έρευνα δράσης: μεθοδολογία και εφαρμογές στα προγράμματα απεξάρτησης Ρέμος Αρμάος, Τομέας Εκπαίδευσης

έρευνα δράσης: μεθοδολογία και εφαρμογές στα προγράμματα απεξάρτησης Ρέμος Αρμάος, Τομέας Εκπαίδευσης

2 Τι είναι η έρευνα δράσης; Η έρευνα δράσης αποτελεί την επιστημονική μέθοδο έρευνας για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων μέσα από τη συνεργασία πολλών πλευρών οι οποίες αποτελούν μέρος του ευρύτερου συστήματος μέσα στο οποίο υπάρχουν αυτά τα προβλήματα. (Gilmore et al.,1986) Action research is a form of collective self-reflective enquiry undertaken by participants in social situations in order to improve the rationality and justice of their own social or educational practices, as well as their understanding of these practices and the situations in which these practices are carried out. (Kemmis & McTaggart,1988) Μια διαδικασία που αποτιμά τις ανάγκες, αποτυπώνει τα βήματα της έρευνας, αναλύει δεδομένα και συντελεί στην λήψη συναινετικών αποφάσεων (informed decisions)

3 Βασικά στοιχεία Έχει τις ρίζες της στην εθνογραφική έρευνα Ο όρος εισήχθη για πρώτη φορά από τον Kurt Lewin το 1946 Ο Lewin περιγράφει μια διαδικασία η οποία περιλαμβάνει Σχεδιασμό Δράση Ανατροφοδότηση Kurt Lewin (1946). Action Research & Minority Problems, Journal of Social Issues,2(4), 34-46

4 Βασικά σημεία της έρευνας δράσης Είναι μια δυναμική διαδικασία, εμπεριέχει την δράση Εμπεριέχει τη συμμετοχικότητα Οδηγεί στην αλλαγή Δεν έχει ιδιαίτερα σύνθετη τεχνική μεθοδολογία, περιέχει τεχνικές από ποιοτική και ποσοτική έρευνα Καινοτομεί στην «εξομοίωση» του ερευνητή με τον άμεσα εμπλεκόμενο στην εφαρμογή Έτσι, η ομάδα η οποία καλείται να δράσει, ενεργεί ταυτόχρονα και ως ερευνητική ομάδα

5 Ζητήματα δεοντολογίας στην έρευνα δράσης Η έρευνα δράσης υπόκειται στον ίδιο κώδικα δεοντολογίας με τις λοιπές κοινωνικές έρευνες Συναίνεση (νομότυπη εν επιγνώσει συναίνεση) από τους εμπλεκόμενους στη διαδικασία (disclosure-capacity-voluntariness) Να υπάρχει μια ειλικρινή προσπάθεια να μην προκληθεί βλάβη Η διαδικασία να είναι διαφανής Στην υλοποίηση Οι ερευνητές να είναι υπεύθυνοι για τις διαδικασίες και τα αποτελέσματα της έρευνάς τους η διάχυση στο κοινό αποτελεί μέρος της διαφάνειας

6 Η εξέλιξη της κοινωνικής έρευνας Rossi et. Al, 1999 Τα τελευταία 25 έτη Επιστημονικότητα Απόσταση Χρησιμότητα Συμμετοχή Ακαδημαϊκή Δραστηριότητα Πεδίο

7 Αποτελεί ουσιαστικά ένα κύκλο Ερωτημάτων Συλλογής Δεδομένων Συζήτησης και Ανατροφοδότησης Απόφασης για επιλογή τρόπου δράσης Έναρξης νέου κύκλου Eileen Ferrance, Action Research, Providence (2000) Στη λογική της μεθόδου βρίσκεται η θέση ότι η κατανόηση και η δράση αλληλοδιαδέχονται η μια την άλλη σε κυκλική αλληλουχία Noffke & Stevenson (1995)

8 Βήματα στην έρευνα δράσης ΠΡΟΒΛΗΜΑ: αναζήτηση του προβλήματος ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: οργάνωση έρευνας και μεθοδολογίας ΔΡΑΣΗ: Δράση συλλογή, οργάνωση των δεδομένων και ερμηνεία τους ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ: Ανατροφοδότηση Απόφαση

Σ Σ Σ Δ Δ Δ 9 Πρόβλημα Σχεδιασμός Δράση Ανατροφοδότηση Απόφαση Π Π Π Α Α Α Α Α Α

10 Χρησιμότητα Δίνει απαντήσεις στο «τι κάνω»? «τι χρειάζεται να βελτιώσω»? Το πρώτο ενικό πρόσωπο ορίζει και την ιδιαιτερότητα της μεθόδου (Αυτό-αξιολόγηση) Συνδέει άμεσα την ερευνητική διαδικασία με την παραγωγή γνώσης Επιτρέπει τη συνεχή ανατροφοδότηση Συμβάλλει στην επαγγελματική ανάπτυξη μέσω του work-based learning

11 1 ο στάδιο: Σχεδιασμός Αποσαφήνιση και διατύπωση των ερευνητικών ερωτημάτων Σχεδιασμός ενεργειών, ιεράρχηση προτεραιοτήτων, επιλογή των καλύτερων στρατηγικών για δράση Κατάρτιση χρονοδιαγράμματος υλοποίησης. Ενέργειες, κατανομή αρμοδιοτήτων

