«Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, ΣΤΙΣ ΣΠΕΤΣΕΣ»

ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, ΣΤΙΣ ΣΠΕΤΣΕΣ» Σπουδάστρια: Βατικιώτη Αντωνία Εισηγητής: Δρ. Ευστάθιος Δημητριάδης ΚΑΒΑΛΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ, 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Εισαγωγή...Σελ.5 Κεφάλαιο 1: Η απόδοση του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. 1. Ιστορική αναδρομή του τουρισμού...σελ.6-7 2. Ο τουρισμός σε παγκόσμιο επίπεδο...σελ.7-9 3. Ορισμός του τουρισμού... Σελ.9 4. Διακρίσεις του τουρισμού...σελ. 10 5. Η ανταγωνιστικότητα και κερδοφορία του τουρισμού...σελ. 10-12 6. Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού...σελ.12 7. Ειδή τουρισμού, που έχουν δυναμική ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες... Σελ.13-15 8. Εξωτερικό οικονομικό περιβάλλον...σελ.15-17 9. Επίδοση των Αμεσότερα Ανταγωνιστριών Χωρών... Σελ.18-21 10. Η πορεία του Παγκόσμιου τουρισμού βάση προσωρινών στοιχείων και εκτιμήσεων- πρόβλεψη του Π.Ο.Τ...Σελ.22-25 Κεφάλαιο 2: Ο τουρισμός σε εγχώριο επίπεδο - ειδικότερα στις Σπέτσες. 1. Ιστορική αναδρομή του τουρισμού στην Ελλάδα...Σελ.25-26 2. Ο τουρισμός στην Ελλάδα...Σελ.26-29 3. Η τουριστική οικονομία στην Ελλάδα...Σελ.29-30 4. Τρέχουσα επίδοση- επισημάνσεις στην Ελλάδα...Σελ.31-37 2

5. Περιφερειακές επιδόσεις στην Ελλάδα...Σελ.37-42 6. Η ιστορία των Σπετσών... Σελ.42-44 7. Οι ξενοδοχειακές υποδομές του νησιού...σελ.44-45 8. Πίνακας: Ξενοδοχειακές μονάδες...σελ.46 (αποτελέσματα μιας μικρής έρευνας για τις υποδομές). Κεφάλαιο 3: Επιπτώσεις του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. 1. Επιπτώσεις του τουρισμού...σελ.47-48 2. Ορισμός των επιπτώσεων του τουρισμού... Σελ.48 3. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της ανάπτυξης του τουρισμού... Σελ.49-56 Οικονομικός τομέας... Σελ.49-51 Κοινωνικοπολιτισμικός τομέας... Σελ.52-54 Περιβαλλοντολογικός τομέας... Σελ.54-56 Κεφάλαιο 4: Οι επιπτώσεις του τουρισμού στις Σπέτσες. 1. Ερευνητική μεθοδολογία - Εισαγωγή...Σελ.56 2. Δείγμα και συλλογή δεδομένων... Σελ.57-58 3. Μέτρηση μεταβλητών... Σελ.58-61 4. Ανάλυση δεδομένων - αποτελέσματα... Σελ.61-68 5. Συμπεράσματα... Σελ.68-70 3

Βιβλιογραφία 1. Ξένη βιβλιογραφία... Σελ.70-72 2. Ελληνική βιβλιογραφία... Σελ.72 3. Βιβλιογραφία από το Σ^Γη^... Σελ.72 Παράρτημα 1. Ερωτηματολόγιο... Σελ.73-77 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ελληνική τουριστική βιομηχανία συνεχίζει να αναπτύσσεται και να βελτιώνεται, από το 1987 το τουριστικό προϊόν της Ελλάδας ήταν ο ήλιος, η θάλασσα και η άμμος μαζί με τον πολιτιστικό και αρχαιολογικό τουρισμό. Σήμερα και μπαίνοντας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η τουριστική βιομηχανία της Ελλάδας έχει επεκταθεί και περιλαμβάνει πολλά περισσότερα κομμάτια όπως ο οικοτουρισμός, ο τουρισμός περιπέτειας και extreme sports, ο επαγγελματικός τουρισμός, ο συνεδριακός τουρισμός ακόμα και ο τουρισμός υγείας και spa. Η συνεχείς ανάπτυξη του τουρισμού επηρεάζει σχεδόν όλη τη γεωγραφική έκταση της χώρας. Όμως πόσο έτοιμοι είναι οι μόνιμοι κάτοικοι αυτών των περιοχών; Ποιά τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργεί η ανάπτυξη του τουρισμού; Η εργασία είναι χωρισμένη σε τέσσερα κεφάλαια, το πρώτο αναφέρεται στην απόδοση του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, το δεύτερο εξειδικεύεται στον εγχώριο τουρισμό και στον τουρισμό στις Σπέτσες, στο τρίτο επισημαίνονται οι επιπτώσεις του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο και τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο έχουμε τις επιπτώσεις του τουρισμού στις Σπέτσες και τα συμπεράσματα της έρευνας. Σκοπός αυτής της έρευνας είναι να κατανοήσουμε σε ποίο βαθμό οι μόνιμοι κάτοικοι των Σπετσών, νησί όπου ο τουρισμός παίζει ζωτικό ρόλο για την οικονομία των κατοίκων, επηρεάζονται από την γρήγορη ανάπτυξη του τουρισμού καθώς και με ποιόν τρόπο αλλάζει την ζωή τους, τη νοοτροπία τους και ποιά τα προβλήματα που δημιουργεί. Έχοντας ως βάση της έρευνας το ερωτηματολόγιο που δημιούργησαν οι Holey, Snaith και Craham Miler (2005), το οποίο χρησιμοποίησαν για αντίστοιχη έρευνα στο Bath στην Αγγλία, εξετάσαμε τις επιπτώσεις του τουρισμού ως προς τον οικονομικό, κοινωνικοπολιτισμικό και περιβαλλοντολογικό τομέα. Τα συμπεράσματα είναι θετικά, ως προς την ανάπτυξη του τουρισμού, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας κι αυτό γιατί τα επαγγέλματα των μόνιμων κατοίκων του νησιού συνδέονται ή έχουν άμεση σχέση με τον τουρισμό. Όμως τα στοιχεία υπό εξέταση ήταν βασισμένα σε γενικά θέματα.αφού οι ερωτήσεις ήταν γενικού χαρακτήρα καμία ερώτηση δεν είχε σχέση με το μάνατζμεντ και τον σχεδιασμό του τουρισμού. Αυτό λοιπόν μας δείχνει πως η επόμενη εργασία σχετικά με τις κοινωνικές επιδράσεις θα πρέπει να συνδέει τη συμπεριφορά με τις 5

στρατηγικές ώστε να γίνει κατανοητή η ποιότητα του τουρισμού και το επίπεδο των επισκεπτών που στοχεύει να προσελκύσει το νησί, για την καλύτερη απόδοση της ανάπτυξης του τουρισμού. 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1... Η Απόδοση του τουρισμού σε παγκόσμιο επιπεδο. 7

