Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη

Σημειώσεις για το μάθημα Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ΤΜΗΜΑ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Εισηγητής: Κώστας Αντ. Πετράκης Αργοστόλι, Ιούνιος 2015

εισαγωγή Τα κείμενα που ακολουθούν αποτελούν έμπνευση από τη συνεργασία τόσο με φοιτητές και φοιτήτριες που συνέταξαν ή συντάσσουν την πτυχιακή τους εργασία σε συνεργασία με τον γράφοντα όσο και με εκείνους και εκείνες που πραγματοποίησαν εργασίες στο πλαίσιο του μαθήματος Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Ο γράφων σχεδιάζει να δώσει στο μέ λλον μεγαλύτερη έκταση στις πρώτες αυτές βασικές σκέψεις. Σε κάθε περίπτωση οι σημειώσεις αυτές δίνονται καθώς το βιβλίο που ο γράφων και διδάσκων έχει επιλέξει μεταξύ άλλων για το εν λόγω μάθημα περιστρέφεται πρωτίστως γύρω από την Εταιρική Κοινωνική Ευθύ νη και τις εφαρμογές της στις ΗΠΑ (Philipe Kotler και Nancy Lee, 2009). Ο γράφων ευχαριστεί από καρδιάς όλους τους φοιτητές του στο εν λόγω μάθημα που έδωσαν το έναυσμα για τις σημειώσεις που ακολουθούν.

1 ο κεφάλαιο Ευρωπαϊκή Ένωση και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Στην αρχή της δεκαετίας του '90 πήρε την τελική του μορφή ένα νέο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο, το οποίο οδήγησε σε ταχύτατες αλλαγές σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι εξελίξεις στις παγκόσμιες τηλεπικοινωνίες, οι καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον, η αυξανόμενη πίεση των καταναλωτών για ποιοτικότερα και φιλικότερα προς το περιβάλλον προϊόντα, η ενδυνάμωση του ρόλου των μη κυβερνητικών οργανισμών (ΜΚΟ) στην παγκόσμια κοινωνία, η σταδιακή αποδυνάμωση του παραδοσιακού ρόλου του κράτους οδήγησαν στην εμφάνιση μιας νέας επιχειρηματικής πρακτικής, της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζοντας την βαρύτητα της κοινωνικής υπευθυνότητας των επιχειρήσεων και την σημασία της ανταγωνιστικότητας, υιοθετεί το 1993 την Λευκή Βίβλο, η οποία οδηγεί με την σειρά της στην Ευρωπαϊκή Διακήρυξη του Κοινωνικού Αποκλεισμού το 1995. Σταδιακά ενισχύεται η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και αρχίζει να αποτελεί αντικείμενο έντονου ενδιαφέροντος, καθώς φαίνεται να βρίσκει έκφραση κι απήχηση με χιλιάδες τρόπους σε κάθε είδους επιχείρηση κι οργανισμό. Παράλληλα προσανατολίζεται στον στρατηγικό στόχο που τέθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας το 2000 και που αφορούσε κατά την κύριο λό γο την βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανοίγοντας έτσι έναν νέο δρόμο στις επιχειρήσεις στο πλαίσιο της δεοντολογικής τους διαφοροποίησης. Έχοντας ως γνώμονα τα ανωτέρω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχωρά στην υιοθέτηση της Πράσινης Βίβλου (Ιούλιος του 2001), η οποία είχε ως στόχο την προώθηση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Επιχειρείται να γίνει αντιληπτό ότι η Εταιρική Κοινωνική

Ευθύνη αποτελεί ουσιαστικά το κλειδί για την μακρόπνοη επιτυχία μιας επιχείρησης και για την βιωσιμότητά της στον ανταγωνιστικό κόσμο της σύγχρονης οικονομίας. Έναν χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο του 2002, σε συνέχεια της Πράσινης Βίβλου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην προσπάθειά της να δοθεί περαιτέρω έμφαση στις δράσεις της Ε.Κ.Ε., υιοθέτησε την Ανακοίνωση «Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη: Μία συνεισφορά των επιχειρήσεων στη βιώσιμη ανάπτυξη». Ταυτόχρονα η Ευρωπαϊκή Ένωση θεσμοθετεί κι ένα Πολυμερές Φόρουμ σχετικά με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (CSR Multistakeholder Foru m), το οποίο είχε σκοπό την προώθηση της καινοτομίας και της διαφάνειας των εργαλείων της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και την χαρτογράφηση των διαφόρων πρακτικών της, ώστε να γίνουν χρήσιμα εργαλεία για κάθε επιχείρηση που αναζητά να εφαρμόσει την δική της Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Η αναθεωρημένη στρατηγική της Λισσαβόνας (Φεβρουάριος 2005) εμπίπτει περίπου στο ίδιο σκεπτικό αφού επιλέγει να επικεντρωθεί σε δράσεις που προωθούν την ανάπτυξη και την εργασία κατά τρόπο απόλυτα συμβατό με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Στο εαρινό Συμβούλιο τον Μάρτιο του 2005, τονίστηκε η προσήλωση στις εθελοντικές επιχειρηματικές δραστηριότητες Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, οι οποίες μακροπρόθεσμα καθίστανται πηγές επιχειρηματικής αξίας, προωθώντας παράλληλα την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινιάζει μία καινούρια «απευθείας» συνεργασία μεταξύ αυτής και των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, αναγνωρίζοντας ότι διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στο θέμα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Η συνεργασία με τη μορφή Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, προσαρτάται ως παράρτημα στην Ανακοίνωση που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Implementing the partnership for Growth and Jobs: Making Europe a pole of excellence on Corporate Social Responsibility («Εφαρμόζοντας την συνεργασία για την ανάπτυξη και το επιχειρείν: Κάνοντας την Ευρώπη ένα πόλο υπεροχής στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη») στις 22 Μαρτίου 2006. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυμώντας να αξιοποιήσει τις γνώσεις και την εμπειρία που συσσωρεύτηκε μέχρι σήμερα στους κόλπους της, προβαίνει συχνά σε χρηματοδοτήσεις για την προώθηση διαφόρων ερευνητικών προγραμμάτων που αφορούν τις Κοινωνικά Υπεύθυνες Επενδύσεις. Επίσης διοργανώνει ομάδες εργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το θέμα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης ενώ παρακολουθεί και στηρίζει τις παρεμβάσεις για την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής ατζέντας σε ό,τι αφορά την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Στις μέρες μας, ο θεσμός της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, τυγχάνει ιδιαίτερης πολιτικής προβολής, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση προβάλλει και επιβραβεύει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις για τις ενέργειές τους σε αυτόν τον τομέα και ενθαρρύνει την ανάληψη μεγαλύτερων παρόμοιων πρωτοβουλιών.

