόρια έχουν ένα μέσο όρο περίπου διπλάσιο στην μέγιστη διάρκεια απασχόλησης μπροστά σε Η/Υ απ ότι τα κορίτσια (ο μέσος όρος αγοριών κυμαίνεται στις 7.15 ώρες ενώ ο μέσος όρος κοριτσιών στις 4.75 ώρες. Στο σημείο αυτό, η έρευνα φαίνεται να καταδεικνύει γνωστά «διαφυλικά στερεότυπα»: τα κορίτσια πριμοδοτούν τις πολιτισμικές τους ανησυχίες (μουσική, κινηματογράφος, βιβλία) ή και την σχολική τους επίδοση, ενώ τα αγόρια ασχολούνται περισσότερο με επιστημονικά-τεχνολογικά θέματα. Και ενώ τα αγόρια αντλούν ικανοποίηση από τα διαδικτυακά παιχνίδια, τα κορίτσια είναι περισσότερο ικανοποιημένα σε όλα τα άλλα, από την βοήθεια για τις σχολικές εργασίες, από την προσφερόμενη ενημέρωση και από τις διαφημίσεις. Ένα γενικό συμπέρασμα ως προς την στάση των μαθητών απέναντι στους κινδύνους που ελλοχεύει η χρήση του Ιντερνέτ είναι πως, στην πλειονότητά τους, προστατεύονται από ριψοκίνδυνες πράξεις που θα μπορούσαν να τους φέρουν αντιμέτωπους με κοινωνικά ανεπιθύμητες συμπεριφορές, κοινωνική παθογένεια, αλλοιώσεις της συμπεριφοράς, ψυχική παθογένεια. Το Ιντερνέτ μοιάζει να είναι για τους μαθητές ένα ελεύθερο βήμα που προσφέρεται για να πουν την γνώμη τους, αγνοώντας τους κινδύνους που ελλοχεύουν. Σελίδα 15
Σχετικά με τις ριψοκίνδυνες συμπεριφορές που μπορεί να υιοθετήσουν οι μαθητές, συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι μαθητές/μαθήτριες δεν φαίνονται να υιοθετούν αποκλειστικά μια συγκεκριμένη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά αλλά μάλλον μια γενικότερη τάση για ριψοκίνδυνες συμπεριφορές. Έτσι, ο μαθητής/μαθήτρια που ριψοκινδυνεύει τείνει να υιοθετεί το σύνολο των ριψοκίνδυνων συμπεριφορών: έχουν υπάρξει τόσο θύτες όσο και θύματα δυσάρεστων συμπεριφορών. Ιδιαίτερα διακριτή ως προς τον βαθμό ασφάλειας των μαθητών και την ανάπτυξη ριψοκίνδυνων συμπεριφορών είναι η βαθμίδα/κατεύθυνση εκπαίδευσης. Το πιο ίσως αναπάντεχο αποτέλεσμα ως προς την διερεύνηση της ασφάλειας των μαθητών κατά την χρήση του Ιντερνέτ, είναι τα πρωτεία της πολιτικό-κοινωνικόιδεολογικής βίας στις ενοχλήσεις. Συμπεράσματα Η γενική πλοήγηση (σερφάρισμα) γίνεται χωρίς συγκεκριμένο στόχο. Tο Ιντερνέτ δεν έχει συνδυαστεί με την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση τουλάχιστον στην πιο επίσημη μορφή της, το σχολείο Σελίδα 16
Internet (ορισμός): είναι επικοινωνία, κανάλι διασκέδασης και αλληλεπίδρασης της νέας γενιάς. Όμως, θα το χαρακτηρίζαμε περισσότερο «αντικείμενο γνώσης» παρά μέσω προς τη γνώση. Το διαδίκτυο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η μεγαλύτερη τεχνολογική ανακάλυψη καθώς τα οφέλη είναι πολλά και μεγάλα, χωρίς όμως να λείπουν οι κίνδυνοι από την ανεξέλικτη χρήση του κυρίως από τους μικρούς και τους νέους Αποτελέσματα υψηλού κινδύνου παθολογικής χρήσης του Internet: Συμβάλει στη δημιουργία εντάσεων στο περιβάλλον. Εγκατάλειψη ασχολιών που άρεσαν παλαιότερα, διότι προτιμάτε η απασχόληση στο Internet. Έχει αποδειχθεί ότι οι σχέσεις των παιδιών αυτής της ομάδας με την οικογένεια( τους γονείς) δεν είναι και οι καλύτερες. Μεγάλο ρόλο σε όλο αυτό παίζουν οι ίδιοι οι γονείς καθώς αδυνατούν να ελέγξουν τα παιδιά τους, επειδή δεν έχουν τις απαραίτητες γνώσεις. Άλλος ένας λόγος είναι ο δισταγμός των γονιών να προτρέψουν τα παιδιά τους να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο μέσο επικοινωνίας λόγω της αυξημένης αίσθησης απειλής. Το Ιντερνέτ μοιάζει να είναι για τους μαθητές ένα ελεύθερο βήμα που προσφέρεται για να πουν την γνώμη τους, αγνοώντας τους κινδύνους που ελλοχεύουν.ιδιαίτερα διακριτή ως προς τον βαθμό ασφάλειας των μαθητών και την ανάπτυξη ριψοκίνδυνων συμπεριφορών είναι η βαθμίδα/κατεύθυνση εκπαίδευσης. Σελίδα 17
