ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 29.5.2015 COM(2015) 236 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Έβδομη εξαμηνιαία έκθεση σχετικά με τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν 1η Νοεμβρίου 2014-30ή Απριλίου 2015 EL EL

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής της 16ης Σεπτεμβρίου 2011 για την ενίσχυση της διακυβέρνησης Σένγκεν 1 και με τη στήριξη του Συμβουλίου της 8ης Μαρτίου 2012, η Επιτροπή υποβάλλει εξαμηνιαίες εκθέσεις προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν. Η παρούσα έβδομη έκθεση καλύπτει την περίοδο από την 1η Νοεμβρίου 2014 έως την 30ή Απριλίου 2015. Η έκθεση αυτή παρουσιάζεται ακριβώς πριν από την επέτειο της Συμφωνίας του Σένγκεν που υπεγράφη στις 14 Ιουνίου 1985. 2. ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 2.1. Μεταναστευτικές ροές στα εξωτερικά σύνορα Σένγκεν Η περίοδος αναφοράς χαρακτηρίστηκε από συνεχή μετανάστευση διαμέσου της Μεσογείου προς την Ευρώπη, πολλές τραγωδίες και από την αυξανόμενη απειλή που συνιστούν τα ριζοσπαστικοποιημένα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των ξένων τρομοκρατών μαχητών που επιστρέφουν στην Ευρώπη, απειλή η οποία τονίστηκε από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία και τη Δανία και την αποφευχθείσα επίθεση στο Βέλγιο. Ο ετήσιος αριθμός εντοπισμού παράτυπων διελεύσεων των συνόρων αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια του 2014 και ήταν ο υψηλότερος μετά το 2007, όταν δηλαδή το FRAN (δίκτυο ανάλυσης κινδύνων του Frontex) άρχισε τη συλλογή στοιχείων 2. Το προηγούμενο έτος εντοπίστηκαν περίπου 284 000 παράτυπες διελεύσεις, δύο φορές περισσότερες από το έτος αιχμής 2011 (ο αριθμός των παράτυπων διελεύσεων που εντοπίστηκαν το 2013 ήταν περίπου 107 000). Εξίσου σημαντικό, ο αριθμός των περιπτώσεων που εντοπίστηκαν για τους πρώτους πέντε μήνες της περιόδου αναφοράς, δηλαδή μεταξύ Νοεμβρίου 2014 και Μαρτίου 2015 (μήνες για τους οποίους ήταν διαθέσιμα ενοποιημένα δεδομένα) ήταν κατά 3 φορές υψηλότερος από ό, τι κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου πριν από ένα έτος, υπερβαίνοντας τις 111 000 παράτυπες διελεύσεις. Η Ιταλία συνέχισε να αναφέρει μακράν τον μεγαλύτερο αριθμό συλλήψεων το 2014, ακολουθούμενη από την Ελλάδα και την Ουγγαρία. Όπως και το 2013, οι τα πρόσωπα που εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια του 2014 κατάγονταν κυρίως από τη Συρία και την Ερυθραία. Οι κύριες διαδρομές που χρησιμοποιήθηκαν το 2014 ήταν η Κεντρική Μεσόγειος 3 (σχεδόν τετραπλάσια αύξηση από το 2013, που αντιπροσωπεύει το 60% του συνόλου των εντοπισμών, η Ανατολική Μεσόγειος (διπλάσια αύξηση σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 1 2 3 COM (2011) 561 final Εκτός αν αναφέρεται άλλως, τα δεδομένα του τμήματος 2 έχουν ληφθεί από το σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών του δικτύου ανάλυσης κινδύνου του Frontex (FRAN) και καλύπτουν τον χώρο Σένγκεν καθώς και τις υποψήφιες χώρες Σένγκεν. Τα δεδομένα καλύπτουν μόνο τους υπηκόους τρίτων χωρών που εντοπίστηκαν στα εξωτερικά σύνορα (εκτός των προσωρινών εξωτερικών συνόρων) κατά την είσοδο ή την απόπειρα παράνομης εισόδου μεταξύ των σημείων διέλευσης των συνόρων. Περιλαμβάνονται αριθμητικά στοιχεία για την Κροατία από την ημερομηνία προσχώρησής της στην ΕΕ. Σε αντίθεση με την προηγούμενη εξαμηνιαία έκθεση, η διαδρομή μέσω της Απουλίας και της Καλαβρίας έχει ενσωματωθεί στη διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου. 2

2013), μολονότι παρέμεινε μικρότερη από την αύξηση των ετών ρεκόρ 2010-2011) και τα Δυτικά Βαλκάνια (υπερδιπλάσια αύξηση έναντι του 2013). Για τη διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου και των Δυτικών Βαλκανίων ο αριθμός των συλλήψεων το 2014 ήταν ο υψηλότερος από την αρχή της συλλογή δεδομένων FRAN το 2007. Όσον αφορά τους πρώτους πέντε μήνες της περιόδου αναφοράς, η διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων ήταν η κύρια διαδρομή που χρησιμοποιήθηκε (πάνω από 55 000 περιπτώσεις παράτυπης διέλευσης), ακολουθούμενη από τη διαδρομή της Κεντρικής και Ανατολικής Μεσογείου (αντιστοίχως, πάνω από 26 000 και 21 000 περιπτώσεις παράτυπης διέλευσης). Οι τρεις διαδρομές από κοινού αντιστοιχούσαν στο 93% περίπου των περιπτώσεων παράτυπης διέλευσης. Σε αυτό το πλαίσιο, καταγράφηκε σημαντική αύξηση παράτυπων μεταναστών από το Κοσσυφοπέδιο 4, η οποία κορυφώθηκε κατά την περίοδο Ιανουαρίου- Φεβρουαρίου 2015 και έφερε τη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων στην πρώτη θέση όσον αφορά τον αριθμό των παράτυπων διελεύσεων των συνόρων μεταξύ Νοεμβρίου 2014 και Φεβρουαρίου 2015. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης στα σύνορα Σερβίας-Ουγγαρίας, ο Frontex παρείχε στήριξη προς την Ουγγαρία με την εγκατάσταση εξοπλισμού και προσκεκλημένων υπαλλήλων στο πλαίσιο των κοινών επιχειρήσεων. Η Γερμανία εγκατέστησε ορισμένους υπαλλήλους για τη στήριξη των σέρβων συνοριοφυλάκων και, από κοινού με την Αυστρία και την Ουγγαρία, εφάρμοσε ορισμένες κοινές πρωτοβουλίες, π.χ., περιπολίες σε αμαξοστοιχίες. Η Επιτροπή έχει ξεκινήσει εντατικό διάλογο μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου 4, ιδίως μέσω της ομάδας εργασίας για την παράτυπη μετανάστευση Σερβίας- Κοσσυφοπεδίου. Ο διάλογος αυτός άνοιξε τον δρόμο για τη συνεργασία μεταξύ των δύο πλευρών οι οποίες δεσμεύτηκαν να ενισχύσουν τα μέτρα για την πρόληψη και την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης από το Κοσσυφοπέδιο 4. Οι σερβικές αρχές δεσμεύθηκαν να ενισχύσουν τους συνοριακούς ελέγχους στα σύνορα Σερβίας-Ουγγαρίας και να προβούν σε δίωξη των κυκλωμάτων διακίνησης ανθρώπων στη Βοϊβοδίνα, ενώ το Κοσσυφοπέδιο 4 ανέλαβε τη δέσμευση να εντείνει την αστυνομική συνεργασία με τη Σερβία, καθώς και την ανταλλαγή πληροφοριών με τη Σερβία και την ΕΕ. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι τα μέτρα αυτά συνέβαλαν στην αντιστροφή της τάσης αυτής: ο αριθμός συλλήψεων παράτυπων μεταναστών που προέρχονται από το Κοσσυφοπέδιο 4 στα σύνορα Σερβίας-Ουγγαρίας μειώθηκε από σχεδόν 12 000 τον Φεβρουάριο σε λιγότερο από 400 τον Μάρτιο. Ομοίως, ο αριθμός συλλήψεων στην διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων μειώθηκε από σχεδόν 15 000 τον Φεβρουάριο σε 5 000 περίπου τον Μάρτιο. Ωστόσο, απαιτούνται συνεχείς προσπάθειες για την παγίωση αυτής της τάσης. Η διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου ήταν η δεύτερη που χρησιμοποιήθηκε περισσότερο κατά την περίοδο μεταξύ Νοεμβρίου 2014 και Μαρτίου 2015. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς φαινόμενα με «πλοία φαντάσματα» (οι περιπτώσεις των πλοίων Carolyn Assens, Blue Sky M και The Ezadeen, τα οποία μετέφεραν παράτυπους μετανάστες και τα οποία 4 Η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται με την επιφύλαξη των θέσεων σχετικά με το καθεστώς και συνάδει με την απόφαση αριθ.1244/99 του Συμβουλίου Ασφαλείας Ηνωμένων Εθνών και τη γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου σχετικά με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου. 3