Αναγνωρίζοντας ότι οι επιχειρήσεις έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, έχει εξαγγείλει την υποστήριξή της στην δημιουργία ευρωπαϊκής συμμαχίας για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, με στόχο την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ισότητας ευκαιριών και της προώθησης της επιχειρηματικής αντίληψης ως άμεση προτεραιότητα. Η Ε.Ε. ζητά από τις επιχειρήσεις έναν ενεργό ρόλο στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και ανταμείβει την υπεύθυνη συμπεριφορά τους. Τέλος, παροτρύνει την δημιουργία συνεργασίας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, ώστε να κινητοποιηθεί η δέσμη εθνικών και περιφερειακών μέσων που είναι διαθέσιμα για την προαγωγή της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Τα τελευταία χρόνια, χάρη στον κοινωνικό διάλογο και στις ευρωπαϊκές επιτροπές, οι σύγχρονες επιχειρήσεις όλο και περισσότερο τε ίνουν να υιοθετούν προγράμματα ΕΚΕ. Μάλιστα η τάση αυτή έχει αρχίσει να διευρύνεται τόσο, που σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα έχει καθιερωθεί ως υποχρεωτικό μάθημα. Η μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο θεσμό της εταιρικής ευθύνης, αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη αφετηρία για τις επιχειρήσεις, οι οποίες μπορούν να υιοθετήσουν έναν κώδικα δεοντολογίας που καθορίζει ένα ασφαλές πλαίσιο δράσης που εξυπηρετεί όχι μόνο την εταιρεία, αλλά και την ίδια την κοινωνία. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη αντιπροσωπεύει μια πτυχή του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και ότι αποτελεί ένα μέσο υπεράσπισης της αλληλεγγύης, της συνοχής και της ισότητας ευκαιριών στο πλαίσιο ενός αυξανόμενου παγκόσμιου ανταγωνισμού. Αναμφισβήτητα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πρωτοστατήσει στην προώθησή της ενώ δεν σταματά να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που τέθηκαν στο Συμβούλιο της Λισσαβόνας. Στόχοι που στις μέρες μας λόγω της οικονομικής κρίσης που γνωρίζει ολόκληρη η Γηραιά Ήπειρος, απειλούνται να παραμείνουν ανεκπλήρωτοι, καθώς η κατάσταση δυσχεραίνει παγκοσμίως. Δεν είναι λίγες οι φορές που είτε λόγω δυσκολίας εξεύρεσης πόρων, είτε κυρίως λόγω περιορισμών από τα λογιστικά και οικονομοτεχνικά συστήματα οι δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευ θύνης χαρακτηρίζονται ανεφάρμοστες και αποτυχημένες. Ωστόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιλαμβανόμενη τις δυσκολίες των καιρών μας, προσπαθεί μέσα από πρακτικές εφαρμογές και παραδείγματα (case studies) να παρουσιάσει τρόπους σχεδιασμού και υλοποίησης πρακτικών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και να ελαχιστοποιήσει τις δυσκολίες που παρουσιάζονται κάθε φορά.

2 ο κεφάλαιο Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη στην Ελλάδα Όπως προαναφέραμε η ΕΚΕ αποτελεί προτεραιότητα της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Συμμαχία για την ΕΚΕ είναι μια πρωτοβουλία που υιοθέτησε η επιχειρηματική κοινότητα το 2006 με τη σθεναρή συμπαράσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σύμφωνα με τον Γκίντερ Φερχόιγκεν, αντιπρόεδρο της Κομισιόν, Επίτροπο Βιομηχανίας και Επιχειρήσεων, «Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία στοχεύει στο να βοηθήσει να δώσουμε σάρκα και οστά στη φιλοδοξία μας να καταστήσουμε την Ευρώπη παγκόσμιο πόλο της αριστείας στην ΕΚΕ» (2009). Παίρνοντας θέση ο Ετιέν Νταβινιόν, πρόεδρος του CSR Εurope, φόρουμ της ΕΕ για την ΕΚΕ, τονίζει ότι η ΕΚΕ αποτελεί ανάγκη τόσο για την επιχείρηση όσο και για την κοινωνία. Είναι στοιχείο συνοχής της ίδιας της εταιρείας και τελικά θεμελιώδες χαρακτηριστικό του σωστού μάνατζμεντ. H ΕΚΕ παραμένει προτεραιότητα για την ΕΕ αν και στις μέρες μας βρισκόμαστε στη δίνη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Και αυτό γιατί η ηθική και η ποιότητα ζωής δεν μπορούν να είναι διαπραγματεύσιμες. Ο Βλαντιμίρ Σπίντλα, Επίτροπος Κοινωνικών Υποθέσεων ενισχύει αυτή τη διαπίστωση λέγοντας: «Η κρίση έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα σε επιχειρήσεις και κοινωνία, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για μεγαλύτερη κοινωνική αλληλεγγύη» (2009). Επιπλέον, η αναγκαιότητα κοινωνικής ευαισθητοποίησης ενισχύεται από το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και το μεταναστευτικό κύμα, μεγάλο μέρος του οποίου δέχεται η χώρα μας. Στην Ελλάδα η ανταπόκριση των επιχειρήσεων για την προαγωγή της ΕΚΕ είναι περιορισμένη καθώς μόλις 120 ελληνικές επιχειρήσεις μετέχουν στο

