ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΜΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ, ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ, ΔΗΜΙΟ ΥΡΓΙΑ/ΟΡΓ ΑΝΩΣΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΩΣ ΒΟΗΘΗΤΙΚΑ ΥΛΙΚΟΥ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ/ΜΕΛΕΤΩΝ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΕΛΛΑ, Καθηγήτρια εφαρμογών Καλαμάτα 2009

ΣΥΝΟΨΗ!Τ Ε I Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α Σ Τ Μ Η Μ Α ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ Σκοπός της παρούσης πτυχιακής εργασίας είναι να διαπιστωθεί το κατά πόσο γρήγορα διαχέεται η πληροφορία στις μέρες μας σε σχέση με το παρελθόν αλλά και με πια μέσα έχει επιτευχθεί αυτό. Παράλληλα, μελετήθηκε η δημιουργία και η οργάνωση ψηφιακών εντύπων ως βοηθητικά υλικού αναφοράς για την συγγραφή εργασιών και μελετών όπως παραδείγματος χάρη η δική μου. Στη συγκεκριμένη εργασία επίσης, γίνεται σύγκριση και παρουσίαση με σύντομη ανάλυση εργαλείων μάθησης. Η παρούσα πτυχιακή εργασία δημιουργήθηκε επίσης και στο ΑιιθιοπναΓε, το οποίο είναι ανεπτυγμένο και πλούσιο σε δυνατότητες πρόγραμμα ε-ιεαηιίιητ, προκειμένου να γίνουν πιο κατανοητά τα εργαλεία δημιουργίας πολυμεσικών εφαρμογών εκπαίδευσης. Τόσο στον τομέα της υγείας αλλά και γενικότερα διαπιστώθηκε ανεπάρκεια στον εξοπλισμό αλλά και στη κατάρτιση του προσωπικού σε ότι έχει σχέση με την ψηφιοποίηση της πληροφορίας.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΕΗ... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 1.1 Η ιστορία του βιβλίου... 3 1.2 Σύγχρονη εποχή... 6 1.3 Η ιστορία του βιβλίου... 7 1.3.1 Το ιστορικό της μετάβασης... 7 1.4 Τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής πληροφόρησης... 10 1.5 Οι εμπλεκόμενοι στην ψηφιακή πληροφόρηση... 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ 2.1 Η σημασία της ψηφιοποίησης... 15 2.2 Ψηφιοποίηση έντυπου υλικού, αποθήκευση, διαχείριση και εύκολη πρόσβαση μέσω Internet... 16 2.3 Ψηφιακές βιβλιοθήκες... 16 2.3.1 Τι είναι ψηφιακή βιβλιοθήκη... 18 2.3.2 Δημιουργία ψηφιακής βιβλιοθήκης... 19 2.3.3 Η υποδομή της ψηφιακής βιβλιοθήκης... 21 2.4 Αξιολόγηση των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης και του κέντρου πληροφόρησης... 22 2.5 Το άνοιγμα των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών προς ειδικές κατηγορίες χρηστών: η περίπτωση των ΑΜΕΑ και των ανθρώπων με προβλήματα δυσλεξίας... 26 2.6 Ηλεκτρονικά περιοδικά και υπηρεσίες διαδανεισμού: Αντίπαλοι ή συνεργάτες;... 27 2.6.1 Παρατηρείται αύξηση ή μείωση στις αιτήσεις διαδανεισμού;... 29 2.6.2 Ηλεκτρονικά περιοδικά στη ΒΥΠ (Βιβλιοθήκη και Υπηρεσίες Υγείας)... 30 2.6.3 Η χρήση των ηλεκτρονικών περιοδικών στη ΒΥΠ... 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 3.1 Η γνώση σήμερα... 33 3.2 Νέα μέσα στην εκπαίδευση... 33 3.3 Εισαγωγικά για Ηλεκτρονική Μάθηση (Ε - Learning) και ορισμός... 36 3.3.1 Πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής μάθησης... 36

3.3.2 Μορφές ηλεκτρονικής μάθησης... 37 3.3.3 Αντικείμενα μαθήσεως (Learning Objects)... 38 3.3.4 Μεταδεδομένα (Metadata)... 39 3.3.5 Οργανισμοί προτυποποίησης και ανάπτυξης προδιαγραφών... 40 3.3.6 Πρότυπα... 41 3.4 Η πρωτοβουλία Ε - Learning... 45 3.4.1 Προγράμματα σχεδίου δράσης Ε - Learning... 47 3.5 Online Help... 49 3.6 Πλατφόρμα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης του ΤΕΙ Καλαμάτας... 49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΕΙ 4.1 Λίγα λόγια για την ψηφιοποίηση... 51 4.1.1 Διάφοροι τύποι αρχείων... 51 4.2 Διάφορα αποθηκευτικά μέσα... 53 4.3 Θέματα ασφάλειας και αντιμετώπισης καταστροφών... 56 4.3.1 Μακροπρόθεσμη διατήρηση... 57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 5.1 Τυποποίηση εργαλείων συγγραφής και πολυμεσικού υλικού... 63 5.2 Παρουσίαση εργαλείων συγγραφής πολυμεσικού υλικού (Πίνακας 5.1 Σύγκριση εργαλείων πολυμεσικού υλικού... 66 5.3 Τι είναι το Authorware... 70 5.4 Γενικά για το Authorware... 72 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 73

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της παρούσης εργασίας και μελέτης είναι η παρουσίαση της γνώσης και της διάχυσης της πληροφορίας, καθώς επίσης και της δημιουργίας και οργάνωσης ψηφιακών εντύπων ως βοηθητικά υλικού αναφοράς για την συγγραφή εργασιών και μελετών. Οι στόχοι της πτυχιακής εργασίας είναι να φανεί η εξέλιξη της πληροφορίας και κυρίως να τονιστεί η σημερινή εξελιγμένη της μορφή (ψηφιοποιημένη). Στόχος επίσης είναι να παρουσιαστεί και να αναλυθεί η ηλεκτρονική μάθηση. Οι περισσότερες πληροφορίες που χρησιμοποίησα για την δημιουργία της είναι άρθρα από το διαδίκτυο. Η εργασία αναπτύσσεται ως ακολούθως: Αρχικά γίνεται αναφορά στην ιστορία του βιβλίου. Επιχειρείται μια σύντομη ιστορική αναδρομή από τις πήλινες πλάκες που έγραφαν χρησιμοποιώντας ένα είδος γραφίδας έως και σήμερα που έχουμε φτάσει στην ψηφιακή πληροφόρηση παρακολουθώντας τα βήματα της μετάβασης από την έντυπη στην ψηφιακή πληροφόρηση. Στο πρώτο κεφάλαιο ακόμα θα παρουσιαστούν τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής πληροφόρησης σε σχέση με την έντυπη. Στο δεύτερο κεφάλαιο ακολουθεί η ανάλυση της σημασίας της ψηφιοποίησης, της αποθήκευσης υλικού, της διαχείρισης του και της εύκολης πρόσβασης μέσω διαδικτύου (Internet). Συνοπτικά αναφέρονται οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, λίγα λόγια για την δημιουργία τους και την υποδομή τους. Θα γίνει αξιολόγηση των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης και του κέντρου πληροφόρησης. Είναι πολύ σημαντικό, μαζί με τις ψηφιακές βιβλιοθήκες να πούμε και για τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες που είναι για ειδικές κατηγορίες χρηστών όπως είναι παραδείγματος χάρη τα άτομα με ειδικές ανάγκες και τα άτομα με προβλήματα δυσλεξίας. Τέλος, στο δεύτερο κεφάλαιο θα γίνει μια μικρή αναφορά και στα ψηφιακά περιοδικά στο κατά πόσον έχει αυξηθεί η ζήτηση τους τα τελευταία χρόνια. Στο τρίτο κεφάλαιο αρχικά γίνεται μια γενική αναφορά στη γνώση του ανθρώπου σήμερα. Έπειτα παρουσιάζονται τα νέα μέσα στην εκπαίδευση και το κατά πόσον έχουν διευκολύνει τη ζωή μας σήμερα. Ένα από τα μεγαλύτερα νέα μέσα εκπαίδευσης είναι η ηλεκτρονική μάθηση (e - learning). Όπου σε αυτό το κεφάλαιο θα αναλυθούν πλήρως τα πλεονεκτήματα και οι μορφές της. Θα αναφερθούν κάποια αντικείμενα μαθήσεως (learning objects) και θα δοθεί αναλυτικά η έννοια των μεταδεδομένων (metadata). Με λίγα λόγια θα παρουσιαστούν κάποιοι οργανισμοί προτυποποίησης και ανάπτυξης προδιαγραφών και η ανάγκη για τη δημιουργία προτύπων για την περιγραφή του 1

