ΕΝΟΤΗΤΑ 1. Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας. Tρ ες, στε το ς σφετέροις σώμασι κα το ς τέκνοις κα τ π λει κινδυνε ειν ο λοντο,

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας Α. ΚΕΙΜΕΝΟ E ν Iλί ω Ελένη ν, πέδοντο ν α τ ν το ς Eλλησιν ο Tρ ες, κ ντος γε κοντος Aλεξάνδρου. O γ ρ δ ο τω γε φρενο λα ς ν Πρίαμος ο δ ο λλοι Tρ ες, στε το ς σφετέροις σώμασι κα το ς τέκνοις κα τ π λει κινδυνε ειν ο λοντο, πως Aλέξανδρος Eλέν η συνοικ. E δέ τοι κα ν το ς πρώτοις χρ νοις τα τα γίγνωσκον, πε πολλο μ ν τ ν λλων Tρώων, μάλιστα δ ο α το υ ε ς, π τε συμμίσγοιεν το ς Eλλησιν, πώλλυντο, Πρίαμος, ε κα α τ ς Eλέν η συν ώκει, πέδωκεν ν α τ ν Mενελά ω, να α τ ς κα ο πήκοοι α το παλλαγε εν τ ν παρ ντων κακ ν. Aλλ ο γ ρ ε χον Eλένην ποδο ναι ο δ λέγουσιν α το ς τ ν λήθειαν πίστευον ο Eλληνες, ς μ ν γ γνώμην ποφαίνομαι, το δαιμονίου παρασκευάζοντος πως πανωλεθρί α πολ μενοι καταφαν ς το το το ς νθρώποις ποιήσωσι, ς τ ν μεγάλων δικημάτων μεγάλαι ε σ κα α τιμωρίαι παρ τ ν θε ν. Hρ δοτος, Iστορίη 2.120 (διασκευή) 7Λεξιλόγιο ε : ν Iλί ω: ε μί: ποδίδωμι: κών: κων: γάρ: αν μέσα στο Ίλιο είμαι, υπάρχω, ρίσκομαι επιστρέφω, δίνω πίσω με τη θέληση (κάποιου) χωρίς τη θέληση (κάποιου) γιατί, δι τι 11

ο τω: ο τω(ς)... στε: φρενο λα ής: σφέτερος, -α, -ον: κινδυνε ω: ο λομαι: πως: συνοικέω - : τοι: γιγνώσκω: τα τα γιγνώσκω: πεί: μάλιστα: ο υ ε ς α το : π τε: συμμίσγω: π λλυμαι: παλλάσσομαι: τ παρ ντα κακά: ο κ ε χον: λέγουσιν α το ς: ς: γ γνώμην ποφαίνομαι: το δαιμονίου παρασκευάζοντος: πανωλεθρία: καταφανής: ποιέω - : τιμωρία: παρ τ ν θε ν: έτσι, τοιουτοτρ πως, κατ αυτ τον τρ πο τ σο... ώστε παράφρων, τρελ ς, λαμμένος στο μυαλ δικ ς, -ή, - τους διατρέχω κίνδυνο, θέτω σε κίνδυνο θέλω, επιθυμώ για να κατοικώ μαζί με κάποιον, ζω μαζί με κάποιον έ αια γνωρίζω αυτή τη γνώμη έχω ταν προπάντων, κυρίως τα δικά του τα παιδιά, τα παιδιά του ταν, οποτεδήποτε, κάθε φορά που (εδώ) συγκρο ομαι χάνομαι, σκοτώνομαι διαφε γω, ξεμπερδε ω, απομακρ νομαι, γλιτώνω οι παρο σες συμφορές, τα παρ ντα δεινά δεν είχαν παρ λο που αυτοί έλεγαν πως εγώ πιστε ω, κατά τη γνώμη μου επειδή ο θε ς μηχανευ ταν πλήρης καταστροφή, ολοκληρωτική καταστροφή ολοφάνερος κάνω, καθιστώ ποινή εκ μέρους των θεών Μετάφραση στη νεοελληνική Κείμενο E Eλένη ν ν Iλί ω, ο Tρ ες πέδοντο ν α τ ν το ς Eλλησιν, κ ντος γε κοντος Aλεξάνδρου. Μετάφραση Αν η Eλένη ήταν (= ρισκ ταν) μέσα στο Ίλιο, οι Tρώες θα την έδιναν πίσω στους Έλληνες, είτε με τη θέληση, έ αια, είτε χωρίς τη θέληση του Aλεξάνδρου (= του Πάρη). 12 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Πρίαμος γ ρ δ ο κ ν γε ο τω φρενο λα ς ο δ ο λλοι Tρ ες, στε ο λοντο κινδυνε ειν το ς σφετέροις σώμασι κα το ς τέκνοις κα τ π λει, πως Aλέξανδρος συνοικ Eλέν η. E δέ τοι κα γίγνωσκον τα τα ν το ς πρώτοις χρ νοις, πε πολλο μ ν τ ν λλων Tρώων, μάλιστα δ ο υ ε ς α το, π τε συμμίσγοιεν το ς Eλλησιν, πώλλυντο, Πρίαμος, ε κα α τ ς συν ώκει Eλέν η, πέδωκεν ν α τ ν Mενελά ω, να παλλαγε εν α τ ς κα ο πήκοοι α το τ ν παρ ντων κακ ν. Aλλ γ ρ ο κ ε χον Eλένην ποδο ναι ο δ πίστευον ο Eλληνες α το ς λέγουσιν τ ν λήθειαν, ς μ ν γ ποφαίνομαι γνώμην, το δαιμονίου παρασκευάζοντος πως ποιήσωσι το το καταφαν ς το ς νθρώποις πολ μενοι πανωλεθρί α, ς τ ν μεγάλων δικημάτων μεγάλαι ε σ κα α τιμωρίαι παρ τ ν θε ν. Γιατί ο Πρίαμος, ως γνωστ ν, δεν ήταν έ αια τ σο παράφρων (= δεν είχε τ ση λά η στο μυαλ ) ο τε οι άλλοι Tρώες, ώστε να θέλουν να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους και τα παιδιά τους και την π λη τους (= την παρξη της π λης τους), για να κατοικεί (= για να συζεί) ο Aλέξανδρος με την Eλένη. Kαι αν έ αια είχαν αυτή τη γνώμη κατά τα πρώτα χρ νια, ταν ( μως έπειτα) πολλοί απ τους άλλους Tρώες, και κυρίως οι γιοι του, κάθε φορά που συγκρο ονταν με τους Έλληνες χάνονταν (= σκοτώνονταν), ο Πρίαμος, ακ μη κι αν ο ίδιος συγκατοικο σε με την Eλένη, θα την έδινε πίσω στο Mενέλαο, για να απαλλαγο ν (= να γλιτώσουν) ο ίδιος και οι υπήκοοί του απ τα παρ ντα κακά (= απ τα άσανα που τους είχαν ρει). Aλλά πράγματι (= ε αίως) δεν είχαν την Eλένη, ώστε να την επιστρέψουν (= για να τη δώσουν πίσω) ο τε τους πίστευαν οι Έλληνες, παρ λο που αυτοί έλεγαν την αλήθεια, πως εγώ πιστε ω (= κατά τη γνώμη μου), επειδή ο θε ς μηχανευ ταν, για να κάνουν αυτ ολοφάνερο στους ανθρώπους με την ολοκληρωτική τους καταστροφή, τι δηλαδή για τα μεγάλα αδικήματα μεγάλες είναι και οι τιμωρίες εκ μέρους των θεών. 13

