Αστικοποίηση και διοικητική διαίρεση της Αττικής (όπως ήταν το 2007) Πηγή Χάρτη: Αγγελίδης κ.ά 2007)

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Μάθημα 7β Η μετεξέλιξη της Αθήνας / Αττικής και ο ρόλος της στο ελληνικό αστικό σύστημα και στο αστικό σύστημα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Ιανουάριος 2012

Α ΜΕΡΟΣ. Οι μεταλλαγές της Αττικής προκλήσεις και προοπτικές Παρουσιάζεται η πρόσφατη αναδιαμόρφωση της χωρικής αναπτυξιακής και κοινωνικής δομής στην Αττική (με έμφαση στο Λεκανοπέδιο της Αθήνας) στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, ως οδηγός για την δημιουργία νέων εργαλείων σχεδιασμού. Η δυναμική του αναπτυξιακού ρόλου της Αττικής προσεγγίζεται σε σχέση με τις ειδικότερες αλλαγές στην ανάπτυξη της Ελλάδας. Δίνεται έμφαση: -στις πρόσφατες εξελίξεις στην χωροθέτηση των επιχειρήσεων στο Λεκανοπέδιο της Αθήνας οι οποίες οδηγούν στην δυναμική ανάπτυξη ορισμένων ζωνών και στην συρρίκνωση άλλων -στους ς κοινωνικούς μετασχηματισμούς μ και ιδιαίτερα στη μορφή των κοινωνικών χωρικών ανισοτήτων στην σημερινή Αθήνα. Παρουσιάζονται επίσης, πιο συνοπτικά, τα θέματα των χρήσεων γης και της αστικής διάχυσης στην Αττική. Το Α μέρος της διάλεξης στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό (ιδίως όσον αφορά στα στοιχεία και στους Χάρτες) στο: Αγγελίδης κ.ά., Αναπτυξιακές δυναμικές και κοινωνικοί μετασχηματισμοί στην Αθήνα 1991-2006, Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας ΕΜΠ 2007 όπου και παραπέμπουμε μ

Βασικά στοιχεία του εννοιολογικού πλαισίου που χρησιμοποιούμε Αρχικά επισημαίνουμε ότι η λειτουργία των μητροπολιτικών περιοχών ως κόμβων διεθνούς δικτύωσης συνδέεται άμεσα με την σύνθεση της οικονομίας τους και της απασχόλησης και ειδικότερα με την δυναμική ορισμένων κατηγοριών υπηρεσιών. Σε αυτό το πλαίσιο, προχωρούν με γρήγορους ρυθμούς σημαντικές κοινωνικο-δημογραφικές αλλαγές,, όπως: -η η γήρανση του τοπικού πληθυσμού, -ο ο μετασχηματισμός της απασχόλησης και - η εντυπωσιακή αύξηση της εισροής ξένων μεταναστών στις αναπτυγμένες χώρες - και ιδιαίτερα στις μητροπολιτικές περιοχές τους, εφόσον αυτές προσφέρουν ρ περισσότερες ρ ευκαιρίες απασχόλησης, ης, ανωνυμία κ.λπ.

Όπως επισημαίνεται σε πολλές σχετικές μελέτες, όλες αυτές οι εξελίξεις, σε συνάρτηση με τις ανα-χωροθετήσεις των περιοχών ανάπτυξης, οδηγούν σε σημαντικές χωρικές ανακατανομές των κοινωνικών τάξεων και στην ενδυνάμωση του κοινωνικού διαχωρισμού στις πόλεις και, ακόμη περισσότερο, στις μητροπολιτικές περιοχές. Πιό συγκεκριμένα, οι περισσότερο πρόσφατες εξελίξεις καταδεικνύουν ότι: "Η κοινωνική χωρική διαφοροποίηση εκφράζεται πρώτιστα με τη χωρική συγκέντρωση των ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων. Αυτές είναι που διαχωρίζονται περισσότερο στον χώρο". Επίσης, η εκπαίδευση και οι υποδομές της εκπαίδευσης στις πόλεις αποκτούν πολύ μεγαλύτερη σημασία. Σε αυτό το πλαίσιο, οι μητροπολιτικές περιοχές αποτελούν σε σημαντικό βαθμό ένα προνομιακό πεδίο για την ανίχνευση των αλλαγών που παρουσιάζονται επίσης, με ορισμένη χρονική υστέρηση, σε άλλες αστικές περιοχές.