μαθησιακού υλικού. Θα γίνει αξιολόγηση της ηλεκτρονικής μάθησης και θα επισημανθούν κάποια προγράμματα σχεδίου δράσης e - learning. Ένα ακόμα παρόμοιο πρόγραμμα με το e - learning, είναι το online help, όπου λίγα λόγια θα ειπωθούν και για αυτό. Ως παράδειγμα θα αναφέρω το πρόγραμμα εκμάθησης που χρησιμοποιεί το ΤΕΙ (Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα) της Καλαμάτας. Την Πλατφόρμα Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης. Στο προτελευταίο κεφάλαιο, θα γίνει αναφορά στην ψηφιοποίηση. Θα παρουσιαστούν διάφοροι τύποι αρχείων, διάφορα αποθηκευτικά μέσα και το κατά πόσον είναι ασφαλή τα ψηφιακά αντικείμενα σε περίπτωση καταστροφής των δεδομένων. Τέλος είναι σημαντικό να πούμε για την μακροπρόθεσμη διατήρηση των ψηφιακών εντύπων, για τα κυριότερα ζητήματα της μακροπρόθεσμης διατήρησης. Στο τελευταίο κεφάλαιο της πτυχιακής εργασίας, θα γίνει παρουσίαση κάποιων προγραμμάτων ηλεκτρονικής μάθησης με αναφορά στα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα, τους τομείς και χώρους εφαρμογής τους. Ειδικότερα θα περιγράφει το Macromedia Authorware 7, το οποίο είναι ένα συγγραφικό εργαλείο για τη δημιουργία πολυμεσικών εκπαιδευτικών εφαρμογών για Web based ή Online εκπαίδευση. Θα γίνει πλήρης ανάλυση του αλλά και αποτύπωση εντυπώσεων από εμένα ως χρήστης του καθώς δούλεψα την πτυχιακή μου εργασία σε αυτό επειδή μου φάνηκε ενδιαφέρον σαν πρόγραμμα, καθώς έχει πολλές δυνατότητες, αλλά και απλό στη χρήση του. 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 1.1 Η ιστορία του βιβλίου Οι πρόγονοι των σημερινών βιβλίων ήταν πήλινες πλάκες πάνω στις οποίες έγραφαν χρησιμοποιώντας ένα είδος γραφίδας. «Οι πλάκες αυτές χρησιμοποιήθηκαν από τους Σουμέριους, τους Βαβυλώνιους και όλους τους λαούς της Μεσοποταμίας. Χιλιάδες τέτοιες πήλινες πλάκες αναφέρθηκαν στη Μεσοποταμία στο μέρος που κάποτε άκμαζε το βασίλειο των Σουμερίων»1. Είναι τα αρχαιότερα γραπτά κείμενα που ξέρουμε. Οι περισσότερες από αυτές τις πλάκες περιέχουν σε σφηνοειδή γραφή, εμπορικές συναλλαγές, δικαστικές αποφάσεις, ευρετήρια και αναφορές σε εκατοντάδες ονόματα ανθρώπων αλλά και θεοτήτων. 'Ενα ποσοστό των πλακών όμως περιέχει ύμνους, μύθους, λογοτεχνικά και θρησκευτικά κείμενα. «Το πιο γνωστό από τα κείμενα των πλακών αυτών είναι το αρχαιότερο έπος που ξέρουμε Το έπος του Γκιλγκαμές. Οι πήλινες πλάκες αν και είναι σχεδόν απρόσβλητες από το πέρασμα του χρόνου και φυσικές καταστροφές όπως η φωτιά δεν ήταν το βολικότερο μέσο καταγραφής πληροφοριών όπως κάποιος εύκολα μπορεί να συμπεράνει».2 3 Η έντονη εξέλιξη στην ιστορία της καταγραφής του λόγου ήταν οι πάπυροι που χρησιμοποιήθηκαν από τους αρχαίους Αιγύπτιους, «Έλληνες και Ρωμαίους. Ο πάπυρος είναι ένα υλικό που μοιάζει με χαρτί και προέρχεται από το ομώνυμο φυτό που μεγαλώνει στις όχθες του Νείλου. Τα βιβλία από πάπυρο ήταν φτιαγμένα σε μορφή ρολού, το 3 μήκος του οποίου έφτανε μερικές φορές και τα 40 μέτρα». Τα γραπτά διασήμων συγγραφέων της αρχαιότητας γράφτηκαν σε ρολούς από πάπυρο και η δημιουργία των αντιγράφων γινόταν χειρόγραφα από επαγγελματίες αντιγράφεις. «Διάσημες βιβλιοθήκες 1http ://49gym-athin. att. sch.gr/students/books/bookshistory. htm 2 http ://49gym-athin. att. sch. gr/students/books/bookshi story, htm 3 http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm 3

με χιλιάδες αντίγραφα δημιουργήθηκαν με αυτόν τον τρόπο, όπως η βιβλιοθήκη των Αθηνών, της Ρώμης και, η πιο διάσημη από όλες, η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας».4 Βέβαια επειδή η αντιγραφή γινόταν με το χέρι η όλη διαδικασία ήταν ακριβή και αργή και ο αριθμός των αντιτύπων κάθε έργου ήταν πολύ περιορισμένος. Ο πάπυρος πάλι ενώ σαν υλικό ήταν εύκολο να παραχθεί, ήταν φθηνός και αποτελούσε μια εξαιρετική επιφάνεια γραφής, είχε κάποια σημαντικά προβλήματα αντοχής στο χρόνο και στην υγρασία. «Σε υγρά κλίματα η αντοχή του δεν ξεπερνούσε τα εκατό χρόνια και συχνά ήταν πολύ μικρότερη. Αυτό σε συνδυασμό με την αδυναμία παραγωγής πολλών αντιτύπων αλλά και του γεγονότος ότι το φυτό πάπυρος δεν φύτρωνε σε πολλά μέρη του αρχαίου κόσμου, οδήγησε στην υιοθέτηση ενός άλλου υλικού ως μέσου καταγραφής του λόγου»5. Το νέο υλικό ήταν η περγαμηνή, η οποία χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τους Εβραίους και τους Πέρσες στην αρχή. «Η περγαμηνή ήταν φτιαγμένη από επεξεργασμένα δέρματα ζώων και είχε εξαιρετική αντοχή στο χρόνο. Η μέθοδος παραγωγής της τελειοποιήθηκε από τον Ευμένη, βασιλιά της Περγάμου τον 2 αιώνα προ χρηστού».6 Με την πάροδο των αιώνων και συγκεκριμένα από τον 4 αιώνα μετά χρηστό το σχήμα του κυλινδρικού βιβλίου εγκαταλείπεται σιγά σιγά και κάνει την εμφάνιση του ο κωδικός (codex), ο οποίος αποτελείται από φύλλα παπύρου ή περγαμηνής διπλωμένα στη μέση και ραμμένα με ξύλινες πλάκες. Πάρα πολλά χειρόγραφα βιβλία της αρχαιότητας ήταν γραμμένα με αυτόν τον τρόπο. Κατά την Μεσαιωνική εποχή στην Ευρώπη (5^ με 15ί>ς αιώνας μ.χ.), τα βιβλία εξακολούθησαν να αναπαράγονται χειρόγραφα, κυρίως σε μοναστήρια. Τα κείμενα ήταν κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου αλλά υπήρξαν και αναγραφές κάποιον κλασσικών αρχαίων έργων που με αυτό τον τρόπο διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας. Τα μεσαιωνικά χειρόγραφα βιβλία χαρακτηρίζονται από την εντυπωσιακή λεπτομέρεια των εικονογραφήσεων καθώς και από την καλλιγραφική δεινότητα των αντιγραφέων οι οποίοι είχαν εξελίξει την αντιγραφή και εικονογράφηση με το χέρι των βιβλίων σε πραγματική τέχνη. Τα βιβλία προφανώς εξακολούθησαν να είναι ελάχιστα και πανάκριβα. Βιβλιοθήκες είχαν μόνο κάποια μοναστήρια και άνθρωποι με υψηλά εισοδήματα. 4 http://49gym-athin.att. sch.gr/students/books/bookshistory. htm 5 http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm 6 http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm 4