Το φύλο παραμένει ένας ισχυρός διαφοροποιητικός παράγοντας εφόσον τα αγόρια έχουν ένα μέσο όρο περίπου διπλάσιο στη μέγιστη διάρκεια απασχόλησης μπροστά σε Η/Υ απ ότι τα κορίτσια. Ένα σημείο που αξίζει να τονίσουμε ιδιαίτερα, παρατηρούμε στην συμπεριφορά των μαθητών. είναι η «ακραιοποίηση» που Tο Ιντερνέτ δεν έχει συνδυαστεί με την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση τουλάχιστον στην πιο επίσημη μορφή της. Ο ρόλος της πολιτείας και του σχολείου στο πρόβλημα των υπολογιστών. Η υποτίμηση των μαθητών για τις γνώσεις τους. Στοιχεία έρευνας: Η έρευνα, η παρακολούθηση και η μελέτη των εξελίξεων στην οπτικοακουστική βιομηχανία, αποτελεί βασική αποστολή του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων (Ι.Ο.Μ.) από τη δημιουργία του έως σήμερα. Το Ινστιτούτο επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στα οπτικοακουστικά και, πλέον, ψηφιακά μέσα: ραδιόφωνο, τηλεόραση, κινηματογράφο, διαδίκτυο. Η μελέτη της σχέσης αυτών των μέσων ειδικότερα με τους νέους έχει ορισθεί ως καθήκον και προτεραιότητα του Ι.Ο.Μ. Στα πλαίσια αυτά το Ινστιτούτο διεξήγαγε την κύρια έρευνά του για την περίοδο 2006-2007 πάνω στο θέμα των σχέσεων που διαμορφώνουν οι νέοι με το διαδίκτυο από τη στοιχειώδη εκπαίδευση μέχρι την ηλικία των 18 ετών με τίτλο «Ασφαλής & Δημιουργική Ασχολία των Νέων (18-) με το Internet». Οι λόγοι για την επιλογή αυτή ήταν: α) η έλλειψη επαρκών στοιχείων για τη σχέση των νέων της σχολικής ηλικίας με το διαδίκτυο, β) η σημασία που έχει προσλάβει διεθνώς το θέμα της «ασφάλειας στον Κυβερνοχώρο» και η επίγνωση που πρέπει να δημιουργηθεί σε παιδιά, εκπαιδευτικούς, γονείς χωρίς φοβίες και αρνητικές αντιδράσεις λόγω άγνοιας, γ) η αναζήτηση τρόπων για περισσότερο δημιουργική ασχολία των νέων με την Κοινωνία των Πληροφοριών στα πλαίσια των σχολικών τους καθηκόντων και γενικότερα. Η όλη μελέτη περιέλαβε: Πρώτον, εμπειρική έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών/μαθητριών Γυμνασίων και Λυκείων απ όλη την Ελλάδα, καθώς και γονέων και εκπαιδευτικών τους. Δεύτερον, καταγραφή των απόψεων 12 φορέων της χώρας που είναι αρμόδιοι για τη διαχείριση/αντιμετώπιση πλευρών του εν λόγω θέματος. Οι φορείς αυτοί ήταν: 1) το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (ΠΣΔ), 2) το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (ΠΙ), 3) το Kέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ), 4) η ΚΕΜΕΤΕ-ΟΛΜΕ, 5) το Ινστιτούτο Παιδαγωγικών Ερευνών & Μελετών-ΔΟΕ, 6) η Ανωτάτη Συνομοσπονδία Γονέων & Κηδεμόνων Ελλάδας (Α.Σ.Γ.Μ.Ε.), 7) η OTENET, 8) η Forthnet, 9) η Ελληνική Ένωση Χρηστών Ιnternet, 10) το Δίκτυο SafeNet, 11) ο Κόμβος s@ferinternet, 12) Η Ελληνική Αστυνομία-Υπηρεσίες Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Η έρευνα διενεργήθηκε από τους κ. κ. Γιάννη Κατερέλο, Αναπλ. Καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου και Πολυδεύκη Παπαδόπουλο, Κοινωνιολόγο-Δημοσιογράφο, με τη συνεργασία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και έχοντας τεθεί υπό την αιγίδα της τότε υπουργού κας Μαριέττας Γιαννάκου. Σελίδα 18