Γραμματικά 1. ε : υποθετικ ς σ νδεσμος. 2. ν: μονοσ λλα η κ ρια πρ θεση που συντάσσεται μ νο με δοτική. 3. Iλί ω: δοτ. εν. στο ουδ. γένος του κ ριου δευτερ κλιτου ον ματος τ Iλιον (το Iλίου). 4. Eλένη: ονομ. εν. στο θηλ. γένος του κ ριου πρωτ κλιτου ον ματος Eλένη (τ ς Eλένης). 5. ν: γ εν. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. ε μ (= είμαι, ρίσκομαι, υπάρχω), ν και, σομαι γεν μην, γέγονα, γεγ νειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: ουσία, παρουσία, α- πουσία, εξουσία, παρών, -ο σα, - ν, ντως. Φράσεις με το ρ. ε μ ν σοί στιν = είναι στο χέρι σου δι φ ου ε μ = φο ο μαι ε μ περί τι = ασχολο μαι με κάτι ε μ παρά τινι = παρευρίσκομαι μαυτο ε μι = είμαι κ ριος του εαυτο μου νδρ ς στι = είναι καθήκον του άνδρα, είναι χαρακτηριστικ γνώρισμα του άνδρα στι μοι = έχω στι μοι ουλομέν ω = ο λομαι, θέλω ν θυμί α ε μ = αθυμώ ε μ π τινα = είμαι κάτω απ την εξουσία κάποιου ο ο κ ντες = οι νεκροί ο ν τέλει ντες = οι άρχοντες. 6. πέδοντο: γ πληθ. πρ σ. οριστικής αορίστου του ρ. ποδίδομαι, πεδιδ μην, ποδώσομαι, ποδοθήσομαι, πεδ μην, πεδ θην, ποδέδομαι, πεδεδ μην. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: δ ση, απ δοση, δωρεά, δώρο, παράδοση, κατάδοση, επίδοση, δ της, καταδ της, αιμοδ της, προδ της, προδοσία, προδοτικ ς, μεταδ της, μεταδοτικ ς, εκδ της, έκδοση, εκδοτικ ς, πληροφοριοδ της, διάδοση, διαδοσίας, επίδοση. Φράσεις με το ρ. δίδωμι δίδωμι λ γον τιν = δίνω σε κάποιον την άδεια να μιλήσει δίκην δίδωμί τινι = τιμωρο μαι απ κάποιον δίδωμι χάριν = χαρίζομαι, υποχωρώ κο ν δίδωμί τινι = παρέχω ακρ αση σε κάποιον. 7. ν: δυνητικ ν. 8. α τήν: αιτ. εν. στο θηλ. γένος της επαναληπτικής αντωνυμίας α τ ς, -ή, -. H αντωνυμία αυτή κλίνεται σαν τρικατάληκτο επίθετο της κλίσης σε -ος, -η, -ον αλλά χωρίς το τελικ -ν στο ουδέτερο του ενικο. 9. Eλλησιν: δοτ. πληθ. στο αρσ. γένος του τριτ κλιτου κ ριου ον ματος Eλλην (το Eλληνος). 10. Tρ ες: ονομ. πληθ. στο αρσ. γένος του τριτ κλιτου κ ριου ον ματος Tρ ς (το Tρω- ς). Πληθ. αριθμ ς: ο Tρ ες, τ ν Tρώων, το ς Tρωσ (ν), το ς Tρ ας, Tρ ες. 11. κ ντος: γεν. εν. στο αρσ. γένος του τριτ κλιτου επιθέτου κών, κο σα, κ ν (= με τη θέληση, εκο σιος, πρ θυμος). ΑΝΤΩΝΥΜΟ: κων, -ουσα, -ον. 12. : διαζευκτικ ς σ νδεσμος. 13. κοντος: γεν. εν. στο αρσ. γένος του τριτ κλιτου επιθέτου κων, -ουσα, -ον (= χωρίς τη θέληση κάποιου). ΑΝΤΩΝΥΜΟ: κών, -ο σα, - ν. 14. Aλεξάνδρου: γεν. εν. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου κ ριου ον ματος Aλέξανδρος (το Aλεξάνδρου). 15. ο : αρνητικ μ ριο. Tο αρνητικ αυτ μ ριο παίρνει το τελικ -κ, ταν η επ μενη λέξη αρχίζει απ φωνήεν ψιλο μενο, πως ο κ χω. Aν η επ μενη λέξη αρχίζει απ δασυν μενο φωνήεν, τ τε το ο γίνεται ο χ, πως ο χ τερα λέγω. Tέλος, παίρνει οξεία, ταν μετά απ αυτ ακολουθεί σημείο στίξης, πως καλ ς μέν, μέγας δ ο. 16. γάρ: αιτιολογικ ς σ νδεσμος. 14 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

17. ο τω: τροπικ επίρρημα. ταν ακολουθεί, πως εδώ, το στε, τ τε είναι ποσοτικ επίρρημα (= τ σο). ταν ακολουθεί λέξη που αρχίζει απ φωνήεν, τ τε το ο τω γίνεται ο τως: ο τως λεγον (= έτσι έλεγαν). 18. φρενο λα ής: ονομ. εν. στο αρσ. γένος του τριτ κλιτου επιθέτου φρενο λα ής, -ής, - ς (= αυτ ς που είναι λαμμένος στο μυαλ, παράφρων). 19. Πρίαμος: ονομ. εν. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου κ ριου ον ματος Πρίαμος (το Πριάμου). 20. ο δέ: συμπλεκτικ ς σ νδεσμος. 21. στε: συμπερασματικ ς σ νδεσμος. 22. σφετέροις: δοτ. πληθ. στο ουδ. γένος της κτητικής αντωνυμίας γ προσ. για πολλο ς κτήτορες σφέτερος, -α, -ον. 23. σώμασι: δοτ. πληθ. στο ουδ. γένος του τριτ κλιτου ουσ. τ σ μα (το σώματος). 24. καί: συμπλεκτικ ς σ νδεσμος. 25. τέκνοις: δοτ. πληθ. στο ουδ. γένος του δευτερ κλιτου ουσ. τ τέκνον (το τέκνου). 26. π λει: δοτ. εν. στο θηλ. γένος του τριτ κλιτου ουσ. π λις (τ ς π λεως). 27. κινδυνε ειν: απαρ. ενεστώτα του ρ. κινδυνε ω (= θέτω σε κίνδυνο), κινδ νευον, κινδυνε σω, κινδ νευσα, κεκινδ νευκα. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: επικίνδυνος, κίνδυνος. 28. ο λοντο: γ πληθ. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. ο λομαι (= θέλω), ουλ μην και ουλ μην, ουλήσομαι, ουληθήσομαι, ουλήθην και ουλήθην, ε ο λημαι. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: ο ληση, ο λημα, α- ο λητος. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Tο ρ. αυτ δέχεται άλλοτε συλλα ική και άλλοτε χρονική α ξηση, αναλογικά προς το ρ. θέλω ( θελον) και θέλω ( θελον). Παρ μοια αυξάνονται και τα ρ. μέλλω και δ ναμαι. 29. πως: τελικ ς σ νδεσμος. 30. συνοικ : γ εν. πρ σ. υποτακτικής ενεστώτα του ρ. συνοικέω - (= συγκατοικώ), συν- ώκουν, συνοικήσω, συν ώκησα, συν ώκηκα, συν ωκήκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: οίκος, σ νοικος, συνοίκηση, κατοίκηση, κατοικήσιμος, οίκημα, διοικητής, συνοικία. 31. πρώτοις: δοτ. πληθ. στο αρσ. γένος του υ- περθετικο αθμο. Θετικ ς αθμ ς: πρ, συγκριτικ ς αθμ ς: πρ τερος, -α, -ον και υπερθετικ ς αθμ ς: πρ τος, -η, -ο. 32. χρ νοις: δοτ. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου ουσ. χρ νος (το χρ νου). 33. τα τα: αιτ. πληθ. στο ουδ. γένος της δεικτικής αντωνυμίας ο τος, α τη, το το. Eίναι η μ νη αντωνυμία που σχηματίζει κλητική του ενικο στο αρσενικ και θηλυκ γένος: ο τος, α τη. 34. γίγνωσκον: γ πληθ. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. γιγνώσκω (= γνωρίζω), γίγνωσκον, γνώσομαι, γνων, γνωκα, γνώκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: γνώμη, γνώση, γνώμονας, γνωστ ς, άγνωστος, διάγνωση, επίγνωση, ανάγνωσμα, αναγνωστικ, αγνώμων, συγγνώμη, ανάγνωση, απ γνωση, γνωστικ ς. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: ο δα, γνωρίζω, πα ω, α σθάνομαι, πίσταμαι, κρίνω, φρον. ΑΝΤΩΝΥΜΟ: γνο. 35. πολλοί: ονομ. πληθ. στο αρσ. γένος του α- νώμαλου επιθέτου πολ ς, πολλή, πολ. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ:, πλείων, τ πλέον, πλε στος, -η, -ον. 36. μάλιστα: υπερθετικ ς αθμ ς του ποσοτικο επιρρήματος μάλα, μ λλον, μάλιστα. 37. α το = αυτο : γεν. εν. στο αρσ. γένος της αυτοπαθητικής αντωνυμίας γ προσώπου. 38. υ ε ς: ονομ. εν. στο αρσ. γένος του ανώμαλου ετερ κλιτου ουσ. υ ς (το υ ο και το υ έος, τ υ και τ υ ε, τ ν υ ν, υ ο υ ο και ο υ ε ς, τ ν υ ν και τ ν υ έων, το ς 15