«Τα πρώτα τυπωμένα βιβλία εμφανίστηκαν στην Κίνα τον 6 αιώνα μ.χ. το πρώτα βιβλίο το οποίο είναι γνωστό το ότι έχει τυπωθεί με ξύλινα στοιχεία είναι μια κινέζικη έκδοση ενός βουδιστικού κειμένου το 868 μ.χ. το Τιπιτάκα, εάν άλλο βουδιστικό κείμενο το οποίο είναι πάνω από 130.000 σελίδες τυπώθηκε μεταξύ του 972 και του 983 μ.χ. οι Κινέζοι επινόησαν τα κινητά ξύλινα τυπογραφικά στοιχεία γύρω στον 11 αιώνα μ.χ αλλά μιας και η κινέζικη γλώσσα δεν έχει το περιορισμένο σε αριθμό γραμμάτων αλφάβητο των ευρωπαϊκών γλωσσών, η εφεύρεση αυτή δεν γνώρισε εφαρμογή μεγάλης κλίμακας».7 8 Στην Ευρώπη η εκτύπωση βιβλίων χρησιμοποιώντας ξύλινα στοιχεία άρχισε γύρω στον 14 αιώνα με γνώση που αποκτήθηκε από την επαφή με τους ανατολικούς λαούς. Τα πρώτα τέτοια βιβλία ήταν θρησκευτικού περιεχομένου με ελάχιστο κείμενο αλλά πλούσια εικονογράφηση. Κατά την αναγέννηση, δύο ήταν οι ανακαλύψεις που έδωσαν ώθηση στην μαζική παραγωγή του τυπωμένου βιβλίου. Η μια ήταν το χαρτί, του οποίου η γνώση για την παραγωγή αποκτήθηκε από τον ισλαμικό κόσμο ο οποίος με την σειρά του το είχε πάρει από τους Κινέζους, και η άλλη τα κινητά τυπογραφικά στοιχεία. «Αυτή η τελευταία επινόηση αποδίδεται στο γερμανό τυπογράφο Γιοχάνες Γκούτενμπεργκ, αν και πολλοί άλλοι γάλλοι, ολλανδοί και ιταλοί τυπογράφοι διεκδίκησαν την πατρότητα αυτής της εφεύρεσης. Το θέμα είναι ότι από το 1450 έως το 1456, η τυπογραφία γνώρισε μια αλματώδη εξέλιξη και έγινε ξαφνικά δυνατή η αναπαραγωγή ενός βιβλίου σε μεγάλους ο αριθμούς και με χαμηλό κόστος». Η επανάσταση της τυπογραφίας ήταν πλέον γεγονός και το βιβλίο έγινε για πρώτη φορά προσιτό στο ευρύ κοινό. Κατά την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης (19ος - 20 =αιώνας), η παραγωγή του βιβλίου γνωρίζει μια νέα τεράστια άνθηση. Ο αριθμός αντιτύπων αυξάνεται με γεωμετρικούς ρυθμούς ενώ το κόστος παραγωγής πέφτει κάθετα. Με την μηχανοποίηση και εντέλει με τον αυτοματισμό στα τυπογραφεία, το να παραχθούν χιλιάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα ενός βιβλίου είναι πια όχι απλά κάτι εφικτό αλλά και οικονομικά συμφέρον. Δημιουργούνται αναρίθμητες βιβλιοθήκες από κράτη, ιδρύματα, οργανισμούς, πολιτιστικούς συλλόγους αλλά και ιδιώτες και κάποιες από αυτές περιλαμβάνουν εκατοντάδες χιλιάδες τόμους βιβλίων στα ράφια τους. Το βιβλίο είναι πια 7 http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm 8 http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm 5

κάτι προσιτό σε όλους και όχι είδος πολυτελείας ή επίδειξης της κοινωνικής θέσης κάποιου ατόμου. 1.2 Σύγχρονη εποχή «Στον εικοστό αιώνα εφευρέσεις όπως το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, ο κινηματογράφος και τέλος η επανάσταση της πληροφορικής με τους προσωπικούς υπολογιστές και τις συσκευές CD-ROM απείλησαν το βιβλίο σαν μέσο επικοινωνίας και διάδοσης ιδεών».9 Παρόλα αυτά, και αναπάντεχα για πολλούς ειδικούς που προέβλεπαν το τέλος του χαρτιού, το βιβλίο όχι μόνο επέζησε αλλά γνώρισε ακόμα μεγαλύτερη διάδοση και απήχηση στο κοινό. Ίσως οι λόγοι να είναι περισσότερο πρακτικοί παρά συναισθηματικοί, ένα βιβλίο είναι βολικό να το παίρνεις μαζί σου όπου και αν είσαι, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή κατά την μεταφορά, μπορεί να διαβαστεί σε ύπτια ή καθιστή στάση, δεν εκφορτίζεται, δεν κολλάει κάθε τόσο ζητώντας επανεκκίνηση, δεν απειλείται από ιούς και τέλος δεν χρειάζεται κάθε πέντε μήνες αναβάθμιση ώστε να μπορεί να αναγνωριστεί. Μια εξέλιξη του βιβλίου γνωστή στο εξωτερικό σαν audio books, ηχητικά βιβλία, η οποία ξεκίνησε την δεκαετία του 1950 και γνώρισε αρκετά μεγάλη απήχηση τη δεκαετία του 1990, μάλλον απευθύνεται σε ειδικές κατηγορίες ανθρώπων με προβλήματα όρασης, ή και σε τυφλούς σαν εναλλακτική λύση από το να διαβάζουν βιβλία γραμμένα με το σύστημα Μπράιγ. Τα βιβλία αυτά είναι ηχογραφημένη ανάγνωση κάποιου βιβλίου είτε σε κασέτα είτε σε CD. Στα τέλη του εικοστού αιώνα έκανε την εμφάνιση της μια άλλη εφεύρεση που για μια ακόμα φορά απειλεί την ύπαρξη του βιβλίου στην παραδοσιακή του μορφή. Το ηλεκτρονικό βιβλίο, e-book, καθώς και οι φορητές συσκευές ανάγνωσης των βιβλίων αυτών δείχνουν να αποτελούν υπολογίσιμη απειλή για το παραδοσιακό βιβλίο. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα το μέλλον, αλλά ίσως, καθώς οι συσκευές ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων γίνονται όλο και ελαφρύτερες με όλο και μεγαλύτερη αυτονομία και με καλύτερες οθόνες ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν οικονομία χώρου αλλά και ευκολία χρήσης, για πρώτη φορά υπάρχει περίπτωση μετά από πολλούς αιώνες κατά την διάρκεια 9 http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm 6

των οποίων οι αλλαγές στην εμφάνιση και στο υλικό των βιβλίων ήταν πολύ μικρές, τώρα πια υπάρχει μια πιθανότητα η μορφή του βιβλίου να αλλάξει δραματικά. Αν αυτό είναι καλύτερο ή χειρότερο, ευκταίο ή απευκταίο, δεν μπορεί κανείς να το πει. «Είναι θέμα προσωπικού γούστου και επιλογών αν και φαντάζομαι πως πάντα θα υπάρχουν ρομαντικοί άνθρωποι που θα προτιμούν την χαρά του να ξεφυλλίζουν ένα βιβλίο και να μυρίζουν το φρεσκοτυπωμένο χαρτί από το να πατάνε το πλήκτρο Next page μιας e-book device».10 1.3 Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση Τα τελευταία χρόνια μετακινούμαστε από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση. Τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής πληροφόρησης υπερτερούν ένατη της έντυπης. Το ιστορικό της μετάβασης είναι πού ενδιαφέρον. Καθώς επίσης είναι ενδιαφέρον να δούμε ποιοι είναι συνήθως οι πρωταγωνιστές και οι ενδιαφερόμενοι σε αυτήν την αλλαγή, και τις λύσεις που έχουν εφαρμοστεί τις ψηφιακές βιβλιοθήκες. Θα φανεί πως αλλάζει το σκηνικό και τι ρόλο καλούνται να παίξουν τα μεταδεδομένα, και θα τελειώσουμε με προκλήσεις κατά την μετάβαση και μελλοντικές προοπτικές. 1.3.1 Το ιστορικό της μετάβασης Παλιά η χρήση των υπολογιστών, όταν ξεκίνησαν να χρησιμοποιούνται υπολογιστές, ήταν απλώς στην παραγωγή έντυπων δημοσιευμάτων. Αυτά σε πρώτη φάση διακινούνται μόνο έντυπα, οι υπολογιστές δηλαδή ήταν μόνο το εργαλείο με το οποίο δημιουργούσαμε κάτι δεν είχε καμία σχέση από εκεί και πέρα με την παραπέρα διακίνησή του. Σε επόμενη φάση άρχισε να γίνεται διακίνηση κειμένου, ίδιο με το έντυπο, σε ηλεκτρονική μορφή και με ηλεκτρονικά μέσα, είτε πρόκειται για άρθρα περιοδικών είτε για βιβλία ή άλλα κείμενα που στέλνονται σε εκδότες ή σε άλλους, καθώς στη φάση αυτή οι εκδότες ζητούσαν μαζί με το έντυπο και το ηλεκτρονικό ώσπου φτάσαμε στο σημείο σε πολλά μέρη τώρα πια να καταργείται το έντυπο και να γίνεται αποκλειστικά διακίνηση ηλεκτρικού κειμένου (π.χ. βάσεις δεδομένων, ηλεκτρονικά περιοδικά). Τα επόμενα βήματα, που ακόμα δεν έχουν τελείως σταθεροποιηθεί σε μορφή και όλο και βελτιώνονται, περιλαμβάνουν πλήρη εκμετάλλευση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος 10 http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm 7