Η Αττική και το Λεκανοπέδιο της Αθήνας -Η Η Αθήνα αποτελεί μια Μητροπολιτική περιοχή, η οποία έχει επεκταθεί τις τελευταίες δεκαετίες στο σύνολο της Αττικής βλ. στον Χάρτη. - Η Αττική περιλαμβάνει ένα πολύ σημαντικό οικονομικό και ανθρώπινο δυναμικό. -Επομένως, η προσέγγιση της πρόσφατης χωρικής αναπτυξιακής και κοινωνικής δυναμικής της αποτελεί ένα ιδιαίτερα ευρύ και σύνθετο θέμα. Εδώ θα περιοριστούμε στην εξέταση των κύριων πλευρών αυτής της δυναμικής. Αστικοποίηση και διοικητική διαίρεση της Αττικής (όπως ήταν το 2007) Πηγή Χάρτη: Αγγελίδης κ.ά 2007)

Η Αττική στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα: ανάμεσα στην ατζέντα της Λισσαβόνας και στις «ελληνικές ιδιαιτερότητες» Προκειμένου να μελετήσουμε την χωρική ανάπτυξη μιας μητροπολιτικής περιοχής όπως η Αττική, πρέπει να αναφερθούμε όχι μόνο στην «εσωτερική» εξέλιξή της αλλά και, όλο και περισσότερο, στον ρόλο της στον ευρωπαϊκό και στον ευρύτερο διεθνή χώρο αλλά και στον εθνικό χώρο, η οποία επηρεάζει όλο και περισσότερο την εσωτερική ανάπτυξη της πόλης. Στην τελευταία δεκαπενταετία, η τομεακή αναδιάρθρωση και οι κλαδικές μεταβολές του δυναμικού και της απασχόλησης στην Ελλάδα και στην Αττική συμβαδίζουν με αρκετές πτυχές του προτύπου οικονομικής αναδιάρθρωσης στο διεθνή και στον ευρωπαϊκό χώρο, έχουν όμως και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ειδικότερα, οι τιμές των δεικτών / κριτηρίων της Λισσαβόνας για την Ελλάδα είναι, για όλες τις ομάδες δεικτών -πορεία προς την Κοινωνία της Πληροφορίας, ανθρώπινο δυναμικό, κοινωνικές συνθήκες- δυσμενέστερες σε σχέση με τις αντίστοιχες τιμές για όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15.

Η συμμετοχή της οικονομίας της Αττικής στη Χώρα τείνει να παραμένει περισσότερο αυξημένη σε ορισμένους κλάδους, ιδίως σε εκείνους που έχουν στρατηγική σημασία για την ανάπτυξη και ταυτόχρονα εθνική και διεθνή εμβέλεια, όπως είναι, χαρακτηριστικά, η Τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι δραστηριότητες Έρευνας, ο χρηματοπιστωτικός τομέας, οι Υπηρεσίες προς τις επιχειρήσεις κλπ. Το μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων της Αθήνας, όπως και της Χώρας, παραμένει μικρό συγκριτικά με τα δεδομένα της ΕΕ-15. Ανάλογα με τον κλάδο, οι διαφορές ως προς το μέσο μέγεθος απασχόλησης και / ή οικονομικού δυναμικού (Ενεργητικού και Κύκλου εργασιών) είναι πολύ μεγάλες. Ιδιαίτερα σε ορισμένους κλάδους, όπως το Λιανικό εμπόριο, ο αριθμός των πολύ μικρών επιχειρήσεων είναι πολύ αυξημένος. Γενικότερα, η Αθήνα, ως ο κύριος κόμβος διασύνδεσης της Ελλάδας με τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο παρουσιάζει καλύτερες τιμές ως προς τους δείκτες της Λισσαβόνας σε σχέση με την Ελλάδα ιδίως ς όσον αφορά στην ΚτΠ,, όμως και αυτές είναι δυσμενείς στο επίπεδο της ΕΕ-15.