εγκατέλειψε το πλήρωμα 5 αφήνοντάς τα στην τύχη τους) κατέδειξαν για άλλη μια φορά ότι οι διακινητές ανθρώπων αλλάζουν γρήγορα τις μεθόδους εργασίας τους χωρίς κανένα σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή. Σημαντική εξέλιξη σε σχέση με τη διαδρομή ήταν η έναρξη της κοινής επιχείρησης της Frontex «Τρίτων» στην Κεντρική Μεσόγειο, η οποία άρχισε την 1η Νοεμβρίου 2014, όταν η Ιταλία αποφάσισε να καταργήσει σταδιακά την επιχείρηση Mare Nostrum που διεξήγε το Ναυτικό της. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης 6, σημειώθηκαν 392 συμβάντα σχετικά με παράτυπη μετανάστευση, για 334 εκ των οποίων απαιτήθηκαν επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (SAR). Από τα 49 871 άτομα που εντοπίστηκαν 7, τα 43 057 ήταν περιπτώσεις SAR. Συνελήφθησαν 132 διακινητές. Μολονότι η κοινή επιχείρηση κατέδειξε την αποφασιστικότητα όλων των εταίρων που συμμετέχουν να σταματήσουν τη συνεχιζόμενη τραγωδία στη Μεσόγειο, είναι σαφές ότι η επιχείρηση επιτήρησης των συνόρων «Τρίτων» ή άλλες επιχειρήσεις δεν μπορούν από μόνες τους να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Οι επιχειρήσεις αυτές συμπληρώνουν τα μέτρα που υπερβαίνουν το πεδίο εφαρμογής του κεκτημένου Σένγκεν (δηλαδή την ίδια τη μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ και την κατάσταση που επικρατεί στις χώρες καταγωγής και διέλευσης) και τις προσπάθειες των κρατών μελών για τη διαχείριση των συνόρων τους. Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, μετά την τραγωδία της 18ης Απριλίου στη Μεσόγειο 8, ένα μικτό Συμβούλιο Εξωτερικών και Εσωτερικών Υποθέσεων συμφώνησε για ένα σχέδιο δράσης δέκα σημείων για τη μετανάστευση 9. Τα αντίστοιχα μέτρα αναπτύχθηκαν περαιτέρω στη δήλωση που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 23 Απριλίου 10, με δεσμεύσεις για ενισχυμένη παρουσία της ΕΕ στη θάλασσα με τριπλασιασμό των οικονομικών πόρων για τις κοινές επιχειρήσεις «Τρίτων» και «Ποσειδών», νέες μεθόδους για την καταπολέμηση των διακινητών, μέτρα που θα ληφθούν από κοινού με τις τρίτες χώρες καθώς και την ενίσχυση της αλληλεγγύης και της ευθύνης στο πλαίσιο της ΕΕ. Οι εν λόγω προσανατολισμοί εφαρμόζονται πλέον, με βάση έναν χάρτη πορείας που αναπτύχθηκε για τον σκοπό αυτό. Τον Ιούνιο, το Συμβούλιο και η Επιτροπή θα υποβάλουν έκθεση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σχετικά με την εφαρμογή τους. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη μετανάστευση, που εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 13 Μαΐου, συγκεντρώνει τα διάφορα μέτρα για την αντιμετώπιση των προκλήσεων. Λόγω της σημαντικής αύξησης των περιπτώσεων εντοπισμού παράτυπων μεταναστών στη διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου, η διαδρομή αυτή κατέχει την πρώτη θέση όσον αφορά τις διαδρομές που χρησιμοποιήθηκαν συχνότερα τον Μάρτιο (πάνω από 2,5 φορές περισσότεροι εντοπισμοί σε σύγκριση με τον Φεβρουάριο). Αυτό μπορεί να αποδοθεί εν 5 6 7 8 9 10 Στις τρεις προαναφερόμενες περιπτώσεις, το πλήρωμα εγκατέλειψε το πλοίο στο τελευταίο τμήμα του ταξιδιού. Στοιχεία της 18.05.2015. Οι πέντε πρώτες χώρες προέλευσης το 2015 ήταν: η Ερυθραία, η Σομαλία, η Νιγηρία, η Γκάμπια, η Σενεγάλη (οι μετανάστες από τη Συρία βρίσκονταν στην 6η θέση). Τη νύκτα της 18ης προς 19η Απριλίου 2015, ανατράπηκε ένα πλοίο με παράτυπους μετανάστες. Με βάση τα στοιχεία που ήταν διαθέσιμα κατά τον χρόνο σύνταξης της έκθεσης, μόνο 28 μετανάστες διασώθηκαν, ενώ ανευρέθηκαν 24 άψυχα σώματα (ορισμένοι διασωθέντες μετανάστες ανέφεραν ότι στο πλοίο που ανατράπηκε επέβαιναν περίπου 700 μετανάστες). http://europa.eu/rapid/press-release_ip-15-4813_en.htm http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2015/04/23-special-euco-statement/ 4

μέρει σε εποχικές αλλαγές αλλά επίσης αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη πίεση στην εν λόγω διαδρομή. Η Επιτροπή συνέχισε να παρακολουθεί την κατάσταση στα κράτη μέλη που πλήττονται από σημαντικές ροές στα ευρωπαϊκά σύνορα (ιδίως στην Ιταλία, Ουγγαρία, Βουλγαρία) επίσης όσον αφορά τη βελτίωση των αντίστοιχων συστημάτων ασύλου, καθώς και για την αντιμετώπιση δευτερογενών μετακινήσεων και προκειμένου να εξασφαλιστεί η εφαρμογή του κανονισμού EURODAC, ιδίως όσον αφορά τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων. Το πρόγραμμα δράσης για τη μετανάστευση τόνισε την ανάγκη να τηρούνται πλήρως οι κανόνες σχετικά με τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων των μεταναστών στα σύνορα. Τα κράτη μέλη που υφίστανται ιδιαίτερη πίεση θα επωφελούνται από το σύστημα «κομβικών σημείων» για την παροχή επιχειρησιακής επιτόπιας υποστήριξης. Η Επιτροπή θα συνεχίσει επίσης να αξιολογεί, σε συνεργασία με την EASO (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο) και τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη, την πιθανή ανάγκη χρησιμοποίησης του μηχανισμού έγκαιρης προειδοποίησης, ετοιμότητας και διαχείρισης κρίσεων, βάσει του άρθρου 33 του κανονισμού «Δουβλίνο ΙΙΙ» 11. Η Επιτροπή συνέχισε επίσης τη συνεργασία της με την Κύπρο προκειμένου να δημιουργηθούν υποδομές υποδοχής έκτακτης ανάγκης για τη διαχείριση πιθανών σημαντικών ροών μεταναστών και για τη βελτίωση του συστήματος ασύλου εν γένει. Η Ελλάδα εφαρμόζει το εθνικό σχέδιο δράσης για το άσυλο και τη μετανάστευση, για την αντιμετώπιση των συστημικών ελλείψεών της στον τομέα του ασύλου. Το εν λόγω σχέδιο δράσης έληξε τον Δεκέμβριο του 2014 12. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα εν λόγω κράτη μέλη έχουν καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για τη σταθεροποίηση και τη βελτίωση της κατάστασης, αλλά απαιτείται περαιτέρω πρόοδος στον τομέα αυτό. Η Επιτροπή συνεργάστηκε στενά με τα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) με στόχο να διευκολυνθεί η μεταφορά της αναδιατυπωμένης οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου, η οποία διευκρίνισε και ενίσχυσε τους κανόνες για την εξασφάλιση αποτελεσματικής πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου, ιδίως όσον αφορά τις αιτήσεις που υποβάλλονται στα εξωτερικά σύνορα. Από την EASO διοργανώθηκε μια σειρά μαθημάτων κατάρτισης όσον αφορά τη διαδικασία ασύλου, και μια νέα ενότητα κατάρτισης, η οποία απευθύνεται επίσης στους συνοριοφύλακες, αναπτύσσεται σε συνεργασία με τον FRONTEX και τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Κατά την περίοδο αναφοράς, η EASO εξακολούθησε να λαμβάνει μέτρα για τη συλλογή λεπτομερών και αξιόπιστων στοιχείων σχετικά με τις αιτήσεις ασύλου, περιλαμβανομένων αυτών που υποβάλλονται στα εξωτερικά σύνορα. Το 2014, περίπου 14 000 ουκρανοί πολίτες ζήτησαν άσυλο στον χώρο Σένγκεν και τις υποψήφιες χώρες Σένγκεν 13. Μολονότι ο αριθμός αυτός είναι σχεδόν δεκατέσσερις φορές 11 12 13 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 604/2013 (ΕΕ L 180 της 29.6.2013, σ. 31). Τον Οκτώβριο, η Επιτροπή εξέδωσε έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της για την αξιολόγηση της κατάστασης εφαρμογής του σχεδίου (SWD (2014) 316 final). Στοιχεία της Eurostat 5