(γίνονται ακόμα ερευνητικές προσπάθειες) ώστε να κάνει κανείς πολύ περισσότερα πράγματα από αυτά που κάνει σήμερα με ένα έντυπο ή με τα σημερινά ηλεκτρονικά περιβάλλοντα. «Οι πρώτες επιστημονικές ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις που ξεκίνησαν, που δημιουργήθηκαν και διακινήθηκαν δηλαδή μέσο υπολογιστή, ήταν καταρχάς κάποια Request for comment (RTF)o Ç IETF (The Internet Engineering Task Force), που περιέγραφαν κάποια στοιχεία εξέλιξης κάποιων διαδικασιών κυρίως σχετικά με το διαδίκτυο, το 1969. Καθώς δεν υπήρχε ο ιστός, διακινήθηκαν με δισκέτες ή άλλα μέσα, αλλά διακινήθηκαν αποκλειστικά ηλεκτρονικά».11 Αργότερα, με τα Ε - Prints, στο Los Angeles Laboratory - (1991), άλλαξε πάλι ο τρόπος της επιστημονικής επικοινωνίας, εφαρμόζοντας ένα σύστημα οπού όλοι οι φυσικοί της ίδιας ειδικότητας τοποθετούσαν και αναζητούσαν τα άρθρα τους σε ένα κοινό μέρος, που αποκαλούνταν αποθετήριο (Educational Repository). «Ώσπου ερχόμαστε στη σημερινή κατάσταση. Ήδη από το 2003 εκτιμάται ότι το 93% του παραγόμενου περιεχομένου είναι ήδη ψηφιακό. Άρα ένα μόνο πολύ μικρό ποσοστό φτιάχνεται σε μέσα μη ψηφιακά, βέβαια αυτό δεν συνεπάγεται ότι όλο αυτό το περιεχόμενο διακινείται από εκεί και πέρα ψηφιακά, καθώς ένα μεγάλο μέρος του τυπώνεται ή αποτυπώνεται σε άλλα μέσα. Όμως στην εποχή μας που έχουμε την πλειοψηφία του υλικού ήδη ψηφιακά, είναι πολύ εύκολο να φροντίσουμε για την ψηφιακή διακίνηση και διατήρηση του περιεχομένου αυτού».12 Η ηλεκτρονική δημοσίευση άρχισε από την Αμερική, την Ασία και κυρίως την Ιαπωνία. Την ιδία χρονική περίοδο στην Ευρώπη επικρατούσε η έντυπη δημοσίευση. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει περιθώριο για να προχωρήσουμε και στην Ευρώπη και να χρησιμοποιήσουμε περισσότερο την ηλεκτρονική δημοσίευση. Τα περιοδικά είναι ο κυρίως φορέας επιστημονικής πληροφόρησης, και ήταν από τα πρώτα που φρόντισαν να διακινούνται ηλεκτρονικά. Σε πρώτη φάση διακινήθηκαν σε CDs, αλλά πάλι με βάση τις συνδρομές, απλώς διακινούσαν τα CDs αντί να στέλνουν έντυπα περιοδικά. Αυτό πιο πολύ εφαρμοζόταν καταρχάς σε περιλήψεις άρθρων και άλλα αντίστοιχα εργαλεία για αναζήτηση, αλλά σιγά - σιγά επεκράτησε και σε ορισμένα περιοδικά. 11 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών και Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης Τμήμα Αρχειονομίας - Βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο 12 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 8

«Κατόπιν το μέσο διάθεσης τους άλλαξε από CD στον Ιστό, άρα δεν είναι απαραίτητο πια ένα φυσικό μέσο για να φέρει το ψηφιακό περιεχόμενο, αλλά μεταφέρεται κατευθείαν μέσω του ιστού που είναι τώρα πια αρκετά διαδεδομένος και όλοι έχουν πάνω κάτω πρόσβαση, με αργή ή γρήγορη ταχύτητα, και έχουν την δυνατότητα να βρουν αυτή την πληροφορία απευθείας και από την πρώτη στιγμή που δημοσιεύεται».13 Λόγω του ότι έπεσε πολύ το κόστος, κυκλοφορούν τώρα περιοδικά με συνδρομή αλλά και ελεύθερα. «Οι μορφές με τις οποίες διακινούνται τα ηλεκτρονικά περιοδικά αυτή τη στιγμή ακολουθούν διάφορα πρότυπα όπως HTML, PDF, κ.λπ. και άλλα που βασίζονται σε XML. Επίσης, έχουν ξεκινήσει και κάποια έργα ώστε να ψηφιοποιήσουν τα παλιά τύχη ώστε να είναι και εκείνα διαθέσιμα ηλεκτρονικά μαζί με τα καινούρια που παράγονται και διατίθενται κατευθείαν ηλεκτρονικά. Χαρακτηριστικό τέτοιο έργο είναι το JSTOR (Journal storage project), που δημιουργεί ένα ηλεκτρονικό αρχείο των εντύπων περιοδικών (electronic archiving of printed journals http://www.jstor.org)».14 Στα περιοδικά λοιπόν αρχίζουμε να έχουμε εκτός από τα έντυπα και «παράλληλα εκδιδόμενα» περιοδικά, που έχουν έντυπη και ηλεκτρονική έκδοση διαθέσιμη στο κοινό, πιστά αντίγραφα η μια έκδοση της άλλης ή με μικροδιαφορές όπως πιθανή αναφορά σε άλλη ενημερωτική, πρόσκαιρη, πληροφορία. Έτσι μπορεί να έχουν έντυπα περιοδικά με ηλεκτρονικά αντίγραφα, ή ηλεκτρονικά περιοδικά με έντυπα αντίγραφα, όπου το αντίγραφο δεν έχει απαραίτητα όλη την πληροφορία, αλλά έχει όλη την πρωτεύουσα και ουσιαστική πληροφορία. Και φτάνουμε σήμερα να έχουμε μόνο ηλεκτρονικά περιοδικά, περιοδικά με καθόλου έντυπη μορφή. Αυτά έχουν το πλεονέκτημα ότι έχουν πολύ μικρότερο κόστος δημιουργίας και μηδαμινό σχεδόν κόστος διακίνησης. Βέβαια, όπως είναι φυσικό, όσο πιο περίπλοκα γίνονται τα πράγματα γενικά, και τα περιοδικά ειδικότερα, τόσο πιο δύσχρηστα είναι, αλλά ας σκεφτούμε και μόνο τον όγκο της πληροφορίας που μπορούμε να έχουμε στο έντυπο ή στο ηλεκτρονικό περιοδικό, βλέπουμε πως δεν υπάρχει άλλη λύση: ένας απλός δίσκος υπολογιστή μπορεί να χωρέσει τόση πληροφορία που σε έντυπη μορφή δεν χωράει σε πολλά κτίρια μαζί. 13 http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm 14 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών και Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης Τμήμα Αρχειονομίας - Βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο 9

1.4 Τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής πληροφόρησης «Το κύριο πλεονέκτημα της ψηφιακής πληροφορίας είναι ότι, ενώ τα συμβατικά αντικείμενα δεν μπορούμε να τα αντιγράψουμε επακριβώς (όταν αντιγράφουμε ένα ψηφιακό αντικείμενο, όλα τα αντίγραφα που αναπαράγουμε έχουν μικροδιαφορές μεταξύ τους, ακόμα και μια φωτοτυπία μας που φαίνεται ακριβώς ίδια με το πρωτότυπο, δεν θα είναι τελείως ίδια και αν το αναπαράγουμε αυτό διαδοχικά πολλές φορές φωτοτυπικά, το τελικό αντίγραφο θα έχει αλλαχτεί αρκετά), στον ψηφιακό κόσμο δεν υπάρχουν αντίγραφα».15 Με αυτή την έννοια υπάρχουν μόνο πρωτότυπα: ότι αντιγράφουμε από το ένα αρχείο σε άλλο είναι ακριβώς ίδιο με το αρχικό και αυτό μας διευκολύνει πολύ στη συντήρηση, στη διατήρηση της ψηφιακής πληροφορίας, όταν αυτή πρέπει να μεταφέρεται διαδοχικά από κάποιο φυσικό μέσο σε κάποιο άλλο. Αυτό βέβαια δίνει και μια άλλη ιδιότητα άμεσα, ότι η φυσική ιδιοκτησία ενός ψηφιακού αντιγράφου δεν έχει τόση σημασία αφού γίνεται τόσο εύκολα, και μάλιστα ο καθένας που έχει ένα ψηφιακό αντίγραφο έχει κάτι ταυτόσημο με αυτό που έχει ο εκδότης. Έτσι η φυσική κατοχή (ιδιοκτησία) ενός εντύπου δεν εκφράζει κάτι τόσο ουσιαστικό όπως εξέφραζε ενός έντυπου υλικού, και πρέπει να βρούμε άλλους τρόπους για να διαχωρίσουμε σωστά το ποιος μπορεί να χρησιμοποιεί και με ποιους τρόπους, άρα είναι επιτακτικότερη η ανάγκη για να προστατευθεί η πνευματική ιδιοκτησία και τίθενται εντονότερα πολλά θέματα σχετικά με την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright). Σε έντυπες μορφές, το μόνο που μπορούμε να διακρίνουμε είναι η εμφάνιση της πληροφορίας. Άρα βλέπουμε κάτι να είναι χωρισμένα σε κεφάλαια, βλέπουμε κάτι να είναι κεντραρισμένο με έντονα γράμματα, αλλά δεν μπορούμε να καταλάβουμε ακριβώς τι σημαίνει αυτό, τι κεντράρουμε με έντονα γράμματα: είναι τίτλος, συγγραφέας ή και κάτι άλλο; δεν μπορούμε να έχουμε πλήρη πληροφορία του τι υπονοεί η εμφάνιση αυτή. «Αντιθέτως, η δόμηση στη ψηφιακή πληροφορία μπορεί με ακρίβεια να περιγράφει πολλά πράγματα από αυτά, ανάμεσά τους και αυτά που καλούμε μεταδεδομένα: συγγραφείς, τίτλο, περίληψη, ημερομηνία, δευτερεύουσα πληροφορία σε σχέση με το περιεχόμενο μας, αλλά και άλλα πράγματα που διαθέτουμε: κεφάλαια, υποκεφάλαια, παραγράφους ακόμα και όταν αυτά έχουν δικό τους τίτλο περίληψη ίσως και 15 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών και Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης Τμήμα Αρχειονομίας - Βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο 10