1.1 Ιστορική αναδρομή του τουρισμού. Ο τουρισμός είναι ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος ψυχαγωγίας, ειδικά στον Δυτικό κόσμο ενώ παράλληλα αποτελεί μια πολύ μεγάλη βιομηχανία και σημαντικότατη πηγή εσόδων για παραδοσιακά τουριστικές χώρες όπως την Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και την Ελλάδα. Χάρη στην μεγάλη μείωση του κόστους ταξιδιού και της πτώσης του τείχους, υπάρχουν ανερχόμενοι τουριστικοί προορισμοί όπως Τσεχία, Ουγγαρία, Κροατία, Τουρκία, Αίγυπτος, που προσελκύουν κάθε χρόνο και περισσότερους τουρίστες με όπλο τις χαμηλές τιμές και την καλή εξυπηρέτηση. Ο μαζικός τουρισμός είναι μια σχετικά νέα ιδέα, που προήλθε από την μεγάλη άνοδο των εισοδημάτων μετά την Βιομηχανική Επανάσταση. Πριν από αυτή, τα ταξίδια πολιτιστικού ή ψυχαγωγικού χαρακτήρα ήταν αποκλειστικό προνόμιο λίγων εκλεκτών περιηγητών, συνήθως αριστοκρατών. Ο τουρισμός υπάρχει από την αρχαιότητα. Στην αρχαία Ελλάδα οι διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις, διάφορων πόλεων, οι Ολυμπιακοί Αγώνες και οι θρησκευτικές πανηγύρεις, αποτελούσαν μια αιτία για τις τουριστικές εξορμήσεις των αρχαίων Ελλήνων. Στην περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο τουρισμός ήταν αρκετά διαδομένος αλλά στις ευπορότερες τάξεις. Η κατάσταση στον μεσαίωνα άλλαξε. Η καταστροφή του οδικού δικτύου και η ανασφάλεια των ταξιδιών, μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήταν για πολλούς αιώνες σχεδόν αξεπέραστα εμπόδια για την επανεμφάνιση του φαινομένου, που επέζησε όμως με τη μορφή της επίσκεψης με θρησκευτικό χαρακτήρα (π.χ. στους Άγιους τόπους). Από την Αναγέννηση κι έπειτα εμφανίζεται με σκοπό την ανακάλυψη αρχαιολογικών λειψάνων στην Ευρώπη. Κατά τα 18ο αιώνα, η αύξηση του εισοδήματος σε μερικές χώρες (Βρετανία), η σχετική ασφάλεια στα ταξίδια, η βελτίωση των οδικών δικτύων κι η εμφάνιση μεταφορικών μέσων όλο και περισσότερο άνετων και γρήγορων δημιούργησαν το σύγχρονο τουρισμό που, περιορισμένος αρχικά σε λίγους προνομιούχους, απλώθηκε προοδευτικά. 8

Κατά τον 20ο αιώνα διαδόθηκε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και έγινε πλέον σήμερα μαζικό κοινωνικό φαινόμενο. (el.science.wikia.com). 1.2 Ο τουρισμός σε παγκόσμιο επίπεδο. Η οικονομική ανάπτυξη στον 19ο και 20ο αιώνα έδωσε την ευκαιρία σε μεγάλο αριθμό πολιτών να κάνουν ταξίδια σε περιοχές εκτός του τόπου κατοικίας τους με σκοπό να γνωρίσουν την ιστορία, την παράδοση και τον τρόπο ζωής των άλλων περιοχών και λαών. Όμως ο τουρισμός στα τέλη του 19ου και το πρώτο μέσο του 20ου αιώνα ήταν διαφορετικός σε σύγκριση με τον τουρισμό της σημερινής εποχής της παγκοσμιοποίησης. Διότι τότε δεν υπήρχε μαζικός τουρισμός παρά μόνο μετακινήσεις λίγων, μορφωμένων κυρίως ατόμων και με εισόδημα που ξεπερνούσε το μέσο εισόδημα των εργαζομένων. Στην εποχή μας όμως και κυρίως από το 1980 και μετά είμαστε μάρτυρες μιας τουριστικής έκρηξης, αφού οι μετακινούμενοι επισκέπτες αυξάνονται και πληθύνονται και κατακυριεύουν τη γη. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόνο σε ένα χρόνο το 2000 πραγματοποιήθηκαν τουριστικές μετακινήσεις 698 εκατομμυρίων ατόμων. Από το στοιχείο αυτό καθώς και από άλλα στοιχεία που έχει δημοσιεύσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (Π.Ο.Τ), γίνεται φανερό ότι ο τουρισμός δημιούργησε τον μεγαλύτερο κλάδο υπηρεσιών στον κόσμο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου υπολογίζει ότι ο διεθνής τουρισμός αύξησε τα εισοδήματα του κλάδου μεταξύ του 1975 και του 2000 με ρυθμούς κατά 35% μεγαλύτερους απ ότι η παγκόσμια οικονομία συνολικά. Στον τουρισμό επίσης οφείλεται περισσότερο από το 40% των παγκόσμιων εξαγωγών και του 8% στις υπηρεσίες και το εμπόριο συνυπολογιζόμενων αθροιστικά. Ο τουρισμός έτσι, ξεπερνά κατά πολύ σε οικονομική ανάπτυξη κλάδους όπως αυτούς των τροφίμων, της κλωστοϋφαντουργίας και των χημικών προϊόντων. Όσον αφορά τις θέσεις εργασίας τα τελευταία 25 χρόνια, τόσο για εργαζόμενους που έχουν άμεση σχέση με τουριστικές υπηρεσίες όσο και για τις θέσεις που δημιουργούνται για να εξυπηρετήσουν έμμεσα τουριστικές ανάγκες (όπως κατασκευή ξενοδοχείων και άλλων τουριστικών εγκαταστάσεων) σύμφωνα με τα στοιχεία του Π.Ο.Τ 9

δημιουργήθηκαν 200 εκατομμύρια θέσεις ή το 8% του παγκόσμιου οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ότι το 2000 η τουριστική βιομηχανία είχε έσοδο 3,6 τρισεκατομμύρια δολάρια ή το 11% του Παγκόσμιου ΑΕΠ με βάση επίσης τα στοιχεία του Π.Ο.Τ. Και να φαντασθεί κανείς ότι στα πιο πάνω δεν περιλαμβάνονται στοιχεία από τις εσωτερικές τουριστικές μετακινήσεις. Για παράδειγμα στη χώρα μου την Ελλάδα το 1990 ο εσωτερικός τουρισμός ανερχόταν σε 75 εκατομμύρια μετακινήσεις. Από τα στοιχεία αυτά εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ο τουρισμός κατατάσσεται στους πέντε σημαντικότερους κλάδους της οικονομίας σε 83 κράτη του πλανήτη. Βέβαια ο ρόλος του τουρισμού στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι πολλαπλός και όχι μόνο οικονομικός. Μαζί με την μετακίνηση ατόμων μετακινούνται και συνήθειες ζωής, διατροφής, αθλητισμού και πολιτισμού. Διαμορφώνονται και διαδίδονται αξίες και αρετές. Και αυτό δεν γίνεται μόνο προς τη μία κατεύθυνση, αλλά και προς την άλλη. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Βόρεια Ευρώπη μαζί με τα πρώτα κύματα τουρισμού προς τον μεσογειακό νότο έκαναν την εμφάνιση τους και τα εστιατόρια με μεσογειακή διατροφή, άρχισε να ακούγεται μουσική απ αυτές τις χώρες, να διαδίδονται οι χοροί και οι πολιτισμικές τους παραδόσεις. Τα τελευταία όμως 20 χρόνια παρατηρείται έντονα μια νέα τάση στον τουρισμό που είναι η αναζήτηση απόμακρων εξωτικών προορισμών που οι τουριστικές επιχειρήσεις ονόμασαν «οικοτουρισμό». Σε πολλά μέρη του κόσμου κυρίως σε ορεινές περιοχές με όμορφα αισθητικά τοπία και άθικτη ακόμα φύση, εκατομμύρια επισκέπτες αναζητούν την περιπέτεια και την αυθεντική επαφή με το βουνό και τα άλλα φυσικά οικοσυστήματα(ποτάμια, λίμνες, φαράγγια, βράχια κ.α). Ορισμένα στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού είναι ενδεικτικά για την τάση των τουριστών απ όλο τον κόσμο να επισκέπτονται τέτοιες περιοχές. Στις χώρες γύρο από τα Ιμαλάια από το 1990 και μετά παρατηρείται μια τουριστική έκρηξη. Η κίνα δέχτηκε 24.000.000 αφίξεις το 1988 και είναι η Πέμπτη στην παγκόσμια κατάταξη τουριστικών προορισμών. Το Νεπάλ δεχτικέ 422.000 επισκέπτες το 1997, ενώ μόνο οι περιοχές Landak και του Sikkim στη Ινδία δέχθηκαν 120.000 και 160.000 επισκέπτες το 1997. Αντίστοιχα το Πακιστάν δέχθηκε περίπου 380.000 επισκέπτες το 1997. Η ταχύτητα της τουριστικής ανάπτυξης δυστυχώς πραγματοποιήθηκε με μοναδικό κριτήριο την αύξηση του συναλλάγματος και την αποκόμιση κερδών 10