υ ο ς και το ς υ έσι, το ς υ ο ς και το ς υ έας, υ ο και υ ε ς). 39. π τε: χρονικ ς σ νδεσμος. 40. συμμίσγοιεν: γ πληθ. πρ σ. ευκτικής ενεστώτα του ρ. συμμίσγω (εδώ: συγκρο ομαι), συνέμισγον, συμμείξω, συνέμειξα, συμμέμειχα, συνεμεμείχειν. Tο απλ μίσγω απαντά και υπ τους τ πους μείγνυμι και μειγν ω και μίγνυμι. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: μείξη, πρ σμειξη, μεικτ ς, σ μμεικτος, ανάμεικτος, συμμιγής, αμιγής, μείγμα, σμιχτ ς, σμίξιμο, άσμιχτος. 41. πώλλυντο: γ πληθ. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. π λλυμαι (= χάνομαι), πωλλ μην, πολο μαι, πολεσθήσομαι, πωλ μην, πωλέσθην, π λωλα, πωλώλειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: απώλεια, λεθρος, πανωλεθρία, πανώλη. 42. συν ώκει: γ εν. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. συνοικέω -. Bλ. το λήμμα 30. 43. πέδωκεν: γ εν. πρ σ. οριστικής αορίστου του ρ. ποδίδωμι, πεδίδουν, ποδώσω, πέδωκα, ποδέδωκα, πεδεδώκειν. Bλ. και το λήμμα 6. 44. Mενελά ω: δοτ. εν. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου κ ριου ον ματος Mενέλαος (το Mενελάου). 45. να: τελικ ς σ νδεσμος. 46. πήκοοι: ονομ. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου πήκοος, -ος, -ον. Εδώ λαμ άνεται ως ουσιαστικ. 47. παλλαγε εν: γ πληθ. πρ σ. ευκτικής παθητ. αορίστου του ρ. παλλάττομαι ή παλλάσσομαι, πηλλαττ μην, παλλάξομαι, παλλαχθήσομαι, παλλαγήσομαι, πηλλάχθην, πηλλάγην, πήλλαγμαι, πηλλάγμην. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: O τ πος παλλαγε εν είναι πιο ε χρηστος απ τον τ πο παλλαγείησαν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: αλλαγή, απαλλαγή, συναλλαγή, παραλλαγή, άλλαγμα, αντάλλαγμα, συνάλλαγμα, απαράλλακτος, ανταλλακτικ. 48. παρ ντων: γεν. πληθ. στο ουδ. γένος της μετοχής ενεστώτα του ρ. πάρειμι, παρ ν και παρ, παρέσομαι, παρεγεν μην, παραγέγονα, παρεγεγ νειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: παρουσία, παρών, -ο σα, - ν, απουσία, απών, -ο σα, - ν, εξουσία, ντως. 49. κακ ν: γεν. πληθ. στο ουδ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου κακ ς, -ή, - ν. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ: α), κακίων, τ κάκιον, κάκιστος, -η, -ον ), χείρων, τ χε ρον, χείριστος, -η, -ον γ), ττων, τ ττον, κιστα (επίρρημα). H περίπτωση (γ) αναγράφεται στη Γραμματική του Aχιλλέα Tζαρτζάνου. Eδώ το κακ ν λαμ άνεται ως ουσιαστικ. 50. λλά: αντιθετικ ς σ νδεσμος. 51. ε χον: γ πληθ. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. χω, ε χον, ξω και σχήσω, σχον, σχηκα, σχήκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: εξής, καθεξής, ενοχή, ένοχος, εξοχή, εξοχικ ς, έξοχος, συνεχής, συνέχεια, συνοχή, συνεκτικ ς, προσοχή, προσεκτικ ς, ανοχή, ανεκτικ ς, κατοχή, κάτοχος, κατοχικ ς, ανθεκτικ ς, περιοχή, περιεκτικ ς, υπεροχή, υπέροχος, εχεμ θεια, πλεονεξία, πλεονέκτης, ακατάσχετος, εχέμυθος, σχολή, αποχή, μετοχή, μετοχικ ς, παροχή, ευεξία, εκεχειρία, ανεκτ ς, αριστο χος, καχεξία, κατάσχεση, σχετικ ς, καχεκτικ ς, άσχετος, νουνεχής, κληρο χος, αντιπαροχή, εσοχή, διπλωματο χος, πτυχιο χος, συνταξιο χος, σακχαρο χος, τροπαιο χος, κλειδο χος, ομολογιο χος, οικοπεδο χος, δικαιο χος, εκατομμυριο χος, ταλαντο χος. Σχηματισμ ς του ενεστώτα χω και του μέλλοντα ξω (με δασεία): Tο θέμα του χω είναι σεχ-. Tο αρχικ σ- του θέματος τράπηκε σε δασεία (πρ λ. σέπ-ομαι = πομαι). Kανονικά, λοιπ ν, έπρεπε να έχουμε χω (με δασεία). Eπειδή, μως, υπάρχει δασ σ μφωνο που ακολουθεί στην επ μενη συλλα ή (δηλαδή το χ), λειτο ργησε υποχρεωτικά ο καν νας της 16 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

ανομοίωσης και το δασ πνε μα της πρώτης συλλα ής τράπηκε σε ψιλ. Έχουμε δηλαδή την ακ λουθη εξέλιξη: σέχω χω χω. Για τον τ πο ξω (με δασεία) του μέλλοντα έχουμε την ακ λουθη διαδικασία: σέχσω σέκσω κσω ξω. H διατήρηση της δασείας στο μέλλοντα ο- φείλεται στο γεγον ς τι η δε τερη συλλα ή δεν περιέχει πλέον δασ σ μφωνο. 52. ποδο ναι: απαρ. αορίστου του ρ. ποδίδωμι. Bλ. τα λήμματα 6 και 43. 53. λέγουσιν: δοτ. πληθ. στο αρσ. γένος της μετοχής ενεστώτα του ρ. λέγω, λεγον, λέξω και ρ, λεξα, ε πον, ε ρηκα, ε ρήκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: λ γος, λέξη, λεξικ, λογικ ς, λ γιος, ρήμα, ρήτορας, ρήση, ρήτρα, ρητ ς, έπος, άρρητος, απ ρρητος, φιλ λογος, πολυλογάς, ανείπωτος, ειπωμένο, πρ λογος, επίλογος, διάλογος, διάλεξη. 54. λήθειαν: αιτ. εν. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. λήθεια (τ ς ληθείας). 55. πίστευον: γ πληθ. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. πιστε ω, πίστευον, πιστε σω, πίστευσα, πεπίστευκα. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: πίστη, εμπιστευτικ ς, απίστευτος. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: πέποιθα πί τινι, χρ μαι πίστει. 56. γνώμην: αιτ. εν. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. γνώμη (τ ς γνώμης). 57. ποφαίνομαι: α εν. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. ποφαίνομαι, πεφαιν μην, ποφανο μαι, ποφανθήσομαι, ποφανήσομαι, πεφηνάμην, πεφάνθην, πεφάνην, ποπέφασμαι και ποπέφηνα, πεπεφάσμην και πεπεφήνειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: φάση, φαν ς, φάσμα, άφαντος, φανερ ς, αφανής, εμφανής, προφανής, επιφανής, καταφανής, περιφανής, έμφαση, πρ φαση, επιφάνεια, επίφαση, Aριστοφάνης, Θεοφάνεια, απ φαση, απ φανση, συκοφάντης, αποφαντικ ς, αφάνεια, πρωτοφανής. Tο ποφαίνομαι γνώμην σημαίνει κυρίως εκφράζω τη γνώμη μου, διατυπώνω τη γνώμη μου. 58. δαιμονίου: γεν. εν. στο ουδ. γένος του δευτερ κλιτου ουσ. τ δαιμ νιον (το δαιμονίου). Tο ουσ. αυτ προήλθε απ το ουδ. του επιθέτου δαιμ νιος. 59. παρασκευάζοντος: γεν. εν. στο ουδ. γένος της μετοχής ενεστώτα του ρ. παρασκευάζω (= μηχανε ομαι), παρεσκε αζον, παρασκευάσω, παρεσκε ασα, παρεσκε ακα, παρεσκευάκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: παρασκευή, παρασκευαστικ ς, παρασκε ασμα, παρασκευαστής, παρασκευαστ ς. 60. πανωλεθρί α: δοτ. εν. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. πανωλεθρία (τ ς πανωλεθρίας) (= τέλεια καταστροφή). 61. πολ μενοι: ονομ. πληθ. στο αρσ. γένος της μετοχής αορίστου του ρ. π λλυμαι (= χάνομαι). Bλ. το λήμμα 4. 62. καταφανές: αιτ. εν. στο ουδ. γένος του τριτ κλιτου επιθέτου καταφανής, -ής, - ς (= ο- λοφάνερος). 63. νθρώποις: δοτ. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου ουσ. νθρωπος (το νθρώπου). 64. ποιήσωσι: γ πληθ. πρ σ. υποτακτικής αορίστου του ρ. ποιέω - (= κάνω, καθιστώ, πράττω), ποίουν, ποιήσω, ποίησα, πεποίηκα, πεποιήκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: ποίηση, ποιητής, ποίημα, ποιητικ ς, παραποίηση, προσποίηση, προσποιητ ς, χειροποίητος, μεταποίηση, περιποίηση, περιποιητικ ς, αποποίηση. Φράσεις με το ρ. ποι ποιο μαι ε ποι = ευεργετώ κακ ς ποι = κακοποιώ π λεμον ποι = είμαι αίτιος πολέμου π λεμον ποιο μαι = πολεμώ δίχα ποι = διχάζω ξέτασιν ποιο μαι = εξετάζω 17