συγγραφέα».16 1718Όλα αυτά αποτελούν στοιχεία της δόμησης της πληροφορίας, ειδικά σε μια συλλογική δουλειά. Μπορούμε επίσης να έχουμε περιγραφές από σχήματα, εικόνες διαγράμματα παραπομπές παραρτήματα (και μάλιστα σε πολλά επίπεδα), κ.λπ. Έχοντας μια δόμηση σαν αυτή, όταν θέλουμε να δούμε το περιεχόμενο μπορούμε να εξάγουμε για αυτό μια εμφάνιση. Ξεκινάμε έχοντας τη δόμηση του περιεχομένου και χρησιμοποιούμε ένα στιλ εμφάνισης, από αυτά που είναι διαθέσιμα για το συγκεκριμένο τύπο δόμησης, σύμφωνα με το οποίο θέλουμε να εμφανίζεται αυτό. «Ένα μεγάλο πλεονέκτημα που προκύπτει από τη δυνατότητα αυτή είναι ότι μπορούμε να έχουμε και πολλές εμφανίσεις από την ίδια ακριβώς δόμηση». Για παράδειγμα, χρησιμοποιούμε άλλο στιλ για την οθόνη και άλλο για τον εκτυπωτή, ή άλλο για να βλέπουμε περιληπτικά την πληροφορία και άλλο να την βλέπουμε αναλυτικά και με περισσότερες λεπτομέρειες στο περιεχόμενο. Για να καταλάβουμε το πόσο σημαντική είναι η δόμηση ας δούμε ως παράδειγμα το πώς δημιουργήθηκε η δεύτερη έκδοση του Oxford English Dictionary. Αφού ανακάλυψαν ότι ήταν αδύνατη η εξέλιξη της πρώτης έκδοσης με την συνεχή ενημέρωση, όπου για ένα καινούριο λήμμα έπρεπε να αλλάξουν όχι μόνο μια προσθήκη, στη συγκεκριμένη θέση του λήμματος αυτού, αλλά και πολλά άλλα λήμματα τα οποία είχαν σχέση με αυτό, και να πηγαίνουν σε πολλά μέρη του λεξικού να τα αλλάζουν, να τα ξαναφτιάχνουν και να σελιδοποιείται. Έτσι το να ενημερώνονται σχέσεις όπως αντίθετα και συνώνυμα ήταν πολύ κουραστική δουλειά. «Ήδη από το 1989 ανακάλυψαν ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουν μια γλώσσα 1 Q επισήμανσής για να αναπαραστήσουν τη δομή μέσα στο περιεχόμενο». Άρα αντί να διατηρούν απλώς την εμφάνιση, όπως συνηθίζεται όταν κανείς γράφει κάτι σε ένα κειμενογράφο, αποφάσισαν να βάλουν μέσα πλήρη δομή, για να μπορούν εύκολα να τροποποιούν μέρη του περιεχομένου και να προκύπτουν αλλαγές σε όλα τα μέρη που αυτό σχετίζεται, και με τον κατάλληλο τρόπο να φτιάχνεται μια σωστή εμφάνιση. Έτσι ξεκίνησαν από την εμφάνιση της πρώτης έκδοσης, την ψηφιοποίησαν, την μετέτρεψαν πρώτα σε λέξεις και μετά σε αυτή πρόσθεσαν σημασιολογική πληροφορία, όπως οι διάφορες γραφές, όπως τα πλάγια γράμματα, εξέφραζαν αντίθετα,συνώνυμα 16 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 17 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 18 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 11

παραδείγματα κ.λπ. Το να προσθέσουν την δόμηση στην πληροφορία ήταν αρκετά δύσκολο, δεν μπορούσε να είναι αυτόματα από τους υπολογιστές, χρειαζόταν συμμετοχή ανθρώπων και πήρε τον πιο πολύ χρόνο να γίνει. «Το αποτέλεσμα το κωδικοποίησαν σε SGML (Standard Generalized Markup Language με μεγάλη υποστήριξη σε υποδομή πληροφορικής και από άλλους τεχνολόγους) που ήταν τότε η κυριότερη γλώσσα επισήμανσης. Σήμερα υπάρχει και ηχμλ (Extensible Markup Language),που είναι πιο κατάλληλη γλώσσα επισήμανσης, με περισσότερη ευκολία στη χρήση της. Το κωδικοποιημένο αποτέλεσμα μπήκε σε μια βάση δεδομένων όπου ενημερώνεται πια τακτικά καθώς αλλάζει η γλώσσα και το περιεχόμενο του λεξικού».19 20 Το όφελος τους ήταν ότι ακολούθως παράγεται εύκολα μια ποικιλία προϊόντων, όπως για παράδειγμα, ένα λεξικό για να εκδοθεί σε CDs, το οποίο θέλει μέτρια ανάλυση σε εικόνες αλλά να έχει παραπομπές που με φιλικότατο τρόπο μπορούμε να ακολουθήσουμε και να πλοηγηθούμε από κάθε λέξη σε άλλες που σχετίζονται με αυτή ως συνώνυμα, αντίθετα ή οτιδήποτε άλλο. Ή μπορούν να παράγονται ψηφιακές και έντυπες εκδόσεις με διαφορετικές ιδιότητες, διαφορετικά μεγέθη (συνοπτικές ή αναλυτικές) και όλα αυτά από το ίδιο περιεχόμενο, χωρίς να χρειαστεί να αλλάξει τίποτα άλλο στα δεδομένα που είδη υπάρχουν. Άρα αποφεύγεται να συντηρούνται πολλά διαφορετικά προϊόντα, συντηρώντας ένα και μόνο μπορούν να παράγουν όλες τις εκδόσεις που αποφασίζουν. Αυτό είναι αποτέλεσμα της πλήρους δόμησης που υπάρχει στα δεδομένα. «Στα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής δημοσίευσης βρίσκουμε ότι ο τρόπος δημοσίευσης είναι πολύ ευκολότερος από τον συμβατικό, καθώς δεν χρειάζεται να πάμε σε τυπογραφία, σε διάφορες διαδικασίες αποστολής κ.λπ., ο τρόπος διάχυσης της πληροφορίας είναι πολύ ταχύτερος καθώς δεν μεσολαβεί κάποια αποστολή και έχουμε αμέσως διαθέσιμη την πληροφορία και με πρόσβαση από όλους». Επίσης, είναι σημαντικά φτηνότερη με πολύ χαμηλό κόστος έκδοσης, με ελάχιστο κόστος διατήρησης για να την έχουμε στο μέλλον διαθέσιμη, και με εύκολες ενημερώσεις. Έτσι τελικά επιτυγχάνουμε εύκολη δημοσίευση. Η ηλεκτρονική δημοσίευση επίσης μας δίνει και νέα λειτουργικότητα, καθώς ενσωματώνει με ευκολία ποικίλο υλικό πολυμέσων, και μας παρέχει πολλές περισσότερες 19 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 20 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 12

ευκολίες εκμετάλλευσης του περιεχομένου (πλοήγηση, αναζήτηση, σχολιασμός, κ.λπ.) όπως σχόλια δηλαδή που προβάλλονται πάνω στο ηλεκτρονικό αντικείμενο και μπορούμε να τα δούμε την επόμενη φορά που θα δούμε το ίδιο ψηφιακό αντικείμενο στον υπολογιστή μας. Μας επιτρέπει περισσότερες και αποτελεσματικότερες δυνατότητες πρόσβασης και παρουσίασης της πληροφορίας. Ενώ το έντυπο μας παρέχει ένα και μόνο τρόπο παρουσίασης της πληροφορίας, αυτό που έχει επιλέξει από πιο πριν ο συγγραφέας για μας, στα ψηφιακά μπορούμε να διαλέξουμε και άλλους. «Μια γραφική παράσταση, για παράδειγμα, μπορούμε να ζητήσουμε να την δούμε με κάποιο εναλλακτικό τρόπο, όπως σαν πίτα, με μπάρες, κ.λπ. και έτσι να δούμε την πληροφορία με ένα τρόπο που μας 91 ταιριάζει και διευκολύνει περισσότερο». τρόπο. Τέλος, η πληροφορία γίνεται διαθέσιμη καθολικά και διεθνώς σε όλους με εύκολο 1.5 Οι εμπλεκόμενοι στην ψηφιακή πληροφόρηση «Η ηλεκτρονική δημοσίευση δεν είναι για όλες τις περιπτώσεις περιεχομένου το καταλληλότερο μέσο. Ένα μυθιστόρημα πιθανότατα θα το διαβάσουμε πιο εύκολα από μια έντυπη μορφή του». Το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα κάνουν οι εκδότες και οι βιβλιοθήκες που έχουν κύριο στόχο την παραγωγή ή την διάθεση του περιεχομένου. Ενδιαφέρονται για την ηλεκτρονική δημοσίευση εφόσον το περιεχόμενό τους είναι κατάλληλο, συνήθως επιστημονικό και εξυπηρετείται από την πιο γρήγορη διάδοση και απολαμβάνει τα πλεονεκτήματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Ακόμα, μουσεία ή κάτοχοι πολιτιστικού υλικού που θέλουν να αυτοπροβληθούν ή για διάφορους άλλους πολιτιστικούς λόγους που θέλουν όχι να βγάλουν κέρδος από το τελικό τους προϊόν, αλλά μόνο να διαδοθεί αυτό, τους διευκολύνει η ηλεκτρονική δημοσίευση λόγω του μικρότερου κόστους και των άλλων πλεονεκτημάτων. «Επίσης κυβερνητικές υπηρεσίες, καθώς και η πληροφορία που παράγει το κράτος προορίζεται ουσιαστικά για να ενημερώσει τους πολίτες και τις υπηρεσίες του, είτε είναι νόμοι, εγκύκλιοι, καταστάσεις εισακτέων σε πανεπιστήμια ή οτιδήποτε άλλο, σε ΦΕΚ, 212 21 http ://49gym-athin. att. sch. gr/students/books/bookshistory. htm 22 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών και Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης Τμήμα Αρχειονομίας - Βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο 13

