«Όπλα κρυμμένα τη μέρα Μέσα στη χλόη, στον ουρανό και στη γραφή Όπλα που σας κάνουν να ονειρεύεστε διαβάζοντας αργά το βράδυ Και προσθέτουν στα λόγια σας ποίηση...» Αφιερωμένο σε όλους τους φυλακισμένους αγωνιστές που διώκονται για την ανατρεπτική τους δράση...
Περιεχόμενα Αντί προλόγου... 7 Un crimine chiamato liberta... 11 Cangaceiros... 19 Εκδοτικό σημείωμα από το «Os Cangaceiros» # 2... 25 Prisoner' s talkin' Blues... 39 Χρονικό των εξεγέρσεων στις γαλλικές φυλακές... 51 Η ελευθερία είναι το έγκλημα που περιλαμβάνει όλα τα εγκλήματα... 57 Τίποτα το ανθρώπινο δεν κατορθώνεται μέσα από το φόβο... 73 Βιομηχανική εξημέρωση... 77 «13.000 Αποδράσεις»... 91 Χρονικό και αλληλογραφία από έναν αγώνα ενάντια στις γαλλικές φυλακές... 101 Today pigs, tomorrow bacon... 113 Bison Vodka... 123 «Η εξαιρετική περίπτωση μιας συνηθισμένης ιστορίας»... 137 Η Ευρώπη των χούλιγκαν και ο θάνατος του ποδοσφαίρου... 151 Ιχνηλατώντας τη θολή τροχιά των Os Cangaceiros στις κοινωνικές στέπες... 155 Συνέντευξη που έδωσαν δυο πρώην μέλη των Os Cangaceiros στο ισπανικό περιοδικό Karana (2002)... 165 Εισαγωγή στο χιλιασμό... 175 Σημειώσεις... 190
Αντί προλόγου... Οι Os Cangaceiros, ήταν μια ριζοσπαστική ιλλεγκαλιστική ομάδα, που έδρασε στη Γαλλία από τη δεκαετία του 1980 ως τις αρχές του 90. Η γαλλική αυτή ομάδα προέκυψε από τους Les Fossoyeurs du Vieux Monde (Οι νεκροθάφτες του παλιού κόσμου), και στην ονομασία της συναντάμε τους αυθεντικούς Cangaceiros, τις συμμορίες κοινωνικών ληστών που έδρασαν στη Βραζιλία,στις αρχές του 20ου αιώνα. Με βασικές πρακτικές το σαμποτάζ και το βανδαλισμό, σε συνδυασμό με γερά ψήγματα ευρηματικότητας και φαντασίας στη δράση τους, έδωσαν έντονα το στίγμα τους στις μητροπολιτικές ταραχές, προωθώντας τη λογική της κοινωνικής απειθαρχίας. Από τη διοργάνωση ληστειών τραπεζών, στη λογική της άρνησης εργασίας, την άμεση απάντηση και τη συμμετοχή σε εξεγέρσεις (όπως εκείνη των κρατούμενων στις γαλλικές φυλακές, των ανθρακωρύχων στη Μ. Βρετανία μεταξύ 1984-5 ή τις ταραχές στα γαλλικά προάστια), ως την εμπλοκή τους με τα κινήματα των άγριων απεργιών, τις καταλήψεις στέγης και τους αγώνες των μεταναστών, υποστήριζαν την άμεση δράση ενάντια σε κάθε πλέγμα εξουσίας, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στον τρόπο και τη λογική με την οποία οδηγούνται εκεί. Υπό το πρίσμα του κοινωνικού παραβατικού (όπως και οι ίδιοι προσδιορίζονταν, χωρίς παρ όλα αυτά να εντάσσουν τους εαυτούς τους σε κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό χώρο), πέρασαν στην επίθεση εναντίον του καθεστώτος προκαλώντας, φυσικά, την οργή του. Παρά το κυνηγητό από την αστυνομία δε συνελήφθησαν ποτέ. 7
Os Cangaceiros Το βιβλίο αυτό είναι μια συλλογή κειμένων και συνεντεύξεων που κυκλοφόρησαν από τους Os Cangaceiros στα τρία τεύχη του ομώνυμου περιοδικού που εξέδιδαν, τα οποία μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν στα βιβλία «A crime called freedom» και «Millenαrian rebels» καθώς και άλλων, όπως το «Η εξαιρετική περίπτωση μιας συνηθισμένης ιστορίας», της Andrea Doria, μέλους των Os Cangaceiros, που αποτελεί μια «εκ των έσω», οξεία κριτική του ιατρικού συστήματος, όπως η ίδια το βίωσε στην μάχη της με τον καρκίνο, μια μάχη κερδισμένη, με τρόπο που πολλοί θα έβρισκαν ίσως παράδοξο. Αναζητώντας την κοινότητα των εμπειριών του ανατρεπτικού αγώνα, θεωρούμε ότι ο εμπλουτισμός της ελληνόφωνης κινηματικής βιβλιογραφίας αποτελεί ένα ακόμη εργαλείο για τη βαθύτερη κατανόηση του κόσμου που ζούμε, την οργάνωση των αρνήσεων μας και την ουσιαστικότερη επικοινωνία σε ζητήματα του αγώνα. Το συλλογικό αυτό εκδοτικό εγχείρημα δημιουργήθηκε με το σκεπτικό να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε μια σειρά εκδόσεων του ανταγωνιστικού κινήματος σχετικά με ριζοσπαστικάεπαναστατικά κινήματα και ανατρεπτικές ομάδες διεθνώς, αφού κατά τη γνώμη μας, πάντα οι διαφορετικές λογικές και δράσεις είναι ικανές να γίνονται αφετηρία ή ερεθίσματα για σκέψη, εξέλιξη, οργάνωση και δράση. Έτσι, χωρίς να συμφωνούμε απαραιτήτως με όσα λέγονται στα κείμενα που μεταφράστηκαν (διαφωνώντας ιδιαίτερα με τον τρόπο που οι Os Cangaceiros αναφέρονται στους αγωνιστές της Action Directe), στη λογική του πολύμορφου αντικαθεστωτικού αγώνα που θέλει τα άτομα να κρατάνε ανοιχτό το μυαλό τους σε σημεία και καταστάσεις, να αγωνίζονται στην καθημερινότητά τους με όποιο μέσο επιλέγουν οι ίδιοι, για την αξιοπρέπεια, για τις στιγμές της ελευθερίας, μέχρι την τελική καταστροφή αυτού του γερασμένου κόσμου εκδόσεις Υ.Γ. Τα «κολλήματα» που συναντήσαμε φτιάχνοντας το βιβλίο θα ήταν σίγουρα περισσότερα χωρίς τη Χρυσούλα, τον Κώστα, το Σταύρο, την Αφροδίτη... 8
ο φ 9
10
Un crimine chiamato liberta Un crimine chiamato liberta Πρόλογος της ιταλικής έκδοσης του βιβλίου 1 Εδώ και κάποιο διάστημα, ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον σε ότι έχει σχέση με τις φυλακές και τις συνθήκες διαβίωσης σ αυτές, έχει απλωθεί στο εσωτερικό του αυτοαποκαλούμενου κινήματος. Μπροσούρες, ιστότοποι (websites), επιτροπές, δράσεις και πρωτοβουλίες αγώνα βρίσκονται σε άνθιση. Πέρα από κίνητρα που είναι πιο έκτακτα (δικαστικές ανακρίσεις και συλλήψεις) και πολιτικά (συχνά λόγω της έλλειψης σχεδιασμών μέσω των όποιων μπορούμε να πειραματιστούμε με αντιλήψεις και να βρούμε συνεργούς όλα αυτά που απομένουν για τους συντρόφους για να μοιραστούν είναι η δυστυχία της φυλακής, ελαττώνοντας τις διαφορές στο μηδέν), ο κύριος λόγος για τον όποιο η κριτική ενάντια στις φυλακές εγείρει τέτοιο ειλικρινές ενδιαφέρον είναι εντελώς απλός, σχεδόν κοινοτυπία: γίνεται όλο και ευκολότερο για τον καθένα να βρεθεί εγκλωβισμένος εντός των τειχών της φυλακής. Και όχι μόνο λόγω της γενικευμένης κατασταλτικής επίθεσης που το κράτος επιχειρεί απέναντι στην έντονη ριζοσπαστικοποίηση και την ανάπτυξη των κοινωνικών αγώνων, αφού αυτή είναι η έκβαση της ίδιας της κοινωνικής, οικονομικής και τεχνολογικής προόδου, που εκδηλώνεται στο πλαίσιο αυτού του ανησυχητικού παράδοξου: θα μπορούσαμε όλοι να καταλήξουμε πάλι στη φυλακή, επειδή ήδη ζούμε όλοι σε μια φυλακή μηδενός εξαιρουμένου. Θα μπορούμε όλοι να καταλήξουμε στη φυλακή. Ο θρίαμβος της κοινωνίας του εμπορεύματος έχει επιφέρει την επιδείνωση των συνθηκών ζωής 11