12 Το ερευνητικό ερώτημα θα πρέπει να είναι: Σημαντικό Σύνθετο Πολυδιάστατο Να απαιτεί δράση Η έρευνα δράσης επιβάλλει την αναδιατύπωση του προβλήματος μέσα από Διαφορετικές οπτικές και Διαφορετικές προσεγγίσεις που όμως αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου συστήματος (οι «άλλοι») Όταν βρούμε συμμάχους οι οποίοι εκτιμούν την ύπαρξη του προβλήματος, ψάχνουμε τρόπους για ερωτήσεις οι οποίες θα μας επιτρέψουν να βάλουμε και άλλες παραμέτρους στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και ενεργούμε. Οι σύμμαχοι αυτοί μπορεί να μην έχουν τις ίδιες απόψεις για το πώς να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα αυτό αλλά αναγνωρίζουν την σημασία του και είναι πρόθυμοι να ενώσουν τις δυνάμεις τους μαζί μας (Gof et. Al, 1998)

13 2 ο Στάδιο: Δράση/Καταγραφή δράσης Παράλληλα με την πραγματοποίηση των ενεργειών Η τήρηση του συστήματος καταγραφής είναι κεφαλαιώδους σημασίας Το σύστημα καταγραφής μπορεί να περιλαμβάνει Δομημένα εργαλεία (π χ ερωτηματολόγια) Φυσικά ή/και ηλεκτρονικά αρχεία Σημειώσεις Ο πλούτος του συστήματος καταγραφής είναι και αυτός που θα διασφαλίσει την ποιότητα των στοιχείων μέσα από τη διαδικασία τριγωνοποίησης των πηγών

14 Κατά τη φάση της δράσης Έλεγχος της προόδου Συλλογή στοιχείων Κατάρτιση περιοδικών αναφορών

15 3 ο Στάδιο: Ανατροφοδότηση Είναι η διαδικασία διαλόγου και ζύμωσης η οποία στηρίζεται στα στοιχεία (evidence) τα οποία έχουν συγκεντρωθεί κατά τη φάση της δράσης, με στόχο την αξιολόγηση της μέχρι τώρα πορείας και την λήψη αποφάσεων Beer& Russel, 1990

16 3 ο Στάδιο: Ανατροφοδότηση Τι σχεδιάζαμε? Τι έγινε? Τι δεν έγινε? Αίτια και Συνέπειες Αποφάσεις

17 4 ο Στάδιο, Απόφαση Οι πληροφορίες, τα δεδομένα και οι απόψεις που καταγράφηκαν κατά την ανατροφοδότηση, θα πρέπει να μετασχηματιστούν σε οργανωτικές επιλογές και αποφάσεις σχεδιασμού Ο κύκλος της έρευνας δράσης, επαναλαμβάνεται έως ότου η ομάδα καταλήξει στον πλέον αποδοτικό τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της δράσης, για τον οποίο και θα ορισθεί και η περίοδος αξιολόγησής του (Kemmis, 2007)

18 Η εφαρμογή στα προγράμματα απεξάρτησης Στην ανάπτυξη νέων μορφών παρεμβάσεων και υπηρεσιών (Κέντρο Πολλαπλής Παρέμβασης) Στην ανάπτυξη ήδη παγιωμένων υπηρεσιών σε νέες γεωγραφικές περιοχές (Συμβουλευτικά Κέντρα Βορείου Ελλάδας, Ανατολικής Αττικής, Επέκταση Street work στη Δ. Αττική)

19 Παρουσίαση Περίπτωσης: Ανάπτυξη υπηρεσιών σε νέες γεωγραφικές περιοχές Νέα Συμβουλευτικά Κέντρα σε Γιαννιτσά και Κιλκίς Το Πρόβλημα: Η ανησυχητική εξάπλωση του φαινομένου στις συγκεκριμένες περιοχές όπως διατυπώθηκε μέσω αιτήματος το οποίο προήλθε από την Τοπική Αυτοδιοίκηση

20 Σχεδιασμός :Διατύπωση και καθορισμός των ερωτημάτων Ποιες είναι οι τοπικές ιδιαιτερότητες Ποιοι είναι οι φορείς ή/και οι πηγές που μπορούν να εμπλουτίσουν τη γνώση Πώς θα ιεραρχηθεί η προτεραιότητα στις επαφές Ποιες στρατηγικές ενημέρωσης θα επιλεγούν Κέντρο Πρόληψης Νοσοκομεία Τοπική Αυτοδιοίκηση Ιατρικός/Φαρμακευτικός Σύλλογος Αστυνομία Προτεραιότητα στο Κέντρο Πρόληψης Τοπικά ΜΜΕ Δικαστικές Υπηρεσίες

21 Εργαλεία άντλησης πληροφοριών Συνεντεύξεις με πρόσωπα-κλειδιά Ερωτηματολόγια Ημερολόγιο δράσεων και επαφών Αξιολόγηση δράσεων και επαφών

22 Κατά την ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου: Αξιολόγηση των επαφών Αναζήτηση επιπλέον πηγών Έναρξη ενημερωτικής εκστρατείας

23 Κατά την ολοκλήρωση του δευτέρου κύκλου: Αποτίμηση των διαδικασιών ενημέρωσης Έναρξη λειτουργίας Συλλογή στοιχείων για την εκτίμηση αναγκών των ατόμων που προσέρχονται

24 Αποτίμηση Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 3 κύκλοι Τα 2 συμβουλευτικά κέντρα λειτουργούν με παγιωμένη δομή εδώ και δύο χρόνια Η ομάδα του προσωπικού αξιολόγησε την εμπειρία χρήσης της μεθόδου καθώς προώθησε: ΘΕΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ Την ανάπτυξη ευρύτερης οπτικής Την εξοικείωση με την ερευνητική μεθοδολογία Την ενίσχυση της ομαδικότητας και της συνοχής ΣΗΜΕΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ Ο διττός ρόλος Η αυστηρή τήρηση καταγραφής των διαδικασιών