' 23 ιστοσελίδες, κ.λπ.». Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, τους ενδιαφέρει η κύρια παραγωγή ή το πληροφοριακό υλικό να φτάσει πιο γρήγορα και πιο φτηνά και εύκολα στους αποδέκτες. Άρα όλοι αυτοί είναι πιθανοί παραγωγοί ηλεκτρονικής δημοσίευσης. Αυτό που δημοσιεύεται ψηφιακά σήμερα συνήθως, είναι περιοδικά, βιβλία, διάφορα άλλα τεκμήρια ή υλικό που είτε δημιουργείται και διαδίδεται ψηφιακά είτε ψηφιοποιείται από την αντίστοιχη ψηφιακή μορφή του (όταν υπήρχε παλιότερη συμβατική ή έντυπη μορφή) αλλά και φωτογραφίες, βίντεο, ήχος και οτιδήποτε άλλο, και όχι μόνο αντικείμενα που αποτελούνται από κείμενο. Και φυσικά, υλικό που έχει νόημα ύπαρξης μόνο σε ψηφιακή μορφή, που δημιουργείται και μπορεί να χρησιμοποιείται και διατίθεται μόνο σε ψηφιακή μορφή, όπως βάσεις δεδομένων, ηλεκτρονικά αρχεία, εγκυκλοπαίδειες πολυμέσων ή οποιεσδήποτε εφαρμογές μάθησης πολυμέσων, όπου δεν υπάρχει έντυπη μορφή τους και άρα δεν μπορούμε να τις εκτυπώσουμε. Επίσης, δεδομένα που συνεχώς αλλάζουν, όπως κατάλογοι, μητρώα οργανισμών, ληξιαρχεία, οικονομικές πληροφορίες και άλλα που συχνά διατηρούν και συχνά κάνουν διαθέσιμα διάφοροι φορείς, είτε σε όλους τους πολίτες είτε στα μέλη τους ή σε επιλεγμένες υπηρεσίες, διευκολύνουν με το να είναι ψηφιακά. Ας μην ξεχνάμε πως το περιεχόμενο βιβλιοθηκών, αρχείων και μουσείων είναι κατά βάση πολιτιστικό, που σημαίνει ότι σε ψηφιακή μορφή έχει επιπλέον ιδιότητες από το άλλο ψηφιακό υλικό όπως ότι είναι υλικό συνεχιζόμενης αξίας: δεν μας ενδιαφέρει να το έχουμε για πέντε ή δέκα χρόνια (όπως π.χ. την φορολογική μας δήλωση) αλλά είναι προορισμένο για μακροχρόνια χρήση και διάρκεια. Για το λόγο αυτό, καθώς θα ζήσει τόσο πολύ, πρέπει να είναι ανεξάρτητο επίσης από πιθανές αλλαγές σε υλικό, λογισμικό και πρωτόκολλα. «Επειδή δεν ξέρουμε από τώρα τι θα υπάρχει σε 100 χρόνια, δεν είναι απαραίτητα τόσο εύκολο να επιτευχτεί αυτόματα η μακροχρόνια διάρκεια. Πρέπει να υπάρχει κάποιος σχεδιασμός και να το επιδιώξουμε συνειδητά».2324 «Το πολιτιστικό περιεχόμενο έχει και κάποιες ιδιότητες που μας διευκολύνει όπως το ότι δεν αλλάζει ή εξελίσσεται αλλά είναι στατικό και ως επί το πλείστον μόνο αυξάνεται».25 23 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 24 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 25 Καπιδάκιης Σαράντος, Από την έντυπη προς την ψηφιακή πληροφόρηση, ο.π. 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ 2.1 Η σημασία της ψηφιοποίησης «Η ψηφιοποίηση είναι απαραίτητη στις μέρες μας γιατί συμβάλει: Στη διατήρηση της πολύτιμης πληροφορίας που διαθέτουν εικόνες, φωτογραφίες, έργα τέχνης, βιβλία, εφημερίδες, χάρτες, κινηματογραφικά έργα κ.λπ. Στη προστασία από τη φθορά του χρόνου και την αλλοίωση. Επίσης, συμβάλει στην προστασία των άυλων πολιτιστικών αγαθών. Η ψηφιοποίηση δημιουργεί ψηφιακά υποκατάστατα των υλικών και άυλων αγαθών, περιορίζοντας έτσι την πολύτιμη πληροφορία που αυτά περικλείουν. Το πολιτιστικό αγαθό αποκτά μεγαλύτερη σημασία και ενισχυμένο ρόλο αφού η πληροφορία την οποία περιέχει μπορεί να βρεθεί πιο εύκολα και να συνδυαστεί με τις πληροφορίες από άλλες πηγές, έτσι ώστε να διατεθεί ευκολότερα για την έρευνα, τη μελέτη, την εκπαίδευση, κ.λπ. Η χρήση των ψηφιοποιημένων τεκμηρίων με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, π.χ. διαδίκτυο, ΟΟ, κ.λπ., επιτρέπει ακόμα και τη μεγαλύτερη προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς με πολλά και διαφορετικά μέσα. Ενδυναμώνεται το πολιτιστικό περιεχόμενο, έτσι ώστε να συμβάλει στην ανάπτυξη και άλλων τομέων, όπως οι τομείς υγείας και πρόνοιας».26 Τα προβλήματα διατήρησης δεν έχουν ακόμα ξεπεραστεί. Η συλλογή, η τεκμηρίωση, η ασφάλεια και η διαχείριση των ψηφιακών δεδομένων παραμένει ένα ανοικτό ζήτημα. 26 www.aegean.gr/culturaltec/economoud/modules/ps/ps_week_l.ρρΐ 15

2.2 Ψηφιοποίηση έντυπου υλικού, αποθήκευση, διαχείριση και εύκολη πρόσβαση μέσω διαδικτύου Η Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη καλείται σήμερα να δημιουργήσει μια ψηφιακή παρακαταθήκη του έντυπου υλικού της, παρέχοντας στους χρήστες της τη δυνατότητα με έναν ευέλικτο, γρήγορο και εύκολο τρόπο να έχουν πρόσβαση στο περιεχόμενο της ψηφιακής βάσης δεδομένων είτε από το φυσικό χώρο της βιβλιοθήκης είτε μέσω διαδικτύου με την χρήση οποιουδήποτε Web Browser. Υπάρχουν πολλές εταιρίες που έχουν δημιουργήσει παραγωγική ψηφιακή λύση, η οποία προσφέρει όλες τις ευκολίες στους απομακρυσμένους χρήστες της ψηφιακής βάσης για εύκολη πρόσβαση μέσω κοινών Web Browser, αναζήτηση του ψηφιοποιημένου υλικού, ανάκληση, μεταφορά στην οθόνη του χρήστη του περιεχομένου των ανακληθέντων από την ψηφιακή βάση σελίδων του εντύπου και την εκτύπωση του σε έναν τοπικό εκτυπωτή ή εντολή για εκτύπωση σε ένα κεντρικό εκτυπωτικό σύστημα του Πανεπιστημίου. «Η λύση προσφέρει μεγάλη ευελιξία και ευκολία χειρισμού και στο επίπεδο της δημιουργίας της ψηφιακής βάσης διαθέτοντας μια ισχυρή πλατφόρμα για σάρωση των εντύπων (άρθρα, περιοδικά, μελέτες, διατριβές, βιβλία, σημειώσεις, πανεπιστημιακές παραδώσεις, συλλογές) τη ψηφιακή αποθήκευση των ψηφιοποιημένων εντύπων αλλά και την ενσωμάτωση στη βάση δεδομένων σε ψηφιακή μορφή, τη διαχείριση, ταξινόμηση, ανάκληση και επεξεργασία του ψηφιοποιημένου υλικού της βάσης». Επιπλέον παρέχεται η δυνατότητα για την άμεση και εύκολη ανανέωση του περιεχομένου των ψηφιοποιημένων εντύπων, την αποστολή τους προς εκτύπωση ή επανεκτύπωση και κυρίως τη δυνατότητα σύνθεσης διαφορετικών πρωτοτύπων είτε σε μορφή χαρτιού είτε σε ψηφιακή μορφή, για τη δημιουργία πολυσυλλεκτικών στο περιεχόμενο εκπαιδευτικών εγχειριδίων των λεγάμενων Course Packs. 2.3 Ψηφιακές βιβλιοθήκες 27 27 http://openarchives.gr/view/89631 16