κυρίως για λίγες μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις. Αποτέλεσμα αυτής της ανάπτυξης ήταν οι έντονες πιέσεις που δέχθηκαν οι περιοχές υποδοχής τουριστών, τα φυσικά τους οικοσυστήματα και η κοινωνική τους συνοχή, αλλά και οι πιέσεις από τον ανταγωνισμό που δέχονται οι μικρές και μεσαίες τουριστικές επιχειρήσεις. (eyploia.ai gaio-net.gr). 1.3 Ορισμός του τουρισμού. Ο τουρισμός είναι το φαινόμενο που πηγάζει από την παροδική επίσκεψη ιστορικών, θρησκευτικών, αρχαιολογικών μνημείων ή και μόνο για ψυχαγωγία και ανάπαυση εκτός της μόνιμης κατοικίας για τον οποιονδήποτε λόγο πέραν του επαγγελματικού. Η ονομασία «Τουρισμός» σχετίζεται ετυμολογικά με τη λέξη «tour», η οποία είναι πια διεθνής όρος και από αυτή προέρχεται η λέξη τουρίστας. (tour.teithe.gr). 1.4 Διακρίσεις του τουρισμού. Εγχώριος τουρισμός (domestic tourism): ο τουρισμός των κατοίκων μίας χώρας όταν ταξιδεύουν μόνο εντός αυτής (π.χ. ένας Αθηναίος πηγαίνει στην Τρίπολη). Εξερχόμενος τουρισμός (outbound tourism): αφορά στους μόνιμους κατοίκους μίας χώρας οι οποίοι ταξιδεύουν σε μια άλλη χώρα (π.χ. ένας Έλληνας που ταξιδεύει στην Γαλλία). Εισερχόμενος τουρισμός (inbound tourism): ο τουρισμός των αλλοδαπών οι οποίοι ταξιδεύουν σε δεδομένη χώρα (π.χ. ένας Γάλλος που ταξιδεύει στην Ελλάδα). Διεθνής τουρισμός (international tourism): το σύνολο του εισερχόμενου και του εξερχόμενου τουρισμού. Εξωτερικός τουρισμός (internal tourism): το σύνολο του εγχώριου και του εισερχόμενου τουρισμού. Εθνικός τουρισμός (national tourism): το σύνολο του εγχώριου και του εξερχόμενου τουρισμού. (el.wilkipedia.gr). 11

1.5 Η ανταγωνιστικότητα και κερδοφορία της τουριστικής οικονομίας. Η έννοια της ανταγωνιστικότητας ενός τουριστικού προορισμού, αντιμετωπίζεται από διαφορετικές προσεγγίσεις στη διεθνή βιβλιογραφία. Για παράδειγμα, υπάρχει η άποψη ότι η ανταγωνιστικότητα είναι συνάρτηση των επιπέδων τιμών στον τουριστικό προορισμό αλλά και της παραγωγικότητας των επιμέρους κλάδων της τουριστικής οικονομίας του προορισμού καθώς και των διαφόρων ποιοτικών χαρακτηριστικών του (Dwyer et al., 2000). Επειδή όμως η ανταγωνιστικότητα θα πρέπει να είναι διατηρήσιμη (Hassan, 2000), ανταγωνιστικός θεωρείται ο προορισμός, που μπορεί αποτελεσματικά να δημιουργήσει ένα διατηρήσιμο περιβάλλον ευημερίας για τους κατοίκους του (Ritchie & Crouch, 1993). Έτσι, οι παράμετροι που φαίνεται τελικώς ότι διαμορφώνουν το επίπεδο ανταγωνιστικότητας ενός προορισμού είναι (Crouch & Ritchie, 1999, Ritchie & Crouch, 1993, Go & Govers, 2000, Dwyer & Kim, 2003): Οι πόροι (resources) που προϋπήρχαν (φυσικό περιβάλλον, αρχαιολογικοί χώροι, γλώσσα) ή αναπτύχθηκαν στον προορισμό (ειδικές εκδηλώσεις, δυνατότητες πρόσβασης, συγκοινωνίες κ.α.) και η τεχνογνωσία στην τουριστική οικονομία που έχει ο προορισμός (π.χ. προγραμματισμός, ενέργειες μάρκετινγκ, διοίκηση ανθρωπίνου δυναμικού, διαχείριση περιβάλλοντος), σε μακροοικονομικό (π.χ. ΕΟΤ) όσο και σε μικροοικονομικό επίπεδο (μεμονωμένες επιχειρήσεις). Συνδυάζοντας τις δύο αυτές παραμέτρους, ένας τουριστικός προορισμός θα πρέπει να ορίσει με σαφήνεια τον ανταγωνισμό, δηλαδή τους ανταγωνιστικούς ως προς αυτόν προορισμούς και να αναζητήσει συγκεκριμένο συγκριτικό πλεονέκτημα (Porter, 1980, Crouch & Ritchie, 1999, Hassan, 2000). Με άλλα λόγια, η ανταγωνιστικότητα ενός τουριστικού προορισμού είναι συνάρτηση τόσο των ενεργειών που γίνονται σε επίπεδο χώρας και κεντρικής διοίκησης, όσο και των ενεργειών των μεμονωμένων επιχειρήσεων. Αναφορικά με τις ενέργειες που επηρεάζουν το επίπεδο ανταγωνιστικότητας σε επίπεδο χώρας, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδίων και Τουρισμού (WTTC) σε συνεργασία με το ινστιτούτο TTRI (WTTC, 2002) έχει καταρτίσει σχετικό δείκτη, ο οποίος παρακολουθεί συγκεκριμένες επιμέρους πτυχές της ανταγωνιστικότητας ενός προορισμού (π.χ. τιμολογιακή ανταγωνιστικότητα, περιβαλλοντολογική, τεχνολογική, κοινωνική κ.τ.λ.). 12