καταφυγ ν ποιο μαι = καταφε γω κατηγορίαν ποιο μαι = κατηγορώ κποδ ν ποιο μαί τινα = απομακρ νω κάποιον περ πολλο ποιο μαι = αποδίδω μεγάλη σημασία. 65. μεγάλων: γεν. πληθ. στο ουδ. γένος του α- νώμαλου επιθέτου μέγας, μεγάλη, μέγα. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ:, μείζων, τ με ζον, μέγιστος, -η, -ον. 66. δικημάτων: γεν. πληθ. στο ουδ. γένος του τριτ κλιτου ουσ. τ δίκημα (το δικήματος). 67. ε σί: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. ε μ (= είμαι). Bλ. το λήμμα 5. 68. τιμωρίαι: ονομ. πληθ. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. τιμωρία (τ ς τιμωρίας). 69. παρά: δισ λλα η κ ρια πρ θεση, που εδώ συντάσσεται με γενική. 70. θε ν: γεν. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου ουσ. θε ς (το θεο ). 71. Kατηγορίες ρημάτων του κειμένου α) Bαρ τονα: κινδυνε ω, ο λομαι, γιγνώσκω, συμμίσγω, παλλάττομαι, χω, λέγω, πιστε ω, ποφαίνομαι, παρασκευάζω. ) Περισπώμενα ή συνηρημένα: συνοικέω -, ποιέω -. γ) B συζυγία των ρ. σε -μι: ποδίδωμι, π λλυμι. δ) Φωνηεντ ληκτα απ τις παραπάνω κατηγορίες: ποδίδωμι, κινδυνε ω, συνοικέω -, π λλυμι, πιστε ω, ποιέω -. ε) Συμφων ληκτα απ τις παραπάνω κατηγορίες: ο λομαι, γιγνώσκω, συμμίσγω, παλλάττομαι, χω, λέγω, ποφαίνομαι, παρασκευάζω. Ετυμολογικά ποδίδωμι < π + δίδωμι φρενο λα ς < φρ ν + λα ναι του λάπτομαι τέκνον < τεκε ν του τίκτω κινδυνε ω < κίνδυνος συνοικέω - < σ ν + ο κέω - συμμίσγω < σ ν + μίσγω π λλυμι < π + λλυμι πήκοος < πακο ω παλλάττω < π + λλάττω πάρειμι < παρ + ε μ λήθεια < ληθ ς < - στερ. + λήθω (= λανθάνω) γνώμη < γιγνώσκω ποφαίνομαι < π + φαίνομαι παρασκευάζω < παρ + σκευάζω πανωλεθρία < πανώλεθρος < π ς + λεθρος καταφαν ς < καταφαίνομαι δίκημα < δικέω - τιμωρία < τιμωρέω - 18 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Χρονικές αντικαταστάσεις ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ στ (ν) ν σται γένετο γέγονε(ν) γεγ νει ποδίδονται πεδίδοντο ποδώσονται πέδοντο ποδέδονται πεδέδοντο ποδοθήσονται πεδ θησαν κινδυνε ειν κινδυνε σειν κινδυνε σαι κεκινδυνευκέναι ο λονται ο λοντο ουλήσονται ουλήθησαν ε ο ληνται ο λοντο ουληθήσονται ουλήθησαν συνοικ συνοικήσ η συν ωκηκ ς γιγνώσκουσι(ν) γίγνωσκον γνώσονται γνωσαν γνώκασι(ν) γνώκεσαν συμμίσγοιεν συμμείξοιεν συμμείξαιεν ή συμμεμειχ τες συμμείξειαν ε ησαν ή ε εν π λλυνται πώλλυντο πολο νται πώλοντο πολώλασι(ν) πωλώλεσαν πολεσθήσονται πωλέσθησαν συνοικε συν ώκει συνοικήσει συν ώκησε(ν) συν ώκηκε(ν) συν ωκήκει ποδίδωσι(ν) πεδίδου ποδώσει πέδωκε(ν) ποδέδωκε(ν) πεδεδώκει παλλάττοιντο παλλάξοιντο παλλάξαιντο πηλλαγμέ- παλλαχθήσοιντο παλλαχθε εν νοι ε ησαν ή ε εν παλλαγήσοιντο παλλαγε εν παρ ντων παρεσομένων παραγενομένων παραγεγον των χουσι(ν) ε χον ξουσι(ν) σχον σχήκασι(ν) σχήκεσαν σχήσουσι(ν) ποδιδ ναι ποδώσειν ποδο ναι ποδεδωκέναι λέγουσι(ν) λέξουσι(ν) ε πο σι(ν) ε ρηκ σι(ν) ρο σι(ν) πιστε ουσι(ν) πίστευον πιστε σουσι(ν) πίστευσαν πεπιστε κασι(ν) πεπιστε κεσαν ποφαίνομαι πεφαιν μην ποφανο μαι πεφηνάμην ποπέφασμαι πεπεφάσμην ποφανθήσομαι πεφάνθην ποπέφηνα πεπεφήνειν ποφανήσομαι πεφάνην παρασκευάζοντος παρασκευάσοντος παρασκευάσαντος παρεσκευακ τος πολλ μενοι πολο μενοι πολ μενοι πολωλ τες πολεσθησ μενοι πολεσθέντες ποι σι(ν) ποιήσωσι(ν) πεποιηκ τες σι(ν) ε σ (ν) σαν σονται γένοντο γεγ νασι(ν) γεγ νεσαν 19

Εγκλιτικές αντικαταστάσεις ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΕΥΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ πέδοντο ποδ νται ποδο ντο ποδ σθων ή ποδ σθωσαν συνοικε συνοικ συνοικο ή συνοικείτω συνοικοίη συμμίσγουσι(ν) συμμίσγωσι(ν) συμμίσγοιεν συμμισγ ντων ή συμμισγέτωσαν πέδωκε(ν) ποδ ποδοίη ποδ τω πηλλάγησαν παλλαγ σι(ν) παλλαγε εν παλλαγηθέντων ή παλλαγηθήτωσαν ποφαίνομαι ποφαίνωμαι ποφαινοίμην ποίησαν ποιήσωσι(ν) ποιήσαιεν ή ποιησάντων ή ποιήσειαν ποιησάτωσαν ε σ (ν) σι(ν) ε ησαν ή ε εν στων ή ντων ή στωσαν 1. Bασικά στοιχεία απ τη θεωρία του Συντακτικο της περσινής τάξης Κάθε απλή πρ ταση αποτελείται απ ένα ονοματικ σ νολο (ΟΣ) και ένα ρηματικ σ νολο (ΡΣ). Το ονοματικ σ νολο ρίσκεται κατά καν να στην ονομαστική πτώση και είναι το υποκείμενο των ρημάτων τ σο στην αρχαία σο και στη νέα ελληνική. Ας πάρουμε το ακ λουθο παράδειγμα: Π ΟΣ 1 ΡΣ Ρ ΟΣ 2 Ο Aθηνα οι διδάσκουσι το ς πα δας. Οι Aθηναίοι διδάσκουν τα παιδιά. Στο παραπάνω κλαδικ διάγραμμα είναι οφθαλμοφανές τι το ΟΣ 1 είναι το υποκείμενο της απλής αυτής πρ τασης κρίσης, ενώ το ΟΣ 2, που αποτελεί στοιχείο του ΡΣ, είναι το αντικείμενο του ρήματος (Ρ) διδάσκουσι (ν.ε. διδάσκουν). 20 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Υποκείμενο, λοιπ ν, μιας πρ τασης είναι το ουσιαστικ (ή οτιδήποτε ισοδυναμεί με ουσιαστικ ) για το οποίο γίνεται λ γος σ αυτή. Το ρήμα δηλώνει γενικά τι το υποκείμενο ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή ρίσκεται σε μια κατάσταση. Το αντικείμενο αποτελεί συμπλήρωμα της έννοιας των μετα ατικών ρημάτων και δηλώνει το πρ σωπο ή το πράγμα στο οποίο μετα αίνει η ενέργεια του υποκειμένου. Για να ρο με τη λειτουργία των κ ριων ρων της παραπάνω απλής πρ τασης κρίσης, κάνουμε τις εξής ερωτήσεις: α. Τι κάνουν οι Αθηναίοι; Απάντηση: διδάσκουσι ρήμα. Ποιοι διδάσκουν; Απάντηση: ο Aθηνα οι υποκείμενο γ. Ποιους διδάσκουν οι Αθηναίοι; Απάντηση: το ς πα δας αντικείμενο. 2. Οι ασικοί ροι μιας απλής πρ τασης υποκείμενο κατηγ ρημα Το υποκείμενο είναι το ονοματικ σ νολο (ΟΣ) που φανερώνει ποιος (ποια, ποιο) ενεργεί ή πάσχει ή ρίσκεται σε μια κατάσταση. Bρίσκεται πάντοτε σε πτώση ονομαστική και συμφωνεί με το ρήμα στο πρ σωπο και στον αριθμ. Κατηγ ρημα είναι το ρηματικ σ νολο (ΡΣ) που δηλώνει εκείνο που λέγεται στην πρ ταση για το υποκείμενο. Το κατηγ ρημα, ανάλογα με το είδος του ρήματος (συνδετικ, αμετά ατο, μετα ατικ μον πτωτο, μετα ατικ δίπτωτο), έχει τις ακ λουθες μορφές: 1. κε νος δει. Το κατηγ ρημα εδώ περιλαμ άνει μ νο το ρηματικ τ πο δει. 2. Σωκράτης στ σοφ ς. Το κατηγ ρημα περιλαμ άνει τον τ πο στ του συνδετικο ρ. ε μ και το κατηγορο μενο σοφ ς. 3. ασιλε ς πεμψε κήρυκας. Το κατηγ ρημα εδώ περιλαμ άνει το ρ. πεμψε και το αντικείμενο κήρυκας. 4. Κάτων τ γράμματα δίδαξε τ ν υ ν. Το κατηγ ρημα εδώ αποτελείται απ το ρ. δίδαξε και τα δ ο αντικείμενα, το άμεσο τ ν υ ν και το έμμεσο τ γράμματα. 5. ο Aθηνα οι ε λοντο Θεμιστοκλέα στρατηγ ν. Το κατηγ ρημα εδώ αποτελείται απ το ρ. ε λοντο (= εξέλεξαν), το αντικείμενο Θεμιστοκλέα και το κατηγορο μενο στρατηγ ν. Οι προτάσεις είναι δυνατ να απεικονιστο ν και με κλαδικά διαγράμματα. Η πρ ταση, για παράδειγμα, ο Eλληνες νίκησαν το ς Πέρσας (ν.ε. οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες) μπορεί να παρασταθεί με το ακ λουθο κλαδικ διάγραμμα: 21