Ελληνικό Δίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη το οποίο ιδρύθηκε το 1999, Εδώ είναι σκόπιμο να αναφερθεί, ότι η κοινωνική ευαισθητοποίηση έχει μακρά παράδοση στη χώρα μας από την αρχαιότητα, με μέσα όπως τις χορηγίες για πολιτιστικά δρώμενα (τελετές, θεωρικά) μέχρι την σημαντικότατη δράση των ευπατρίδων του 19 ου και 20 ου αιώνα. Οι Έλληνες καταναλωτές δε μένουν αδιάφοροι απέναντι στην κοινωνική δράση των επιχειρήσεων και η συντριπτική πλειοψηφία επηρεάζεται θετικά από την κοινωνικά προσανατολισμένη συμπεριφορά της κάθε εταιρείας, σύμφωνα με έρευνα που διεξάγει κάθε χρόνο το Ινστιτούτο Επικοινωνίας σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο και την MRΒ HELLAS 1. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν σημαντικά στοιχεία για τη συμπεριφορά του καταναλωτή απέναντι στις μη κοινωνικά υπεύθυνες εταιρείες, για την επικοινωνία των εταιρειών και την αποτελεσματικότητα της, καθώς και για τους τομείς στους οποίους ο καταναλωτής επιθυμεί να δει τις εταιρείες να δραστηριοποιούνται. Έτσι το 50% περίπου των Ελλήνων καταναλωτών δηλώνει ότι στη διάρκεια του προηγούμενου έτους έχει «τιμωρήσει» μια κοινωνικά μη υπεύθυνη εταιρεία. Είναι ενθαρρυντικό επίσης το γεγονός ότι στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια οι επιχειρήσεις έχουν εισαγάγει εμφανώς το «πράσινο» μάρκετινγκ στη συνολική στρατηγική προώθηση των προϊόντων τους, σύμφωνα με διαπίστωση του Υπεύθυνου Πολιτών του WWF HELLAS. 2 Επιπροσθέτως, οι τομείς που αγγίζει η ΕΚΕ (κοινωνία, περιβάλλον και ανθρώπινο δυναμικό) είναι κατεξοχήν πεδία στα οποία διοχετεύει την κοινωνική της δράση και πρόνοια η Πολιτεία. Κατά συνέπεια οι κοινωνικά ευαισθητοποιημένες επιχειρήσεις συνδράμουν στο πολυδιάστατο έργο της τελευταίας, προσφέροντας σημαντική χείρα βοηθείας. Σύμφωνα δε με τους Έλληνες καταναλωτές, ο κλάδος Η/Υ και υψηλής τεχνολογίας ανταποκρίνεται καλύτερα στις κοινωνικές του υποχρεώσεις απέναντι στην κοινωνία καθώς και οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών, οι φαρμακευτικές εταιρείες, οι εταιρείες ρουχισμού, οι αυτοκινητοβιομηχανίες, οι εταιρείες τροφίμων και ποτών. Αποφασιστικό παράγοντα αποτέλεσε και το γεγονός ότι θεσπίστηκε ένας δείκτης απαραίτητος για την αξιολόγηση των επιχειρήσεων σε δραστηριότητες ΕΚΕ με βάση τα διεθνή κριτήρια, κάτι που ενισχύει τον επαγγελματισμό και την σοβαρότητα της ΕΚΕ στην Ελλάδα. Την αποκλειστική εκπροσώπηση του CR INTEX στην Ελλάδα έχει αναλάβει το Corporate Responsibility Institute (Iνστιτούτο Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης) σε συνεργασία με το ΒΙΤC (Business in the Community). 1 2 Εταιρεία Ερευνών Αγοράς «Παγκόσμιο Ταμείο Για Την Φύση»

O δείκτης CRI μετράει την απόδοση των επιχειρήσεων και την επίδρασή τους στα κοινωνικά θέματα, τα περιβαλλοντικά στον τομέα της αγοράς και στα θέματα που αφορούν τους εργαζομένους. Η προσπάθεια αυτή αποτελεί έναν ακόμα σημαντικό σταθμό για την περαιτέρω εδραίωση της ΕΚΕ στη χώρα μας και την τοποθέτηση των ελληνικών επιχειρήσεων στον παγκόσμιο χάρτη των προηγμένων εταιρειών που διακρίνονται για τις επιδόσεις τους στον τομέα της ΕΚΕ. Υπάρχουν τέσσερα επίπεδα (band) διάκρισης των κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιδόσεων ενός οργανισμού, σύμφωνα με το CR INDEX Platinum, Gold, Silver και Bronze. Μετά από αυτήν την αναφορά στην ΕΚΕ στην Ελλάδα, έτσι όπως εδραιώνεται ενσωματωμένη στην εταιρική συμπεριφορά, η δική μας κριτική ματι ά διαπιστώνει μια έμφαση στην ανθρώπινη προσέγγιση από πλευράς επιχειρήσεων στη χώρα μας. Αυτό θα μπορούσε να αναχθεί στη μακρά μας ουμανιστική παράδοση ως προσέγγιση και φιλοσοφία. 3 ο κεφάλαιο Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και η Παγκοσμιοποίηση Η Παγκοσμιοποίηση που έχει βαθιές τις ρίζες της στις απαρχές της ανάπτυξης του καπιταλιστικού συστήματος εκδηλώνεται ως ένα γενικευμένο φαινόμενο τις τελευταίες δεκαετίες. Σε επίπεδο εταιρικής διακυβέρνησης και επικοινωνίας αφορά σε ένα φαινόμενο όπου κάθε τι που συμβαίνει στην υφήλιο επηρεάζει και επηρεάζεται παγκοσμίως. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη γίνεται αντιληπτή στο πλαίσιο της Παγκοσμιοποίησης ως μία εταιρική λειτουργία η οποία έρχεται να εξισορροπήσει την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική επίδραση της λειτουργίας μιας επιχείρησης. Έτσι, η ΕΚΕ βασίζεται στο τρίπτυχο της οικονομικής ανάπτυξης, της βιωσιμότητας και της κοινωνικής συνοχής.