Os Cangaceiros για εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτό τους οδηγεί σε μια κατάσταση επισφάλειας όπου το μόνο που τους περιμένει είναι η επιδείνωση των συνθηκών. Καταστρέφει βεβαιότητες ικανές να δώσουν οποιοδήποτε ίχνος νοήματος ύπαρξης σ αυτή τη γη. Υποβιβάζει κάθε κοινωνική σχέση που δεν είναι οικονομική. Επιφέρει απόγνωση, ανησυχία και οργή. Εάν στο παρελθόν, η ψυχρότητα μιας άδειας καρδιάς αντισταθμιζόταν εν μέρει με τον λήθαργο της γεμάτης κοιλιάς, σήμερα, μια τέτοια ψευδαίσθηση δε μπορεί πλέον να προβληθεί. Η ολοένα αυξανόμενη συναισθηματική και υλική φτώχεια, απομόνωσαν το άτομο στη γωνία στην οποία η διαδικασία της κοινωνικής αναπαραγωγής τον περιορίζει. Σε μια τέτοια κατάσταση δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός αν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αξιώνουν να συμμετέχουν στην μοναδική υπάρχουσα κοινότητα, αυτή του κεφαλαίου, με τον μόνο τρόπο που είναι νοητό κάτι τέτοιο, αυτό της κατανάλωσης εμπορευμάτων. Οι σειρήνες της διαφήμισης δεν κοιμούνται ποτέ, και καλούν τον καθένα να καταναλώνει περισσότερο, όλο και περισσότερο. Και κάποιος μπορεί εύκολα να φανταστεί τι συμβαίνει όταν αυτοί που δεν είναι τίποτα και δεν κατέχουν τίποτα, υποκινούνται χωρίς διακοπή να έχουν, με στόχο να κάνουν αισθητή την παρουσία τους: τεντώνουν τα χέρια τους, «πατούν πόδι», δε δείχνουν κανένα σεβασμό για κανέναν. Σαν να μην είναι αυτό αρκετό, η θεσμική φιλοδοξία να προλαμβάνει κάθε πιθανό τρόπο απόδρασης από ένα κόσμο που μας έχει πουληθεί ως «ο καλύτερος δυνατός», έχει οδηγήσει στην εγκληματοποίηση κάθε συμπεριφοράς που είναι διαφορετική από την τυφλή αποδοχή και υπεράσπιση της κοινωνικής τάξης (με όλους της τους κανόνες, τους νόμους και την ηθική της). Πάνω στην υπόθεση του να ελέγχει και να κωδικοποιεί κάθε παρόρμηση και κάθε ανθρώπινο συναίσθημα για να διασφαλίσει την ειρήνη των αγορών και των δρόμων, οι νόμοι έχουν διευρύνει σημαντικά το πεδίο της παρανομίας, δημιουργώντας πολλά νέα εγκλήματα, και έτσι λοιπόν, νέους εγκληματίες, νέους μελλοντικούς κρατούμενους. Αυτό είναι που προκάλεσε την ανάγκη για περισσότερη αστυνομία, περισσότερους δικαστές, και περισσότερες φυλακές στο διαβόητο φαύλο κύκλο που τρέφεται από τον εαυτό του. Είναι πλέον αρκετό και μόνο το να αναπνέεις χωρίς κανόνες που επισύρει το ρίσκο του να βρεθείς φυλακισμένος εντός των τεσσάρων τοίχων. Ήδη, όλοι ζούμε σε μια φυλακή. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, η φυσική δομή της φυλακής έχει απομακρυνθεί, όλο και περισσότερο από τα μάτια μας, σε εκείνα τα προάστια όπου η ζοφερή παρουσία της δεν καταλήγει να αμαυρώνει τα φανταχτερά παράθυρα του δημαρχείου, αλλά 12
Un crimine chiamato liberta ταιριάζει απόλυτα με την εξαθλίωση αυτών των προαστίων. Την ίδια στιγμή, η σκιά της έχει αρχίσει να βαραίνει ολοένα και περισσότερο πάνω απ όλους μας χωρίς να μας αφήνει μόνους ούτε στιγμή. Το πλεονέκτημα, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, είναι η χρήση νέων τεχνολογιών που έχουν επιτρέψει να γίνουν αφάνταστα άλματα προς τη σφαίρα του κοινωνικού ελέγχου. Όπως και με κάθε τεχνολογική καινοτομία, οι τεχνολογίες της επιτήρησης, οι οποίες δοκιμάστηκαν αρχικά στις φυλακές προκειμένου να κρατήσουν τους πιο ταραχώδεις κρατούμενους σε απόσταση, έχουν βρει πλέον αστικές εφαρμογές. Έτσι κι αλλιώς, η ασφάλεια εντός των τειχών ξεκινάει με την ασφάλεια εκτός των τειχών. Αυτό εξηγεί τον αυξανόμενο αριθμό καμερών σε κάθε γωνία των πόλεων μας (ακόμα και εντός των λεωφορείων και των τρένων), τις υποχρεωτικές διαδρομές που είμαστε αναγκασμένοι να ακολουθούμε στις μετακινήσεις μας, τους μαγνητικούς ανιχνευτές που μας ελέγχουν στις εισόδους πολλών επιχειρήσεων, τις ταυτότητες που αντικαθιστούν την ατομικότητα μας, τις αμέτρητες απαγορεύσεις που είναι απαραίτητο να γίνονται σεβαστές, καθώς επίσης το πολύχρωμο πλήθος των security που τοποθετούνται για να προστατέψουν τον κόσμο με λίγα λόγια, όλα εκείνα τα πράγματα που μαστίζουν την ύπαρξη μας. Χάρη στις νέες αστυνομικές ταυτότητες, δε θα χρειάζεται να έχουμε συλληφθεί προκειμένου να προμηθεύσουμε το κράτος με τα αποτυπώματα μας. Εφόσον είμαστε όλοι εν δυνάμει εγκληματίες, όλοι μεταχειριζόμαστε ως τέτοιοι. Βήμα προς βήμα, ολόκληρη η κοινωνία μεταβάλλεται σε μια τεράστια αόρατη φυλακή από την οποία είναι αδύνατο να δραπετεύσεις. Εκτός από την υλοποίηση του χειρότερου ολοκληρωτικού εφιάλτη -εκείνου που δε χρειάζεται πλέον να στέλνει τεθωρακισμένα άρματα και περιπολίες στρατιωτών στους δρόμους, καθώς τους έχει αντικαταστήσει εν μέρει με μικροσκοπικά, λιγότερο ορατά τεχνολογικά επιτεύγματα- όλα αυτά θολώνουν τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ εκείνων που βρίσκονται εντός και εκείνων που βρίσκονται εκτός των κελιών. Συσκοτίζουν τις διαφορές σε τέτοιο βαθμό που η έννοια της ελευθερίας μετατρέπεται σε μια νεφελώδη διαβάθμιση, και αφετέρου, η συνθηκολόγηση στην καταπίεση γίνεται ακριβής, επιστημονική, υλική και πάνω απ όλα φυσιολογική. Ως συνεισφορά στον αγώνα εναντίον της κοινωνίας φυλακής, αποφασίσαμε να εκδώσουμε αυτή τη συλλογή κειμένων που η ομάδα Os Cangaceiros διένειμε στη Γαλλία. Αυτή η ενασχόληση τους -που διήρκησε περίπου από το 1984 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990- ήταν σημαντική, επειδή κατάφερε να μην περιορίσει τον εαυτό της εκφράζοντας απλώς μια θεωρητική κριτική του υπάρχοντος, αλλά διακήρυξε και διέδωσε μια συνεπή πρακτική κριτική. 13
Os Cangaceiros Πήραν το όνομα τους από τους Βραζιλιάνους παράνομους, οι οποίοι λήστευαν πλούσιους γαιοκτήμονες, ενώ παράλληλα γελοιοποιούσαν την αστυνομία στα τέλη του 19ου αιώνα, οι Os Cangaceiros γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν σε μια σφαίρα που ξεκινάει από τη κοινωνική παραβατικότητα και οδηγεί κατευθείαν στην επαναστατική δράση (ανακαλούμε στη μνήμη σας ότι η Γαλλία είναι η χώρα των διάφορων Mandrines, Lacenaires, Mesrines ). Ήταν οι συγγραφείς του ομώνυμου περιοδικού, από το οποίο εκδόθηκαν τρία τεύχη. Τα τεύχη αυτά περιλάμβαναν μια πλούσια ανάλυση και τεκμηρίωση πάνω στη βία των γαλλικών προαστίων και τις απεργίες που πραγματοποιούνταν ως αντιστάσεις στη βιομηχανική αναδιάρθρωση που βρισκόταν τότε σε εξέλιξη, καθώς επίσης και στις εξεγέρσεις που ξεσπούσαν σε διάφορες χώρες όπως η Ισπανία, η Μ. Βρετανία ή η Ν. Αφρική. Παράλληλα εξέδωσαν φυλλάδια και μπροσούρες που έμειναν στην ιστορία για τις αιρετικές θέσεις που πήραν θυμίζουμε αυτήν προς υπεράσπιση των χούλιγκαν μετά την τραγωδία στο Heysel που συνέβη το 1985. Ήταν επίσης οι συγγραφείς δυο βιβλίων, μιας ογκώδης συλλογής κειμένων για τους χιλιαστές και ένα ημερολόγιο πάνω στη θανάσιμη αρρώστια που χτύπησε μια από αυτούς. Επίσης εξέδωσαν ένα ντοσιέ πάνω