Π ΟΣ 1 ΡΣ Ρ ΟΣ 2 O Eλληνες νίκησαν το ς Πέρσας. Οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες. Για να ρο με το υποκείμενο στην παραπάνω πρ ταση (Π = πρ ταση, OΣ = ονοματικ σ νολο, PΣ = ρηματικ σ νολο, P = ρήμα), ρωτάμε: Ποιοι νίκησαν τους Πέρσες; H απάντηση έ αια είναι: οι Έλληνες, που είναι και το υποκείμενο της πρ τασης αυτής. 3. Μετα ατικά και αμετά ατα ρήματα Αμετά ατα λέγονται τα ρήματα που η ενέργειά τους δε μετα αίνει σε κάποιο άλλο πρ σωπο, ζώο ή πράγμα. Τα ρήματα αυτά δεν έχουν αντικείμενο. Άρα, το ρηματικ τους σ νολο (το κατηγ ρημα) αποτελείται κυρίως απ το ρήμα. Μετα ατικά λέγονται τα ρήματα που δηλώνουν τι η ενέργειά τους μετα αίνει σε κάποιο άλλο πρ σωπο, ζώο ή πράγμα. Τα ρήματα αυτά δέχονται αντικείμενο ή αντικείμενα, η πτώση των οποίων καθορίζεται απ τη σημασία του ρήματος. Οι παραπάνω έννοιες μπορεί να απεικονιστο ν ως εξής: Ρήματα μετα ατικά αμετά ατα Μον πτωτα ρήματα με γενική με αιτιατική με δοτική Δίπτωτα ρήματα με αιτ. και γεν. με αιτ. και δοτ. με γεν. και δοτ. με δ ο αιτ. Για τα δίπτωτα ρήματα το ακ λουθο κλαδικ διάγραμμα είναι σχετικ : 22 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Π ΟΣ 1 ΡΣ Ρ ΟΣ 2 ΟΣ 3 γ πληρ τ ν φιάλην δατος. 4. Κατηγορο μενο Το κατηγορο μενο είναι κυρίως επίθετο ή ουσιαστικ που αποδίδει με την παρουσία συνδετικο ρήματος μια ιδι τητα του υποκειμένου. π.χ. O Σωκράτης στ σοφ ς (α.ε.). Ο Πέτρος είναι δάσκαλος (ν.ε.). Το κατηγορο μενο κατά καν να δε συνοδε εται απ άρθρο, γιατί εκφράζει μια αφηρημένη ιδι τητα του υποκειμένου (ή του αντικειμένου). Το κατηγορο μενο, ταν είναι επίθετο, συμφωνεί με το υποκείμενο κατά γένος, αριθμ και πτώση ταν μως είναι ουσιαστικ, συμφωνεί με το υποκείμενο υποχρεωτικά στην πτώση και τυχαία στο γένος και στον αριθμ. 5. Τα είδη των κ ριων προτάσεων ως προς τους ρους τους Απλές: Έχουν μ νο τους ασικο ς ρους: Σωκράτης στ σοφ ς. Σ νθετες: Έχουν περισσ τερα απ ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορο μενα, που συνδέονται μεταξ τους με σ νδεσμο ή χωρίζονται με κ μμα: K ρος φιλάνθρωπος κα φιλομαθ ς ν. Ελλειπτικές: Παραλείπεται ρος ως ευκ λως εννοο μενος: Το των α τιος π λεμος (παραλείπεται το ρ. στί). Επαυξημένες: Επαυξημένες είναι οι προτάσεις, ταν προστίθενται διάφοροι προσδιορισμοί, δηλαδή ροι που συμπληρώνουν τους κ ριους ρους: E ποντο δ πολ ται σ ν ποδήρεσι ξυλίναις σπίσιν. Στη συνήθη πρακτική παραλείπουμε τους ειδικ τερους αυτο ς χαρακτηρισμο ς των κ ριων προτάσεων. Συντακτικά 1. ε... ν: δευτερε ουσα επιρρηματική υποθετική πρ ταση εισάγεται με τον υποθετικ σ νδεσμο ε και εκφέρεται με οριστική παρατατικο (ιστορικ χρ νο) δηλώνει την προϋπ θεση υπ την οποία μπορεί να ισχ ει το ν ημα της προσδιορι- 23

ζ μενης κ ριας πρ τασης ν: ρήμα, Eλένη: υποκ. του ν, ν Iλί ω: εμπρ. προσδ. του τ που (: στάσης σε τ πο). 2. πέδοντο ν... Αλεξάνδρου: κ ρια πρ ταση πέδοντο ν: ρήμα (δυνητική οριστική), ο Tρ ες: υποκ. του ρ., α τ ν το ς Ελλησιν: άμεσο και έμμεσο, αντίστοιχα, αντικ. του ρ. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Tο ρ. ποδίδωμι συντάσσεται με αιτιατική του άμεσου αντικειμένου και με δοτική του έμμεσου αντικειμένου: ποδίδωμί τινί τι. κ ντος κοντος: επιρρ. κατηγ. τρ που, ( ντος) Aλεξάνδρου: γενική απ λυτη και η εννοο μενη μετοχή ντος είναι επιρρηματική υποθετική ή τροπική με υποκ. το Aλεξάνδρου. H πρ ταση (1) αποτελεί την υπ θεση και η πρ ταση (2) την απ δοση του υπάρχοντος υποθετικο λ γου που δηλώνει το απραγματοποίητο ή το μη πραγματικ και έχει ως εξής: ε... ν (υπ θεση) πέδοντο ν... (απ δοση). ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον υποθετικ λ γο που δηλώνει το απραγματοποίητο η υπ θεση εκφέρεται με το ε + οριστική ιστορικο χρ νου και η απ δοση με δυνητική οριστική. 3. ο γ ρ... Πρίαμος : κ ρια πρ ταση ν: ρ., Πρίαμος: υποκ., φρενο λα ής: κατηγ. στο υποκ. μέσω του συνδετικο ρ. ν, ο τω: επιρρ. προσδ. του ποσο (εδώ). 4. ο δ ο λλοι Tρ ες (ενν. φρενο λα ε ς σαν): κ ρια πρ ταση που συνδέεται παρατακτικά με την προηγο μενη με το ο δέ σαν: ενν. ως ρ., ο Tρ ες: υποκ., ο λλοι: ομοι πτωτος επιθ. προσδ. στο Tρ ες, φρενο λα ε ς: ενν. ως κατηγ. του ενν. ρ. σαν. 5. στε... ο λοντο: δευτερε ουσα επιρρηματική συμπερασματική πρ ταση εισάγεται με το συμπερασματικ σ νδεσμο στε και εκφέρεται με οριστική, που είναι μία απ τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως το συμπέρασμα ή το αποτέλεσμα παρίσταται ως πραγματικ η πρ ταση αυτή συνδέεται άμεσα απ το επίρρημα ο τω της προηγο μενης πρ τασης ο λοντο: ρ., ο τοι: ενν. ως υποκ. (δηλαδή Πρίαμος κα ο λλοι Tρ ες), κινδυνε ειν: τελικ απαρ. ως αντικ. του ουλητικο ρ. ο λοντο, ο τοι: ενν. ως υποκ. του κινδυνε ειν (ταυτοπροσωπία), το ς σφετέροις: ομοι πτωτος επιθ. προσδ. στο σώμασι, σώμασι το ς τέκνοις τ π λει: αντικ. στο κινδυνε ειν. 6. πως... συνοικ : δευτερε ουσα τελική πρ ταση εισάγεται με τον τελικ σ νδεσμο πως, εκφέρεται με υποτακτική και δηλώνει το σκοπ μιας ενέργειας συνοικ : ρ., Aλέξανδρος: υποκ., Eλέν η: αντικ. του ρ. 7. ε δέ τοι... γίγνωσκον: δευτερε ουσα επιρρηματική υποθετική πρ ταση εισάγεται με τον υποθετικ σ νδεσμο ε και εκφέρεται με οριστική ιστορικο χρ νου 24 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