Η χωρική ανάπτυξη στην Αττική Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 έως και σήμερα, η αποβιομηχάνιση και η τριτογενοποίηση της Αττικής συνεχίζονται. Θ πρέπει να τονιστεί ότι σε ορισμένες ομάδες κλάδων αυξήθηκε σημαντικά το οικονομικό δυναμικό χωρίς αντίστοιχη αύξηση της απασχόλησης,, εφόσον, λόγω του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού (σε συνάρτηση με την αξιοποίηση της Κοινωνίας της Πληροφορίας) ρ καταργήθηκε σημαντικός αριθμός θέσεων απασχόλησης. ης Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κλάδος των Τραπεζών. Ειδικότερα ως προς την απασχόληση, μεγαλύτερες ποσοστιαίες αυξήσεις είχαμε στις ομάδες κλάδων Διαχείρισης ακίνητης περιουσίας και «Λοιπών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων», στην Εκπαίδευση, στα Εστιατόρια - Ξενοδοχεία, στην Υγεία και στο Οικιακό προσωπικό. Σε απόλυτα μεγέθη το εργατικό δυναμικό αυξήθηκε περισσότερο στο Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο. Οι αυξήσεις αφορούν, δηλαδή, κυρίως σε κλάδους που συνδέονται με τα νεώτερα καταναλωτικά πρότυπα και όχι με την παραγωγική διαδικασία. Οι αυξήσεις στην απασχόληση εντοπίζονται κυρίως στις Βορειοανατολικές και Νοτιοανατολικές περιοχές του Λεκανοπεδίου της Αθήνας και στην Ανατολική Αττική βλέπε στους Χάρτες 2 και 3.

Χάρτης 1: Απασχόλ ηση στο σύνολο των οικονομι κών τομέων στο Λεκ. της Αθήνας 2004 ανά ταχυδρο μικούς τομείς (ICAP) Χάρτης 2: Απασχόλ ηση στην Διαχείρισ η ακίνητης περιουσί ας & στις «Λοιπές επιχειρημ ατικές δραστηρι ότητες στο Λ. της Αθήνας 2004 ανά ταχυδρ. Τομείς (ICAP) Δεδομένου ότι, στην Αθήνα, η τεχνολογική προσαρμογή αλλά και η οικονομική συγκέντρωση των επιχειρήσεων στο σημερινό περισσότερο διεθνοποιημένο οικονομικό περιβάλλον έχουν προχωρήσει σχετικά λιγότερο μέχρι τώρα, ασκούνται και αναμένεται ότι θα συνεχίσουν να ασκούνται και στο μέλλον ιδίως στην περίοδο της κρίσης- σημαντικές πιέσεις στην απασχόληση σε συγκεκριμένους κλάδους κυρίως του τριτογενούς τομέα, όπως π.χ. στο λιανικό εμπόριο.

Χωρική ανακατανομή του πληθυσμού στην Αττική Στην τελευταία δεκαπενταετία, οι κοινωνικο-δημογραφικές μεταβολές στην Αθήνα είναι πολύ έντονες αλλά και επιταχυνόμενες. Αυτό αφορά κατ αρχήν στην χωρική ανακατανομή του πληθυσμού.. Ενώ είναι έντονη η μετακίνηση του πληθυσμού από το Λεκανοπέδιο της Αθήνας ιδίως στην Ανατολική Αττική, ο συνολικός πληθυσμός στο Λεκανοπέδιο μένει στάσιμος, αλλά με μείωση στην ευρύτερη κεντρική περιοχή της πόλης και έντονες μετατοπίσεις ιδίως προς τα Βορειοανατολικά και τα Νοτιοανατολικά τμήματα του Λεκανοπεδίου Χάρτες 4 και 5. Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η μεταβολή του πληθυσμού στο διάστημα 2001-2011. 2011. Χάρτης 4: Χάρτης 5: Μεταβολή Μεταβολ του ή του πληθυσμο πληθυσμ ύ ανά ΟΤΑ ού ανά της ΟΤΑ της περιοχής Αττικής του 1981- Λεκανοπεδ 1991 και ίου της 1991- Αθήνας 2001 1991-2001

Χρήσεις γης και αστική διάχυση και στην Αττική Η πυκνότητα του πληθυσμού ως ένδειξη του βαθμού διασποράς του πληθυσμού Αστικές, περιαστικές και αγροτικές χρήσεις γης στην Αττική 2000 (CLC 2000) Η πυκνότητα του πληθυσμού 2011 στην Αττική, στους «Καλλικρατ ικούς» Δήμους Πηγή στοιχείων: ΕΛ.ΣΤΑΤ, σύνταξη Χάρτη: Μ. Αγγελίδης