στις νέες φυλακές που χτίζονταν εκείνη την εποχή στη Γαλλία. Αφού παρατήρησαν ότι η «παραβατικότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1970 εκδήλωσε μια επιθυμία για ελευθερία, μια άγρια στροφή, ένα παιχνίδι συμμοριών» και πως αυτή η «εγκληματική ελευθερία» έφτασε προς το τέλος της στις αρχές του 1980 ως συνέπεια της υπερβολικά άγριας αστυνομικής καταστολής και τον εκβιασμό που επιβλήθηκε από το «καθεστώς εκτάκτου ανάγκης», για τους Os Cangaceiros, όλα αυτά που έμειναν, ήταν να αντιληφθούν το «τέλος μιας εποχής» απερισκεψίας και να προετοιμαστούν για την έλευση μιας εποχής απόγνωσης σημαδεμένης από την επιστροφή της «επικίνδυνης τάξης» σε πιο ανεξέλεγκτη οργή. «Μιλάμε συνεχώς για τη βία είναι στη φύση μας και, θα μπορούσαμε να πούμε, το καθημερινό μας πεπρωμένο. Βία είναι πρώτα απ όλα το καθεστώς που μας επιβάλλεται, η αστυνομική προστασία του και, δυστυχώς αρκετά σπάνια αυτή που εμείς επιλέγουμε για να πετάξουμε στα μούτρα τους». Περισσότερο νεκροθάφτες του παλιού κόσμου παρά δημιουργοί του νέου, πιο κοντά στους φτωχούς και τις εκρήξεις βίας τους παρά σε μια εργατική τάξη που είναι ιδεολογικά προσκολλημένη σε μια λυτρωτική ιστορική αποστολή, οι Os Cangaceiros προσπάθησαν να δώσουν φωνή και λόγο στην άρνηση όλων των όρων ύπαρξης, ακόμα και όταν αυτή η άρνηση ενδεχομένως έπαιρνε ιδιαίτερα 14
Un crimine chiamato liberta σκληρές μορφές, με την επίγνωση ότι ασφαλώς δε μπορούσε να προέρθει από οποιαδήποτε ένοπλη πρωτοπορία, απέναντι στην οποία έδειχναν τη μέγιστη περιφρόνηση, περισσότερο όμως από μια γνήσια διάσταση της ζωής εκτός νόμου, εκφρασμένη με υπερηφάνεια. Εν συντομία, οι Os Cangaceiros ήταν κοινωνικοί παραβατικοί (ιλλεγγαλιστές), που κάποιοι από αυτούς είχαν ήδη καταδικαστεί για κοινά εγκλήματα και ζούσαν συνεχώς με τον κίνδυνο να τους δοθεί «φιλοξενία» σε κάποια φυλακή. Βάση αυτών, είναι μάλλον προφανές να πούμε ότι οι φυλακές βρήκαν ορκισμένους εχθρούς, ενώ οι φυλακισμένοι βρήκαν πιστούς συνενόχους στους Os Cangaceiros. Οι εξεγέρσεις που ξέσπασαν το Μάιο του 1985 σε πολλές φυλακές, τους παρείχαν την ευκαιρία για να το αναδείξουν. Ένα μήνα αργότερα, τον Ιούνιο, οι Os Cangaceiros πραγματοποίησαν δράσεις σαμποτάζ εναντίον ορισμένων εγκαταστάσεων της Εθνικής Ένωσης των Σιδηροδρόμων της Γαλλίας στο Chatelet-en-Brie, τον εμπρησμό των σιδηροδρομικών γραμμών της γραμμής Nantes-Paris με λάστιχα και άχυρα και το μπλοκάρισμα των τρένων που πραγματοποιούσαν τη διαδρομή Παρίσι- Βρυξέλλες, τα βαγόνια των οποίων καλύφθηκαν με συνθήματα αλληλεγγύης στους αγώνες των φυλακισμένων. Όπως συχνά συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, λόγω και της απλότητας των μέσων που χρησιμοποιήθηκαν, η ιδέα διαχύθηκε και άρχισε να διαδίδεται σε ολόκληρη τη χώρα. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ο σιδηρόδρομος έγινε ο κύριος στόχος των δράσεων αλληλεγγύης στους φυλακισμένους οι στόχοι επίσης επικεντρώθηκαν σε τυπογραφεία που τυπωνόντουσαν κάποιες εφημερίδες, στο μετρό, σε αυτοκίνητα κρατικών λειτουργών, σε εταιρεία που συνεργάζονταν με τα σωφρονιστικά ιδρύματα, στα αυτοκίνητα του αγώνα του Γύρου της Γαλλίας (Tour de France), κα. Πολλές από αυτές τις δράσεις παρέμειναν ανώνυμες ή έγινε ανάληψη τους από άλλες ομάδες (όπως η «Ομαδα αλληλεγγύης στους εξεγερμένους κρατούμενους», οι «Φίλοι των εξεγερμένων κρατούμενων», οι «Χούλιγκαν των σιδηροδρόμων», «Επιτροπή Αλληλεγγύης στους Φυλακισμένους», οι «Los Bandoleros» κ.α.). Οι εφημερίδες εθνικής εμβέλειας έσπειραν τον πανικό, έτρεχαν να καλύψουν τα γεγονότα παρουσιάζοντας τα στο κοινό ως την επιστροφή της τρομοκρατίας και καταγγέλλοντας τη μυστηριώδη ομάδα που υποτίθεται ότι βρισκόταν πίσω απ όλες αυτές τις ενέργειες. Από τη μεριά τους οι Os Cangaceiros απέρριψαν με περιφρόνηση κάθε σχέση μεταξύ αυτών και της «τρομοκρατίας» (έναν όρο που θα χρησιμοποιήσουν χωρίς το παραμικρό ίχνος αμηχανίας για να καταδείξουν την βία των διαφόρων ένοπλων πο- 15
Os Cangaceiros λιτικών ομάδων, κάτι αρκετά περίεργο εάν λάβουμε υπόψη ότι δήλωναν εχθροί της γλώσσας που χρησιμοποιούσαν οι κυρίαρχοι) στην οποία δεν είδαν τίποτα περισσότερο από τη συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, τυπική διατύπωση της Αριστεράς του σαλονιού. Η βία για την οποία μιλούσαν αυτοί, ήταν εντελώς διαφορετικής φύσης, όπως διευκρίνιζαν οι ίδιοι: «Τα μέσα του αγώνα μας είναι εκείνα που κάθε προλετάριος χρησιμοποιεί: το σαμποτάζ και ο βανδαλισμός. Δεν εκτελούμε συμβολικές ενέργειες, προωθούμε την διασάλευση της τάξης, όπως οι εργάτες γνωρίζουν τί να κάνουν όταν μπλοκάρουν δρόμους και σιδηροδρομικές γραμμές, όταν πραγματοποιούν σαμποτάζ σε υλικά, πομπούς τηλεόρασης κα. Δεν έχει να κάνει σε τίποτα με τον φετιχισμό του ένοπλου αγώνα, τόσο αγαπητός στους ακτιβιστές των διάφορων μαχητικών οργανώσεων». Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1989, οι Os Cangaceiros πήγαν ένα βήμα πιο πέρα στον αγώνα εναντίον του σωφρονιστικού συστήματος. Από την έμπρακτη αλληλεγγύη στους φυλακισμένους, θα προχωρήσουν στις άμεσες δράσεις εναντίον της κατασκευής σωφρονιστικών εγκαταστάσεων. Εκείνη την περίοδο το αποκαλούμενο «Πρόγραμμα 13.000» θα τους δώσει αυτή την ευκαιρία. Αυτό ήταν ένα φιλόδοξο σχέδιο που η κυβέρνηση λάνσαρε για την πλήρη αναμόρφωση του Γαλλικού σωφρονιστικού συστήματος. Ένα σχέδιο που προέβλεπε το κλείσιμο των παλιότερων και ελάχιστα επαρκών ιδρυμάτων, την ανακατασκευή άλλων και την ανέγερση νέων, πιο μοντέρνων φυλακών. Όλα αυτά κάτω από το μανδύα της απόλυτης ασφάλειας που θα αποκτηθεί μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών, που δίνουν τη δυνατότητα της συνεχούς επιτήρησης του κρατούμενου σε κάθε του κίνηση, με έναν διακριτικό και αποστειρωμένο τρόπο. Ο δηλωμένος στόχος τους ήταν η δημιουργία 13.000 νέων «χώρων» για τους κρατούμενους (από τον οποίο πήρε το όνομα του), προκειμένου να απαλλαχτεί από τον υπερπληθυσμό. Ο πραγματικός τους στόχος ήταν να τοποθετήσουν περισσότερους δεσμοφύλακες για αυτούς που είναι εντός των φυλακών και να προωθήσει τη μανία για δικαιοσύνη που απλωνόταν σε τμήματα της κοινωνίας. Οι Os Cangaceiros θεώρησαν ότι έπρεπε να απαντήσουν στη πρόκληση που παρουσιάστηκε από τη Γαλλική κυβέρνηση και ξεκινώντας τον Απρίλιο του 1989 πραγματοποίησαν μια καμπάνια διαρκείας με δράσεις σαμποτάζ στα κατασκευαστικά εργοτάξια των υπό ανέγερση φυλακών, μαζί με απαλλοτρίωση αρχιτεκτονικών σχεδίων των κτιρίων από τα λογιστήρια των Δήμων και καταστροφές των γραφείων των δημόσιων κατασκευαστικών εταιρειών που είχαν αναλάβει τη σύμβαση. Ανάμεσα στις πολλές δράσεις που απλώθηκαν 16