μεγαλύτερος από εκείνον των περίπου 1 000 αιτούντων άσυλο για ολόκληρο το 2013, ο συνολικός αριθμός εξακολουθεί να είναι σχετικά χαμηλός. Οι ουκρανοί αιτούντες άσυλο στον χώρο Σένγκεν και τις υποψήφιες χώρες Σένγκεν αντιπροσώπευαν περίπου το 2 % του συνόλου των αιτούντων το 2014. Σχεδόν όλοι οι ουκρανοί αιτούντες έφθασαν νόμιμα με θεωρήσεις βραχείας ή μακράς διαμονής και πολύ λίγες αιτήσεις ασύλου υποβλήθηκαν στα σύνορα. Η κατάσταση στην Ουκρανία και ο αντίκτυπός της στις ροές μεταναστών και αιτούντων άσυλο θα πρέπει να εξακολουθήσουν να παρακολουθούνται επαρκώς ώστε η ΕΕ και ο χώρος Σένγκεν να μπορούν να αντιδράσουν σε περαιτέρω εξελίξεις όσο το δυνατό αποτελεσματικότερα. Αντιμετώπιση των απειλών κατά της ασφάλειας που συνιστούν οι ξένοι τρομοκράτες μαχητές Όσον αφορά τους ξένους τρομοκράτες μαχητές που επιστρέφουν από τη Συρία στην ΕΕ και τον εντοπισμό τους στα εξωτερικά σύνορα, σημείο το οποίο εξετάζεται επίσης στο ευρωπαϊκό θεματολόγιο για την ασφάλεια που εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 28 Απριλίου 2015 14, βάσει του ισχύοντος νομικού πλαισίου επιτρέπεται να διενεργούνται συστηματικοί έλεγχοι στα πρόσωπα που απολαύουν του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης με έρευνα στις σχετικές βάσεις δεδομένων, οι οποίες βασίζονται στην αξιολόγηση του κινδύνου. Η Επιτροπή εξακολουθεί να συνεργάζεται με τα κράτη μέλη προκειμένου, αφενός, να εξασφαλίσει ότι τα υφιστάμενα μέσα, ιδίως ο κώδικας συνόρων του Σένγκεν και το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (βλ. τμήμα 4.1 για λεπτομέρειες) θα μπορούν να αξιοποιηθούν πλήρως για την αντιμετώπιση της απειλής που συνιστούν οι ξένοι τρομοκράτες μαχητές και, αφετέρου, να καθορίσει κοινούς δείκτες κινδύνου που να επιτρέπουν πιο στοχευμένους ελέγχους προσώπων. Κατά την άτυπη σύνοδο της 12ης Φεβρουαρίου 2015, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου έστειλαν σαφές μήνυμα σχετικά με τα επόμενα βήματα για την περαιτέρω ανάπτυξη των μέσων για τον εντοπισμό και την αποτροπή μετακινήσεων που σχετίζονται με την τρομοκρατία, όσον αφορά ιδίως τους ξένους τρομοκράτες μαχητές 15. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή προσάρμοσε το πρακτικό εγχειρίδιο για τους συνοριοφύλακες (Εγχειρίδιο Σένγκεν) όσον αφορά τους ελάχιστους και λεπτομερείς ελέγχους, τους γενικούς κανόνες που εφαρμόζονται στα πρόσωπα που απολαύουν του ενωσιακού δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας και τους κανόνες σχετικά με τους ελέγχους στα χερσαία και εναέρια σύνορα. 2.2. Κατάσταση εντός του χώρου Σένγκεν Το 2014, το επίπεδο εντοπισμού περιπτώσεων παράτυπης διαμονής αυξήθηκε περίπου κατά 28% σε σύγκριση με το 2013 (περίπου 426 000 περιπτώσεις εντοπισμού). Η Γερμανία, ακολουθούμενη από τη Σουηδία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Αυστρία, είχε τον μεγαλύτερο αριθμό περιπτώσεων εντοπισμού. Όσον αφορά την περίοδο αναφοράς, το επίπεδο των περιπτώσεων εντοπισμού παράτυπης διαμονής για την περίοδο Νοεμβρίου 2014 14 15 COM (2015) 185 final http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2015/02/150212-european-council-statementfight-against-terrorism/ 6

- Μαρτίου 2015 (περίπου 184 000 περιπτώσεις εντοπισμού) ήταν κατά 32% υψηλότερο από ό, τι κατά την ίδια περίοδο το 2013-2014. Όπως αναφέρεται στις προηγούμενες εξαμηνιαίες εκθέσεις, το FRAN ξεκίνησε τη συλλογή στοιχείων σχετικά με τις δευτερογενείς μετακινήσεις το 2014. Πρέπει να σημειωθεί ότι, παρά τις υπομνήσεις που έγιναν σε προηγούμενες εκθέσεις, ορισμένες χώρες (η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ισλανδία, η Μάλτα, καθώς και η Ιρλανδία, κράτος μέλος που δεν ανήκει στον χώρο Σένγκεν) δεν έχουν ακόμη υποβάλει τα στοιχεία τους (κατάσταση στα μέσα Απριλίου 2015). Είναι σημαντικό όλα τα κράτη μέλη να υποβάλουν πλήρη στοιχεία ώστε να είναι δυνατή μια αξιόπιστη ανάλυση που θα βοηθήσει τον εντοπισμό των μεταναστευτικών διαδρομών. Η πρώτη τακτική κοινή έκθεση από τον Frontex και την Ευρωπόλ σχετικά με τις δευτερογενείς μετακινήσεις με βάση τα παραπάνω στοιχεία αναμένεται να δημοσιευθεί τον Ιούνιο του 2015. Η δραστηριότητα της Προεδρίας με τίτλο «Amberlights 2015», που αποτελεί το πλέον πρόσφατο εγχείρημα συγκέντρωσης πληροφοριών για τις μεταναστευτικές ροές εντός του χώρου ΕΕ/Σένγκεν, έλαβε χώρα από την 1η έως τις 14 Απριλίου 2015, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές που ορίζονται στον οδηγό για τις κοινές αστυνομικές επιχειρήσεις 16. Πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της λετονικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σκοπό, αφενός, να ενισχυθούν οι έλεγχοι στα σύνορα και να αυξηθεί ο εντοπισμός υπηκόων τρίτων χωρών των οποίων η διαμονή υπερβαίνει την επιτρεπόμενη διάρκεια (κατά την έξοδο στα εναέρια σύνορα), και, αφετέρου, να συγκεντρωθούν και να αναλυθούν οι σχετικές πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένης της πλαστογράφησης εγγράφων. Είκοσι οκτώ χώρες συμμετείχαν σε αυτή τη δραστηριότητα, η οποία απέδωσε, μεταξύ άλλων, κυρίως 825 αναφορές συμβάντων σχετικά με 1409 εντοπισθέντα άτομα που είχαν υπερβεί την επιτρεπόμενη διάρκεια διαμονής 17 και 3 περιπτώσεις απατεώνων 18. Εν τω μεταξύ, τα αποτελέσματα της παρόμοιας επιχείρηση «Mos Maiorum», που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της ιταλικής Προεδρίας, έχουν γίνει γνωστά. Είκοσι επτά χώρες συμμετείχαν σε αυτή την επιχείρηση. Μεταξύ των κυριότερων επιχειρησιακών αποτελεσμάτων είναι η σύλληψη 19 234 παράτυπων μεταναστών, εκ των οποίων οι 11 046 υπέβαλαν αίτηση ασύλου. Συνελήφθησαν 257 μέλη του κυκλώματος παράνομης μετανάστευσης και κατασχέθηκαν 593 έγγραφα. Η επιχείρηση διευκόλυνε τη συγκέντρωση βασικών πληροφοριών σχετικά με τις κύριες διαδρομές που ακολουθούν οι παράνομοι μετανάστες και τον τρόπο δράσης των εγκληματικών δικτύων που χρησιμοποιούνται για την παράνομη διακίνηση ανθρώπων. 16 17 18 Έγγραφο του Συμβουλίου αριθ. 16825/10 της 23.11.2010 Ως πρόσωπο που υπερβαίνει την επιτρεπόμενη διάρκεια διαμονής θεωρείται ο υπήκοος τρίτης χώρας που δεν πληροί ή δεν πληροί πλέον τις προϋποθέσεις όσον αφορά τη διάρκεια βραχείας διαμονής στο έδαφος των κρατών μελών Πρόσωπο που ζητεί και λαμβάνει ένα έγγραφο δηλώνοντας ψευδές όνομα και ταυτότητα, ή πρόσωπο που μεταβάλλει τη φυσική του εμφάνιση προκειμένου να παρουσιαστεί ως άλλο πρόσωπο και να χρησιμοποιήσει το έγγραφο του προσώπου αυτού. 7