γίγνωσκον: ρ., ο τοι: ενν. ως υποκ., τα τα: αντικ. του ρ., ν το ς χρ νοις: εμπρ. προσδ. του χρ νου, το ς πρώτοις: ομοι πτωτος επιθ. προσδ. στο χρ νοις. 8. πε... υ ε ς πώλλυντο: δευτερε ουσα επιρρηματική χρονική πρ ταση εισάγεται με το χρονικ σ νδεσμο πε και εκφέρεται με οριστική δηλώνει ένα ορισμένο και πραγματικ γεγον ς πώλλυντο: ρ., πολλο ο υ ε ς: υποκ., τ ν Tρώων: γεν. διαιρετική απ το πολλοί, τ ν λλων: ομοι πτωτος επιθ. προσδ. στο Tρώων, μάλιστα: επιρρ. προσδ. του ποσο στο ρήμα, α το : γενική κτητική στο ο υ ε ς, ο α το : επιθ. προσδ. στο υ ε ς. 9. π τε συμμίσγοιεν το ς Eλλησιν: δευτερε ουσα επιρρηματική χρονική πρ ταση εισάγεται με το χρονικ σ νδεσμο π τε και εκφέρεται με ευκτική επαναληπτική δηλώνει πράξη επαναλαμ αν μενη κατά το παρελθ ν συμμίσγοιεν: ρ., ο τοι: ενν. ως υποκ., το ς Eλλησιν: αντικ. του ρ. 10. Πρίαμος πέδωκεν ν α τ ν Mενελά ω: κ ρια πρ ταση πέδωκεν ν: ρ. (δυνητική οριστική), Πρίαμος: υποκ., α τ ν Mενελά ω: άμεσο και έμμεσο, αντίστοιχα, αντικ. του ρ. Oι προτάσεις (7) και (10) αποτελο ν τα δ ο σκέλη του υπάρχοντος υποθετικο λ γου που δηλώνει το απραγματοποίητο και έχει ως εξής: ε... γίγνωσκον (υπ θεση) πέδωκεν ν (απ δοση). 11. ε κα α τ ς Eλέν η συν ώκει: δευτερε ουσα επιρρηματική παραχωρητική ή εναντιωματική πρ ταση εισάγεται με το ε κα (τον υποθετικ σ νδεσμο ε και το επιδοτικ καί) εκφέρεται με οριστική ιστορικο χρ νου, πως και οι αντίστοιχες υποθετικές προτάσεις συν ώκει: ρ., ο τος (δηλ. Πρίαμος): ενν. ως υποκ., α τ ς: ομοι πτωτος κατηγ. προσδ. στο ενν. ο τος, Eλέν η: αντικ. 12. να... τ ν παρ ντων κακ ν: δευτερε ουσα επιρρηματική τελική πρ ταση εισάγεται με τον τελικ σ νδεσμο να και εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λ γου ( παλλαγε εν), γιατί εξαρτάται απ ρήμα ιστορικο χρ νου ( πέδωκεν ν) παλλαγε εν: ρ., ο τος (ενν.) κα ο πήκοοι: υποκ., α τ ς: ομοι πτωτος κατηγ. προσδ. στο ενν. ο τος, α το : γενική αντικειμενική στο ο πήκοοι, τ ν κακ ν: αντικ. του παλλαγε εν, τ ν παρ ντων: επιθετική μετοχή ως επιθ. προσδ. στο κακ ν. 13. λλ ο γ ρ... ποδο ναι: κ ρια πρ ταση ο κ ε χον: ρ., ο τοι: ενν. ως υποκ., Eλένην: αντικ. του ο κ ε χον, ποδο ναι: άναρθρο τελικ απαρ. ως προσδιορισμ ς του σκοπο ή του αποτελέσματος. 14. ο δ... ο Eλληνες το δαιμονίου παρασκευάζοντος: κ ρια πρ ταση που συνδέεται παρατακτικά με την προηγο μενη με το ο δέ πίστευον: ρ., ο Eλληνες: υποκ., α το ς: αντικ. του πίστευον και υποκ. του λέγουσιν, λέγουσιν: εναντιωματική μετοχή, τ ν λήθειαν: αντικ. στο λέγουσιν, το δαιμονίου παρασκευάζοντος: γενική απ λυτη και η μετοχή αιτιολογική, το δαιμονίου: υποκ. της μετοχής παρασκευάζοντος. 15. ς μ ν... ποφαίνομαι: δευτερε ουσα αναφορική παρα ολική πρ ταση δηλωτική τρ που εισάγεται με το αναφορικ τροπικ επίρρημα ς και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα ποφαίνομαι: ρ., γώ: υποκ., γνώμην: αντικ. 25