Σήμερα οι βιβλιοθήκες στην προσπάθεια τους να διαδραματίσουν τον κεντρικό ρόλο που τους αρμόζει και να καλύψουν τις ολοένα αυξανόμενες σε όγκο και πολυπλοκότητα ανάγκες της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας κινούνται προς την κατεύθυνση της ψηφιακής τεχνολογίας. Το νέο περιβάλλον χαρακτηρίζεται από τη δημιουργία και διαχείριση πληροφορίας αποθηκευμένης σε ψηφιακές βάσεις δεδομένων και την παροχή εξατομικευμένων και άμεσων υπηρεσιών ακόμα και σε απομακρυσμένους χρήστες της βιβλιοθήκης. Οι πληροφορίες και γενικότερα η γνώση βρίσκεται αποθηκευμένη είτε στο νου των ανθρώπων είτε σε ψηφιακή ή έντυπη μορφή. «Ο βασικός ρόλος της εκπαίδευσης είναι η μετάδοση αυτής της γνώσης και επειδή ακριβώς η γνώση δεν μεταφέρεται με το νου, το μέσο μετάδοσης της γνώσης στο χώρο της εκπαίδευσης είναι το έντυπο. Το 1990 το 10% περίπου των πληροφοριών ήταν σε ψηφιακή μορφή. Το 2000 τι ποσοστό αυτό είχε φτάσει το 70%». Είναι σίγουρο ότι η αποτελεσματικότητα ενός εκπαιδευτικού οργανισμού στη μετάδοση της γνώσης είναι συνυφασμένη με το πόσο γρήγορα δημιουργεί και πόσο αποτελεσματικά διαχειρίζεται, αναπαραγάγει και διανέμει την πληροφορία σε έντυπη ή ψηφιακή μορφή. Ταυτόχρονα, οι χρήστες της βιβλιοθήκης απαιτούν πλέον εξατομικευμένη και χρονικά άμεση παροχή πληροφόρησης. «Μέχρι σήμερα η βιβλιοθήκη ήταν άμεση συνδεδεμένη με ένα φυσικό χώρο, όπου τα εκπαιδευτικά έντυπα ήταν αποθηκευμένα σε φυσική μορφή και όπου οι τελικοί χρήστες πρέπει να πάνε σε αυτό το φυσικό χώρο για να εξυπηρετηθούν».2829 Ακριβώς αυτή η έννοια του φυσικού χώρου είναι από μόνη της περιοριστική. Η ψηφιακή τεχνολογία έχει διευρύνει την έννοια της βιβλιοθήκης καταργώντας τους περιορισμούς του φυσικού χώρου, αφού μέσω του διαδικτύου σήμερα ο χρήστης μπορεί να έχει πρόσβαση στην πληροφόρηση όλο το εικοσιτετράωρο και σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. «Οφείλει σήμερα η βιβλιοθήκη όχι μόνο να ανοίξει το δικό της περιβάλλον στη νέα πραγματικότητα αλλά να αναπτύξει και να υποστηρίξει όλους εκείνους τους μηχανισμούς 28 http://openarchives.gr/view/89631 29 http://openarchives.gr/view/89631 17

διαχείρισης μέσω των οποίων οι χρήστες θα μπορούν να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες που τους παρέχει το ψηφιακό περιβάλλον».30 Οι χρήστες μιας βιβλιοθήκης στην πραγματικότητα θέλουν να μπορούν να ανακαλέσουν τη γνώση από πολλαπλές πηγές εντύπων και να τη φέρουν σε μια μορφή εντύπου που περιέχει όλη αυτή την πολυσυλλεκτική πληροφόρηση για να τη χρησιμοποιήσουν τόσο για την έρευνα όσο και για την διδακτική τους δραστηριότητα. Με άλλα λόγια, θέλουν να δημιουργήσουν ένα δικό τους νέο έντυπο σε ψηφιακή ή έντυπη μορφή. Αυτό το νέο έντυπο λέγεται Course Pack. Η βιβλιοθήκη καλείται να υποστηρίξει τον τρόπο με τον οποίο θα έχει πρόσβαση ο χρήστης της βιβλιοθήκης στο υλικό που αναζητάει και να του υποστηρίξει όλες τις φάσεις του κύκλου παραγωγής ενός εντύπου προσφέροντας του έναν εύκολο και άμεσο τρόπο απόκτησης της τελικής κυκλοφορίας στην επιθυμητή μορφή. «Η βιβλιοθήκη για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στο ρόλο της χρειάζεται σήμερα Capturing Services (δηλαδή δυνατότητα μέσω ανάλογου hardware και software συλλογής της πληροφορίας είτε αυτή βρίσκεται σε ψηφιακή μορφή είτε σε έντυπη μορφή). Χρειάζονται εργαλεία αποθήκευσης και διαχείρισης των ψηφιακών βάσεων δεδομένων με δυνατότητες αποθήκευσης, ταξινόμησης, ανάκλησης, επεξεργασίας, αναζήτησης, ανανέωσης του περιεχομένου, σύνθεσης πληροφοριών από διαφορετικά περιβάλλοντα, διάθεσης του υλικού στο διαδίκτυο και εκτύπωσης σε παραγωγικά εκτυπωτικά συστήματα είτε στο χώρο της βιβλιοθήκης είτε στο εκτυπωτικό κέντρο του Πανεπιστημίου».31 2.3.1 Τι είναι ψηφιακή βιβλιοθήκη Στο ερώτημα τι είναι ψηφιακή βιβλιοθήκη;, η ορθότερη απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει ακριβής ορισμός. Στην πραγματικότητα, δεν έχει ανακύψει προς το παρόν μια συνεκτική, ολοκληρωμένη προσέγγιση. Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις, χωρίς ωστόσο να εντοπίζονται διαφωνίες. Ίσως ο αρτιότερος ορισμός να είναι τελικά ένας συνδυασμός όλων όσων έχουν διατυπωθεί μέχρι σήμερα. Παρακάτω παρατίθενται ορισμένοι από τους ορισμούς, που θεωρήθηκαν κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτικοί. 30 http://openarchives.gr/view/89631 31 http://openarchives.gr/view/89631 18

Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι οργανωμένες συλλογές ψηφιακών πληροφοριών. Συνδυάζουν τη δομή και τη συγκέντρωση των πληροφοριών, κάτι το οποίο οι βιβλιοθήκες πάντα έκαναν, στην ψηφιακή τους υπόσταση που οι υπολογιστές έχουν υποβάλει ως αναγκαία. Lesk Ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι μια συλλογή αντικειμένων, συμπεριλαμβανομένων κειμένου, βίντεο και ήχου, μαζί με μεθόδους για πρόσβαση και ανάκτηση της πληροφορίας, καθώς και για επιλογή, οργάνωση και συντήρηση της συλλογής. Ian Witten Μια ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι ένα κατανεμημένο τεχνολογικό περιβάλλον που ελαττώνει δυναμικά τα εμπόδια της δημιουργίας, διανομής, διαχείρισης, αποθήκευσης, ολοκλήρωσης και επαναχρησιμοποίησης των πληροφοριών από ιδιώτες ή ομάδες ερευνητών. Edward A. Fox «Ο κυρτότερος λόγος απουσίας ενός πλήρους ορισμού είναι η διαφοροποίηση που παρουσιάζουν τα συστήματα ψηφιακών βιβλιοθηκών που έχουν αναπτυχθεί και είναι σε χρήση».32 Λόγω του μικρού βαθμού ομοιότητας ανάμεσα τους, υπάρχουν πολύπλοκα προβλήματα σε οποιαδήποτε προσέγγιση έχει γίνει. Η έννοια της ψηφιακής βιβλιοθήκης μπορεί να πάρει διαφορετικές διαστάσεις σε διαφορετικές κοινότητες, ανάλογες με τις ανάγκες που εξυπηρετεί σε κάθε μια από αυτές. Παρόλα αυτά, γεγονός είναι ότι πολλά πειράματα από πλήθος ειδικών και μη έχουν λάβει χώρα σχετικά με τις ψηφιακές βιβλιοθήκες. Όλοι συμφωνούν σε ένα σημείο: πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα αλλά και ευμετάβλητη περιοχή δραστηριοποίησης που μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στην προσπάθεια για οργάνωση, παροχή και ανάκτηση γνώσης. 2.3.2 Δημιουργία ψηφιακής βιβλιοθήκης Για να καταλάβουμε τον τρόπο δημιουργίας μια ψηφιακής βιβλιοθήκης, μπορούμε να κάνουμε ένα παραλληλισμό με το συμβατικό κατάλογο μιας βιβλιοθήκης και τον τρόπο που αυτός δημιουργείται. 32 http://www.it.uom.gr/proiect/dl/intro.phpîdefine^ves 19