3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΚΕΚΤΗΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΣΕΝΓΚΕΝ 3.1. Περιπτώσεις προσωρινής επαναφοράς του ελέγχου στα εσωτερικά σύνορα Το άρθρο 23 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν 19 προβλέπει ότι, κατ εξαίρεση, σε περίπτωση σοβαρής απειλής για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια, ένα κράτος μέλος μπορεί να επαναφέρει τους συνοριακούς ελέγχους στα εσωτερικά του σύνορα για διάρκεια που δεν υπερβαίνει το απολύτως αναγκαίο για να αντιμετωπισθεί η σοβαρή απειλή. Κατά την περίοδο από την 1η Νοεμβρίου 2014 έως την 30ή Απριλίου 2015, δεν υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες κράτη μέλη επανέφεραν προσωρινά τον έλεγχο στα εσωτερικά τους σύνορα. Όσον αφορά την προηγούμενη περίοδο αναφοράς, το Βέλγιο αποφάσισε τελικά να μην διενεργεί ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα (μολονότι είχαν κοινοποιηθεί προηγουμένως στην Επιτροπή ενόψει της συνόδου κορυφής της G7 τον Ιούνιο του 2014), δεδομένου ότι, τελικά, δεν διέθετε πληροφορίες σχετικά με σημαντικούς κινδύνους για την ασφάλεια. 3.2. Διατήρηση του καθεστώτος μη διενέργειας ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα Δύο τομείς του κεκτημένου του Σένγκεν στους οποίους εικάζονται συχνές παραβιάσεις αφορούν 1) το ερώτημα εάν η διενέργεια αστυνομικών ελέγχων κοντά στα εσωτερικά σύνορα έχει αποτέλεσμα ισοδύναμο με εκείνο των συνοριακών ελέγχων (άρθρο 21α του κώδικα συνόρων του Σένγκεν) και 2) την υποχρέωση άρσης των εμποδίων για την ομαλή ροή της κυκλοφορίας, όπως οι περιορισμοί ταχύτητας, στα οδικά σημεία διέλευσης των εσωτερικών συνόρων (άρθρο 22 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν). Κατά την περίοδο από την 1η Νοεμβρίου 2014 έως την 30ή Απριλίου 2015, η Επιτροπή συνέχισε την έρευνά της σε τέσσερις υποθέσεις σχετικά με ενδεχόμενες παραβιάσεις των διατάξεων για την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, ιδίως την άρση των εμποδίων για την ομαλή ροή της κυκλοφορίας (σχετικά με την Αυστρία, το Βέλγιο, την Ιταλία και τη Σλοβενία). Η Επιτροπή συνέχισε την ανταλλαγή απόψεων με τη Γερμανία μετά την προειδοποιητική επιστολή που εστάλη τον Οκτώβριο του 2014 για εικαζόμενη μη συμμόρφωση της γερμανικής ομοσπονδιακής αστυνομικής νομοθεσίας με τα άρθρα 20 και 21 στοιχείο α) του κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Τέλος, η Επιτροπή ζήτησε διευκρινίσεις από την Πολωνία σχετικά με την υποχρέωση επίδειξης εγγράφων σε περιοχές των εσωτερικών συνόρων της Πολωνίας (άρθρο 21 στοιχείο γ) του κώδικα συνόρων του Σένγκεν). 3.3. Ανάπτυξη του ευρωπαϊκού συστήματος επιτήρησης των συνόρων (Eurosur) Κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, το ευρωπαϊκό σύστημα επιτήρησης των συνόρων επεκτάθηκε και στις 30 συμμετέχουσες χώρες, αντί των 19 αρχικά. Ο Frontex συνέδεσε τα νεοσυσταθέντα εθνικά κέντρα συντονισμού των υπόλοιπων 11 χωρών που συμμετέχουν στο δίκτυο επικοινωνίας του EUROSUR και συνέχισε τη διαδικασία διαπίστευσης της ασφάλειας του δικτύου αυτού, η οποία θα ολοκληρωθεί κατά τη διάρκεια του 2015. Σύμφωνα με τις διατάξεις του κανονισμού Eurosur, αρκετά κράτη μέλη εξορθολόγισαν τις αρμοδιότητες και τη ροή των εργασιών για την επιτήρηση των συνόρων σε εθνικό επίπεδο και βελτίωσαν σημαντικά την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών ελέγχου των συνόρων, καθώς και με τις αντίστοιχες αρχές των όμορων κρατών μελών. 19 Κανονισμός (EΚ) αριθ. 562/2006 (ΕΕ L 105 της 13.4.2006, σ. 1). 8