Αυτό που όλο και περισσότερο αισθάνονται οι επιχειρήσεις είναι ότι οι επιλογές τους έχουν άμεση επίδραση στην πορεία της κερδοφορίας τους. Για παράδειγμα η Nike κατηγορήθηκε για εκμετάλλευση παιδικής εργασίας με αποτέλεσμα ένα γενικευμένο μποϋκοτάζ των προϊόντων της στις ΗΠΑ το 1990. Παρομοίως συνέβη με τη SHELL το 1995 όταν αψήφησε τις περιβαλλοντικές συνέπειες και βύθισε εξέδρα πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα. Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και η ΕΚΕ, που ολοένα και περισσότερο κάνουν τις συνέπειες των δράσεων των πολυεθνικών εταιρειών ορατές για το περιβάλλον τους, πιθανώς να οδηγήσει σε μια νέα μορφ ή του καπιταλιστικού συστήματος, όπου οι εταιρείες αυτές προσπαθώντας ολοένα και περισσότερο να υποκαταστήσουν τον ρόλο του κράτους θα είναι στην πράξη υποχρεωμένες πριν από την απόδειξη της κερδοφορίας τους να υιοθετούν πρακτικές κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευαισθησίας προκειμένου να νομιμοποιούν την ύπαρξή τους. Αυτό που δημιουργεί την ειδοποιό διαφορά είναι ότι σήμερα οι πολίτες είναι πολύ πιο ευαίσθητοι, πολύ πιο δραστήριοι και η κοινωνία των πολιτών κάνει την εμφάνισή της καθημερινά στο δημόσιο χώρο. Είναι επίσης γεγονός ότι η ανάπτυξη του καπιταλιστικού συστήματος και η υπερεκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών έχει οδηγήσει σε μιας τέτοιας έκταση καταστροφής του περιβάλλοντος που το σύστημα δεν έχει βιωσιμότητα, δεν έχει μέλλον εάν δεν στραφεί προς την πράσινη και περιβαλλοντικά ευσυνείδητη οικονομική λειτουργία. Και εδώ, ας μας επιτραπεί, να αμφιβάλλουμε για τα περιθώρια που έχει για ανάπτυξη (ας μην ξεχνάμε ότι το καπιταλιστικό σύστημα έως σήμερα επέζησε μόνο αναπτυσσόμενο ή και αυτοκαταστρεφόμενο μέσα από πολέμους) καθώς πιθανότατα η άμεση και πυροσβεστική λύση είναι η αποανάπτυξη μέχρις ότου βρεθεί ένα νέο μοντέλο το οποίο θα στοχεύει στην ικανοποίηση ουσιωδέστερων αναγκών από αυτών των καταναλωτικών. Ουσιαστικά η ΕΚΕ στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης τείνει να υποκαταστήσει το συρρικνούμενο κοινωνικό κράτος των παροχών που τουλάχιστον στη Δυτική Ευρώπη αποτελούσε μία εγγύηση μέχρι και τη δεκαετία του '80 για τις κοινωνικά ευπαθείς ομάδες. Σε κάθε περίπτωση ο φιλελευθερισμός που ξεκίνησε πριν από 36 περίπου χρόνια στην Μεγάλη Βρετανία και στις Η.Π.Α. και επεκτάθηκε διεθνώς, με σημαία την απελευθέρωση των αγορών, άφησε ανυπέρβλητα κενά στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, που χωρίς προγραμματισμό και στοιχειωδώς δοκιμάζουν να καλύψουν οι εταιρείες. Και ας μην ξεχνάμε ότι όπως υποστήριζε ο Drucker 3 για τους managers των εταιρειών η κερδοφορία είναι πρώτη στην προτεραιότητα, όσο και για τους επικεφαλείς ενός στρατιωτικού επιτελείου η προμήθεια των κατάλληλων οπλικών συστημάτων. Αυτό που πραγματικά θα δοκιμάσει το καπιταλιστικό σύστημα αλλά και τον πλανήτη στο σύνολό του, είναι το αν θα δοθούν οι κατάλληλες απαντήσεις απέναντι στο εντεινόμενο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ας λάβουμε υπόψη μας ότι μόνο ένα 30% της ενέργειας δαπανάται για τη βιομηχανία, ενώ ένα 20-25% για τις κάθε είδους μεταφορές. 3 Ένας εκ των πατέρων του σύγχρονου μάνατζμεντ.

Άρα, μέσα στην παρούσα δεκαετία θα κριθεί το μέλλον τόσο του συστήματος όσο και του πλανήτη. Σίγουρα χρειάζεται συνδυασμός υπερεθνικών, κρατικών και εταιρικών άμεσων παρεμβάσεων.