Un crimine chiamato liberta κατά μήκος της εθνικής επικράτειας, που παρ ότι επικρίθηκαν σφοδρά από τον αστικό τύπο εκείνη τη περίοδο, ήταν ικανές να εμπνεύσουν άλλους εραστές της ελευθερίας. Θέλουμε να επαναφέρουμε στη μνήμη τα «μαθήματα» που δόθηκαν στον αρχιτέκτονα Christian Demonachy, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την κατασκευή πολλών φυλακών σε εθνικό επίπεδο. Μετά από ένα χρόνο δράσεων σαμποτάζ, οι Os Cangaceiros απέκτησαν 10.000 διευθύνσεις κατοίκων στις περιοχές των μελλοντικών φυλακών στους οποίους απέστειλαν αποσπάσματα από ένα ογκώδη φάκελο που περιείχε ημερομηνίες και πληροφορίες (καρπός των «επισκέψεών» τους στις τοπικές επιχειρήσεις που ήταν αναμεμειγμένες με το επίμαχο ζήτημα) για σωφρονιστικά ιδρύματα που θα χτίζονταν. Το Νοέμβριο του 1990, ο πλήρης φάκελος Treize mille belles (13.000 Αποδράσεις) τελικά κυκλοφόρησε. Η διανομή του προκάλεσε πολλές αντιδράσεις και την οργή της Γαλλικής κυβέρνησης, την οποία ακολούθησε η δημοσίευση ορισμένων αποσπασμάτων στις εφημερίδες εθνικής κυκλοφορίας. Μεταξύ άλλων πραγμάτων, ο φάκελος περιείχε επακριβείς τεχνικές πληροφορίες για τις υπό ανέγερση φυλακές ή για αυτές που βρίσκονταν σε διαδικασία για να ανακατασκευαστούν, με κατοπτικά περιγράμματα, πληροφορίες για τα υλικά που χρησιμοποιούνταν, για τις εγκαταστάσεις ελέγχου στις εισόδους, για τις πόρτες των κελιών και τις κλειδαριές, για τα ηλεκτρικά και υδραυλικά συστήματα, τις τουαλέτες, για τη στέγη και τις εξωτερικές εγκαταστάσεις. Και πάνω απ όλα υπήρχαν λεπτομερείς μικροί χάρτες του κάθε κτιρίου με τις επιμέρους λεπτομέρειες του. Η αστυνομία, η οποία είχε ήδη αρχίσει να εντείνει τις προσπάθειες της για να εξουδετερώσει τους Os Cangaceiros από το καλοκαίρι του 1987, επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο να διακόψει τη «δημόσια» δράση της ομάδας, ξεκίνησε έρευνες στους Γαλλικούς ανατρεπτικούς κύκλους. Φάνηκε ότι και η απλή κατοχή του Treize mille belles ήταν αρκετή για να οδηγήσει κάποιον σε ανάκριση. Ακόμη και οι συντάκτες του περιοδικού Mordicus, οι οποίοι είχαν τολμήσει να δημοσιεύσουν κάποια αποσπάσματα του φακέλου, είχαν νομικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση κανένας ποτέ δε δικάστηκε και καταδικάστηκε για τις δράσεις που αποδόθηκαν στους Os Cangaceiros, οι οποίοι εξαφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 90. Στο βιβλίο αυτό, συλλέξαμε μερικά από τα κείμενα που εμφανίστηκαν στο δεύτερο τεύχος του περιοδικού τους, που εκδόθηκε το Νοέμβριο του 1985, για τις εξεγέρσεις των φυλακισμένων στη Γαλλία το Μάιο του 1985 και τις δράσεις αλληλεγγύης που ακολούθησαν τους επόμενους μήνες. Επίσης 17
Os Cangaceiros προσθέσαμε κείμενα από το φάκελο Treize Mille Belles, μαζί με το χρονικό των δράσεων που πραγματοποιήθηκαν ενάντια στο «Πρόγραμμα 13.000» ανάμεσα στο 1989 και το 1990 μαζί με τα γράμματα που οι Os Cangaceiros απέστειλαν στα «θύματά» τους αναλαμβάνοντας την ευθύνη, την εισαγωγή στο φάκελο και το γράμμα με το οποίο συνοδευόταν όταν ταχυδρομήθηκε. Χωρίς καμία πρόθεση να θέσουμε εκτός μια νέα αντάρτική προοπτική, ελπίζουμε ότι η ανάγνωση αυτών των κειμένων μπορεί να εφοδιάσει με ιδέες για την αντανάκλαση του εφικτού και πρακτική αντι-πολίτικη προοπτική στον αγώνα ενάντια στο σύστημα των φυλακών, που είναι αδύνατο να προχωρήσει ξέχωρα από τον αγώνα εναντίον της κοινωνίας που το περιφρουρεί. 18
Cangaceiros Cangaceiros Οι κοινωνικοί ληστές της Βραζιλίας Οι Γάλλοι ιλλεγκαλιστές Os Cangaceiros πήραν την ονομασία τους από τους Βραζιλιάνους ανυπότακτους Cangaceiros. Cangaco είναι το όνομα που αποδόθηκε σε ένα σχηματισμό κοινωνικών ληστών που δρούσαν στην ύπαιθρο της βορειοανατολικής Βραζιλίας στα τέλη του 18ου αιώνα και τις αρχές του 20ου. Αυτή η περιοχή της Βραζιλίας ήταν γνωστή για την εξαθλίωση, τις κακουχίες και το σκληρό περιβάλλον με άγονα και άνυδρα εδάφη. Ως ένα είδος αντίστασης εναντίον της κυριαρχίας των γαιοκτημόνων, της κυβέρνησης και των Ευρωπαίων αποικιοκρατών, πολλοί άντρες και γυναίκες αποφάσισαν να γίνουν νομαδικοί ληστές, περιπλανιόνταν ένοπλοι στην ενδοχώρα σε αναζήτηση χρημάτων, φαγητού και εκδίκησης. Έτσι γεννήθηκαν οι Cangaceiros. Από το 1834, ο όρος «Cangaceiro», χρησιμοποιούταν ήδη αναφερόμενος στις συμμορίες των φτωχών χωρικών, που κατοικούσαν στις βορειοανατολικές ερήμους και τριγυρνούσαν φορώντας δερμάτινα πανωφόρια και καπέλα, κουβαλώντας μαχαίρια γνωστά ως peixeiras. Η ονομασία Cangaceiro είχε μια υποτιμητική χροιά όπως οι λέξεις jagunco, cabra και bandoleiro, εννοώντας το άτομο που δεν μπορούσε να προσαρμοστεί στον νεόφερτο τρόπο ζωής που επιβλήθηκε απο το σχηματισμό μιας κοινωνίας προερχόμενης από ευρωπαίους αποικιοκράτες. Εκείνη τη περίοδο, αυτοί οι απροσάρμοστοι διαχωρίστηκαν σε δύο ομάδες, στους Jaguncos, μισθοφόρους εκτελεστές που εργάζονταν για όποιον 19
Os Cangaceiros πλήρωνε περισσότερο, συνήθως για τους γαιοκτήμονες, που ήθελαν να προστατέψουν ή να επεκτείνουν τα εδαφικά τους όρια και να αντιμετωπίσουν τους εργάτες γης. Απέναντι σε αυτούς, στους γαικτήμονες και τους μπράβους τους, ήταν μια άλλη ομάδα, οι Cangaceiros, που δρούσαν με σκοπό την εκδίκηση ενάντια στην ορατή δεσπόζουσα τάξη. Εξαιτίας των ελλείψεων οδηγήθηκαν να ζουν εκτός νόμου και ενώθηκαν σε ομάδες (Cangacos) που μάχονταν την κοινωνική αρχή, στην οποία ούτε ήθελαν να ανήκουν, ούτε επιθυμούσαν. Οι συμμορίες των Cangaceiros δεν ήταν απλά παράνομες, είχαν διαμορφώσει μια δική τους κοινωνική οργάνωση στο περιθώριο της «επίσημης κοινωνίας», αρνούμενοι να αφεθούν στην απόλυτη φτώχια. Στις κοινότητές τους κυριαρχούσε έντονα το θρησκευτικό στοιχείο, μια δική τους οικονομία, ένας ιδιαίτερος κώδικας συμπεριφορών και ένα δικό τους σύστημα δικαίου. Όπως και οι χιλιαστές, κατάγονταν από τους φτωχούς και τις εξόριστες περιθωριακές τάξεις. Ο Sao Jorge (Άγιος Γεώργιος) ήταν σημαντική μορφή για τους Cangaceiros, καθώς θεωρείται ο προστάτης των κυνηγημένων από την αστυνομία. Το μονοπάτι που διάλεξαν αντανακλούσε την προσωπική τους εξαθλίωση, κάτι που τους πίεζε να επιτεθούν στην άρχουσα τάξη, και να μη δεχθούν με απάθεια τις συνθήκες εκμετάλλευσής τους. Δεν επέλεξαν να φτιάξουν ουτοπικές κοινότητες αλλά προτίμησαν να περιπλανηθούν στα περίχωρα επιτιθέμενοι στους πλούσιους με καταδρομικές επιχειρήσεις στις πόλεις. Όταν αυτές οι λεηλασίες ήταν επιτυχημένες, συχνά οργάνωναν φιέστες με πολύ αλκοόλ, μουσική και χορό, μοιράζοντας πολλά από αυτά που είχαν κλέψει. Δεν επιζητούσαν την μονιμότητα και έτσι ξανά εξαφανίζονταν στα περίχωρα για να περιπλανηθούν. Οι Cangaceiros πέρα από ένα δικό τους κώδικα συμπεριφορών, είχαν και ένα ξεχωριστό τρόπο ένδυσης: παρά τη ζέστη συνήθιζαν να φορούν καπέλα, σακάκια, παντελόνια, γάντια και σανδάλια ή μπότες από δέρμα. Τα ρούχα και τα καπέλα τους ήταν διακοσμημένα με κάθε είδους σχέδια, πολύχρομες κορδέλες, νομίσματα και άλλα μεταλικά αντικείμενα. Ήταν οπλισμένοι μέχρι τα δόντια και το μεγαλύτερο μέρος του οπλισμού τους ήταν απαλλοτριωμένο από την αστυνομία, το στρατό και τις παραστρατιωτικές ομάδες. Ήταν κοινωνικοί ληστές, που υποστηρίζονταν απο τους Coiteiros, φτωχούς ανθρώπους, οι οποίοι τους πρόσφεραν τους στέγη, τροφή και τους προστάτεαν από τις κρατικές υπηρεσίες επιβολής του νόμου, γνωστές ως 20