Γήρανση του πληθυσμού Ο πληθυσμός της Αθήνας ήταν το 2001 συγκριτικά περισσότερο γερασμένος από εκείνον της Ελλάδας. Συγκριτικά περισσότερο γερασμένος ήταν ο πληθυσμός της ευρύτερης κεντρικής περιοχής της Αθήνας (Χάρτης 6). Χάρτης 6: Δείκτης γήρανσης* του πληθυσμού - ανά Δήμο του Λεκαν.. της Αθήνας 2001 * Αριθμός ατόμων 65 ετών και άνω / Αριθμός ατόμων 0-14 ετών Ανάλυση στοιχείων, Χάρτης: Μ. Αγγελίδης, Πηγή στοιχείων: Απογραφή πληθυσμού 2001 ΕΣΥΕ

Η σημερινή (2001) μορφή κοινωνικού χωρικού διαχωρισμού στο Λεκανοπέδιο της Αθήνας Η παλαιότερη μορφή χωρικού διαχωρισμού μεταξύ του Δυτικού και του Ανατολικού τμήματος της Αθήνας παραμένει ενώ το κοινωνικό περιεχόμενό του αλλάζει Το εισόδημα αποτελεί αναμφίβολα τον κύριο δείκτη κοινωνικής διαφοροποίησης γιατί συνδέεται άμεσα με το επίπεδο ευημερίας, με την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, παιδείας κλπ. Εδώ παρουσιάζεται το «μέσο φορολογητέο εισόδημα φυσικών προσώπων». Με βάση τα σχετικά στοιχεία, κατασκευάσαμε το Διάγραμμα 1 μέσου εισοδήματος ανά ΟΤΑ του Λεκανοπεδίου Βλέπε επίσης στον Χάρτη 7 των εισοδημάτων ανά ΟΤΑ. Πληθυ υσμός 2001 μή ρ μ 30000,0 Α1 28000,0 26000,0 29.700-27105 24000,0 Α2 23.023-21858 22000,0 Β1 20.658-17936 20000,0 18000,0 Β2 16958-15546 16000,0 Γ1 14933-14459 Γ2 14.017-13.009 14000,00 Δ1 12.459-11.631 Δ2 11.317 12000,0-11.068 10000,0 8000,0 6000,0 4000,0 2000,0 Δ.ΑΘΗΝΑΙΩΝ 746000 κάτ. 0,0 0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000 Μέσο Εισόδημα 2001 Διάγραμμα 1. Μέσο εισόδημα ανά ΟΤΑ του Λεκανοπεδίου της Αθήνας 2001 - κατανομή σε κοινωνικά στρώματα Πηγή στοιχείων: Προδρομίδης - Κατή 2005 πρόσθετη επεξεργασία των στοιχείων και επεξεργασία του Διαγράμματος: Μ. Αγγελίδης

Χάρτης 7: Μέσο ετήσιο δηλωθέν εισόδημα φυσικών προσώπων ανά Δήμο του Λεκανοπεδίου της Αθήνας 2001 -Κατανομή σε κοινωνικά στρώματα -Πηγή στοιχείων: Προδρομίδης - Κατή 2005 πρόσθετη επεξεργασία των στοιχείων και κατασκευή του Χάρτη: Μ. Αγγελίδης Η κοινωνική κατανομή, στη βάση των εισοδημάτων του πληθυσμού, παρουσιάζει μια έντονη διαφοροποίηση/ πόλωση ανάμεσα στα υψηλότερου και χαμηλότερου επιπέδου εισοδήματος κοινωνικά στρώματα στην Αθήνα. Πιο συγκεκριμένα: - Ένα πολύ μικρό μέρος του πληθυσμού έχει πολύ υψηλά εισοδήματα (βλ. στον Χάρτη :Εκάλη, Φιλοθέη, Ψυχικό) -Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έχει μεσαία- υψηλά και μεσαία-χαμηλά εισοδήματα ενώ ένα συγκριτικά μικρό μέρος του πληθυσμού έχει πολύ χαμηλά εισοδήματα. Με άλλα λόγια, τα «μεσαία" ί και "μεσαία-χαμηλ ί χαμηλά" εισοδηματικά κοινωνικά στρώματα έχουν πολύ μεγάλο εύρος. Μπορούμε, συνεπώς, να υποστηρίξουμε ότι στην Αθήνα το εύρος αυτών των στρωμάτων ήταν το 2001 ακόμα πιο αυξημένο από ότι στις «κοινωνίες των 2/3» όρος που υποδηλώνει ότι στις αρχές της δεκαετίας του 2000 στους πληθυσμούς των αναπτυγμένων χωρών τα ενδιάμεσα κοινωνικά στρώματα ήταν πιο εκτεταμένα σε σχέση με το παρελθόν.