4 ο κεφάλαιο Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη στο εσωτερικό των επιχειρήσεων Τα διδακτικά εγχειρίδια αναφέρονται μόνο έμμεσα στο εσωτερικό των επιχειρήσεων ως προς την ΕΚΕ. Η αλήθεια είναι ότι μία επιχείρηση μπορεί να κάνει πολλά σε επίπεδο Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στο εσω τερικό της, μέσα από πολλά διαφορετικά προγράμματα: Ανακύκλωση, μείωση περιβαλλοντικού αποτυπώματος (μείωση ενεργειακού κόστους, αποφυγή εξάντλησης φυσικών πόρων, αποφυγή παραγωγικών διαδικασιών που οδηγούν σε δημιουργία τοξικών αποβλήτων κ.λ.π.). Επίσης, μία επιχείρηση μπορεί να κάνει πολλά σε επίπεδο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των εργαζομένων της. Εξάλλου, καθώς η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη είναι ως ένα βαθμό μία μετεξέλιξη των Δημοσίων Σχέσεων, οι επιχειρήσεις ολοένα και περισσότερο προσφέρουν πέραν των νομικών υποχρεώσεών τους για την κοινωνική ασφάλεια, την υγεία και την πρόνοια έναντι των εργαζομένων τους. Εδώ τα παραδείγματα είναι πολλά όπως ομαδικά ασφαλιστήρια ζωής, ειδική πρόνοια για τις μητέρες με μικρά παιδιά, άμεση κινητοποίηση των επιχει ρήσεων σε περιπτώσεις εργατικών ατυχημάτων με χορήγηση στην οικογένεια πέραν των νομικών υποχρεώσεων κ.λ.π. Τέλος, στο πλαίσιο της δια βίου εκπαίδευσης οι επιχειρήσεις τόσο για δικό τους όφελος όσο και προς όφελος των εργαζομένων προσφέρουν ολοένα και συχνότερα ολοκληρωμένα προγράμματα εκπαίδευσης προκειμένου να βρίσκονται στην αιχμή της γνώσης.

5ο κεφάλαιο Δημοσίευση του γράφοντος σχετικά με το κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής COM (2011) 681 final. 1. Εισαγωγή: Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, ένα πρωτότυπο μπουκέτο πρακτικών με ραγδαία εξέλιξη. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ) [Corporate Social Responsibility (CSR)], αν θέλουμε να δούμε τις ρίζες της πέρα από χρονολογίες και σταθμούς εξέλιξής της με τη σφραγίδα του ιστορικού χρόνου, ξεκινάει από τη στι γμή που το κοινωνικοοικονομικό σύστημα που γνωρίζουμε σήμερα είτε θέλουμε να το ονομάσουμε καπιταλισμό είτε οικονομία της αγοράς αποκτώντας συνείδηση του εαυτού του αντιλαμβάνεται ότι η ιδιοκτησία και οι μέτοχοι δεν είναι το μόνο ενδιαφερόμενο μέρος που έχει λόγο σχετικά με το παραγόμενο προϊόν, τις διαδικασίες παραγωγής και τις απορρέουσες από αυτές συνέπειες. Αν και η διάδοση της ΕΚΕ [CSR] είναι μια υπόθεση των τελευταίων δεκαπέντε περίπου ετών οι ρίζες της χρονικά εκκινούν από τις πρώτες χορηγίες στο πλαίσιο των Δημοσίων Σχέσεων στον σύγχρονο κόσμο ή από τα θεσμισμένα χορηγικά προγράμματα στην Αρχαία Ελλάδα ή αλλού. Τι είναι όμως σήμερα Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]; Αν... [If business is an art CSR is a performance]. Τι θέλουμε να πούμε; Πραγματικά το επιχειρείν είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο και περίπλοκο από καλή γνώση ενός αντικειμένου, οργάνωσης παραγωγής και διεκπεραίωσης σχετικών ζητημάτων με το μάρκετινγκ, από διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού βάσει τήρησης επιστημονικών παραμέτρων, είτε αυτές εφαρμόζονται με θετικιστικό τρόπο είτε περισσότερο ανοιχτά και σύγχρονα.