Cangaceiros volantes, που στέλνονται απο την κυβέρνηση για να τους καταστείλουν. Οι Cangaceiros τους αποκαλούσαν «μαϊμούδες» (macacos), για τις καφέ στολές που φορούσαν και την προθυμία τους να υπακούν τα αφεντικά τους. Κάποιοι απο αυτούς είχαν σύγχρονα για την εποχή, αυτόματα όπλα (Hotchkiss), που οι Cangaceiros φοβόντουσαν ιδιαίτερα, αλλά που ήταν και πάντα πρόθυμοι να κλέψουν για να τα χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι. Ένας από τους πιο συνήθεις λόγους που οδηγούσε τους νέους ανθρώπους στο να προσχωρήσουν στους Cangaco, ήταν για να εκδικηθούν για την τιμή της οικογένειάς τους. Τέτοια ήταν και η περίπτωση του Jesuino Brilhante, διάσημου Cangaceiro απο το Rio Grande do Norte, ο οποίος βοήθησε τα θύματα της μεγάλης ξηρασίας του 1877 και σκοτώθηκε σε ανταλλαγή πυροβολισμών με την αστυνομία στο Paraiba. Ένας άλλος διάσημος Cangaceiro, ήταν ο Sinho Pereina, ο οποίος προσχώρησε στα cangaco, για να εκδικηθεί την δολοφονία του αδερφού του, Νe Pereira στο Serra Talhada. Επίσης ο Antonio Silvo (1875-1944), ήταν αρχηγός των ληστών για το διάστημα 1896-1914, μένοντας στην ιστορία για τις καλές πράξεις του προς τους φτωχούς, ενώ άλλοι, όπως ο Rio Pretto, κυρίως για την αγριότητά τους. Ανάμεσα στους διάσημους Cangaceiros: Cabeleira, Adolfo Meia-Noite, Antonio Silvino, Jesuino Brilhante, Diogo da Rocha Figueira (Dioguinho), Lucas da Feira και Sinho Pereira, γνωστότερος ήταν ο Lampiao, η σημαντικότερη μορφή στη βραζιλιάνικη λαϊκή παράδοση. Ο Lampiao, ο ληστής που έγινε θρύλος και το όνομα του οποίου συχνά αναφέρεται ως συνώνυμο ολόκληρης της ιστορίας του cangaco, γεννήθηκε στις 4 Ιουνίου του 1898 στο χωριό Serra Talhada, στο Sertao, στην πολιτεία Pernambuco. Το όνομά του ήταν Virgulino και ήταν το τρίτο παιδί του Jose Ferreira da Silva και της Maria Lopes, μιας φτωχής οικογένειας χωρικών. Μέχρι τα 21 του χρόνια δούλευε σκληρά ως τεχνίτης δέρματος (γνώριζε επίσης γραφή και ανάγνωση και φορούσε γυαλιά μυωπίας, ασυνήθιστα χαρακτηριστικά για την σκληρή και φτωχή ζωή σ' αυτή την περιοχή). Ξεκίνησε την ιστορία του στο Cangaco πολύ νέος, όταν η οικογένειά του μπλέχτηκε σε μια θανάσιμη βεντέτα ανάμεσα στις οικογένειες του Pereira και του Nogueira-Carvalho. Η οικογένεια του Virgulino βρέθηκε αντιμέτωπη με την τοπική αστυνομία, και σε μια έφοδο στο σπίτι τους το 1919, ο πατέρας του σκοτώθηκε. Ο Virgulino θέλησε να εκδικηθεί κι αποδείχτηκε εξαιρετικά βίαιος και ικανός γι' αυτό. Ορισμένα από τα αδέρφια του έφυγαν 21
Os Cangaceiros από την περιοχή, αλλά ο Antonio, ο Livino και ο Ezequiel τον ακολούθησαν στους Cangaco. Σε ηλικία 25 χρόνων, ο Virgolino έγινε ο Lampiao, η μάστιγα της ερήμου, και για είκοσι σχεδόν χρόνια το όνομά του φιγουράριζε συχνά στα πρωτοσέλιδα των βραζιλιάνικων εφημερίδων. Ο Lampiao ήταν αναμφίβολα ιδιαίτερα βίαιος, και «θεωρούσε τον εαυτό του υπερασπιστή του δικαίου τουλάχιστον σε ένα σημαντικό τομέα: στη σεξουαλική ηθική. Απαγορευόταν στους ληστές να βιάζουν, ενώ οι αποπλανητές ευνουχίζονταν» (Hobsbawm). Επίσης ήταν ο μόνος από τους Βραζιλιάνους ληστές που επέτρεπε σε γυναίκες να μοιράζονται τη νομαδική ζωή. Ο capitao Lampiao περιπλανιόταν σε εφτά διαφορετικές πολιτείες, Bahia, Alagoas, Sergipe, Pernambuco, Piaui, Rio Grande do Norte και Ceara με μια έφιππη συμμορία βαριά οπλισμένων Cangaceiros. Έκανε επιδρομές σε μικρές πόλεις, χωριά και αγροκτήματα, σκοτώνοντας στρατιώτες, αστυνομικούς κι όποιον του εναντιωνόταν, υποχρέωνε τους εμπόρους να του καταβάλουν λύτρα, λεηλατούσε κι άρπαζε από τους πλούσιους ό,τι μπορούσε ενώ μοίραζε συχνά μέρος της λείας του σε φτωχούς. Ο Lampiao, επικηρυγμένος έναντι αδρής αμοιβής και καταδιωκόμενος από 4.000 άνδρες του στρατού και της αστυνομίας, παρά τα εγκλήματα που του αποδίδονταν έγινε λαϊκός ήρωας και εμφανιζόταν ως ο «Ρομπέν των Δασών» της Βραζιλίας. Φωτογραφιζόταν και έδινε συνεντεύξεις σε δημοσιογράφους σε κάθε ευκαιρία. Η συμμορία του, η πιο σημαντική των Cangaceiros, δεν ξεπερνούσε τους 50 άντρες, αλλά έφθασε να δίνει μάχες με πολλαπλάσιες δυνάμεις που την καταδίωκαν. Τριγυρνώντας στη Santa Brigida, στην πολιτεία Bahia, το 1930 γνώρισε τη Maria Alia da Silva de Deia, σύζυγο του εμπόρου Ze de Nene, η οποία τον ακολούθησε στους Cangaco κι έγινε γνωστή ως Maria Bonita. Ντυνόταν κι αυτή, όπως και άλλες γυναίκες που υπήρχαν στη συμμορία, σαν τους άντρες Cangaceiros και συμμετείχε στις επιδρομές τους. Το αγαπημένο τραγούδι της συμμορίας ήταν το Mulher Rendera, ένας σκοπός πολύ γνωστός στη Βραζιλία, το οποίο τραγουδούσαν οι Cangaceiros μπαίνοντας στις κωμοπόλεις όπου ακολουθούσε γλέντι με μουσική και δυνατό αλκοολούχο cachaca. Οι πολιτικοί και οι γαιοκτήμονες oργίζονταν από το γόητρο και τη δύναμή του, αλλά το να πιάσουν και να σκοτώσουν τον Lampiao δεν ήταν εύκολο. Γνώριζε την ύπαιθρο, είχε φίλους και υποστηρικτές παντού. Οι περισσότεροι αστυνομικοί που στέλνονταν να τον πιάσουν δεν ήταν και πολύ ενθουσιασμένοι με την προοπτική να πέσουν σε ενέδρα των Cangaceiros που ήταν αδίστακτοι με τους εχθρούς τους, όπως επίσης ανελέητοι ήσαν και σε περίπτωση προδοσίας τους. 22