Αναφορικά με την ανταγωνιστικότητα σε επίπεδο επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε έναν προορισμό στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται διάφορες οργανωσιακές παράμετροι, όπως ο προσανατολισμός στον πελάτη, οι πρακτικές εσωτερικού μάρκετινγκ κ.α., που επηρεάζουν τις επιδόσεις των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην τουριστική οικονομία (George, 1990). Με άλλα λόγια, χωρίς να παραγνωρίζεται η σημασία των παραδοσιακών κατά μία έννοια πτυχών ανταγωνιστικότητας (όπως για παράδειγμα κεφαλαιουχικός εξοπλισμός, η διαθεσιμότητα κεφαλαίων και η δομή κόστους) μιας τουριστικής επιχείρησης, οι δεξιότητες και η τεχνογνωσία της στο μάρκετινγκ αποτελούν εξ ίσου σοβαρή βάση ανάπτυξης συγκριτικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. 1.6 Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Ορισμοί: 1. Οι ειδικές μορφές τουρισμού χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού και κυρίαρχου κινήτρου στη ζήτηση (π.χ. συνέδρια, οικολογία, πολιτισμός) και απο την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής στις τουριστικές περιοχές που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των τουριστών της κάθε ειδικής μ ρφής. 2. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, αποτελούν τμήμα των ειδικών μορφών και χαρακτηρίζονται επίσης από την ύπαρξη ενός κυρίαρχου ειδικού κινήτρου στη ζήτηση το οποίο συνδέεται με συγκεκριμένα θέματα όπως: φυσιολατρία, ταξίδια περιπέτειας, αθλητισμός, περιήγηση, περιβάλλον, γνωριμία με την τοπική παράδοση. Στις εναλλακτικές μορφές, οι τουρίστες συχνά επιλέγουν ένα τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής του ταξιδιού στον οποίο κυριαρχεί η αυτονομία στις επιλογές και η περιήγηση με μικρή ή ελάχιστη χρήση υπηρεσιών οργανωμένου τουρισμού. Επιπλέον, και στις εναλλακτικές μορφές καταγράφεται η ανάπτυξη μιας ειδικής υποδομής που εξυπηρετεί τους συγκεκριμένους τουρίστες. Τέλος, κοινός παρονομαστής, τόσο στη ζήτηση όσο και στην προσφορά των ενελλακτικών μορφών τουρισμού, αποτελεί ο σεβασμός της τοπικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής δομής (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001). 13

1.7 Είδη τουρισμού, που έχουν δυναμική ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες. Ως αποτέλεσμα της βελτίωσης του εισοδήματος των νοικοκυριών (European Travel Commission, 2006) αλλά και της αύξησης της έντασης του ανταγωνισμού, η ζήτηση για τουριστικές υπηρεσίες έγινε περισσότερο σύνθετη στη διάρκεια της τελευταίας τριακονταετίας, με συνέπεια την ανάδειξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ακολουθεί μια σύντομη αναφορά στις κυριότερες μορφές: 1: Τουρισμός Πολυτελείας. Άτομα με ιδιαίτερα υψηλά εισοδήματα που αναζητούν υψηλής ποιότητας διακοπές, έχουν δημιουργήσει τη ζήτηση για τουρισμό πολυτελείας. Σύμφωνα με στοιχεία της ILTM, αν και αντιπροσωπεύουν μόνο το 3% της συνολικής αγοράς, οι δαπάνες τους ανέρχονται περίπου στο 20% του συνόλου των δαπανών του τουρισμού. Έχοντας ενημέρωση και εμπειρία στα ταξίδια, απαιτούν ιδιαίτερα ποιοτική εξυπηρέτηση και μοναδικές εμπειρίες. Κατά συνέπεια η προσέλκυση τέτοιων τουριστών προϋποθέτει άρτιες και πολυτελείς υποδομές αλλά και ικανότητα προσφοράς αξέχαστων εμπειριών. Πρέπει να σημειωθεί, ότι το τμήμα αυτό της αγοράς δε θεωρείται ιδιαίτερα ομοιογενές, καθώς οι απαιτήσεις και η συμπεριφορά των τουριστών που ανήκουν σε αυτό, εξαρτώνται από πολλούς κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες. 2: Τουρισμός Υγείας. Η αλλαγή των δημογραφικών στοιχείων του πληθυσμού (π.χ. πληθυσμιακή γήρανση), η ζήτηση για τουριστικούς προορισμούς που προσφέρουν υπηρεσίες υγείας συνεχώς αυξάνει (European Travel Commission, 2006). Στις υπηρεσίες υγείας συγκαταλέγονται η ιατρική περίθαλψη, η διαμονή σε διαιτητικά κέντρα, οι υπηρεσίες θαλασσοθεραπείας κ.α. 3: Οικολογικός Τουρισμός. Ο οικολογικός τουρισμός συνδέεται με διαμονή και δραστηριότητες κοντά στη φύση και σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον. Προϋποθέτει κατάλληλες υποδομές και αντίστοιχη περιβαλλοντολογική κουλτούρα. Οι δύο αυτοί παράγοντες μάλιστα θεωρούνται σημαντικότεροι από ότι η επίδοση των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο κλάδο τουρισμού. 14

4: Πολιτιστικός Τουρισμός - Θρησκευτικός Τουρισμός. Αφορά τους ταξιδιώτες που κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού ενδιαφέρονται να έρθουν σε επαφή με στοιχεία από διαφορετικούς πολιτισμούς καθώς και να λάβουν μέρος σε εκδηλώσεις πολιτιστικού ή θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Η διατήρηση του πολιτιστικού χαρακτήρα μιας χώρας είναι βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού (Al-Hagla, 2004). 5: Αθλητικός Τουρισμός. Η προσέλκυση τουριστών για την παρακολούθηση μεγάλων αθλητικών γεγονότων (Hall, 1992) και η προσέλκυση επισκεπτών που θέλουν να λάβουν μέρος σε διάφορες αθλητικές δραστηριότητες (DeKnop, 1990) είναι οι πτυχές του αθλητικού τουρισμού. Σε κάθε περίπτωση απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις στην ανάπτυξη τουριστικών εγκαταστάσεων, αλλά σε εκείνα τα σπορ που ενδιαφέρουν τους τουρίστες που ένας συγκεκριμένος προορισμός επιθυμεί να προσελκύσει. 6: Θάλασσα - Ήλιος. Αφήσαμε τελευταία στη σύντομη αυτή συζήτηση την μορφή της ζήτησης που παραδοσιακά ικανοποιεί η Ελλάδα: τουρισμό για ήλιο και θάλασσα τους καλοκαιρινούς μήνες. Αφορά τη ζήτηση για θερινές αποδράσεις από την καθημερινότητα στο απόλυτα καλοκαιρινό περιβάλλον ήλιου και θάλασσας. Η παγκόσμια ζήτηση όμως για τη συγκεκριμένη μορφή τουρισμού, φαίνεται να μειώνεται τα τελευταία χρόνια (European Travel Commission, 2006), εξαιτίας αλλαγών στα δημογραφικά χαρακτηριστικά και τον τρόπο ζωής, που ενδυναμώνουν τελικώς τη ζήτηση για τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού που συζητήσαμε. 1.8 Εξωτερικό οικονομικό περιβάλλον. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και προβλέψεων (2007), η ιστορικά πρωτοφανής αναπτυξιακή δυναμική μεγάλου πληθυσμιακού τμήματος του κόσμου, εκείνου των αναπτυσσόμενων χωρών της Ασίας και των χωρών σε μετάβαση, έχει θέσει σε άκαμπτη, ανοδική τροχιά την παγκόσμια ανάπτυξη. Οι συγκριτικά χαμηλοί ρυθμοί αναπτύξεως των ανεπτυγμένων οικονομιών και τα προβλήματα που κατά καιρούς εμφανίζουν (τρεχόντως η πιστωτική κρίση) δεν φαίνεται να πτοούν αυτήν την αυτοτροφοδοτούμενη δυναμική. 15