Είναι πράγματι μια τέχνη του να ζεις δημιουργικά μεταξύ ανθρώπων και αριθμών παράγοντας κέρδος. Αν πράγματι είναι έτσι, τότε η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] έχει ένα διπλό χαρακτήρα: Πρόκειται για την ικανοποίηση υλικών, ψυχικών, άρα ηθικών και συναισθηματικών, αλλά και αισθητικών αναγκών των ενδιαφερομένων μερών [stakeholders] ως ανταπόδοση της θετικής συνθήκης κερδοφορίας της επιχείρησης και αυτό πάντα σε εθελοντική βάση από πλευράς της. Η ΕΚΕ [CSR] δεν είναι όμως μόνο ένα σύνολο καλών πρακτικών-δράσεων σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο της επιχείρισης αλλά και μια οδός μέσα από την οποία οι επιχειρήσεις επωφελούνται πολλαπλά/ποικιλότροπα. Δυστυχώς δεν έχουμε το χρόνο να το αναλύσουμε. Αυτό όμως που πρέπει να πούμε και που δικαιολογεί τη χρήση της λέξης performance είναι ότι εκτός του ότι θα πρέπει η επιχείρηση να κάνει θετικά και ουσιαστικά πράγματα προς όφελος της κοινότητας αλλά και του εσωτερικού της επιχείρησης θα πρέπει αυτά να είναι έτσι δομημένα ώστε να φαίνονται και να μπορούν να αναδειχθούν ως καλά και αισθητικώς αποδεκτά. Και αυτό με ένα στρατηγικό προσανατολισμό ο οποίος να συσχετίζει τις δυνάμεις και την εξειδίκευση της επιχείρησης με τις επιλεχθείσες πρακτικέςδράσεις. 2. Η Γηραιά Ήπειρος και οι προοπτικές της ως προς την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]. Οι Η.Π.Α., παρ' ότι έχουν ένα μικρό χρονικό προβάδισμα στην ΕΚΕ [CSR] όχι για άλλο λόγο παρ' εκτός του ότι είναι πολιτικά, οικονομικά και θεσμικά μακράν παλαιότερες από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και πιο συμπαγείς από άποψη ανάπτυξης, δεν έχουν ξεδιπλώσει κατά τη γνώμη μας όλες τις δυνατότητες εφαρμογής προγραμμάτων ΕΚΕ [CSR] τουλάχιστον μέχρι το 2010 που έχουμε ενημέρωση. Αν διαβάσει κανείς προσεκτικά πίσω από τις γραμμές το βιβλίο σταθμός του Philip Kotler και της Nancy Lee ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ: Πώς να προσφέρετε το καλύτερο δυνατό στην εταιρεία σας και στο σκοπό της επιλογής σας [CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY: Doing the Most Good for Your Company and Your Cause ] θα διαπιστώσει μερικά πράγματα που στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο και δη στην Ευρωπαϊκή Ένωση που μας ενδιαφέρει διαφοροποιούνται: α) Δίνεται μικρότερη σημασία σε θέματα εσωτερικής ΕΚΕ [CSR] στις Η.Π.Α. δημιουργώντας την αίσθηση μιας υπερτροφικής εξωτερικής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility]. β) Η διαφοροποίηση σε επίπεδο αξίας που δίνεται στην τέχνη και τον πολιτισμό καθρεφτίζεται στο πώς γίνεται αντιληπτή η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] στις δύο ηπείρους. Αυτό δεν σημαίνει ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες λείπουν καλές πρακτικές που να αφορούν στον τομέα αυτό. γ) Η Ευρώπη που ποτέ δεν ξεπέρασε τους ηθικούς δισταγμούς της παρ' ότι στις Η.Π.Α. το θρησκευτικό συναίσθημα ίσως είναι πιο έντονο και πιο ζωντανό σε μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού υλοποιεί μέσα από τις

οργανώσεις/επιχειρήσεις και υπό την επιρροή των ομάδων πίεσης λιγότερο εργαλειακές πρακτικές κάνοντας συνεχώς ολοένα και περισσότερα βήματα στην κατεύθυνση της εμβάθυνσης της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility]. Οι διαφορές δεν είναι μόνο αυτές. Επισημάναμε αυτές που κρίναμε ως κυριότερες. Εξ' άλλου δεν μπορούμε να μπούμε σε περιπτ ωσιολογία όπου θα χρειαζόταν συγγραφή μεγάλου κειμένου (ένα σύντομο τέτοιο βιβλίο είναι το CSR in the European Union, United Kingdom, Italy, and Switzerland, Governments incentives to CSR: different regulations and initiatives in different European Countries της Simona Rigamonti) καθώς από χώρα σε χώρα οι διαφοροποιήσεις είναι από σημαντικές έως έντονες: αλλού η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] είναι σε πλήρη ανάπτυξη και αλλού, όπως στην Ελλάδα, βρίσκεται σε νηπιακή ηλικία. 3. Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: οι συνέπειες στην ανάπτυξη της ΕΚΕ [CSR] στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως γνωστόν είναι πρώτα απ' όλα μια οικονομική σύμπραξη κρατών και δευτερευόντως μια πολιτική και πολιτισμική ένωση. Στο πλαίσιο αυτό καταβάλλει μέσα από τα θεσμικά της όργανα όλες εκείνες τις απαραίτητες προσπάθειες προκειμένου να επιτευχθεί οικονομική και επιχειρηματική ομοιογένεια, όσο και αν αυτό βρίσκει συνεχώς προσκόμματα στην ασύμμετρη ανάπτυξη των κρατών-μελών. Στο πλαίσιο των παραπάνω και 14 ολόκληρα χρόνια μετά την έκθεση Bruntland (1987) του Ο.Η.Ε, η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2001 εκδίδει σε θεσμικό επίπεδο για πρώτη φορά μη δεσμευτικό κείμενο αυτό της Πράσινης Βίβλου (2001) όπου για πρώτη φορά ευθαρσώς και αναλυτικά τίθεται ένα πλαίσιο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]. Ας λάβουμε υπόψη μας ότι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] τείνει να αποτελέσει ένα συστημικό υποβοήθημα/δεκανίκι αναπλήρωσης της κατακρήμνισης του κοινωνικού κράτους που επιτείνεται σε καιρούς οικονομικής κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των θεσμικών της εκφράσεων τόσο στην Πράσινη όσο και στην Λευκή Βίβλο δεν αντιμετωπίζουν την ΕΚΕ [CSR] στην πραγματικότητα ως ένα σύγχρονο και ουσιαστικό αίτημα των ευρωπαϊκών κοινωνιών, αλλά ως ένα ζήτημα του επιχειρείν. Δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε εδώ την οικονομική θεωρία περί κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού όπου μεταξύ των άλλων μονοπωλίων το κράτος είναι ένα ισχυρότατο μονοπώλιο. Και το λέμε αυτό γιατί έχουμε την αίσθηση ότι εδώ βρίσκεται μια λογική business to business (B2B). 4 Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] δεν μπορεί να αντιμετωπίσει, όσο και αν συστημικά είναι απαραίτητο σε μια περίοδο που το σύστημα χάνει από ιδεολογική άποψη έδαφος, τις ολοένα και περισσότερο αυξανόμενες ανάγκες ενός συστήματος που γεννά ελλείμματα στο επίπεδο 4 B2b είναι η συντομογραφία των λέξεων Business to business και έχει να κάνει με τους εμπλεκόμενους σε μία συναλλαγή (όσον αφορά το εμπόριο).