Μεταδεδομένα (Metadata) «Ένα έντυπο το οποίο εισάγεται στη βιβλιοθήκη, πριν δοθεί στην κυκλοφορία θα πρέπει να καταγραφεί στο σύστημα της βιβλιοθήκης. Θα πρέπει δηλαδή να γραφεί στους καταλόγους, να ταξινομηθεί, να ενσωματωθούν πληροφορίες που αφορούν το έντυπο και 33 κατόπιν να τοποθετηθεί στα ράφια της βιβλιοθήκης». Με ένα αντίστοιχο τρόπο δημιουργούνται και τα ψηφιακά αντίτυπα της ψηφιακής βιβλιοθήκης, μόνο που τώρα δεν ασχολούμαστε μόνο με την έντυπη αλλά με την ψηφιακή μορφή του αντιγράφου. Αυτό σημαίνει ότι πριν ένα ψηφιακό αντίγραφο καταχωρηθεί στην ψηφιακή βάση δεδομένων, θα πρέπει να εισαχθούν τα δεδομένα εκείνα που περιγράφουν το περιεχόμενο του ψηφιακού αντιτύπου. Τα δεδομένα αυτά ονομάζονται μεταδεδομένα (metadata). Συνοπτικά, όπως το βιβλίο που εισάγεται στη βιβλιοθήκη έχει στη σελίδα τίτλου δομημένα τα κύρια χαρακτηριστικά που το αφορούν έτσι και ένα ψηφιακό αντίγραφο θα πρέπει να φέρει τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά δομημένα υπό μορφή μεταδεδομένων. Γενικά στα Πανεπιστήμια η προσέγγιση που ακολουθείται σχετικά με τη δημιουργία και συλλογή των μεταδεδομένων στηρίζεται σε τυποποιημένες φόρμες. Οι φόρμες αυτές υπάρχουν σε έντυπη αλλά και ηλεκτρονική μορφή. Τα έντυπα έχουν μοιραστεί στις γραμματείες των τμημάτων και απαιτείται από τους χρήστες που παραδίδουν ένα ψηφιακό αντίγραφο στη βιβλιοθήκη να συμπληρώνουν και την αντίστοιχη έντυπη ή ηλεκτρονική φόρμα με τα στοιχεία που απαιτούνται. Σε μια δεύτερη φάση οι χρήστες αυτοί ενδέχεται να κληθούν στη βιβλιοθήκη για περισσότερες διευκρινήσεις σε σχέση με την πληρότητα των δεδομένων που έχουν αποστείλει. «Σε έναν αυτοματοποιημένο κατάλογο όταν εντοπίζουμε μια βιβλιογραφική εγγραφή που μας ενδιαφέρει, το επόμενο βήμα είναι να πιστοποιήσουμε αν το αντίτυπο είναι διαθέσιμο και σε ποιο χώρο βρίσκεται».34 Με τον ίδιο τρόπο σε μια ψηφιακή βιβλιοθήκη, όταν εντοπίσουμε όταν εντοπίσουμε την εγγραφή που μας ενδιαφέρει το επόμενο βήμα είναι να βρούμε το ψηφιακό αντίγραφο. Αυτό σημαίνει ότι η ψηφιακή βιβλιοθήκη θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται με κάποιο τρόπο τα metadata και παράλληλα να μπορεί να αποθηκεύει τα ψηφιακά αντίγραφα και να τα συσχετίζει με τα αντίστοιχα metadata έτσι ώστε η παραπομπή στο αντίγραφο να είναι αυτονόητη. Ας 33 http ://openarchives. gr/view/89634 34 http://openarchives.gr/view/89634 20

παρακάμψουμε προς το παρόν τις λεπτομέρειες διαχείρισης των ψηφιακών αντιγράφων για να προσθέσουμε κάποια επιπλέον χαρακτηριστικά στην ψηφιακή βιβλιοθήκη. Η ψηφιακή βιβλιοθήκη θα πρέπει επιπλέον να διαθέτει δεικτοδότησης των metadata, έτσι ώστε αυτά να είναι προσπελάσιμα από τους χρήστες. «Για να είναι δε προσπελάσιμα τα δεδομένα, η ψηφιακή βιβλιοθήκη θα πρέπει να διαθέτει ένα αντίστοιχο interface όπως ένας OPAC όπως επίσης και ένα δεύτερο interface το οποίο θα δίνει τη δυνατότητα σε ένα βιβλιοθηκάριο να παρεμβαίνει και να τροποποιεί τον κατάλογο». 33 2.3.3 Η υποδομή της ψηφιακής βιβλιοθήκης Είναι σαφές ότι εφαρμογές του τύπου ψηφιακής βιβλιοθήκης χρειάζονται αρκετά ισχυρά υπολογιστικά συστήματα με αυξημένες δυνατότητες κεντρικής και περιφερικής μνήμης. Αυτό συνεπάγεται ταυτόχρονα την ύπαρξη ανάλογου τεχνικού προσωπικού που θα στηρίζει την λειτουργία ολόκληρου του οικοδομήματος και μια αρκετά σοβαρή επένδυση η οποία βέβαια θα πρέπει να είναι τεκμηριωμένο ότι θα αποσβέσει το κόστος της. «Η υλοποίηση της ψηφιακής βιβλιοθήκης στηρίζεται στο λογισμικό DIENST το οποίο είναι αποτέλεσμα ερευνητικής προσπάθειας του τμήματος επιστήμης υπολογιστών του πανεπιστημίου Cornell σε συνεργασία με την Xerox στα πλαίσια του CSTR (Computer ι /' Science Technical Report) project». «Το λογισμικό DIENST έχει εγκατασταθεί σε 2 PCs Pentium υπό το λειτουργικό σύστημα Linux το οποίο αποδεικνύεται μια πολύ αξιόπιστη πλατφόρμα. Οι απαιτήσεις σε υλικό H/W (Hard Ware) προς το παρόν αντιμετωπίζονται με επεκτάσεις κυρίως στην περιφερική μνήμη. Το περιβάλλον της ψηφιακής βιβλιοθήκης συμπληρώνεται με διάφορα εργαλεία που δίνουν την δυνατότητα μετατροπής των διαφόρων μορφών αρχείων». Το πιο σημαντικό κομμάτι της ψηφιακής βιβλιοθήκης είναι το προσωπικό στήριξης της. Η δομή και λειτουργία της ομάδας αυτής προσδιορίζει μέχρι ένα βαθμό την αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος. Οι μηχανισμοί επικοινωνίας με το περιβάλλον της βιβλιοθήκης έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ομαλή ροή της πληροφορίας προς αυτήν, καθώς και η συλλογή επεξεργασία και προβολή των ψηφιακών δεδομένων αποτελούν τα βασικά συστατικά του αντικειμένου της ομάδας αυτής. 353637 35 http://openarchives.gr/view/89634 36 http://openarchives.gr/view/89634 37 http://openarchives.gr/view/89634 21

2.4 Αξιολόγηση υπηρεσιών της βιβλιοθήκης και του κέντρου πληροφόρησης Η ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στην εκπαιδευτική διαδικασία όσο και στην έρευνα. Η αυξανόμενη παραγωγή γνώσης αλλά και η συσσώρευση της στο χώρο της βιβλιοθήκης καθιστά την ανάγκη για οργάνωση και συνεχή αξιολόγηση των υπηρεσιώ ν της βιβλιοθήκης κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Η αξιολόγηση και η αποτίμηση του έργου της θα τη βοηθήσει να επαναπροσδιορίσει τους στόχους της έχοντας πάντα ως επίκεντρο την εξυπηρέτηση τω ν αναγκών του χρήστη. «Η διαδικασία αυτή θεωρείται ζωτικής σημασίας για την διασφάλιση της ποιότητάς της καθώς η καθιέρωση ενός δυναμικού χαρακτήρα στην πρόκληση του 21 ο υ αιώ να κρίνεται επιτακτική ανάγκη».38 Ο ρόλος της ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης στην πανεπιστημιακή κοινότητα είναι αδιαμφισβήτητος κυρίως λόγω της αυξανόμενης δημιουργίας γνώσης αλλά και της συσσώρευσης αυτής στον χώρο της βιβλιοθήκης, όπου χωρίς την απαραίτητη και αποτελεσματική επεξεργασία και διάθεση καθίσταται αναξιοποίητη. Η ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη είναι απαραίτητο να είναι οργανωμένη και εξοπλισμένη έτσι ώστε να ανταποκρίνεται πλήρως στις αυξανόμενες απαιτήσεις του πανεπιστημιακού ιδρύματος που ανήκει. Η αξιολόγηση και η αποτίμηση του έργου της θα τη βοηθήσει να επαναπροσδιορίσει τους στόχους της έχοντας πάντα ως επίκεντρο την εξυπηρέτηση των αναγκών του χρήστη. Η διαδικασία αυτή θεωρείται ζωτικής σημασίας για την διασφάλιση της ποιότητάς της καθώς η καθιέρωση ενός δυναμικού χαρακτήρα στην πρόκληση του 21ου αιώνα κρίνεται επιτακτική ανάγκη. Αν οι Βιβλιοθήκες επιθυμούν να επιβιώσουν σ αυτό το νέο περιβάλλον, επιβάλλεται να δημιουργήσουν μια ισχυρή κουλτούρα αποτίμησης. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης αναμένονταν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από το προσωπικό της βιβλιοθήκης για να διερευνηθεί η απήχηση που έχει βρει από την ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη η χρηστό - κεντρική φιλοσοφία που διέπει τις προγραμματισμένες μέσω του τεχνικού δελτίου εργασίες. Μεταξύ του προσωπικού έχει αναπτυχθεί κουλτούρα ομάδας και αναμένεται να διαπιστωθεί κατά πόσον αυτό διαφαίνεται στην αποτελεσματικότητα της εργασίας του αλλά και στην αντίληψη των χρηστών για αυτούς. Τέλος σε κάθε προσπάθεια αξιολόγησης πρωταρχικό λόγο αποτελεί ο έλεγχος της καθιέρωσης ποιότητας σε κάθε 38 http://17conf.lib.uoi.gr/files/b4. l.vardakosta.pdf 22