Ρυθμός Αναπτύξεως κατά Περιοχή Έτος 2006 2007 2008(1) ΚΟΣΜΟΣ 5,4 5,2 4,8 Ανεπτυγμένες Χώρες 2,9 2,5 2,2 Αναπτυσσόμενες Χώρες 7,8 8,3 7,6 Χώρες σε Μετάβαση 6,8 5,8 5,2 (1) Πρόβλεψη. Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October 2007. Στην 5ετή περίοδο 2004-2008 ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής αναπτύξεως διαμορφώθηκε σε επίπεδο άνω του 5%, με τις ανεπτυγμένες οικονομίες να πραγματοποιούν μέσο αναπτυξιακό ρυθμό 2,7% και τις λοιπές ρυθμούς 7,8% για αναπτυσσόμενες και 6,2% για τις σε μετάβαση. Εκτιμόυμε, ότι ο προβλεπόμενος ρυθμός δεν θα μας εκπλήξει αν αποδειχθεί ελαφρώς χαμηλότερος, δεδομένου ότι, παρά τις έγκαιρες αντιδράσεις των Κεντρικών Τραπεζών στην αναχαίτιση των συνεπειών της πιστωτικής κρίσεως, ο κίνδυνος για το βαθμό ακριβείας της προβλέψεως δεν είναι συμμετρικά κατανεμημένος. Θεωρούμε, ότι οι συνέπειες της πιστωτικής κρίσεως δεν έχουν εξαντληθεί και η πιθανότητα πραγματοποιήσεως χαμηλότερου ρυθμού αναπτύξεως της παγκόσμιας οικονομίας είναι μεγαλύτερη από την πιθανότητα να αποδειχθεί η πρόβλεψη υποεκτιμημένη. Οι συνέπειες της άκριτης χρηματοδοτήσεως του τομέα κατοικίας στις ΗΠΑ δεν είναι βέβαιο ότι έχουν παρέλθει. Διατυπώνεται η ελπίδα ότι οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, με αιχμές τις Κίνα και Ινδία, που έχουν και το πλεονέκτημα να μην έχουν επηρεαστεί από την διασπορά των τιτλοποιημένων μειωμένης εξασφαλίσεως δανείων για οικοδομές, παραμένουν σε δυναμική πορεία, συντηρούσες υψηλό ρυθμό αναπτύξεως για την παγκόσμια οικονομία. Όπως σε προηγούμενες εκθέσεις τονίσθηκε, η αμερικανική οικονομία και γενικότερα οι ανεπτυγμένες οικονομίες, έχουν χάσει μεγάλο μέρος από την αίγλη που προσέδιδε σ αυτές η γενική παραδοχή ότι λειτουργούσαν ως συρμός για την παγκόσμια ανάπτυξη. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, ίσως δε και ανεπίστρεπτη, διότι σε όρους ισοτιμίας αγοραστικών δυνάμεων οι αναπτυσσόμενες οικονομίες παράγουν το 48% του παγκόσμιου ΑΕΠ και διαθέτουν πρακτικώς απεριόριστες δυνατότητες να διατηρήσουν την αναπτυξιακή δυναμική αυτών, δεδομένου του χαμηλού επιπέδου διαβιώσεως για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, ιδιαίτερα σε Κίνα και Ινδία, όπου κατοικεί το 38% του πληθυσμού της γης (52% η αναπτυσσόμενη Ασία). Η εσωτερική 16

καταναλωτική δαπάνη έχει τέτοια δυνατότητα αναπτύξεως, ώστε να υπερκαλύπτει τυχούσα μείωση των εξαγωγών και να διατηρεί την ορμή της ζητήσεως αμείωτη. Από πλευράς νομισματικής σταθερότητας, δεν φαίνεται να δημιουργούνται ανησυχίες, παρά την μικρή επιτάχυνση στις αναπτυσσόμενες χώρες κατά το τρέχον έτος, οφειλόμενη στην αναπτυσσόμενη Ασία με επίκεντρο την Κίνα. Οι πληθωριστικές πιέσεις στην Κίνα από 1,5% το 2006 αυξήθηκαν σε 4,5% το 2007 και εξουδετερώθηκαν εν μέρει από τις εξελίξεις στις λοιπές χώρες της ίδιας περιοχής. Γενικώς, είναι ασφαλές να λεχθεί ότι η παγκόσμια κοινότητα περιφρουρεί τη νομισματική σταθερότητα, με συγκράτηση του κόστους παραγωγής και περιορισμό των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, παρά την ισχυρή αύξηση της τιμής του πετρελαίου και ορισμένων διεθνών εμπορευμάτων, αλλά και σε πείσμα της πιέσεως που δέχονται οι οικονομικοί πόροι από τον ιστορικά υψηλό ρυθμό αναπτύξεως. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα της Κεντρικής Κυβερνήσεως παραμένουν οριακώς σταθερά στις ανεπτυγμένες οικονομίες και αυξήθηκαν, ομοίως, οριακά από 0,3% σε 0,7% στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το ενδιαφέρον προς υπογράμμιση είναι ότι τα δημοσιονομικά ελλείμματα στις ανεπτυγμένες οικονομίες, αν και μικρά καθεαυτά, είναι αρκετά υψηλότερα των αντιστοίχων των αναπτυσσόμενων χωρών, σε πείσμα του καταρχήν χαμηλότερου βαθμού αναπτύξεως των φοροεισπρακτικών μηχανισμών και της κρατικής οργανώσεως γενικότερα. Οι προοπτικές για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη το 2008 παραμένουν αισιόδοξες. Ο προβλεπόμενος ρυθμός αναπτύξεως είναι 4,8% έναντι 5,2% το 2007, δεν φαίνεται να αποκολλάται από την περιοχή του 5%, στην οποία έχει εγκατασταθεί από το 2004. Η μείωση αυτή του ρυθμού αναπτύξεως από το αρχικώς προβλεπόμενο 5,2% (έκθεση ΙΜΕ, Άνοιξη 2007) φαίνεται να κατανέμεται συμμέτρως μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών και αναπτυσσόμενης Ασίας. Ωστόσο, τα αίτια είναι σε ικανό βαθμό διαφορετικά. Για τις ανεπτυγμένες οικονομίες η προβλεπόμενη ελαφρά υποχώρηση αποδίδεται, πρωτίστως, στην υποτίμηση του δολαρίου και στην πιστωτική κρίση που έπληξε την οικονομία των ΗΠΑ από το καλοκαίρι του 2006 και σε κάποιο βαθμό επηρέασε και τις λοιπές μείζονες ανεπτυγμένες χώρες. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες η προβλεπόμενη υποχώρηση πιθανότατα εξηγείται από την κόπωση των οικονομιών, λόγω υψηλών ρυθμών αυξήσεως του ΑΕΠ επί σειρά ετών αλλά και λόγω επιβραδύνσεως των ανεπτυγμένων που είναι και ο κύριος πελάτης για τις εξαγωγές αυτών. 17