16. πως... ποιήσωσι: δευτερε ουσα επιρρηματική τελική πρ ταση που εδώ ταυτίζεται με πλάγια ερωτηματική πρ ταση του τρ που εισάγεται με το πως και εκφέρεται με υποτακτική αορίστου εξαρτάται απ ρήμα που δηλώνει σκέψη ή φροντίδα (παρασκευάζοντος) ποιήσωσι: ρ., ο τοι: ενν. ως υποκ., το το: αντικ., καταφανές: κατηγ. στο το το, το ς νθρώποις: αντικ. στο καταφαν ς ποιήσωσι ή δοτ. αντικειμενική στο καταφανές, πολ μενοι: επιρρ. τροπική μετοχή, πανωλεθρί α: δοτ. του τρ που στο πολ μενοι. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Kατά τη διδασκαλία των παλαιών φιλολ γων, προτάσεις πως η (16) καλο νται α- ντικειμενικές τελικές, γιατί έχουν θέση αντικειμένου. Στις προτάσεις αυτές συνήθως υπερισχ ει χι τ σο ο σκοπ ς, αλλά ο τρ πος που οδηγεί στο σκοπ. Γι αυτ πολλοί προτιμο ν να τις χαρακτηρίζουν πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις του τρ που. 17. ς τ ν μεγάλων... παρ τ ν θε ν: δευτερε ουσα ονοματική ειδική πρ ταση υποκειμενικής κρίσης που λειτουργεί ως επεξήγηση στο το το της προηγο μενης πρ τασης εισάγεται με τον ειδικ σ νδεσμο ς και εκφέρεται με οριστική, που είναι μία απ τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως ε σί: ρ., α τιμωρίαι: υποκ., μεγάλαι: κατηγ. στο α τιμωρίαι, παρ τ ν θε ν: εμπρ. προσδ. της προέλευσης, τ ν μεγάλων: ομοι πτωτος επιθ. προσδ. στο δικημάτων, δικημάτων: γεν. της αιτίας απ το τιμωρίαι. Πραγματολογικά, ερμηνευτικά, ιδεολογικά, αισθητικά 1. Hρ δοτος: γεννήθηκε στην Aλικαρνασσ το 485 π.x. H π λη αυτή, στα νοτιοδυτικά παράλια της M. Aσίας, ήταν δωρική αποικία. O ιστορικ ς έτυχε επιμελο ς μ ρφωσης και αγωγής. Tαξίδεψε σε πολλές χώρες, διά αζε τον μηρο και τους νέους ποιητές της εποχής του και γοητε τηκε απ τις αφηγήσεις για τους Περσικο ς ή Μηδικο ς πολέμους. Έζησε στην Aθήνα για ένα διάστημα και συνδέθηκε φιλικά με τον Περικλή και το Σοφοκλή. Λέγεται τι στην Oλυμπία διά ασε κάποια τμήματα απ την ιστορία του και προκάλεσε μεγάλη εντ πωση. Στα 444 π.x. ακολουθεί τους Aθηναίους στον αποικισμ των Θουρίων της Kάτω Iταλίας. Έγινε πολίτης της αποικίας αυτής, που και πέθανε το 425 π.x. H Iστορία του εξιστορεί κυρίως τον επικ αγώνα των Eλλήνων κατά των Περσών και διαιρείται σε εννέα ι λία. Kάθε ι λίο φέρει το νομα μίας των εννέα μουσών. Στο πρώτο ι λίο (Kλειώ) περιγράφονται οι κατακτήσεις, η ζωή και ο θάνατος του K ρου της Περσίας. Στο δε τερο ι λίο (Eυτέρπη) γίνεται αναφορά στην ιστορία της Aιγ πτου. Tο τρίτο ι λίο (Θάλεια) εξιστορεί την υποταγή της Aιγ πτου στον Kαμ ση. Mετά το θάνατο του Kαμ ση γίνεται ασιλιάς ο Δαρείος (521-486 π.x.), ο οποίος υποτάσσει τον τ ραννο της Σάμου Πολυκράτη. 26 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Στο τέταρτο ι λίο (Mελπομένη) περιγράφονται οι κατακτήσεις του Δαρείου στη Σκυθία και την Aφρική. Tο πέμπτο ι λίο (Tερψιχ ρη) ασχολείται με την ιωνική επανάσταση. Στο έκτο ι λίο ( Eρατώ) εξιστορο νται τα γεγον τα απ τη συντρι ή της ιωνικής επανάστασης και την άλωση της Mιλήτου μέχρι τη μάχη του Mαραθώνα. Tο έ δομο ι λίο (Πολ μνια) ασχολείται με το θάνατο του Δαρείου, την εκστρατεία του Ξέρξη κατά της Eλλάδας και τη μάχη των Θερμοπυλών. Tο γδοο ι λίο (O ρανία) αναφέρεται στην κάθοδο του Ξέρξη στην Aθήνα και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Στο ένατο ι λίο (Kαλλι πη) εξιστορείται κυρίως η μάχη των Πλαταιών. 2. O ιστορικ ς προσπαθεί να ερμηνε σει την εχθρ τητα ανάμεσα στην Aσία και την Eυρώπη ως συνέπεια αρπαγών και απαγωγών γυναικών. H αντιπαλ τητα, λοιπ ν, Aσίας και Eυρώπης οδήγησε στους Περσικο ς ή Μηδικο ς πολέμους. O γιος του Πριάμου Πάρης ή Aλέξανδρος απήγαγε στην Tροία την Eλένη του Mενελάου, πως παλι τερα οι Έλληνες είχαν απαγάγει τη Mήδεια. Πίστευε ο Πάρης τι η πράξη του αυτή θα έμενε ατιμώρητη απ τους Έλληνες. ταν οι θιγέντες Έλληνες αξίωσαν την επιστροφή της ωραίας Eλένης, οι Tρώες απάντησαν τι η σ ζυγος του Mενελάου δε ρισκ ταν στη χώρα τους. Oι Έλληνες, έ αια, δεν τους πίστευσαν κι έτσι άρχισε ο Tρωικ ς π λεμος, που κατέληξε στην καταστροφή της Tροίας. Tην καταστροφή αυτή ο Hρ δοτος την παρουσιάζει ως θεϊκή ο ληση, γιατί το θε ον τιμωρεί αυτο ς που διαπράττουν σο αρά αμαρτήματα, πως ήταν η αγνωμοσ νη του Πάρη προς το ασιλιά Mενέλαο που τον φιλοξενο σε. 3. Iλιον: Iλιον ή Iλιος είναι η π λη της Tροίας, που πήρε το νομα αυτ πιθαν ν απ το ασιλιά Iλο. 4. Eλένη: πανέμορφη σ ζυγος του ασιλιά της Σπάρτης Mενελάου. Kατά μία εκδοχή, η Eλένη ήταν κ ρη του Δία και της Λήδας, συζ γου του ασιλιά της Σπάρτης Tυνδάρεω. Kατά τα ομηρικά έπη, την απήγαγε απ τη Σπάρτη και την έφερε στην Tροία ο γιος του Πριάμου Πάρης ή Aλέξανδρος. Παρά το γεγον ς τι η απαγωγή αυτή έγινε με τη θέλησή της, εντο τοις υπήρξε η αιτία για το δεκαετή Τρωικ π λεμο. 5. Στα ομηρικά έπη, την Iλιάδα και την Oδ σσεια, οι Έλληνες ονομάζονται Δαναοί, Aχαιοί, Aργείοι. 6. Tροία: ρίσκεται στη ορειοδυτική Mικρά Aσία, απέναντι απ την Ίμ ρο και την Tένεδο. H ονομασία προέρχεται είτε απ το ασιλιά Tρώα είτε απ το λα που κατοικο σε στην περιοχή αυτή, τους Tρώες. 7. Πάρης ή Aλέξανδρος: ήταν γιος του ασιλιά της Tροίας Πριάμου και της Eκά ης. Aκολουθώντας τις υποδείξεις της Aφροδίτης έφθασε στη Σπάρτη και ερωτε θηκε την ωραία Eλένη, τη σ ζυγο του ασιλιά Mενελάου. Kατά την Iλιάδα και την O- δ σσεια, έκλεψε την Eλένη με τη θέλησή της και την έφερε στην Tροία. H απαγω- 27

γή αυτή υπήρξε η αιτία του Tρωικο πολέμου, που κατέληξε στην υποδο λωση και καταστροφή της Tροίας. 8. E ν Iλί ω... Aλεξάνδρου: ο Hρ δοτος εκφράζει και τη δική του κρίση για τις διηγήσεις που παραθέτει. Στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται τι πείστηκε απ τους ιερείς της Aιγ πτου τι η Eλένη ρισκ ταν στην Aίγυπτο και χι στην Tροία. H εκδοχή αυτή υπάρχει και σε άλλα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, πως στην τραγωδία του Eυριπίδη Eλένη, στην Παλιν ωδία του Στησιχ ρου κ.ά. Tο θέμα αυτ ενέπνευσε και νεοέλληνες ποιητές, πως το Γ. Σεφέρη στο ποίημά του Eλένη, που τμήμα του υπάρχει στο επίμετρο του σχολικο ι λίου, το N. Kαζαντζάκη, τον Oδ. Eλ τη και το Γ. Pίτσο. O μ θος της ωραίας Eλένης έχει ε- μπνε σει και ξένους λογοτέχνες, πως τον G. Apollinaire και τον P. J. Jouve. Δεν πρέπει να παραλείψουμε και μια άλλη εκδοχή, αυτή των Περσών, σ μφωνα με την οποία οι Tρώες δεν αρνήθηκαν τι είχαν κοντά τους την Eλένη, υποστήριξαν μως τι δεν ήταν αναγκασμένοι να τη δώσουν πίσω, αφο και οι Έλληνες τίποτε δεν έπαθαν για την απαγωγή της Mήδειας. Για το λυρικ ποιητή του 6ου π.x. αιώνα Στησίχορο αξίζει να σημειώσουμε τα εξής: O ποιητής αυτ ς τυφλώθηκε, γιατί σ ένα ποίημά του που επιγραφ ταν Eλένα είχε κατακρίνει και κατηγορήσει την Eλένη, επειδή υπήρξε αιτία πολλών συμφορών για τους Aχαιο ς. O Στησίχορος καταν ησε τι η Eλένη δεν ήταν απλή γυναίκα αλλά μία θεά. Aναγκάστηκε να διορθώσει το σφάλμα του. Έγραψε τ τε ένα άλλο ποίημα, την Παλιν ωδία, στην οποία λέει τι η ίδια η Eλένη δεν πήγε ποτέ στην Tροία αλλά το είδωλ της. Έτσι, αποκατέστησε τη φήμη της και ξανα ρήκε το φως του ( λ. και Πλάτ. Φα δρ. 243 A). Aπ τον ποιητή Στησίχορο δανείστηκε την ιδέα του ειδώλου ο τραγικ ς ποιητής Eυριπίδης στην τραγωδία του Ελένη. Στο έργο αυτ ο Eυριπίδης έχει τελείως αλλάξει το μ θο της αρπαγής της ωραίας Eλένης του Mενελάου και την αντιμετωπίζει ευνοϊκά. Kατά τον ποιητή, η πραγματική Eλένη οδηγήθηκε απ τον Eρμή στην Aίγυπτο. O Πάρης, αντί της αληθινής Eλένης, απήγαγε το έμψυχο είδωλ της, το οποίο πήρε και ο Mενέλαος μετά την άλωση του Iλίου. 9. Πρίαμος: ήταν γιος του ασιλιά της Tροίας Λαομέδοντα. Kατά την περίοδο του Τρωικο πολέμου ήταν ασιλιάς της Tροίας. Παντρε τηκε την Eκά η, με την οποία απέκτησε δεκαεννέα γιους, και απ άλλες γυναίκες άλλους τριάντα έναν. O μηρος τον χαρακτηρίζει γενναίο και ευγενή. Kατά την άλωση της Tροίας κατέφυγε στο ωμ του Δία ως ικέτης. Σκοτώθηκε απ το Nεοπτ λεμο. 10. ε ν Iλί ω... Eλέν η συνοικ : το πιο σημαντικ επιχείρημα που δικαιολογεί την εκτίμηση του Hροδ του τι η Eλένη δεν ήταν στην Tροία στηρίζεται στον ακ λουθο συλλογισμ : α) Aν η Eλένη ρισκ ταν στην Tροία, θα την επέστρεφαν στους Έλληνες ο Πρίαμος και οι άλλοι Tρώες. 28 ΕΝΟΤΗΤΑ 1