Cangaceiros Τελικά, ο Lampiao προδόθηκε από έναν από τους υποστηρικτές του, τον Pedro de Candido, o oποίος με την απειλή βασανιστηρίων, είπε στους στρατιώτες ότι τα μέλη της συμμορίας κρύβονταν στη Fazenda Angico, ένα αγρόκτημα στην πολιτεία Sergipe. Στις 28 Ιουλίου του 1938, ένα ισχυρό απόσπασμα εφόδου από στρατιώτες οπλισμένους με αυτόματα όπλα αιφνιδίασε την ομάδα του Lampiao στο Poco Redondo. Αρκετοί από τους ληστές κατάφεραν να διαφύγουν, αλλά όχι όλοι. Ο Lampiao και η Maria Bonita όπως και οι Quinta Feira, Luis Pedro, Caixa de Fosforo, Mergulhao, Cajarana, Diferente, Enedina, Nao Conhecido και Electrico έπεσαν νεκροί ύστερα από είκοσι λεπτά μάχης. Οι στρατιώτες πήραν μαζί τους τα κεφάλια των νεκρών ληστών στο Salvador de Bahia, όπου εκτίθονταν σε δημόσια θέα για περισσότερα από τριάντα χρόνια. Ο θάνατος του Lampiao σήμανε την αρχή του τέλους μιας ολόκληρης εποχής (ο τελευταίος κατετάνιος του Cangaco, ο Corisco, σκοτώθηκε από την αστυνομία στις 25 Μάη 1940), όμως οι εξιδανικευμένες ανυπότακτες μορφές των Cangaceiros και η εποποιία τους είναι ακόμα ζωντανές στην λαϊκή παράδοση της Βραζιλίας. «Ο Cangaceiro κατέληξε εθνικό σύμβολο των ντόπιων αρετών και ενσάρκωση της εθνικής ανεξαρτησίας» (Hobsbawm). 23
24 Os Cangaceiros
Εκδοτικό σημείωμα από το «Os Cangaceiros» # 2 Εκδοτικό σημείωμα από το «Os Cangaceiros» # 2 Η λειτουργία των σωματείων στην επικείμενη ταξική σύγκρουση. Οι φτωχοί στον αγώνα τους για την πλέον στοιχειώδη επιβίωση. Η καταστροφή της κυριαρχίας ως βασικός στόχος των καταπιεσμένων. Βία και έκπληξη. Για μια έγκαιρη ανίχνευση των αναδυόμενων συνθηκών της ανατροπής. Αφήστε τα αγκυροβόλια! Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την επιστροφή των φτωχών στην αρχική αγριότητα. Μια θετική ρήξη με την προηγούμενη περίοδο. Ένα κίνημα των εργατών, που κυριαρχείται από ρεφορμιστικές και σταλινικές ιδέες και οργανώνεται από γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, είχε καταφέρει να εκπολιτίσει τις προτάσεις των φτωχών σχεδόν παντού (το Λαϊκό Μέτωπο ήταν η πιο σημαντική στιγμή αυτής της διαδικασίας). Η ενσωμάτωση του παλιού εργατικού κινήματος στην αστική κοινωνία έχει πλήρως ολοκληρωθεί ως τώρα. Στη δεκαετία του 1970, οι εξεγερμένοι εργάτες ποτέ δεν ώθησαν τους εαυτούς τους πέρα από τα όρια του συστήματος. Οι αγώνες τους συνεχώς 25
Os Cangaceiros υπερέβαιναν τις προσταγές των σωματείων, εν τούτοις οι ίδιοι παρέμεναν σχεδόν πάντα σύμφωνοι με τους μηχανισμούς αυτούς. Κατά συνέπεια τα σωματεία ήταν σε θέση να χειρίζονται και να κατευνάζουν με επαρκή πυγμή ώστε να κερδίσουν τελικά αυτόν το πόλεμο φθοράς. Οι χωρίς όρια διεκδικήσεις που εξεγερμένοι εργάτες στη συνέχεια προβάλλουν, φαίνεται να έχουν καμφθεί για την ώρα. Το μεγαλύτερο μέρος από τις σημαντικότερες συγκρούσεις των τελευταίων ετών, στο πλαίσιο των επιχειρήσεων, ήταν κυρίως αμυντικό, πραγματοποιούμενο εναντίον των συνεπειών του πρόσφατου βιομηχανικού εκσυγχρονισμού. Τη δεκαετία του 1970, τα σωματεία δεν μπορούσαν να επιτρέψουν στον εαυτό τους να αποκηρύξουν ανοιχτά τις υπερβολές των εξεγερμένων εργατών χωρίς ρίσκο. Στη δεκαετία του 1980, δεν μπορούν να επιτρέψουν στον εαυτό τους να τις υποστηρίξει. Στην Πολωνία, το 1981, η ηγεσία της «Αλληλεγγύης» 1 κατέληξε να καταγγείλει αυτό το άγριο απεργιακό κίνημα και να αποκυρήξει τα ατέρμονα αιτήματα των εργατών, στο όνομα του εθνικού συμφέροντος. Στη Μεγάλη Βρετανία, το TUC (σωματείο των ανθρακωρύχων) χρησιμοποίησε κάθε μέσο για να εμποδίσει απόπειρες έμπρακτης αλληλεγγύης στους απεργούς ανθρακωρύχους, οργανώνοντας την απομόνωσή τους με αυτόν τον τρόπο, και καταφέρνοντας στο τέλος να διασφαλίσει την ήττα τους. Στη Γαλλία, την περίοδο Δεκέμβρης 1983 - Γενάρης 1984, στο Talbot, η CGT και η CSL (η Γενική Ένωση και το εργατικό σωματείο, αντίστοιχα) αγωνίστηκαν ενάντια στους μετανάστες απεργούς εργάτες, το ένα από τα σωματεία εκ των έσω, το άλλο εξωτερικά οι εργάτες είχαν ηττηθεί απομονωμένοι. Στην Ισπανία, η στάση της UGT (η Γενική Ένωση) και της CC.OO (το εργατικό σωματείο), ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό, όταν αγωνίστηκαν κατά της πρακτικής των αυτο-οργανωμένων συνελεύσεων, πηγάζει από την ίδια την ανακατανομή των καθηκόντων της αστυνομίας. Παντού, οι εξεγέρσεις αυτές των εργαζομένων ξεπουλήθηκαν στο όνομα της ίδιας αρχής. Παλιότερα τα συνδικάτα επικαλούνταν ένα σκοπό. Τώρα, επικαλούνται τα συμφέροντα της εταιρείας. Κατά την περίοδο αυτή, οι γραφειοκράτες έχουν φθάσει στο σημείο όπου μπορούν να συζητήσουν τη δεκαετία του 1970. Σήμερα αυτά τα θεσμικά σωματεία εμπλέκονται, με συστημικό τρόπο ως διαχειριστές, με το να παρεμβαίνουν στις υποθέσεις των εταιρειών. Η ρεφορμιστική αντίληψη της «αυτοδιαχείρισης» έχει εισέλθει στην πρακτική των σωματείων η οποία τώρα κατά βάση αφορά τη συνδιαχείριση. Αυτό που δεν ήταν ακόμη σαφές το 1968 έχει πλέον γίνει. 26
Εκδοτικό σημείωμα από το «Os Cangaceiros» # 2 Το εργατικό κίνημα αυτοπροσδιόρισθηκε με τον εξής τρόπο: αφορούσε τη δημιουργία ενός συλλογικού νόμιμου υποκειμένου έξω από τη μάζα των εργατών, ένα υποκείμενο που υπερασπιζόταν τα συμφέροντά του στην αστική κοινωνία. Οι αγώνες της δεκαετίας του 1970 έκαναν όλα αυτά να καταρρεύσουν. Εκείνη την εποχή, οι φτωχοί, οι οποίοι ήταν ακόμη ενωμένοι στο εργοστάσιο με τις ίδιες ακριβώς συνθήκες εργασίας, μπορούσαν να αποτελέσουν μια αυτόνομη δύναμη που εκφράστηκε στο αίτημα για μια αντι-ιεραρχική διαβάθμηση των μισθών, και στην άρνηση της ίδιας της εργασίας (κοπάνες, επιβράδυνση των ρυθμών της παραγωγής, σαμποτάζ, κλπ). Ο καπιταλισμός αντέδρασε εναντίον της δύναμης αυτής κάπως έτσι: εισήγαγε εκ νέου τις δυνάμεις της αγοράς ως το μοναδικό σημείο αναφοράς, αλλά και ανέλαβε την πλήρη αναδιοργάνωση της εκμετάλλευσης του εργατικού δυναμικού, αυξάνοντας τον ανταγωνισμό μεταξύ των φτωχών. Τα σωματεία, με βάση την ιεραρχική διαβάθμιση των μισθών και την ταύτιση του εργάτη με την εταιρεία στην οποία δουλεύει, συμμετείχαν πλήρως στην οργάνωση του εν λόγω ανταγωνισμού. Κατά τον ίδιο τρόπο, έθεσαν τέλος στη γλώσσα του παλιού εργατικού κινήματος, αντικαθιστώντας τη με την πιο εμπειρική επαγγελματική διάλεκτο των μάνατζερ. Όπως ένας ειδικός δήλωσε πρόσφατα: «οι εταιρείες μερικές φορές ανακαλύπτουν ότι αντιμετωπίζουν διαμεσολαβητές που, περιέργως, μιλούν την ίδια οικονομική γλώσσα με εκείνες». Η κύρια ανησυχία των σωματείων είναι απλώς να επικυρώσουν νομικά, μαζί με τα αφεντικά και το κράτος, όσα ήδη συμβαίνουν στην πράξη για κάποιο χρονικό διάστημα, για παράδειγμα, όλη η φλυαρία για την «ελαστική εργασία» ή τον Εγγυημένο Διεπαγγελματικό Κατώτατο Μισθό. Είναι πλέον παραδεκτό ανοιχτά ότι τα σωματεία, οι επιχειρηματίες και το κράτος μιλούν όλοι την ίδια γλώσσα (μόνο μια μικρή μειοψηφία ακτιβιστών των σωματείων εξακολουθούν να προσκολλώνται απελπισμένα στη διάλεκτο του προηγούμενου εργατικού κινήματος, το εγκώμιο του οποίου συνεχίζουν να τραγουδούν). Έχει τελειώσει η περίοδος στην οποία οι εργάτες θα μπορούσαν να φτάσουν οπουδήποτε με τους αγώνες τους, με την τοποθέτηση τους πίσω από την κάλυψη του σωματείου, αναγκάζοντας τους εκπροσώπους τους να τους ακολουθήσουν, προκειμένου να αποφευχθεί η ανοικτή διαφωνία. Για πρώτη φορά, στη Γαλλία, απεργοί έχουν κληθεί ατομικά να καταβάλουν αποζημίωση στους απεργοσπάστες και όχι τα σωματεία τους. Αυτό συνέβη στις αρχές του 1985 στον οργανισμό Delsey κοντά στο Calais. Μετά, 27