1.9 Επίδοση των Αμεσότερα Ανταγωνιστριών Χωρών. Πίνακας 3 Αφίξεις Αλλοδαπών και Συναλλαγματικές Εισπράξεις στις Ανταγωνίστριες χώρες (% Μεταβολή) χώρα Αφίξεις Συναλλαγματικές Εισπράξεις 2006/051 2007 2006/051 2007 Ελλάδα 8,7 5,3 (Ιαν-Σεπτ.) 5,1 1,5 (Ιαν-Αύγ) Ισπανία 4,5 3,0 ((Ιαν-Αύγ.) 4,8 6,6 (Ιαν-Αύγ.) Ιταλία 1,7 6,1 (Ιαν-Ιούλ.) 6,7-0,1(Ιαν-Ιούλ.) Πορτογαλία 7,7 6,5 (Ιαν-Ιούλ.) 7,3 12,2(Ιαν-Ιούλ.) Κροατία 2,3 8,0 (Ιαν-Αύγ.) 4,9 - Τουρκία -8,7 16,6(Ιαν-Αύγ.) -7,2 9,7(Ιαν-Αύγ.) Κύπρος -2,8 0,1 (Ιαν-Αύγ.) 1,8 4,0 (Ιαν-Ιούλ.) 1 Για όλο το έτος. Πηγ'^ϋΝ ΜΤΟ, και Εθνικές Στατιστικές Υπηρεσίες Ως γνωστόν, αξιολογική κρίση για τον βαθμό επιδόσεως της Ελλάδος στον τουριστικό τομέα δεν μπορεί να διατυπωθεί ΐπ αόβίγαοίο. Ο αλλοδαπός τουρισμός, ως οικονομικό φαινόμενο, είναι πολυπαραγοντικό ως προς τα αίτιά του. Το εξωτερικό οικονομικό περιβάλλον, φαινόμενα έκτακτα, αρνητικού χαρακτήρα, είναι νοητό να επηρεάζουν τις τάσεις για τουριστικά ταξίδια, τάσεις από τις οποίες δεν υπάρχουν εξαιρέσεις, υπό την έννοια της εξουδετερώσεως αυτών με μέτρα πολιτικής. Υπ αυτήν την έννοια, η επίδοση πρέπει να αξιολογηθεί αφενός σε σύγκριση με τις επιδόσεις των αμεσότερα ανταγωνιστριών χωρών αλλά και των τάσεων στο σύνολο του κόσμου, και αφετέρου σε σχέση με τις εκάστοτε ασκούμενες τουριστικές πολιτικές μιας χώρας, εν προκειμένω δε της Ελλάδος. Σχετικώς, υπενθυμίζεται ότι ο ασφαλέστερος δείκτης για συγκριτική αξιολόγηση ή και απόλυτη αξιολόγηση των αποδόσεων στις ανταγωνίστριες χώρες είναι οι συναλλαγματικές εισπράξεις, και ως σύνολο αλλά και ανά διανυκτέρευση. Οι σχετικές με την ανωτέρω διάσταση πληροφορίες παρατίθενται στον παρατιθέμενο Πίνακα 3. Επισημαίνεται σχετικώς ότι οι αναγραφόμενες επιδόσεις αφορούν κατά περίπτωση στις περιόδους Ιανουαρίου-Ιουλίου και Ιανουαρίου- Αυγούστου. Η απομένουσα περίοδος μέχρι το τέλος του έτους είναι επαρκώς μακρά 18

για να τροποποιήσει τα όποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν, όχι όμως και να τα ανατρέψει. Αναδύεται από τα προσωρινά στοιχεία πραγματοποιήσεως και τις προβλέψεις είναι απογοητευτική σε σύγκριση με τις ανταγωνιστικές χώρες όσο και με το μέσο ρυθμό αυξήσεως της Ευρώπης αλλά και του Κόσμου. Με εξαίρεση την Ισπανία (η οποία, ωστόσο, διακρίνεται για τον μεγάλο αριθμό ημερήσιων επισκεπτών), η επίδοση της Ελλάδος υστερεί καταφανώς έναντι των κύριων ανταγωνιστριών χωρών. Η υστέρηση αυτή, όμως, είναι διακριτή και σε σύγκριση με την παγκόσμια τουριστική επίδοση αλλά και με την ευρωπαϊκή, δεδομένου του συγκριτικού πλεονεκτήματος της χώρας σε πρόσφορους για διακοπές φυσικούς και πολιτισμικούς πόρους. Ασφαλώς, η επίδοση της Ελλάδος δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως ένδειξη αλλαγής της τάσεως που επικράτησε κατά την μεταολυμπιακή περίοδο. Το πιθανότερο είναι ότι καταγράφει τις συνέπειες από την κατά 8,7% μείωση του τουρκικού προορισμού το 2006, γεγονός που ασφαλώς είχε επηρεάσει τον ρυθμό αυξήσεως στον ελληνικό προορισμό, που κατά σύμπτωση ήταν ίδιου μεγέθους με τον τουρκικό προορισμό, αλλά με θετικό πρόσημο. Το δίδαγμα είναι προφανές. Η προσπάθεια διατηρήσεως ισχυρής τάσεως ζητήσεως του ελληνικού τουριστικού προϊόντος μακροπροθέσμως απαιτεί και αντίστοιχη μακροπρόθεσμη πολιτική πολιτική σε όρους συμπληρώσεως και βελτιώσεως των βασικών υποδομών, σε όρους αναβαθμίσεως του δυναμικού καταλυμάτων, σε όρους ποιότητος του εξωξενοδοχειακού προϊόντος, σε όρους δημιουργίας νέων τοπικών προορισμών που παραμένουν ανεκμετάλλευτοι, σε όρους προβολής και διαφημίσεως των ανωτέρω, αλλά και σε όρους αξιοποιήσεως των νέων και εκ των πραγμάτων δυναμικών προελεύσεων. Η Ελλάδα δεν έχει αξιοποιήσει τις δυνατότητες των νέων πηγών προελεύσεως τουριστών στον επιθυμητό και εφικτό βαθμό. Χωρίς να παραγνωρισθεί η σπουδαιότητα, τόσο από άποψη μεγέθους όσο και από άποψη σταθερότητας, των παραδοσιακών πηγών προελεύσεως, οφείλουμε να μεγιστοποιήσουμε τις προσπάθειές μας για την δημιουργία νέων μεγάλων πηγών προελεύσεως, σε βαθμό που μειώνει τους κινδύνους από τυχούσα, βραχείας ή μακράς διάρκειας, απώλειας κρίσιμων σε μέγεθος παραδοσιακών προελεύσεων. Δεν πρέπει να υποβαθμίζεται το γεγονός της υπάρξεως κάποιου επιπέδου κορεσμού που αναποφεύκτως οδηγεί σε επιβράδυνση του ρυθμού αυξήσεως. Στην περίπτωση αυτή ο οικονομικώς προσφορότερος τρόπος αναπληρώσεως είναι η αξιοποίηση νέων εφικτής 19

προσεγγίσεως προελεύσεων (Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων, 2007). 20