Μερικά όμορα κράτη μέλη άρχισαν επίσης να διασυνδέουν τα εθνικά τους συστήματα επιτήρησης των συνόρων σε τοπικό επίπεδο. Η Επιτροπή, ο Frontex και τα κράτη μέλη ολοκλήρωσαν την κατάρτιση εγχειριδίου το οποίο περιέχει τεχνικές και επιχειρησιακές κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή και τη διαχείριση του Eurosur. Το εγχειρίδιο υπολογίζεται ότι θα εγκριθεί από την Επιτροπή αργότερα εντός του τρέχοντος έτους. Ο Frontex συνέχισε να αναπτύσσει την ικανότητά του να συντονίζει την κοινή εφαρμογή των προϊόντων επιτήρησης και τις υπηρεσίες συγχώνευσης του Eurosur προκειμένου να παρέχει πληροφορίες για την επιτήρηση στα εξωτερικά σύνορα και στην προσυνοριακή περιοχή σε τακτική, αξιόπιστη και αποδοτική ως προς το κόστος βάση. Η ικανότητα αυτή θα αυξηθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια του 2015, όταν η χρηματοδότηση Copernicus 20 θα διατεθεί για τον σκοπό αυτό. Επί του παρόντος, είναι διαθέσιμη για τα κράτη μέλη μια σειρά από υπηρεσίες, οι οποίες κυμαίνονται από τα μέσα του συστήματος παρακολούθησης και εντοπισμού σκαφών μέσω δορυφόρου, πολύπλοκους αλγορίθμους για την πρόβλεψη των στιγμάτων των σκαφών, έως συγκεκριμένες μετεωρολογικές και ωκεανογραφικές προβλέψεις. Οι υπηρεσίες συγχώνευσης χρησιμοποιούν οπτική τεχνολογία και δορυφόρους ραντάρ για τον εντοπισμό των σκαφών για τα οποία υπάρχουν υποψίες ότι πραγματοποιούν παράνομη διακίνηση ανθρώπων η οποία συχνά θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των μεταναστών. Τα κράτη μέλη μπορούν, ανά πάσα στιγμή, να ζητήσουν την παρακολούθηση συγκεκριμένων σκαφών θεωρούνται ύποπτα. Η υπηρεσία εντοπισμού σκαφών στηρίζει την επιχείρηση «Τρίτων» σε καθημερινή βάση, και επί του παρόντος έχει κινητοποιηθεί επίσης για τις επιχειρήσεις «Ποσειδών» και «Indalo». Άλλες υπηρεσίες, όπως μια μονάδα ναυτικής προσομοίωσης ή λεπτομερείς μετεωρολογικές προβλέψεις για τη στήριξη των επιχειρησιακών δραστηριοτήτων είναι διαρκώς διαθέσιμες. 3.4. Εικαζόμενες παραβιάσεις άλλων μερών του κεκτημένου Σένγκεν Κατά την περίοδο αναφοράς, η Επιτροπή συνέχισε την έρευνά της στην υπόθεση που αφορά τα εσθονικά χερσαία σύνορα (ως προς τις απαιτήσεις που επιβάλλονται κατά τη διέλευση των συνόρων, σε σχέση με τα άρθρα 5 και 7 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν). Επιπλέον, η Επιτροπή συνέχισε την έρευνά της όσον αφορά την Ελλάδα και τη Βουλγαρία σχετικά με καταγγελίες για πρακτικές επαναπροώθησης στα εξωτερικά σύνορα και δρομολόγησε έρευνα σχετικά με ισχυρισμούς για απελάσεις με συνοπτικές διαδικασίες από την Ισπανία (Θέουτα και Μελίλια). Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή πραγματοποίησε τεχνική επίσκεψη στη Βουλγαρία, καθώς και στη Θέουτα και τη Μελίλια. Επιπλέον, συνεχίζει την παρακολούθηση της κατάστασης στις σχετικές χώρες. Όσον αφορά τις συνεχείς καταγγελίες που λαμβάνονται σχετικά με τον υπερβολικό χρόνο αναμονής λόγω των έλεγχων που διενεργούν οι ισπανικές αρχές στα σύνορα με το Γιβραλτάρ, μετά από τις συμπληρωματικές συστάσεις προς τις αρχές τόσο της Ισπανίας και του Γιβραλτάρ στις 30 Ιουλίου 2014 για τη βελτίωση της διαχείρισης των ροών επιβατών και 20 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 377/2014 (ΕΕ L 122 της 24.4.2014, σ. 44) 9

οχημάτων, καθώς και για την αποτελεσματικότερη καταπολέμηση του λαθρεμπορίου καπνού, η Επιτροπή έλαβε απαντήσεις και από τις δύο χώρες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο προτίθενται να εφαρμόσουν τις συστάσεις αυτές. Στο τέλος Φεβρουαρίου, η Επιτροπή έλαβε από τις ισπανικές αρχές τις πληροφορίες που είχε ζητήσει τον Ιούλιο του 2014. Η προκαταρκτική εκτίμηση είναι ότι οι αρχές του Γιβραλτάρ έχουν σημειώσει πρόοδο στη λήψη σχετικών μέτρων για την υλοποίηση των συστάσεων της Επιτροπής. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το επίπεδο των κατασχέσεων τσιγάρων/καπνού στο συνοριακό σημείο διέλευσης La Línea de la Concepción μειώνεται, γεγονός το οποίο αφήνει να εννοηθεί ότι τα μέτρα που ελήφθησαν έχουν ήδη αρχίσει να έχουν θετικό αντίκτυπο. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί την κατάσταση εκ του σύνεγγυς, έως ότου ολοκληρωθούν όλα τα μέτρα που ανακοινώθηκαν από την Ισπανία, αλλά δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί, ιδίως τα έργα ανοικοδόμησης στο σημείο διέλευσης La Línea de la Concepción. Η Επιτροπή ενθάρρυνε τις αρχές του Γιβραλτάρ και της Ισπανίας να ενισχύσουν τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών και θα συνεχίσει το διάλογο για τα θέματα αυτά. Η Επιτροπή ζήτησε από τις πολωνικές αρχές να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για την τροποποίηση της διμερούς συμφωνίας του 2001 σχετικά με το κοινό συνοριακό σημείο διέλευσης (ΣΣΔ) με την Ουκρανία, ώστε να διασφαλίζεται η συμβατότητα με τις σχετικές εγγυήσεις που θεσπίστηκαν από τον κανονισμό 610/2013 στον κώδικα συνόρων του Σένγκεν όσον αφορά τα εν λόγω ΣΣΔ. Μεταφορά της οδηγίας για την επιστροφή (2008/115/ΕΚ) στην εθνική νομοθεσία Μετά την προηγούμενη έκθεση, η Επιτροπή συνεχίζει να παρακολουθεί συστηματικά όλες τις ελλείψεις που εντοπίστηκαν και δρομολογεί έρευνες, όταν το κρίνει αναγκαίο. Ειδικότερα, εστίασε την προσοχή της στις ελλείψεις που εξακολουθούν να υπάρχουν σε πολλά κράτη μέλη και, μέχρι τώρα, κίνησε διαδικασίες επί παραβάσει κατά τεσσάρων κρατών μελών για μη ορθή εφαρμογή στο εθνικό δίκαιο διαφόρων άρθρων της οδηγίας για την επιστροφή. Ένας από τους σημαντικότερους λόγους των παραβάσεων είναι η κράτηση των επιστρεφόντων. Οι συνθήκες κράτησης και η εκτεταμένη χρήση της κράτησης (συμπεριλαμβανομένης της κράτησης μετά τους 18 μήνες), καθώς και η έλλειψη κατάλληλης επανεξέτασης της κράτησης έχουν προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες. Μεταξύ των λόγων για την κίνηση διαδικασιών επί παραβάσει ήταν η έλλειψη αποτελεσματικών συστημάτων παρακολούθησης των αναγκαστικών επιστροφών, η διάρκεια και η εδαφική ισχύς των απαγορεύσεων εισόδου, καθώς και ο ορισμός της επιστροφής. Διαδικαστικά ζητήματα (π.χ., η μετάφραση των αποφάσεων επιστροφής) οδήγησαν επίσης σε διαδικασίες επί παραβάσει. Θέση σε ισχύ του κανονισμού σχετικά με την τοπική διασυνοριακή κυκλοφορία [(ΕΚ) αριθ.1931/2006)] Από την έναρξη ισχύος του καθεστώτος τοπικής διασυνοριακής κυκλοφορίας το 2006, η Επιτροπή παρακολουθεί την εφαρμογή του. Σε σχέση με τις διμερείς συμφωνίες τις οποίες έχουν συνάψει τα κράτη μέλη με τις γειτονικές τους τρίτες χώρες, η Επιτροπή μπόρεσε να κλείσει την έρευνα όσον αφορά τη Σλοβενία και την Κροατία, ενώ δύο υποθέσεις παραβάσεων που αφορούν η μία τη Λετονία και η άλλη την Πολωνία θα κλείσουν μόλις οι 10