της αναπαραγωγής του. Αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να προσχωρήσουμε άκριτα στην αποδοχή μιας παλαιομαρξιστικής προσέγγισης όπου κάθε επιχειρηματική πρωτοβουλία είναι λίγο έως πολύ αρνητική. Αλλά ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το ζήτημα μέσα από μια ενδελεχή εξέταση της πιο πρόσφατης εκδήλωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με ημερομηνία 25-10-2011. Eίναι η περίφημη COM(2011) 681 final ή αλλιώς Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: A renewed EU strategy 2011-14 for Corporate Social Responsibility. 4. Η πιο πρόσφατη θεσμική έκφραση για την ΕΚΕ [CSR]. Από τις 5.500 λέξεις καθαρού κειμένου της παραπάνω διακοίνωσης [communication], μόνο οι 103 της εισαγωγής της αφορούν αποκλειστικά στο γιατί ενδιαφέρει την κοινωνία ως σύνολο, πιο απλά τους ανθρώπους η περιώνυμη ανανεωμένη στρατηγική. Όλο το υπόλοιπο κείμενο είναι ως εάν η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] να μην αφορά τόσο πολύ όλους τους stakeholders, αλλά σχεδόν αποκλειστικά τις επιχειρήσεις, τους μετόχους και τους managers. Οι υπόλοιποι stakeholders, η πλειονότητα δηλαδή προς τους οποίους αποτείνεται η ΕΚΕ [CSR], κυρίως η κοινότητα, οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι εργαζόμενοι λάμπουν δια της απουσίας τους. Στο συνοπτικό αυτό κείμενο των 15 σελίδων η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποδεικνύεται διστακτική απέναντι στις μεγάλες προκλήσεις και ανατροπές που προοιωνίζονται. Και χωρίς να μιλάμε για κάτι ιδεώδες, οι κύριες αξίες της Ευρώπης που δεν είναι άλλες από της ηθικές αξίες, απουσιάζουν από το κείμενο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί και πολύ ορθώς να τονώσει το ενδιαφέρο ν των επιχειρήσεων για την ΕΚΕ [CSR] χωρίς να αποτείνεται στους λοιπούς stakeholders. Άραγε πόσο τυχαίο μπορεί να το θεωρήσουμε ή πόσο συμβατό με τη συμπτωματολογία της έλλειψης πολιτικού προτάγματος και διάθεσης εμβάθυνσης της δημοκρατίας με προσανατολισμό προς τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών και των κοινωνιών που συγκρατούν προς την κατεύθυνση μιας ουσιαστικά ενωμένης Ευρώπης; Ας δούμε ενότητα προς ενότητα αυτή την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να δούμε πώς απαντώνται τα ερωτήματα τα οποία θέσαμε. (Όπως κατανοείτε ο περιορισμένος χρόνος της παρούσας ανακοίνωσης δεν επιτρέπει εκτεταμένη ανάλυση των θέσεων των Ευρωπαϊκών θεσμών στο σύνολό τους σχετικά με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]. Όμως η σύντομη κριτική παρουσίαση που ακολουθεί της πιο πρόσφατης σχετικής εκδήλωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι εύγλωττη.) Στο τέλος λοιπόν του Οκτωβρίου 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδει τη σχετική ανακοίνωση [communication] όπου επισημαίνει τα ακόλουθα στο πλαίσιο της ανανεωμένης στρατηγικής ΕΕ 2011-14 για την Εταιρική

Κοινωνική Ευθύνη [renewed EU strategy 2011-14 for Corporate Social Responsibility]. Η εισαγωγή της έκθεσης Από την αρχή του (1.) ως το (1.3.) γίνεται μια γενική παράθεση του σκεπτικού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ΕΚΕ [CSR] όπου όπως προείπαμε τονίζεται πρωτίστως ότι η αντιμετώπιση του θέματος της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility] είναι προς το συμφέρον των επιχειρήσεων [addressing corporate social responsibility is in the interests of enterprises]. Ως προς το γιατί η νέα στρατηγική η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τονίζει The economic crisis and its social consequences have to some extent damaged consumer confidence and levels of trust in business. Στη συνέχεια αντιπαρέρχεται μονολεκτικά του θέματος της ηθικής [ethical performance] των επιχειρήσεων [enterprises]. Αξιολόγηση του αντίκτυπου της Ευρωπαϊκής πολιτικής στην ΕΚΕ [ Evaluation of the impact of European policy on CSR ]. Εδώ το κείμενο τονίζει τη συνεργασία των κρατών-μελών ως προς την πληροφόρηση των καταναλωτών και την διαφάνεια, την έρευνα, την εκπαίδευση, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και την διεθνή διάσταση της ΕΚΕ [CSR]. Παρ' όλα αυτά μέσα από το σύνολο του κειμένου συμπεραίνουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει καταφέρει να συνδέσει την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] με το σύνολο της επιχειρηματικότητας και ότι η ΕΚΕ [CSR] συνεχίζει να είναι πρωτευόντως μια υπόθεση των μεγάλων και πολυεθνικών επιχειρήσεων. Αμφίβολη ανανέωση της αντίληψης για την ΕΚΕ [CSR]. Στο πρώτο χωρίο (3.1.) επιχειρείται να δοθεί ένας νέος ορισμός της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility] ο οποίος κατά τη γνώμη μας δεν προσφέρει κάτι πραγματικά καινούριο. Ως προς τις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις επιβεβαιώνεται η άποψη που εκφράσαμε παραπάνω καθώς συγκεκριμένα αναφέρεται ότι για τις περισσότερες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ιδίως τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, η διαδικασία ΕΚΕ είναι πιθανόν να παραμείνει άτυπη και διαισθητική [ For most small and medium-sized enterprises, especially microenterprises, the CSR process is likely to remain informal and intuitive ]. Τονίζεται στη συνέχεια (3.2.) η τυπική αναγνωρισμένη καθοδήγηση βάσει προτύπων σχετικά με την ΕΚΕ [CSR] (ISO 26000). Ως προς την πολυδιάστατη φύση της ΕΚΕ [multidimensional nature of CSR] (3.3.) η αλήθεια είναι ότι εν συντομία υπογραμμίζεται ο κοινωνικός της ρόλος. Το αυτό συμβαίνει και στο επόμενο χωρίο (3.4.) με τίτλο Ο ρόλος των δημοσίων αρχών και άλλων ενδιαφερομένων [The role of public authorities and other stakeholders]. Βεβαίως αμέσως μετά (3.5. & 3.6.) επιστρέφουμε στο μεγάλο ζήτημα που για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι η ΕΚΕ [CSR] και το επιχειρείν. Προσανατολισμένη προς ένα θεματολόγιο δράσης 2011-2014 [agenda for action 2011-2014]. Το επίκεντρο και πάλι είναι οι επιχειρήσεις, οι ορθές πρακτικές [good practices] που πρέπει να ακολουθούν και ο έντονος προβληματισμός της

Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με μια γενική τοποθέτηση των επιχειρήσεων απέναντι στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]. Ουσιαστικά, πράγμα που κατά τη γνώμη μας δεν είναι λάθος αλλά είναι σχετικά μονομερές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ρίχνει όλο της το βάρος στο ζήτημα της συστηματικής και προγραμματισμένης δραστηριοποίησης των επιχειρήσεων στο πλαίσιο της ΕΚΕ [CSR]. Πάλι ως δευτερεύον σημείο στο (4.5.) με επιχειρηματο-κεντρική λογική εισάγει στο κείμενό της μια σελίδα για την βελτίωση της γνωστοποίησης των κοινωνικών και περιβαλλοντικών πληροφοριών εκ μέρους των εταιρειών [improving company disclosure of social and environmental information]. Αμέσως μετά συνδέει την ακαδημαϊκή έρευνα και την έρευνα συνολικά με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] και κατά την ταπεινή μας γνώμη είναι το μόνο σημείο όπου μιλάει με έναν νεωτεριστικό και πρωτότυπο τρόπο. Το μεγάλο αυτό χωρίο (4.) ολοκληρώνεται με το θέμα των εθνικών περιφερειακών και διεθνών διαστάσεων της ΕΚΕ [CSR] και του ρόλου των κρατών-μελών. Περί συμπερασμάτων [conclusion]. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσδιορίζει κατά τα μέσα του 2014 ένα συνέδριο για την παρακολούθηση και τον απολογισμό της ΕΚΕ [CSR] στην Ευρωπαϊκή Ένωση δίνοντας έμφαση στις εργασίες της συνεργασίας μεταξύ του Ευρωπαϊκού Πολυμερούς Φόρουμ για την ΕΚΕ [European Multistakeholde r Forum on CSR] και της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου εκπροσώπων των κρατών - μελών της ΕΚΕ [High Level Group of CSR representatives of Member States]. Ανοίγει επίσης ξανά το διάλογο με το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών, τις επιχειρήσεις και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη [ the Council, the European Parliament, the Economic and Social Committee, the Committee of the Regions, enterprises and other stakeholders ]. Το όλο κείμενο κλείνει θέτοντας τις προοπτικές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility] της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ορίζοντα νέους στόχους για το 2015 και το 2020. 5. Γενικά συμπεράσματα. Η θεώρηση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility] σχετικά με τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς την τελευταία δωδεκαετία είναι ένα αντικείμενο το οποίο θα ήταν χρήσιμο να ασχοληθεί μια επιστημονική ομάδα προσφέροντας στο επιστημονικό κοινό και τους όποιους άλλους ενδιαφερόμενους ένα πραγματικά πολυσέλιδο βιβλίο. Εδώ προσπαθήσαμε να κάνουμε μια σύντομη και γενική παρέκβαση με επιστέγασμα μια εξίσου σύντομη αλλά πιστεύουμε περιεκτική κριτική παρουσίαση της ανακοίνωσης [communication] της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με κωδικό COM(2011) 681 final. Το πρώτο συμπέρασμα που εξάγ ουμε είναι ότι η ΕΚΕ [CSR] παγκοσμίως και στην Ευρώπη ειδικά βρίσκεται σε παιδικό στάδιο με γεωμετρικούς όμως ρυθμούς ανάπτυξης και προόδου. Το ερώτημα όμως είναι αν οι εξελίξεις της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κρίσης θα της

επιτρέψουν να ενηλικιωθεί και πολύ δε περισσότερο να ωριμάσει και να ολοκληρώσει τον κύκλο της μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τον ηγετικό της ρόλο στον συντονισμό της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταβάλλει ειλικρινείς προσπάθειες προς την ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής ΕΚΕ δίνοντας όμως υπερβολική έμφαση στο τι κάνουν και τι πρέπει να κάνουν οι επιχειρήσεις και λιγότερο στα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη [stakeholders]. Τρίτο και τελευταίο συμπέρασμα αποτελεί η πεποίθησή μας πως προκε ιμένου να μην είναι στρεβλή η ανάπτυξη της ΕΚΕ στην Ευρώπη θα πρέπει επειγόντως να αναληφθούν δράσεις από τους θεσμικούς φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να ενημερωθούν, να ευαισθητοποιηθούν και να κινητοποιηθούν οι Ευρωπαίοι πολίτες, οι εργαζόμενο ι και οι τοπικές κοινωνίες. Θεωρούμε ότι διαφορετικά πολύ σύντομα η ΕΚΕ [CSR] θα αναπτυχθεί αποκλειστικά ως ένα εργαλείο του μάρκετινγκ και του μάνατζμεντ.