Μέσο Μεταφορά; Πίνακα; Ill - 4 ΑφίΞει; Aj-λοδαπών Τουριστών κατά Μέσο Μεταοορά; σε Επιλεγμένε; Ανταγοινίστριε; Χώρε (as 006} Ισπανία (L ' Ιταλία <Ά Tουρκία (L ' 2000 2 0ΰ4 200? 2006 2000 2004 2005 2006 2000 2004 2005 2006 Αεροπορικώς 34.3 SO 38.524 40.730 42.445 10.773 16.927 IS.592 21.796 7.274 12.575 14.980 14.085 Οδικώς 10.669 12.097 13.121 13.S52 45.985 37.504 36.577 41.SOI 1.970 3.717 4.745 4.206 X is Ί] (0 ού ρ ο m-koii 270 295 290 283 2.992 2.027 1.935 1.95 S 40 73 80 72 Θαλ-Οισσίως 1.0 S3 1.511 1.772 1.371 2.952 2.022 2.126 1.902 1.145 1.152 1.320 1.457 Συν ολο 45.402 52,430 55.913 5S.451 62.702 58,480 59,230 67,457 10,429 17.517 21.125 19.820 Μέσα Μεταφορά; Πίνακα; III - 4α ΛφΐΞει; Αλλοδαπών Τουριστών κατά Μέσο Μεταοορά; σε Επιλεγμένε; Ανταγοινίστριε; Χώρε MEPlALi Ισπαν ία Ιταλία. Τ ονρκία 2000 2004 2005 2006 2000 2004 2005 2006 2000 2004 2005 2006 Αεροπορικώς 74.1 73.5 72.S 72.6 17.2 28.9 31.4 32.3 69.7 71.S 70.9 71.1 Οδικώς 23.0 23.1 23.5 23.7 73.3 64.1 61.8 62.0 13.9 21.2 22.5 21.2 Σιδηροδρομικά; 0.6 0.6 0.5 0.5 4.8 3.5 3.3 2.9 0.4 0.4 0.4 0.4 Θαλασσΐοος 2.3 2.9 3.2 3.2 4.7 3.5 3.6 2.3 11.0 6.6 6.2 7.4 Σέν ολο 100,0 100,0 100,0 100.0 100.0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100.0 100,0 ("1 ) Το στοιχεία ανσφέροντσι στον: τουρίστες (2) Το στοιχείο αναψέρονται στους επισκέπτες. Πηγή: UNWTO, Εθνικές Στατιστικέ : Υττηρεσίε, 21

1.10 Η Πορεία του Παγκόσμιου Τουρισμού βάσει Προσωρινών Στοιχείων και Εκτιμήσεων - Πρόβλεψη του Π.Ο.Τ. Όπως δείχνουν τα στοιχεία του Πίνακα 5 ο παγκόσμιος τουρισμός κατά την περίοδο 2004-2007 αναπτύχθηκε με ρυθμό ταχύτερο σε σύγκριση με τον παγκόσμιο ρυθμό αναπτύξεως. Η επίδοση αυτή είναι συνεπής με την στατιστικώς κατεστημένη άποψη που χαρακτηρίζει την τουριστική ζήτηση ως αγαθό πολυτελείας. Η Ευρώπη, που αποτελεί τον κύριο προορισμό του παγκόσμιου αλλοδαπού τουρισμού, καταγράφει σχετική σταθερότητα στον ρυθμό με τον οποίο αυξάνεται η ζήτηση του τουριστικού της προϊόντος, με μέσο ρυθμό 4,6%. Ρυθμός αρκετά υψηλότερος του μέσου ρυθμού αναπτύξεως αυτής κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Ωστόσο, ο ρυθμός αυξήσεως αφίξεων αλλοδαπών τουριστών είναι της τάξεως του 6,6%. Αυτό συνεπάγεται βαθμιαία μείωση του μεριδίου της στον παγκόσμιο τουρισμό, το οποίο έχει περιορισθεί σε 54% το 2007, έναντι 57,4% το 2000, 60,5% το 1990 και 63,8% το 1980. Πίνακας 5 Επίδοση του Παγκόσμιου Τουρισμού (% αύξηση) 2004 2005 2006 2007 ΚΟΣΜΟΣ 10,1 5,4 4,9 6,3 Ευρώπη 4,2 4,1 4,3 5,8 Δυτική 2,2 2,6 2,5 3,8 Κέντρο-Ανατολ. 10,0 2,2 1,4 6,6 Βόρεια 10,7 7,8 6,5 3,8 Νότια-Μεσογ. 1,2 5,6 4,4 8,3 Ασία-Ειρηνικος 27,4 7,8 7,8 8,6 Βόρειο-Ανατολ. 28,6 10,3 7,4 9,2 Νότιο-Ανατολ. 30,6 4,9 9,3 8,6 Ωκεανία 12,1 3,7 0,6 2,0 Αμερική 11,0 5,9 2,1 3,8 Βόρεια 10,9 4,7 0,9 3,9 Νότια 17,3 11,8 4,0 8,5 Αφρική 9,1 8,9 9,8 8,1 Βόρεια 15,1 8,9 7,4 3,7 Νότια 5,8 8,9 11,2 10 Μέση Ανατολή 22,7 5,9 6,0 8,1 Πηγή: UNWTO, World Tourism Barometer. 22

Μερίδιο κερδίζουν οι αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Ασίας αλλά και της Ν. Αμερικής, οι μέσοι ετήσιοι ρυθμοί των οποίων διαμορφώθηκαν κατά την λήγουσα τετραετία σε 9% για την Αφρική - και με εκπλήττουσα σταθερότητα - σε 12,9% για την Ασία-Ειρηνικό (αλλά συγκυριακή αύξηση 27,6% το 2004) και 10,7% για την Μ. Ανατολή. Οι ανεπτυγμένες οικονομικά περιοχές, Δυτ. Ευρώπη και Β. Αμερική, χάνουν συνεχώς έδαφος λόγω κορεσμού αλλά και αποστάσεως από τον ταχέως και πολυπληθή αναπτυσσόμενο κόσμο, όπως δείχνουν τα μερίδια αυτών διαχρονικώς (Πίνακας 6). Πίνακας 6 Μερίδια Μειζόνων Περιοχών στον Αλλοδαπό Τουρισμό (%) Περιοχές 1980 1990 2000 2004 2005 2006 2007 Ευρώπη 63,8 60,5 57,4 55,3 54,7 54,3 54,0 Ασία- 8,5 12,8 16,2 18,9 19,3 19,8 20,3 Ειρηνικός Αμερική 22,4 21,0 18,7 16,5 16,6 16,2 15,9 Αφρική 2,6 3,5 4,1 4,5 4,6 4,9 5,0 Μ.Ανατολή 2,7 2,2 3,6 4,8 4,8 4,8 4,8 Κόσμος 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Πηγή: UNWTO, World Tourism Barometer. Προβληματισμό προκαλεί η υστέρηση της Νότιας Ευρώπης, ο κατεξοχήν προσφιλής προορισμός των χωρών της Δυτ. Ευρώπης, έναντι του συνόλου του ευρωπαϊκού προορισμού. Κατά την λήγουσα τετραετία οι αφίξεις στον ευρωπαϊκό μεσογειακό προορισμό αυξήθηκαν με μέσο ρυθμό 4,9% έναντι 4,6% του όλου ευρωπαϊκού προορισμού. Στον βαθμό που η τάση αυτή εμπεριέχει διαρθρωτικά στοιχεία, δηλ. αλλαγή προτιμήσεων μόνιμου χαρακτήρα υπογραμμίζει την ανάγκη μελέτης των μέτρων πολιτικής που πρέπει επειγόντως να λάβει η Ελλάδα προς αποφυγή δυσάρεστων εξελίξεων, ενόψει και των ενδείξεων για υστέρηση των συναλλαγματικών εισπράξεων. Η απελευθέρωση των αγορών της Ανατολικής Ευρώπης, προφανώς, έχει επηρεάσει τις φυσικές ροές τουριστών στις διάφορες περιοχές της Ευρώπης, εξέλιξη που ενδέχεται να αλλάξει στο βαθμό που αυξάνεται το μέσο εισόδημα καθιστώντας εφικτή την πραγματοποίηση ταξιδίων πέραν των χωρών με τις οποίες συνορεύουν. 23