Σε χωρικό επίπεδο (ανά Δήμο),, διαπιστώνεται επίσης μια ισχυρή διαφοροποίηση / πόλωση ανάμεσα σε υψηλότερου και χαμηλότερου εισοδηματικού επιπέδου κοινωνικά στρώματα, η οποία ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό το αντίστοιχο παλαιότερο χωρικό σχήμα: Δυτικό / Ανατολικό Λεκανοπέδιο Ειδικότερα (βλ. αναλυτικά στο: Αγγελίδης κ.ά., Αναπτυξιακές δυναμικές και κοινωνικοί μετασχηματισμοί στην Αθήνα 1991-2006, ΕΜΠ 2007) Τα "ανώτερα-1" και "ανώτερα-2" καθώς επίσης και τα "ενδιάμεσα-1" στρώματα συγκεντρώνονται στην Βόρεια-Βορειοανατολική Βορειοανατολική Αθήνα. Χρειάζεται να τονιστεί ότι τα "ανώτερα-1" στρώματα έχουν επιλέξει ως τόπο κατοικίας, περιοχές με πολύ υψηλά οικιστικά πρότυπα -και πολύ υψηλές βέβαια τιμές κατοικίας-, οι οποίες αναπτύχθηκαν εξ υπαρχής με «Σχέδιο», με χαμηλούς Συντελεστές δόμησης, με μεγάλο ποσοστό χώρων πρασίνου / ελεύθερων χώρων κλπ. Στην Αθήνα, αυτά τα στρώματα («Ανώτερα -1») τείνουν όλο και περισσότερο να διαχωρίζονται χωρικά από τα υπόλοιπα όπως αυτό συμβαίνει σε πολλές άλλες μητροπολιτικές περιοχές.

Το εισόδημα συσχετίζεται σαφώς, σε επίπεδο ΟΤΑ, με ορισμένα από τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του πληθυσμού. - Παρουσιάζεται εξαιρετικά υψηλή συσχέτιση με το «υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης» /ποσοστό πτυχιούχων ΑΕΙ και άνω στο σύνολο του πληθυσμού. Στον Χάρτη 8 παρουσιάζεται η χωρική κατανομή στη βάση αυτού του δείκτη. Χάρτης 8: Επίπεδο εκπαίδευσης : Πτυχιούχοι ΑΕΙ και άνω -% του πληθυσμού 2001 - ανά ΟΤΑ του Λεκανοπεδίο υ της Αθήνας Ανάλυση στοιχείων, Χάρτης: Μ. Αγγελίδης, Πηγή στοιχείων: Απογραφή πληθυσμού 2001 ΕΣΥΕ -Παρουσιάζεται πολύ υψηλή συσχέτιση του εισοδήματος με το ποσοστό εργοδοτών και εργαζομένων για δικό τους λογαριασμό βλ. στον Χάρτη 9- και με τις συνθήκες κατοίκησης με δείκτη τον αριθμό δωματίων ανά κατοικία. - Εμφανίζεται σχετικά μικρότερος βαθμός συσχέτισης με το ποσοστό ανεργίας - Χάρτης 10 -και με το ποσοστό απασχόλησης στο δευτερογενή τομέα - Χάρτης 11. - Αυτή η διαφορά οφείλεται σε αρκετό βαθμό στο ότι σε αρκετούς «ανερχόμενους κοινωνικά» Δήμους υπάρχουν αλλά συρρικνώνονται- βιομηχανικές βιοτεχνικές περιοχές χωρικά συναρτημένες με αντίστοιχες ζώνες κατοικίας.

Τα ποσοστά ανεργίας των γυναικών,, των νέων και των κοινωνικά μειονεκτικών ομάδων, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με το επίπεδο εκπαίδευσης κλπ παραμένουν αρκετά υψηλά. Χάρτης 9: Εργοδότες και εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό -% του ενεργού πληθυσμού 2001 - ανά Δήμο του Λεκανοπεδίου της Αθήνας Ανάλυση στοιχείων, Χάρτης: Μ. Αγγελίδης, Πηγή στοιχείων: Απογραφή πληθυσμού 2001 ΕΣΥΕ Χάρτης 10: Ανεργία: Άνεργοι* και άνεργοι νέοι* - % του ενεργού πληθυσμού 2001 - * που περιλαμβάνονται στον ΟΕΠ Ανάλυση στοιχείων, Χάρτης: Μ. Αγγελίδης, Πηγή στοιχείων: Απογραφή πληθυσμού 2001 ΕΣΥΕ