) O Πρίαμος και οι άλλοι Tρώες δεν ήταν φρενο λα είς και αν ητοι, ώστε να κρατο ν την Eλένη και να θέτουν έτσι σε κίνδυνο την π λη τους και τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους. γ) Άρα, η Eλένη δε ρισκ ταν στην Tροία. Eίναι προφανές τι ο συνετ ς Πρίαμος, πως και κάθε άξιος ηγέτης, δε θα επέτρεπε να κινδυνε σει ο λα ς του για να ικανοποιηθεί η επιθυμία του γιου του Πάρη να συζεί παράνομα με την Eλένη. O Hρ δοτος, λοιπ ν, εδώ εξηγεί με τη λογική τη μυθολογική-ποιητική παράδοση. 11. E δέ τοι... πέδωκεν ν α τ ν Mενελά ω: ακ μη και αν στην αρχή οι Tρώες είχαν τη γνώμη τι η Eλένη δεν έπρεπε να επιστραφεί στους Έλληνες, ταν μως στη συνέχεια κατά τις συγκρο σεις με τους Aχαιο ς έ λεπαν τι είχαν πολλές απώλειες και σκοτώνονταν πολλοί απ τους γιους του Πριάμου, έπρεπε ν αλλάξουν γνώμη και να επιστρέψουν την Eλένη στο Mενέλαο. Aκ μα και στην περίπτωση που ο ίδιος ο Πρίαμος συζο σε με την Eλένη, θα την επέστρεφε στο ν μιμο σ ζυγ της, για να απαλλαγο ν οι Tρώες απ τις συμφορές και τα άσανα που τους είχαν ρει εξαιτίας της. Tην ίδια γνώμη για την Eλένη διατυπώνουν και οι δημογέροντες της Tροίας στη ραψωδία Γ της Iλιάδας (στ. 154-160), παρ λο που επαινο ν την ομορφιά της: «Kι ως είδαν την Eλένη αντίκρυ τους στον π ργο εκεί να φτάνει, λ για ανεμάρπαστα σιγ φωνα σταυρώναν μεταξ τους: Δεν είναι κρίμα αν ασανίζονται για μια γυναίκα τέτοια μαζί κι οι Aργίτες οι λιοντ καρδοι κι οι Tρώες καιρο ς και χρ νια τι φο ερά με τις αθάνατες θεές στην ψη μοιάζει. Ωστ σο κι έτσι, ας πάει με τ άρμενα, μ λα τα κάλλη που χει, σε μας μη μείνει και στα τέκνα μας για συφορά μια μέρα». (Mετάφραση N. Kαζαντζάκη I. Θ. Kακριδή) 12. Mενέλαος: ασιλιάς της Σπάρτης κατά την εποχή του Tρωικο πολέμου, γιος του Aτρέα και της Aερ πης, νε τερος αδελφ ς του Aγαμέμνονα. Παντρε τηκε την ωραία Eλένη, την κ ρη του ασιλιά της Σπάρτης Tυνδάρεω. Στην Tροία μονομάχησε με τον Πάρη, τον οποίο τραυμάτισε, αλλά δεν κατάφερε να τον σκοτώσει, γιατί τον προστάτευε η θεά Aφροδίτη. Στα ομηρικά έπη παρουσιάζεται ήπιος και είναι πάντα στη σκιά του ορμητικο και επι λητικο αδελφο του Aγαμέμνονα. 13. Αλλ ο γ ρ ε χον... ο Eλληνες: με τη λογική ο ιστορικ ς καταλήγει στο συμπέρασμα τι οι Tρώες δεν είχαν την Eλένη για να τη δώσουν πίσω ο τε μως και οι Έλληνες πίστευαν τι οι Tρώες τους έλεγαν την αλήθεια. 14. ς μ ν γ γνώμην ποφαίνομαι: η άποψη λοιπ ν του Hροδ του είναι τι η Eλένη δε ρισκ ταν στην Tροία. Aυτ σημαίνει τι ο ιστορικ ς δεν αποδέχεται πλήρως αυτά που έπλασε με τη φαντασία του ο μηρος. 15. το δαιμονίου παρασκευάζοντος: ο Hρ δοτος πίστευε τι οι θεοί παρεμ αίνουν στα ανθρώπινα πράγματα, για να αποκατασταθεί η τάξη μεταξ θεών και ανθρώπων. 29

Mε τη ασική αυτή ιδέα που κυριαρχεί σ λο του το έργο προσπαθεί να ερμηνε σει την εξέλιξη των γεγον των στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία. Kατά τον ιστορικ, η άλωση της Tροίας υπήρξε αποτέλεσμα της θεϊκής ο λησης. Διάχυτη στο έργο του είναι και η ιδέα τι οτιδήποτε ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα προκαλεί το φθ νο και την αγανάκτηση του θείου, που τελικά οδηγο ν στην καταστροφή. 16. πως... παρ τ ν θε ν: κατά τον Hρ δοτο, το έγκλημα δε μένει ατιμώρητο. Έτσι, η καταστροφή της Tροίας παρουσιάζεται ως ολέθρια συνέπεια του σο αρο αμαρτήματος που διέπραξε ο Πάρης με το να απαγάγει τη γυναίκα του ασιλιά της Σπάρτης Mενελάου. 17. Aισθητικά στοιχεία α) κ ντος κοντος: αντίθεση ) το ς σφετέροις σώμασι κα το ς τέκνοις κα τ π λει: πολυσ νδετο γ) συμμίσγοιεν: μεταφορά δ) γ γνώμην ποφαίνομαι: το γ τίθεται εδώ εμφατικά ε) μεγάλων μεγάλαι: επανάληψη Θεματικό κέντρο O Hρόδοτος αμφισβητεί τη μυθολογική παράδοση για την ωραία Eλένη και με λογικά επιχειρήματα αποφαίνεται ότι η σύζυγος του Mενελάου δεν πήγε ποτέ στην Tροία. Nοηματική απόδοση του κειμένου O πατέρας της ιστορίας Hρ δοτος στο δε τερο ι λίο της ιστορίας του αναφέρεται στον Tρωικ π λεμο και ακολουθώντας τις διηγήσεις των ιερέων της Aιγ πτου ισχυρίζεται τι η Eλένη του Mενελάου δεν πήγε ποτέ στην Tροία. Προσπαθεί μάλιστα με λογικά επιχειρήματα να αποδείξει τι η ωραία Eλένη δεν ήταν στο Ίλιο. Aν ρισκ ταν στο Ίλιο, ο συνετ ς Πρίαμος και οι λογικοί Tρώες θα την είχαν επιστρέψει στους Έλληνες, γιατί δεν ήταν τ σο αν ητοι, ώστε να θέλουν να θέσουν σε κίνδυνο την παρξη της π λης τους και τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους για να ικανοποιηθεί η παράνομη επιθυμία του Πάρη να συζεί με την Eλένη, τη γυναίκα του ασιλιά της Σπάρτης Mενελάου. Aκ μα κι αν στην αρχή είχε περάσει στο μυαλ τους τι δεν ήταν υποχρεωμένοι να δώσουν πίσω την Eλένη, φειλαν στη συνέχεια να αλλάξουν γνώμη, ταν έ λεπαν τις τρομερές απώλειες που είχαν στις συγκρο σεις τους με τους Έλληνες. Aκ μα κι αν ο ίδιος ο Πρίαμος συζο σε με την Eλένη, έπρεπε να τη δώσει πίσω στο Mενέλαο, προκειμένου ο ίδιος και οι υπήκοοί του να απαλλαγο ν απ τα άσανα και τις συμφορές που τους είχαν ρει εξαιτίας της. 30 ΕΝΟΤΗΤΑ 1