Os Cangaceiros συνέβη ξανά στον κλάδο των μεταφορών, όπου δεκαπέντε οδηγοί, οι οποίοι απολύθηκαν μετά την απεργία, καταδικάστηκαν από το δικαστήριο Arras να πληρώσουν 52.600 ελβετικά φράγκα από την τσέπη τους σε επτά μη απεργούς που είχαν συνενωθεί στην «Ένωση για την Ελευθερία του Εργάζεσθαι»! Διαμεσολαβήσεις, οι οποίες έχουν το καθήκον της ενοποίησης των εργατών, έχουν πλέον διανύσει έναν ολόκληρο κύκλο. Θεωρείται πλέον δεδομένο ότι οι εργάτες θα πρέπει να ακολουθήσουν την ίδια λογική με τους εκπροσώπους των σωματείων τους και να ταυτισθούν απόλυτα με τη λειτουργία της εταιρείας. Στη Μεγάλη Βρετανία για παράδειγμα, οι αμερικανικές και ιαπωνικές επιχειρήσεις συνενώθηκαν στους τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας και των ηλεκτρονικών συσκευών επιβάλλοντας τους όρους τους. Οι μάνατζερ καθορίζουν τους νέους κανόνες για τη διαχείριση των εργασιών σε στενή συνεργασία με τα σωματεία, τα οποία αναλαμβάνουν την επιβολή των κανόνων στους εργάτες (σε ορισμένες περιπτώσεις, πρόκειται για μια διάταξη κατά την οποία ο υποδεέστερος εγκαταλείπει εθελοντικά το δικαίωμά του στην απεργία!). Αλλά αυτή η πρόοδος όσον αφορά την εκμετάλλευση της εργασίας έπρεπε να συνοδεύεται από την προσαρμογή του εργατικού δυναμικού, όπως έχει γίνει στην Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα. Αν τα εργοστάσια εκεί είναι αληθινοί στρατώνες όπου η εργασία είναι στρατιωτικοποιημένη, εξακολουθεί να είναι αναγκαία η επιβολή μιας θρησκευτικής λατρείας στους εργάτες. Η ανάγκη και ο τρόμος δεν είναι επαρκείς για να αναζωογονήσουν τον ενθουσιασμό για εργασία στους ημερομίσθιους ανειδίκευτους εργάτες, ούτε καν στην Ασία. Οι διευθυντές των ιαπωνικών επιχειρήσεων, οι οποίοι ενεργούν σαν πραγματικοί λατρευτικοί ηγέτες, το έχουν καταλάβει αυτό. Ο εχθρός δεν μπορεί να οργανώσει νέες μορφές εργασίας με άλλο τρόπο από το στρατιωτικό καθεστώς. Ανταποκρίνεται σε αυτό το πρόβλημα με την προσθήκη ενός θρησκευτικού ή κοσμικού ψέματος. Αυτό ήθελε να εκφράσει ένας ισχυρός επιχειρηματίας στη Γαλλία όταν δήλωσε: «Οι επιχειρήσεις στερούνται δόγματος». Οι καπιταλιστές μπορούν να επιβάλλουν ελεύθερα τις πλέον δρακόντειες συνθήκες για τους φτωχούς στο βαθμό που η μοναδική δύναμη των εξεγερμένων εργατών έσπασε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, στο όνομα της κρίσης. Είναι μια επιστροφή στις αρχές του καπιταλισμού του 19ου αιώνα: κυριαρχία στα άτομα μέσω της πείνας, οργανώνοντας το θέαμα της δυστυ- 28
Εκδοτικό σημείωμα από το «Os Cangaceiros» # 2 χίας (όπως συνέβη με το φαινόμενο των λεγόμενων «νέων φτωχών»). Με τον τρόπο αυτό, οι άνθρωποι έπαιρναν αδιανόητους μισθούς και συνθήκες εργασίας που τους επιβλήθηκαν για σχεδόν δέκα χρόνια. Το εργατικό δυναμικό βρίσκεται πλήρως υπό τον έλεγχο των εργοδοτών (τα σωματεία κατ' ευφημισμό το αποκαλούν αυτό «ευελιξία στην εργασία»), μέσα από τις απλήρωτες επιπλέον ώρες εργασίας, τη δουλειά την Κυριακή, τη μείωση των μισθών, που επιβάλλονται με τον εκβιασμό της απόλυσης και ούτω καθεξής. Και ορισμένες επιχειρήσεις που περνάνε κρίση το πηγαίνουν τόσο μακριά, σε βαθμό μάλιστα που να απευθύνουν έκκληση προς τους εργάτες για εθελοντική συμμετοχή, έτσι ώστε το κεφάλαιο σχηματίζεται από τη δωρεά τους του συνόλου ή μέρους των αποδοχών τους! Η πιο ακραία περίπτωση συνέβη στη Λυόν στις αρχές του 1985, όταν μια επιτροπή που διορίζεται σε ακραίες περιπτώσεις, ως επικεφαλής ενός εργοστασίου που αντιμετωπίζει δυσκολίες, έβαλε μπρος τη δωρεά των μισθών δύο μηνών από τους εργάτες ως προϋπόθεση για τη διάσωση της επιχείρησης. Οι λίγοι που αρνήθηκαν έκαναν καλά. Μετά τις πληρωμές που έγιναν, ο νέος διαχειριστής έτρεξε μακριά στο εξωτερικό με το πακέτο των χρημάτων. Ό,τι σέρνεται πάνω στη γη είναι υποκείμενο προς συντριβή! Η παγκόσμια ιστορία της απελπισίας Πάντα στο πλαίσιο της βασιλείας του θεάματος, η αρχή του χρήματος είχε εκδηλωθεί μέχρι αυτό το σημείο ως καθαρή ανάγκη. Τα άτομα ποτέ δεν είχαν τόσο σταθερά επανέλθει στην κατάσταση τού να είναι άποροι. Είναι ένα θέμα τού να μπαίνουν οι φτωχοί πίσω στη θέση τους είναι αναγκαίο να ξεμωραθούν μπροστά στην παντοδυναμία του χρήματος. Στην Πολωνία, για παράδειγμα, δεν είναι τόσο δύσκολο να βγάλει κανείς χρήματα από τη μαύρη αγορά, όπως κάνουν πολλοί άνθρωποι. Αλλά είναι πολύ πιο δύσκολο να βρεις εμπορεύματα. Οι αποθήκες είναι άδειες. Για μάς, η έλλειψη είναι οργανωμένη με αντίστροφο τρόπο. Οι αποθήκες είναι πλήρεις, αλλά είναι πολύ δύσκολο να βγάλει κανείς λεφτά. Έχουμε συναντήσει Πολωνούς στη Γαλλία, που εκπλήσσονται από το ζήλο του Γάλλου για δουλειά. Στην Πολωνία, δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, μάλλον το αντίθετο! Απλώς είναι ότι στη καταραμένη χώρα μας, για πολλούς ανθρώπους, η απλή πραγματικότητα του να έχουν μια δουλειά, δεν έχει σημασία πόσο αηδιαστική ή κακοπληρωμένη είναι, φαίνεται σαν θεία χάρη. Παρ όλα αυτά, υπάρχουν και εκείνοι που φτύνουν επί της προσφοράς. Η 29
Os Cangaceiros τωρινή αμετάκλητη αύξηση των δια βίου ανέργων, είναι σίγουρα μια άμεση συνέπεια της ορθολογικότερης οργάνωσης της εκμετάλλευσης. Αλλά είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα ποσοτικό αποτέλεσμα, είναι κάτι ποιοτικό. Σε ένα μεγάλο βαθμό, είναι οι νέοι που δεν μπορούν να δεχθούν την υποταγή στις νέες συνθήκες που επιβάλλονται στους εργάτες. Αν πολλοί νέοι άνθρωποι δεν έχουν εργασία, είναι επειδή δεν το θέλουν. Και καθώς οι όροι της εργασίας γίνονται όλο και πιο άθλιοι, οι συνθήκες διαβίωσης για τους ανέργους γίνονται όλο και πιο ασφυκτικές. Στις αρχές του 1984, το γαλλικό κράτος επιτέθηκε στην «εθελοντική» ανεργία, μειώνοντας το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας στο ελάχιστο. Ξεκινώντας από αυτή τη μείωση, εισήγαγε κατά συνέπεια, εθελοντική χαμηλόμισθη εργασία (Απασχόληση Κοινής Ωφέλειας). Για περισσότερο από έξι μήνες, παρακολουθούμε νέους ηλίθιους να δηλώνουν στην τηλεόραση ότι ακόμη και αν η εργασία αυτή είναι κακοπληρωμένη, είναι καλύτερα από το να μείνουν χωρίς να κάνουν τίποτα. Ένα διπλό πλεονέκτημα για το κράτος: καταφέρνει να τους κάνει να πουν ότι εκτός της εργασίας (ακόμα και όταν είναι