Η συνεχιζόμενη από τη δεκαετία του 90 προσέλευση αλλοδαπών μεταναστών, είναι αυξημένη στην Αθήνα η συμμετοχή τους στο σύνολο του πληθυσμού αυξήθηκε από 2,6 % το 1991 σε 10,0 % το 2001 Εμφανίζεται ισχυρή συγκέντρωση μεταναστών σε ορισμένες ζώνες των κεντρικών περιοχών της Αθήνας (λόγω υψηλής προσπελασιμότητας,, «ανωνυμίας» κλπ) αλλά και σε φτωχές ζώνες εργατικής προέλευσης. Χάρτης 11: Απασχόληση στο δευτερογενή τομέα -% του ενεργού πληθυσμού 2001 ανά Δήμο του Λεκ.. της Αθήνας Ανάλυση στοιχείων, Χάρτης: Μ. Αγγελίδης, Πηγή στοιχείων: Απογραφή πληθυσμού 2001 ΕΣΥΕ Χάρτης 12: Αλλοδαποί μετανάστες -% του πληθυσμο ύ 2001 ανά Δήμο του Λεκανοπεδ ίου ης Αθήνας Ανάλυση στοιχείων, Χάρτης: Μ. Αγγελίδης, Πηγή στοιχείων: Απογραφή πληθυσμού 2001 ΕΣΥΕ

Έχει μεγάλη σημασία να εξεταστούν οι διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό των Δήμων, σε επίπεδο «Απογραφικού Τομέα Δήμου» της ΕΣΥΕ, με δείκτη το «υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης», η χωρική κατανομή του οποίου, όπως είδαμε, συσχετίζεται σχεδόν πλήρως με το εισόδημα. Οι διαφοροποιήσεις αυτές είναι πολύ σημαντικές. Βλέπε χαρακτηριστικά στον Χάρτη 13 την διαφοροποίηση των Δυτικών τμημάτων από τα Ανατολικά τμήματα του Δήμου Αθηναίων. Χάρτης 13: Χωρικές ενότητες, επιπέδου τμήματος Δήμου, που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά κοινωνικού διαχωρισμού - στη βάση του επιπέδου εκπαίδευσης / Ποσοστό (%) των πτυχιούχων ΑΕΙ και άνω στο σύνολο του πληθυσμού 2001 ανά Απογραφικούς Τομείς Δήμων / ΕΣΥΕ Ανάλυση στοιχείων, Χάρτης: Μ. Αγγελίδης, Πηγή στοιχείων: Απογραφή πληθυσμού 2001 ΕΣΥΕ

Ο βαθμός προσαρμογής των μηχανισμών και των εργαλείων χωρικού σχεδιασμού στις μεταλλαγές της Αττικής - Ανάγκη για νέα εργαλεία σχεδιασμού - Σήμερα, οι αλλαγές στις οικονομικές και κοινωνικές δομές των μητροπολτικών περιοχών επιταχύνονται αρκετά και η αντιμετώπιση των σχετικών προβλημάτων γίνεται πιο σύνθετη: απαιτεί, εκτός από την παρέμβαση της δημόσιας διοίκησης, την ενεργό συμμετοχή πολυάριθμων συλλογικών οργάνων του ιδιωτικού τομέα ή ημι-κρατικών οργανισμών. Συνεπώς, πρέπει να ενσωματώσουμε καλύτερα στην διακυβέρνηση των μητροπολιτικών περιοχών τη δράση αυτών των συμμετεχόντων, προωθώντας την κάθετη και οριζόντια συνεργασία μεταξύ τους. -Οι χωρικές στρατηγικές της ΕΕ υπογραμμίζουν την ανάγκη χρήσης νέων μεθόδων συνεργασίας και συμμετοχικής λήψης αποφάσεων, όπως η "ανοικτή μέθοδος συντονισμού" («open method of coordination ) ως καταλληλότερο λό εργαλείο από την παραδοσιακή μέθοδο της θέσπισης κανόνων. -Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τονίζει την ανάγκη να προωθηθεί η αστική ανάπτυξη προκειμένου να υλοποιηθούν οι προτεραιότητες για την συνοχή στην περίοδο 2007-2013 2013 με την εφαρμογή των ολοκληρωμένων στρατηγικών για τις πόλεις, την προώθηση του μέσο-μακροπρόθεσμου μακροπρόθεσμου προγραμματισμού για την αστική ανασυγκρότηση και την σύμπραξη των βασικών φορέων που παρεμβαίνουν στις πόλεις στο επίτευγμα του προγραμματισμού των στόχων:

Προκύπτει συνολικά ότι κυρίως τα κεντρικά-δυτικά ά και τα βόρεια-βορειοδυτικά βορειοδυτικά οδυ τμήματα α του Λεκανοπεδίου, εδ ου, όπως και το μεγαλύτερο τμήμα της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά και κυρίως μεγάλες βιομηχανικές ζώνες (Ελαιώνας με προέκταση προς την ζώνη Κηφισού) εμπεριέχουν χωρικές ενότητες οι οποίες με σαφήνεια έχουν χαρακτηριστικά κοινωνικά μειονεκτικών περιοχών. Λαμβάνοντας υπ όψιν και τα συμπεράσματα για την χωρική ανάπτυξη στο Λεκανοπέδιο, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι σε αυτές τις ζώνες έχουν δημιουργηθεί μεγάλα ελλείμματα ανάπτυξης και άρα δυνατοτήτων απασχόλησης. Επομένως, η αντιμετώπιση της κοινωνικής χωρικής υποβάθμισης έως αποκλεισμού σε αυτές τις ζώνες αποτελεί μια συνολική πρόκληση η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί με μια στρατηγική για το σύνολο της μητροπολιτικής περιοχής που θα δίνει προτεραιότητα στην ανάπτυξη αυτών των ζωνών,, σε συνάρτηση με ολοκληρωμένες αστικές παρεμβάσεις, οι οποίες να εξασφαλίζουν την αύξηση της προσφοράς θέσεων εργασίας, αλλά και την αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού, την κοινωνική στήριξη των κατοίκων και την τοπική αναβάθμισης της ποιότητας ζωής. Έχει επανειλημμένα εξαγγελθεί (ιδίως στην τελευταία δεκαετία) βλέπε και στην πρόταση νέου ΡΣΑ ότι θα προωθηθούν τέτοιες παρεμβάσεις, όμως στην πράξη δεν έχει γίνει σχεδόν τίποτα

Είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η εφαρμογή αυτών των πολιτικών απαιτεί νέα εργαλεία σχεδιασμού. Ο χωρικός σχεδιασμός της Πρωτεύουσας επικεντρώθηκε για μια μακρά περίοδο σε τομεακές και κανονιστικές ("κλασικές") ς παρεμβάσεις. Επομένως, χρειάζεται τώρα να διαμορφωθούν νέα, περισσότερα ολοκληρωμένα και "ανοικτά" εργαλεία: πιο κατάλληλες χωρικές στρατηγικές που να δίνουν έμφαση στην ανάλυση προοπτικών, περισσότερο ευέλικτες και διαρκώς αναπροσαρμοζόμενες διαδικασίες σχεδιασμού και περισσότερο ολοκληρωμένες αστικές επεμβάσεις. Όλα αυτά θα μπορέσουν να υλοποιηθούν μέσω νέων μορφών μητροπολιτικής και αστικής διακυβέρνησης.

Β ΜΕΡΟΣ. Ο ρόλος της Αττικής στο ελληνικό αστικό σύστημα Κύριες μεταβολές στις δραστηριότητες, στον πληθυσμό και στην αστικοποίηση στην Ελλάδα την τελευταία τριακονταετία Σημαντικές μεταβολές στην τομεακή διάρθρωση της οικονομίας που συνδέονται με χωρικές αναδιαρθρώσεις είναι: - Ο σημαντικός περιορισμός του δυναμικού και κυρίως της απασχόλησης στο βιομηχανικό τομέα. - Ο σημαντικός περιορισμός του δυναμικού ορισμένων κλάδων και της συνολικής απασχόλησης στον αγροτικό τομέα. Αποδυναμώνεται ιδιαίτερα ο ορεινός χώρος. - Η διεύρυνση του δυναμικού του τομέα του τουρισμού-παραθερισμού, κατά βάση σε χερσαίες παραλιακές και σε νησιωτικές περιοχές. Η διεύρυνση αυτή δε συμβάλει επαρκώς στην αύξηση του ΑΕΠ και προσφέρει κυρίως εποχιακές θέσεις απασχόλησης.