τροποποιημένες συμφωνίες κοινοποιηθούν στην Επιτροπή. Επίσης, οι έρευνες όσον αφορά τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και την Κροατία σχετικά με τη συμμόρφωση των αδειών τοπικής διασυνοριακής κυκλοφορίας με τις τεχνικές προδιαγραφές και τα μέτρα ασφαλείας, όπως προβλέπεται από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1030/2002, έχουν επίσης ολοκληρωθεί. Η ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με το ίδιο θέμα συνεχίζεται με την Πολωνία. 3.5. Αδυναμίες που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο του μηχανισμού αξιολόγησης του Σένγκεν Στις 27 Νοεμβρίου 2014, ο νέος μηχανισμός αξιολόγησης του Σένγκεν 21 άρχισε να εφαρμόζεται, μετά από περίοδο εκτεταμένων προετοιμασιών. Κατά τους προηγούμενους μήνες, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην περαιτέρω ανάπτυξη της κατάρτισης για τους εμπειρογνώμονες στον τομέα της αξιολόγησης, συμπεριλαμβανομένης της ενσωμάτωσης των ζητημάτων που συνδέονται με τα θεμελιώδη δικαιώματα και την ανάπτυξη μιας νέας συνολικής δέσμης κατάρτισης για τους εμπειρογνώμονες στο θέμα της επιστροφής με βάση μια από κοινού συμφωνημένη βασική έννοια. Η πρώτη ολοκληρωμένη κατάρτιση για εμπειρογνώμονες στα θέματα των συνόρων και της επιστροφής πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο 2015 στην Κροατία. Οι πρώτες εμπειρίες σχετικά με την εφαρμογή των επισκέψεων αξιολόγησης στο πλαίσιο του νέου μηχανισμού ήταν θετικές. Η προπαρασκευαστική φάση χρησιμοποιήθηκε για την καθιέρωση νέων προπαρασκευαστικών διαδικασιών και μηχανισμών για τις επιτόπιες επισκέψεις. Η συνεχής συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και όλων των κρατών μελών αποδείχθηκε πολύ εποικοδομητική. Ως εκ τούτου και χάρη στην ενεργό συμμετοχή των κρατών μελών στον προσδιορισμό των εμπειρογνωμόνων τους, κατέστη δυνατό να συνδυαστεί ικανοποιητικά η απαιτούμενη εμπειρογνωμοσύνη στις ομάδες αξιολόγησης. Το πνεύμα συνεργασίας μεταξύ των επικεφαλής εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής και των κρατών μελών και ο καταμερισμός της εργασίας μεταξύ τους υπήρξαν άριστα, γεγονός που επέτρεψε την απρόσκοπτη ομαδική εργασία των ομάδων αξιολόγησης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συνεργασία με τα υπό αξιολόγηση κράτη μέλη ήταν εντατική και εποικοδομητική. Η εμπειρία δείχνει ότι η συμμετοχή του FRONTEX και άλλων παρατηρητών στις επιτόπιες επισκέψεις προσέδωσαν σαφώς προστιθέμενη αξία για τη διαδικασία αξιολόγησης. Οι πρώτες αξιολογήσεις πραγματοποιήθηκαν στην Αυστρία (Φεβρουάριος- Μάρτιος 2015) και στο Βέλγιο (Απρίλιος- Μάιος 2015). Οι ομάδες αξιολόγησης έλαβαν υπόψη όλο το φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής των συστάσεων όσον αφορά την καταπολέμηση των ξένων τρομοκρατών μαχητών. Μία από τις καινοτομίες του νέου μηχανισμού αξιολόγησης είναι ότι όλες οι πτυχές του κεκτημένου του Σένγκεν αξιολογούνται εντός δύο μηνών (αντί μεγαλύτερου χρονικού διαστήματος βάσει των παλαιών κανόνων), γεγονός που επιτρέπει την απόκτηση πλήρους εικόνας της κατάστασης σε ένα κράτος μέλος σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, η επιστροφή προστέθηκε ως χωριστό 21 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1053/2013 (ΕΕ L 295 της 6.11.2013, σ. 27). 11

στοιχείο στον κατάλογο των αξιολογούμενων τομέων πολιτικής, ενώ όλα τα εξωτερικά σύνορα του αξιολογούμενου κράτους μέλους θα πρέπει να καλύπτονται από μία ενιαία έκθεση. Ο νέος μηχανισμός προβλέπει, επίσης, τη δυνατότητα πραγματοποίησης αιφνιδιαστικών επισκέψεων. Η πρώτη επίσκεψη αυτού του τύπου πραγματοποιήθηκε στη Σουηδία στις αρχές Μαρτίου. Νέα επίσκεψη στην Πολωνία στον τομέα SIS/Sirene πραγματοποιήθηκε στις 25-27 Μαρτίου 2015 (βλ. τμήμα 4.1 για λεπτομέρειες). Οι εκθέσεις των εν λόγω επισκέψεων είναι στο στάδιο της ολοκλήρωσης. Στο πλαίσιο του νέου μηχανισμού αξιολόγησης του Σένγκεν, η Επιτροπή υποχρεούται να υποβάλλει ετήσια αναλυτική έκθεση στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με τις αξιολογήσεις που διεξάγονται. Συνεπώς, θα πρέπει να επικεντρωθεί ακόμη περισσότερο στα πορίσματα των αξιολογήσεων Σένγκεν στις μελλοντικές εκθέσεις, ιδίως με βάση μια από τις δύο εξαμηνιαίες εκθέσεις, ώστε να πληροί τις προαναφερθείσες απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων. 3.6. Κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα Το Συμβούλιο δεν είναι ακόμη σε θέση να αποφασίσει σχετικά με την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Η Επιτροπή εξακολουθεί να υποστηρίζει πλήρως την ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στον χώρο Σένγκεν. Τον Μάρτιο 2015, η Κροατία δήλωσε επίσημα την ετοιμότητά της για την αξιολόγηση Σένγκεν (από την 1 Ιουλίου 2015), με σκοπό την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. 4. ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ 4.1. Χρήση του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν (SIS) Μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις κατά την περίοδο αναφοράς ήταν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είχε προσωρινά ενταχθεί στο SIS 22 και άρχισε να εισάγει δεδομένα στο SIS και να χρησιμοποιεί τα δεδομένα του SIS από τις 13 Απριλίου 2015 23. Μετά την επίσκεψη αξιολόγησης SIS/SIRENE, η οποία θα πραγματοποιηθεί τον Ιούνιο (εφόσον τα αποτελέσματα της αξιολόγησης είναι θετικά), το Συμβούλιο θα είναι σε θέση να μετατρέψει τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου από προσωρινή σε οριστική. Κατά την περίοδο αναφοράς, η Επιτροπή ανέλαβε διάφορες πρωτοβουλίες για την εναρμόνιση της εφαρμογής και την ενίσχυση της χρήσης του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν. Η Επιτροπή αναθεώρησε το εγχειρίδιο SIRENE στις 29 Ιανουαρίου 2015, με ισχύ από τις 30 Ιανουαρίου 2015 24. Οι εφαρμοσθείσες αλλαγές και οι τεχνικές αναβαθμίσεις του SIS επιτρέπουν την ταχύτερη και πιο στοχοθετημένη ανταλλαγή πληροφοριών για υπόπτους 22 23 24 Εκτός από τις καταχωρίσεις με σκοπό την απαγόρευση εισόδου, που αποτελούν μέρος του κεκτημένου Σένγκεν, στις οποίες το Ηνωμένο Βασίλειο δεν συμμετέχει. Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2015/215 του Συμβουλίου (ΕΕ L 36 της 12.2.2015, σ. 8). Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2015/219 της Επιτροπής (που κοινοποιήθηκε με τον αριθμό C(2015) 326 (ΕΕ L 44 της 18.2.2015, σ. 75). 12

τρομοκρατίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών των κρατών Σένγκεν. Επιπλέον, οι εν λόγω αλλαγές και αναβαθμίσεις ενισχύουν τις προσπάθειες των κρατών μελών να ακυρώνουν προσωπικά έγγραφα ταυτότητας προσώπων τα οποία μπορεί να ενταχθούν σε τρομοκρατικές ομάδες εκτός της ΕΕ και συμβάλλουν σημαντικά στη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των συνοριακών ελέγχων, δεδομένου ότι όταν οι έλεγχοι των ταξιδιωτικών εγγράφων διεξάγονται στα εξωτερικά σύνορα, τα έγγραφα αυτά πρέπει να κατάσχονται. Το αναθεωρημένο εγχειρίδιο SIRENE ενισχύει επίσης την ασφάλεια δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Οι τροποποιήσεις αντιμετωπίζουν προβλήματα που προέρχονται από το προηγούμενο σύστημα (SIS 1 +) και λαμβάνουν υπόψη τις νέες προκλήσεις και απαιτήσεις που καθορίστηκαν κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του SIS δεύτερης γενεάς. Προβλέπουν, μεταξύ άλλων, λεπτομερή κριτήρια για τη διαγραφή καταχωρίσεων και ορίζουν ενιαίους κανόνες σχετικά με τη διαδικασία διαβούλευσης όσον αφορά υπηκόους τρίτων χωρών οι οποίοι αποτελούν αντικείμενο καταχώρισης για την είσοδο ή διαμονή στον χώρο Σένγκεν, αν και κατέχουν άδεια διαμονής. Κατά την περίοδο αναφοράς, η Επιτροπή εξέδωσε απόφαση 25 για τον καθορισμό ενιαίων όρων δοκιμών SIS για τα πρόσφατα ενταχθέντα κράτη μέλη και για τα κράτη μέλη που μεταβάλλουν ουσιωδώς τις εθνικές τους εφαρμογές. Αν και συνεχίζεται η αύξηση του αριθμού νέων καταχωρίσεων αντικειμένων και της χρήσης των λειτουργικών δυνατοτήτων στα περισσότερα κράτη μέλη, εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ τους και η Επιτροπή εξακολουθεί να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την κατάσταση. Όσον αφορά τις νέες λειτουργικές δυνατότητες, ορισμένα κράτη μέλη δεν είναι ακόμη σε θέση να εισαγάγουν φωτογραφίες, δακτυλικά αποτυπώματα ή συνδέσμους. Τον Φεβρουάριο του 2015, η Επιτροπή κίνησε έρευνα σχετικά με την Εσθονία, ζητώντας το χρονοδιάγραμμα της πλήρους εφαρμογής και χρήσης των νέων κατηγοριών αντικειμένων και λειτουργικών δυνατοτήτων του SIS. Η Επιτροπή έθεσε επίσης επίσημα το θέμα της καθυστέρησης εφαρμογής των νέων κατηγοριών αντικειμένων και λειτουργικών δυνατοτήτων του SIS με την Ελβετία. Η πλήρης διαθεσιμότητα του SIS στα εξωτερικά σύνορα είναι μείζονος σημασίας για την ασφάλεια του χώρου Σένγκεν. Η έρευνα σχετικά με την Πολωνία (βλ. την 6η εξαμηνιαία έκθεση) στο πλαίσιο αυτό οδήγησε σε νέα επίσκεψη αξιολόγησης Σένγκεν SIS/SIRENE τον Μάρτιο του 2015. Τα αποτελέσματα της επίσκεψης είναι υπό αξιολόγηση και θα ληφθούν υπόψη στην επόμενη έκθεση. Τον Μάρτιο, η Επιτροπή ξεκίνησε επίσης επίσημη έρευνα κατά της Ιταλίας σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 24 της απόφασης SIS II 26 σχετικά με τις καταχωρίσεις με σκοπό την άρνηση εισόδου ή διαμονής στον χώρο Σένγκεν και ειδικότερα σχετικά με τη χρήση του SIS στα εξωτερικά σύνορα και την ποιότητα των δεδομένων που αφορούν αυτή την κατηγορία καταχωρίσεων. 25 26 Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) της Επιτροπής 2015/450 (που κοινοποιήθηκε με τον αριθμό C(2015) 1612 (ΕΕ L 74 της 18.3.2015, σ. 31). Απόφαση 2007/533/ΔΕΥ του Συμβουλίου (ΕΕ L 205 της 7.8.2007, σ. 63). 13

α) Χρήση του συστήματος πληροφοριών για τις θεωρήσεις (VIS) Μολονότι ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε την ανάπτυξη του VIS στην περιφέρεια 17 (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία, Γεωργία, Δημοκρατία της Μολδαβίας και Ουκρανία) και την περιφέρεια 18 (Ρωσία) κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, η ανάπτυξη του VIS σε παγκόσμιο επίπεδο διεκόπη προσωρινά. Δεδομένου ότι είναι σημαντικός ο αντίκτυπος της έκδοσης θεωρήσεων στις περιφέρειες αυτές όσον αφορά τη συνολική ικανότητα του VIS (πάνω από 55%), προϋπόθεση για την ανάπτυξη του VIS ήταν η επιτυχής ολοκλήρωση της επέκτασης της χωρητικότητας του συστήματος συσχέτισης βιομετρικών στοιχείων (BMS) που στηρίζει δραστηριότητες βασιζόμενες στα δακτυλικά αποτυπώματα, όπως η ταυτοποίηση και η επαλήθευση ταυτότητας. Τον Δεκέμβριο του 2014, ο οργανισμός eu-lisa ανέφερε ότι το VIS/BMS θα ήταν σε θέση να υποστηρίξει την ανάπτυξη του VIS για την περιφέρεια 17 και πέραν αυτής, δεδομένου ότι η συνολική του χωρητικότητα θα αυξηθεί κατά 6,5 φορές έως το τέλος του Μαρτίου 2015, σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο του 2014. Ωστόσο, πολλά κράτη μέλη διατύπωσαν αμφιβολίες πολιτικού, οικονομικού και τεχνικού χαρακτήρα όσον αφορά το χρονοδιάγραμμα ανάπτυξης των υπόλοιπων περιφερειών. Κατά συνέπεια, συμφωνήθηκε νέο χρονοδιάγραμμα για τις εν λόγω περιφέρειες, το οποίο θα εξεταστεί στην επόμενη εξαμηνιαία έκθεση. Όπως αναφέρεται στην 6η εξαμηνιαία έκθεση, η χρησιμοποίηση των δακτυλικών αποτυπωμάτων για την εξακρίβωση της ταυτότητας των κατόχων θεωρήσεων στα σημεία διέλευσης των συνόρων Σένγκεν έγινε υποχρεωτική στις 11 Οκτωβρίου του 2014 για τους κατόχους θεωρήσεων των οποίων τα δεδομένα (συμπεριλαμβανομένων των δακτυλικών αποτυπωμάτων, κατά περίπτωση) είναι αποθηκευμένα στο VIS. Έως τώρα, τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι μόνο ένα ποσοστό των κατόχων θεωρήσεων που έδωσαν τα δακτυλικά τους αποτυπώματα όταν υπέβαλαν αίτηση για έκδοση θεώρησης ελέγχονται στα σύνορα βάσει των δακτυλικών τους αποτυπωμάτων. Κατά το παρόν στάδιο, είναι σημαντικό τα κράτη μέλη να συμμορφώνονται πλήρως με τις απαιτήσεις για τους ελέγχους στο VIS, (συμπεριλαμβανομένων των δακτυλικών αποτυπωμάτων) στα σύνορα και να εξακολουθήσουν να ενημερώνουν επαρκώς τους ταξιδιώτες για τη νέα αυτή απαίτηση στα σύνορα. 4.2. Πολιτική θεωρήσεων και συμφωνίες επανεισδοχής Μηχανισμός αναστολής και αναθεωρημένος μηχανισμός αμοιβαιότητας στον κανονισμό 539/2001 Μέχρι στιγμής, κανένα κράτος μέλος δεν έχει ζητήσει την ενεργοποίηση του νέου μηχανισμού αναστολής που τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2014 27. Όπως ήδη αναφέρθηκε στην 6η εξαμηνιαία έκθεση, η Επιτροπή εξέδωσε την έκθεση για την αξιολόγηση της κατάστασης της μη αμοιβαιότητας με ορισμένες τρίτες χώρες στον τομέα της πολιτικής θεωρήσεων 28 στην οποία έκρινε ότι, με βάση την επιβεβαίωση εκ μέρους των ενδιαφερομένων τρίτων χωρών του κοινού στόχου της αμοιβαίας μετακίνησης χωρίς 27 28 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1289/2013 (ΕΕ L 347 της 20.12.2013, σ. 74). C(2014) 7218 final της 10.10.2014. 14