κακοπληρωμένη), δεν ξέρουν τι να κάνουν με τη νιότη τους. Το να εργάζεσαι σημαίνει ότι δεν έχεις τίποτα να κάνεις! Όσοι ρίχνονται με τα μούτρα, μειώνοντας τους εαυτούς τους ως αυτό το επίπεδο, μπορούν να δεχτούν με χαρά οποιαδήποτε κακοπληρωμένη εργασία. Αν γίνεται όλο και πιο αφόρητη η εργασία λόγω συνθηκών υποταγής που συνεχίζουν να εμφανίζονται, γίνεται επίσης όλο και πιο δύσκολο το να μην εργάζεσαι. Σήμερα καθίσταται αδύνατο να επινοηθεί κάτι για την άμεση επιβίωση του ατόμου μόνο με το να εργάζεται περιστασιακά ή να εισπράττει επιδόματα ανεργίας. Κατά τη γνώμη μας, η παραβατικότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1970 εξέφρασε την επιθυμία για ελευθερία, μια άγρια στροφή, ένα παιχνίδι συμμοριών. Αν και η ανεύρεση χρημάτων ήταν μέρος της, δεν ήταν ο βασικός στόχος. Στη δεκαετία του 1980, αυτή η ανέμελη ατμόσφαιρα είχε εξαντληθεί. Η εγκληματική ελευθερία έφτασε στο αποκορύφωμά της το φθινόπωρο του 1981, με την κλοπή και το κάψιμο αυτοκινήτων στην ανατολική Λυών. Από τότε, το κράτος και οι υπερασπιστές αυτής της κοινωνίας έχουν αναλάβει δράση για να κάνουν τέτοιες «υπερβολές» αδύνατες η κυριαρχία της ανάγκης έκανε τα υπόλοιπα. Ένας νεαρός μας είπε, ότι το 1981 έκλεβαν τα αυτοκίνητα για να διασκεδάσουν οι ίδιοι. Τώρα, πρέπει πρώτα απ' όλα να έχουν μια χρηστική λειτουργία και τουλάχιστον να χρησιμεύουν για μερικές κλοπές και ληστείες, μετά από τις οποίες μπορεί κανείς να διασκεδάσει με 30
Εκδοτικό σημείωμα από το «Os Cangaceiros» # 2 αυτές. Έτσι, έχει καταστεί δύσκολο να κλέψεις ένα υψηλού κυβισμού αυτοκίνητο! Η αγριότητα της αστυνομίας και η καταστολή του δικαστικού σώματος, όπως σηματοδοτείται από ένα άνευ προηγουμένου κύμα εκτελέσεων με συνοπτικές διαδικασίες 2, έφερε το τέλος μιας εποχής. Όλα αυτά τα άτομα, τα οποία ήταν δια βίου άνεργα, γεμίζουν έτσι τις φυλακές, προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο αυτόματα έναν υπερπληθυσμό. Οι εργάτες δεν έχουν γλιτώσει και έχουν να κάνουν συχνότερα με την αστυνομία. Χρέη, αδυναμία πληρωμής ενοικίου και άλλων λογαριασμών, ακάλυπτες επιταγές, οι κλοπές στα σούπερ μάρκετ και ούτω καθεξής, οδηγούν όλο και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων να ρισκάρουν τη φυλάκιση. Αυτή η επιστροφή στην πιο βάναυση βασιλεία της ανάγκης όξυνε αποτελεσματικά την εχθρότητα και τον ανταγωνισμό που ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των φτωχών στην κοινωνία. Η απομόνωση και η εξατομίκευση κυριαρχούν αναμφισβήτητα στα πάντα. Αυτό συνεπάγεται μια ατμόσφαιρα άγχους και καταπίεσης άγνωστης ως τότε. Είχε φθάσει ένα σημείο, όπου σε ορισμένες μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ, υπήρχαν άνθρωποι που πέθαιναν ξαφνικά μόνοι. Η εξάπλωση των ναρκωτικών, τα οποία είχαν σχεδόν εκμηδενίσει την οργή πάρα πολλών νέων ανθρώπων, ήταν προφανώς μια από τις πιο άμεσες συνέπειες αυτής της κατάστασης και βοήθησε στη διεύρυνσή της. Τώρα, δεν είναι δυνατή η διαμεσολάβηση μεταξύ της δυστυχίας των ανθρώπων και της αστικής κοινωνίας. Οι εξεγέρσεις που σημειώθηκαν από το 1968 ανάγκασαν τον εχθρό να εκσυγχρονίσει την καταπίεση κάνοντας, συνεπώς, τον κόσμο ακόμα πιο ανυπόφορο και τη φτώχεια πιο εμφανή. Το παλιό αξίωμα του 1789 επανέρχεται συνεπώς στην πρώτη γραμμή της ανησυχίας του εχθρού: να συμπληρωθεί το κενό ανάμεσα στη κυρίαρχη τάξη και τους φτωχούς που έχει επικίνδυνα βαθύνει τα τελευταία χρόνια. Με αυτό ασχολείται μια ολόκληρη γενιά ρεφορμιστών υπό τις διαταγές του κράτους. Προφανώς, μιλούν μόνο τη γλώσσα του κράτους και κηρύττουν το δημοκρατικό ψέμα στη μάζα των φτωχών. Η αστική τάξη είναι βάναυσα αντιμέτωπη με αυτό που την ορίζει: την απουσία της κοινότητας ωθημένη στο πιο υψηλό σημείο από ανανεωμένες κοινωνικές συνθήκες. Η βία που επικρατεί μεταξύ των φτωχών, που ενίοτε ασκείται ανοιχτά μεταξύ τους, είναι ανάλογη με τη βία των συνθηκών που τους περιορίζει. Την ίδια στιγμή που όλοι οι φτωχοί δέχονται πλήρως τους κανόνες του πολέμου όλων εναντίον όλων, δεν μπορούν πλέον να προσβλέπουν σε μια πολιτισμένη ύπαρξη και έτσι γίνονται αναμφισβήτητα επικίνδυνοι. Τη 31
Os Cangaceiros στιγμή εκείνη που ο διαχωρισμός αυτός έχει εισβάλει στα πάντα, δείχνει επίσης ότι οι φτωχοί δεν μπορούν να αποτελέσουν ένα συλλογικό νόμιμο υποκείμενο, όπως κατά την περίοδο του προηγούμενου εργατικού κινήματος. Η δυσαρέσκειά τους επιστρέφει στην αρχική της βάση, δηλαδή στην αγριότητα που χαρακτήρισε την εξέγερσή τους πριν η κοινωνία προσπαθήσει να τους εκπολιτίσει. Έτσι, κατά τη διάρκεια της τελευταίας απεργίας ανθρακωρύχων στη Μεγάλη Βρετανία, οι απεργοί έκαναν χρήση παράνομων μορφών δράσης που θυμίζουν τις αποστολές τιμωρίας, τις οποίες οι Άγγλοι εργάτες επέτρεψαν στους εαυτούς τους στις αρχές του 19ου αιώνα. Σε αυτά αναφέρεται ο Engels στο «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», δηλαδή πριν ο συνδικαλισμός εκπολιτίσει τους φτωχούς και συντρίψει την οργή τους. Φανατικοί της Αποκάλυψης Στο Heysel, άνθρωποι που επρόκειτο να δουν έναν σημαντικό αγώνα ποδοσφαίρου, δεν είχαν συγκεκριμένους λόγους για δυσαρέσκεια. Αντιθέτως, κατά βάση πήγαν να περάσουν μια όμορφη βραδιά. Οι διοργανωτές του θεάματος ποτέ δεν φαντάστηκαν ότι η δυστυχία του πλήθους θα μπορούσε να εκραγεί με αυτόν τον τρόπο μέσα στο γήπεδο. Είχαν πει ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος για άσκηση βίας. Στο Heysel, το θέαμα είχε να επιδείξει τη λειτουργία της χειραγώγησης του μοναχικού πλήθους, σε ζωντανή μετάδοση, καρέ-καρέ, σε εκατομμύρια ανθρώπους, τη στιγμή ακριβώς που αυτή η χειραγώγηση ξέφυγε από τα χέρια του. Σε ζωντανές μεταδόσεις, οι κυβερνήτες έχασαν τα κεφάλια τους. Και αυτό που σόκαρε τους θεατές τόσο πολύ δεν ήταν οι τριάντα οκτώ θάνατοι, αλλά το γεγονός ότι ήταν μάρτυρες αυτής της βίας σε ζωντανή μετάδοση, που το θέαμα δεν ήταν σε θέση να τους χαριστεί αυτή τη φορά. Ήταν σε δύσκολη θέση επειδή το είχαν δει. Το σκάνδαλο ήταν τόσο μεγάλο στη Δυτική Γερμανία που απλώς μπλόκαραν το δημοσίευμα στον Τύπο. Ένας δημοσιογράφος από την εφημερίδα Le Monde ρώτησε από το φόβο του σε ένα άρθρο σχετικά με την υπόθεση «Τι επίδραση μπορεί να έχουν όλα αυτά μεταξύ των μαύρων Αφρικανών στους οποίους κάποτε προσπαθήσαμε να επιβάλουμε τον πολιτισμό μας;» (Ο αγώνας μεταδόθηκε ζωντανά σε διάφορες αφρικανικές χώρες.) Από τότε, είδαμε μια reggae συναυλία στη Γουινέα να λαβαίνει μια τροπή προς το χειρότερο, λόγω του ενθουσιασμού των θεατών που κατέστρεψαν ολοκληρωτικά τις εγκαταστάσεις της παράστασης. Κατά την 32