Ολο και μεγαλύτερη συγκέντρω ση του πληθυσμού στην Αττική και στο αναπτυξια κό S Πυκνότητα πληθυσμού στην Ελλάδα 2001 ανά μικροπεριοχές (περιοχές νέων ΟΤΑ μετά από το Σχέδιο «Καποδίστριας») Κ Μεταβολή του πληθυσμού στην Ελλάδα ανά ΟΤΑ* 1981 1991 -% * Περιοχές παλαιών ΟΤΑ προ του Σχεδίου «Καποδίστριας» ρ ς Πηγή: Αγγελίδης κ.ά., Το οικιστικό δίκτυο στην Ελλάδα, 1998α

Το ελληνικό αστικό ήταν (ιδίως από την δεκαετία του 70) και παραμένει ιδιαίτερα μονοκεντρικό. Είναι το περισσότερο μονοκεντρικό αστικό σύστημα στην Ε. Ενωση - με την εξαίρεση ορισμένων πολύ μικρών χωρών - βλ. στο Διάγραμμα το ποσοστό του πληθυσμού της Αττικής στην Ελλάδα Παράλληλα, το ελληνικό αστικό σύστημα παρουσιάζει σημαντικό έλλειμμα ισχύος, συνοχής και ισορροπίας. Αυτό οφείλεται κατ αρχήν στην υπέρμετρη ανάπτυξη ενός μόνο κέντρου: της Μητροπολιτικής περιοχής της Αττικής.

Υπάρχει μόνο ένα δεύτερο ικανοποιητικού επιπέδου κέντρο: η ΜΠ της Θεσσαλονίκης, ενώ τα υπόλοιπα θεσμοθετημένα περιφερειακά κέντρα είναι γενικά αδύναμα. Υπάρχουν τρία μεγάλα περιφερειακά κέντρα (Πάτρα, ρ Βόλος-Λάρισα,, Ηράκλειο), δυο άλλα αρκετά μικρότερου δυναμικού (Ιωάννινα, Κοζάνη-Πτολεμαΐδα) και έξι άλλα σαφώς αδύναμα. Μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά η εμβέλεια των σημερινών ελληνικών περιφερειακών κέντρων, στο πλαίσιο μιας πολυκεντρικής ανάπτυξης, μέσω της δικτύωσής τους με τα γειτονικά τους μικρότερα κέντρα. Σε μια τέτοια προοπτική, είναι σημαντικός ο ρόλος της διοικητικής διαίρεσης της χώρας σε περιφέρειες και περιφερειακές υποενότητες (πρώην νομούς). Σε αυτή την κατεύθυνση βοηθάει σημαντικά η πρόσφατη νέα διοικητική διαίρεση της χώρας, μέσω του Σχεδίου «Καλλικράτης» σε ισχυρότερες περιφέρειες και λιγότερους ισχυρότερους Δήμους. Κατανομή των ελληνικών αστικών κέντρων (Λειτουργικών Αστικών Περιοχών) σε κατηγορίες - με βάση τον πληθυσμό τους το 2001 και τα αναπτυξιακά και διοικητικά λειτουργικά χαρακτηριστικά τους

Γ ΜΕΡΟΣ. Ο ρόλος της Αττικής στο ευρωπαϊκό αστικό σύστημα και στο αστικό σύστημα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Η Αττική βρίσκεται έξω από το ισχυρό κεντρικό δίκτυο της Ε. Ένωσης: το «πεντάγωνο» Ανήκει σε ένα αδύναμο αστικό σύστημα μιας «περιφερειακής» α περιοχής: της περιοχής της ΝΑ. Ευρώπης Η δυνατότητα να αποκτήσει η Αττική ένα ισχυρότερο ρόλο στην Ευρώπη, στο πλαίσιο μιας πολυκεντρικής ανάπτυξης του ευρωπαϊκού χώρου, συνδέεται με την ισχυροποίηση του αστικού συστήματος των Ανατολικών Βαλκανίων Η Αττική έχει ήδη έναν ισχυρό «κεντρικό» ρόλο στην περιοχή των Ανατολικών Βαλκανίων - βλ. χαρακτηριστικά στον Χάρτη την θέση της Αττικής στις συνεργασίες σε Κοινοτικά ερευνητικά προγράμματα. Η χωρική ενσωμάτωση σε αυτή την περιοχή μπορεί να ενισχύσει και τον ρόλο της Αττικής στην Ευρώπη Πηγή Χάρτη: ESPON FOCI 2011, Σύνταξη Χάρτη: Μ. Αγγελίδης