θεωρήσεις, τη θετική συμμετοχή στην τριμερή προσέγγιση 29 και το γεγονός ότι κανένα από τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη δεν ζήτησε από την Επιτροπή να αναστείλει την απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης για ορισμένες κατηγορίες υπηκόων της οικείας τρίτης χώρας, δεν θα ήταν σκόπιμο σε αυτό το στάδιο να θεσπιστούν τέτοια μέτρα για την αναστολή της απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης. Ο δεύτερος γύρος τριμερών συναντήσεων με την Αυστραλία, την Ιαπωνία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά πραγματοποιήθηκε την περίοδο Ιανουαρίου Φεβρουαρίου 2015. Μηχανισμός παρακολούθησης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων Ο αριθμός των αιτούντων άσυλο από τα πέντε κράτη των Δυτικών Βαλκανίων στα οποία ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης στον χώρο Σένγκεν και τις υποψήφιες χώρες Σένγκεν αυξάνεται σταθερά μετά την ελευθέρωση των θεωρήσεων το 2009. Το 2014, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε κατά 34% σε σύγκριση με το 2013 (για να τεθεί η αύξηση αυτή στη σωστή της διάσταση, πρέπει να σημειωθεί ότι ο συνολικός αριθμός των αιτούντων άσυλο στον χώρο Σένγκεν και τις υποψήφιες χώρες Σένγκεν αυξήθηκε κατά 45% το τελευταίο έτος 30 ). Συνεπώς, η κατάσταση συνέχισε να επηρεάζει τη λειτουργία του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την πραγματοποίηση ταξιδιών. Η Γερμανία παρέμεινε μακράν το κράτος μέλος που επηρεάστηκε περισσότερο, με μερίδιο στην απορρόφηση αιτούντων άσυλο από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων περίπου 78%. Ακολουθούν η Γαλλία, η Σουηδία και το Βέλγιο. Οι Σέρβοι πολίτες εξακολούθησαν να είναι η μεγαλύτερη ομάδα αιτούντων άσυλο από τα Δυτικά Βαλκάνια (45% το 2014), ακολουθούμενοι από τους Αλβανούς πολίτες (22%). Οι αιτούντες από τις πέντε χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αποτέλεσαν το 11 % του συνολικού αριθμού των αιτούντων άσυλο στον χώρο Σένγκεν και στις υποψήφιες χώρες Σένγκεν το 2014, ποσοστό συγκρίσιμο με εκείνο του 2013 (περίπου 12 %). Στις 25 Φεβρουαρίου 2015, η Επιτροπή παρουσίασε την πέμπτη έκθεση σχετικά με τον μηχανισμό παρακολούθησης της κατάστασης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων 31 στην οποία προβαίνει σε αξιολόγηση των μέτρων που εφαρμόστηκαν, εξετάζει τη λειτουργία του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την πραγματοποίηση ταξιδιών και διατυπώνει συστάσεις σχετικά με αυτό, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που πρέπει να ληφθούν από κάθε χώρα των Δυτικών Βαλκανίων στην οποία ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, καθώς και από τα κράτη μέλη της ΕΕ. Συμφωνίες επανεισδοχής και διευκόλυνσης της έκδοσης θεωρήσεων και ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων 29 30 31 Όπως εξηγείται στο τμήμα 4.3 της 6ης εξαμηνιαίας έκθεσης. Στοιχεία της Eurostat στις 13.04.2015. COM (2015) 58 final 15

Μετά τη δήλωση των αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων σχετικά με την Ουκρανία, της 6ης Μαρτίου 2014 32, οι διμερείς συνομιλίες με τη Ρωσική Ομοσπονδία σχετικά με θέματα θεωρήσεων παρέμειναν υπό αναστολή. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, η δυνατότητα πραγματοποίησης ταξιδιών χωρίς θεώρηση για τους πολίτες της Δημοκρατίας της Μολδαβίας που είναι κάτοχοι βιομετρικών διαβατηρίων, η οποία θεσπίστηκε στις 28 Απριλίου 2014, εφαρμόστηκε με ικανοποιητικό τρόπο. Όσον αφορά τις διαπραγματεύσεις με τη Λευκορωσία σχετικά με την επανεισδοχή και τη διευκόλυνση της έκδοσης θεωρήσεων, ο τρίτος γύρος των διαπραγματεύσεων πραγματοποιήθηκε στις 11 και 12 Μαρτίου στο Μινσκ. Μεταξύ των επικεφαλής των διαπραγματεύσεων συμφωνήθηκε συνολική δέσμη ρυθμίσεων και για τις δύο συμφωνίες, η οποία πρέπει να επιβεβαιωθεί από τα κράτη μέλη. Στις αρχές του 2015, οι οδηγίες διαπραγμάτευσης για τη συμφωνία διευκόλυνσης της έκδοσης θεωρήσεων με τη Λευκορωσία τροποποιήθηκαν από το Συμβούλιο. Τώρα περιλαμβάνουν τη δυνατότητα απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για τους κατόχους διπλωματικών διαβατηρίων. Η διάταξη αυτή συνοδεύεται από σειρά διασφαλίσεων, μεταξύ άλλων έναν εκτενέστερο κατάλογο δυνατοτήτων αναστολής της απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης. Οι συμφωνίες επανεισδοχής και διευκόλυνσης της έκδοσης θεωρήσεων με το Πράσινο Ακρωτήριο άρχισαν να ισχύουν την 1η Δεκεμβρίου 2014. Στις 15 Δεκεμβρίου 2014, το Συμβούλιο ενέκρινε τις οδηγίες διαπραγμάτευσης για συμφωνίες επανεισδοχής και διευκόλυνσης της έκδοσης θεωρήσεων με την Τυνησία. Η πρώτη σύνοδος διαπραγματεύσεων σχετικά με συμφωνία για την διευκόλυνση της έκδοσης θεωρήσεων με το Μαρόκο και η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για συμφωνία επανεισδοχής πραγματοποιήθηκαν στις 19 και 20 Ιανουαρίου. Στις 30 Οκτωβρίου 2014, η Επιτροπή υπέβαλε εκθέσεις για την αξιολόγηση της εκπλήρωσης από το Περού και την Κολομβία των σχετικών κριτηρίων προκειμένου να επωφεληθούν από τη δυνατότητα να ταξιδεύουν χωρίς θεώρηση διαβατηρίου στον χώρο Σένγκεν 33. Οι συνολικές εκτιμήσεις ήταν θετικές για τις δύο χώρες και, στις 11 Μαρτίου 2015, η Επιτροπή συνέστησε στο Συμβούλιο την έναρξη διαπραγματεύσεων με τις χώρες αυτές για την απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης. Αφού έλαβε οδηγίες διαπραγμάτευσης από το Συμβούλιο, η Επιτροπή άρχισε, τον Νοέμβριο του 2014, διαπραγματεύσεις για την απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης με 16 μικρά νησιωτικά κράτη της Καραϊβικής και του Ειρηνικού, καθώς και με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). Στις 5 Μαρτίου 2015, η Επιτροπή πρότεινε στο Συμβούλιο σχέδια αποφάσεων σχετικά με την υπογραφή και προσωρινή εφαρμογή, καθώς και για τη σύναψη των συμφωνιών απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης με την πρώτη ομάδα χωρών (ΗΑΕ, Ανατολικό Τιμόρ, Βανουάτου, Σαμόα, Τρινιδάδ και Τομπάγκο, Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες, Αγία Λουκία, Γρενάδα, Ντομίνικα). 32 33 https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/141372.pdf COM(2014) 663 final για το Περού και COM(2014) 665 final για την Κολομβία 16

Η εταιρική σχέση κινητικότητας μεταξύ ΕΕ και Ιορδανίας υπεγράφη στις 9 Οκτωβρίου, και το παράρτημα της κοινής δήλωσης για εταιρική σχέση κινητικότητας εκδόθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2014, ανοίγοντας τον δρόμο για τις διαπραγματεύσεις για συμφωνία διευκόλυνσης της έκδοσης θεωρήσεων, παράλληλα με τη συμφωνία επανεισδοχής. Στις 17 και 18 Φεβρουαρίου 2015, πραγματοποιήθηκε στο Αμμάν διερευνητική αποστολή ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος για τις εν λόγω διαπραγματεύσεις. Τα πορίσματα της αποστολής θα χρησιμοποιηθούν για την προετοιμασία του σχεδίου οδηγιών διαπραγμάτευσης που προτίθεται να υποβάλει η Επιτροπή στο Συμβούλιο κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2015 ενόψει της έναρξης διαπραγματεύσεων με την Ιορδανία. 17