Εν πάση περιπτώσει, η νέα αυτή ευρωπαϊκή προέλευση αναποφεύκτως θα αναβαθμισθεί ως προέλευση και πρέπει εγκαίρως να επηρεασθούν θετικά οι προς την Ελλάδα ροές (Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων, 2007). Σύμφωνα με τον Κορωναίο, η παγκόσμια οικονομική κρίση, του σήμερα, αφήνει τα σημάδια της και στην τουριστική βιοχηχανία της χώρας μας, καθώς οι προκρατήσεις από το εξωτερικό δείχνουν ότι φέτος το καλοκαίρι η προσέλευση επισκεπτών στην Ελλάδα θα είναι η μικρότερη των τελευταίων 30 ετών. Οι πλέον δυσοίωνες προβλέψεις κάνουν λόγο για μείωση της τουριστικής κίνησης κατά 20%, για απώλειες εσόδων 2 δις ευρώ και για 50.000 χαμένεες θέσεις εργασίας. Κατόπιν μιας επιτυχημένης τετραετίας, με αποκορύφωμα το 2007, οπότε και σημειώθηκε νέο ρεκόρ στις αφίξεις τουριστών. Βέβαια ακόμα δεν μπορούμε να μιλήσουμε με σιγουριά για τα αποτελέσματα της κρίσης αφού βρισκόμαστε ακόμα μέσα σε αυτή την κατάσταση, μόνο όταν τελειώσει θα είμαστε σε θέση να απαριθμήσουμε τα αρνητικά που επέφερε αυτή. 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2... Ο Τουρισμός σε εγχώριο επίπεδο - ειδικότερα στις Σπέτσες. 25

2.1 Ιστορική αναδρομή του τουρισμού στην Ελλάδα. Κατά τον Νικητιάδη (2007), η σχέση της χώρας μας με τον τουρισμό έχει τις καταβολές της στην αρχαία Ελλάδα, η οποία θεωρούσε τους ξένους ιερά πρόσωπα και είχε αναδείξει τον πατέρα των θεών Δία προστάτη της φιλοξενίας, αποδίδοντας του τον τίτλο «Ξένιος Ζεύς». Η πόλη των Αθηνών, ήδη από το 776π.χ., κατά τη διάρκεια των πρώτων Ολυμπιακών αγώνων φιλοξενούσε ξένους από ολόκληρη την Ευρώπη, ενώ τον 4ο π.χ. αιώνα ο Ξενοφών παρότρυνε τους Αθηναίους να διαθέσουν μέρος του δημόσιου χρήματος για να χτίσουν ξενοδοχεία, προκειμένου να φιλοξενούνται οι επισκέπτες της μοναδικής αυτής πνευματικής πόλης της αρχαιότητας. Πώς να μην έχει επισκέπτες άλλωστε μια πόλη που κατά τη διάρκεια του «χρυσού αιώνος» ανέδειξε πληθώρα αξιοθέατων έργων και ένα μεγάλο αριθμό ανδρών, που άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στα γράμματα και στον πολιτισμό ανά τους αιώνες. Ονόματα όπως του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη και του Μαίνανδρου, οι οποίοι έθεσαν τα θεμέλια του αρχαίου δράματος, και του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη, οι οποίοι έθεσαν τις βάσεις της φιλοσοφίας και της διαλεκτικής, είναι βέβαιο ότι προκαλούσαν τεράστιο ενδιαφέρον και τότε. Δυστυχώς οι διαθέσιμες πηγές δεν είναι ιδιαιτέρως διαφωτιστικές για να γίνει αντιληπτό κατά πόσο η ελληνική φιλοξενία είχε αποτελέσει ή όχι τμήμα της οικονομίας και της ανάπτυξης στην αρχαία Ελλάδα ή αν ο τουρισμός, με τη σημερινή του μορφή, είχε οποιαδήποτε ομοιότητα ή σχέση με τη φιλοξενία των αρχαίων Ελλήνων. Το βέβαιο είναι ότι ο μεν τουρισμός για τη σημερινή Ελλάδα αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα της οικονομίας της, το δε αίσθημα της πατροπαράδοτης ελληνικής φιλοξενίας, που ξεκίνησε από την αρχαία Ελλάδα, όσο και αν έχει τρωθεί, το συναντάς ακόμα σε μεγάλο τμήμα της συμπεριφοράς μας προς τους ξένους (Νικητιάδης, 2007). 26

2.2 Ο τουρισμός στην Ελλάδα. Η Ελλάδα, όπως καταγράφει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, βρίσκεται στην 15η θέση κατάταξης ως τουριστικός προορισμός. Τα έτη 2002-2003 βρισκόταν στη 13η και το 2004 στην 16η θέση από πλευράς αφίξεων. Στη θέση αυτή, με μικρές διακυμάνσεις προς τα πάνω ή προς τα κάτω, δείχνει να έχει σταθεροποιηθεί τα τελευταία χρόνια, επιδεικνύοντας μεγάλη ανθεκτικότητα στους κλυδωνισμούς του έντονου ανταγωνισμού που αναπτύσσεται διεθνώς. Η σταθερότητα αυτή οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα παραδοσιακά συστατικά του ελληνικού τουρισμού (ήλιος, Θάλασσα, άνθρωποι), ανεξαρτήτως από τη γήρανση που έχουν αρχίσει να εμφανίζουν, παραμένουν κυρίαρχα στα κριτήρια των επιλογών των ξένων. Για το έτος 2005 το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδίων και Τουρισμού προέβλεψε ότι ο τομέας του τουρισμού στην Ελλάδα, αμέσως ή εμμέσως, θα απασχολούσε 750.000 άτομα, συμβάλλοντας έτσι στη συνολική απασχόληση σε ποσοστό 18,2%, ενώ οι εισροές συναλλάγματος θα ισοδυναμούσαν με το 40% περίπου των εξαγωγών μας. Ο ένας δηλαδή στους πέντε εργαζόμενους περίπου ασχολείται αμέσως ή εμμέσως με τον τουρισμό, ενώ τα 40 ευρώ από τα 100 του συναλλάγματος που εισπράττει η χώρα από τις πωλήσεις της τα οφείλει στον τουρισμό. Ταυτοχρόνως, χωρίς να είναι δυνατό να υπολογιστεί επακριβώς, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι η τουριστική οικονομία της χώρας συμβάλλει σε ποσοστό περίπου 18% στη διαμόρφωση του Ακαθάριστού Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Μόνο το έτος 2005 οι αφίξεις ξένων στη χώρα μας πλησίασαν τα 13 εκατομμύρια, ενώ οι διανυκτερεύσεις ξεπέρασαν τα 170 εκατομμύρια. Ανατρέχοντας στα διαθέσιμα από τον ΕΟΤ στοιχεία του 1950 (προ πενήντα έξι ετών), θα δούμε ότι είχαμε αφίξεις που ανήλθαν στις 33.330. Το έτος 2005 οι αφίξεις πλησίασαν τα 14.000.000. Μέσα σε πενήντα χρόνια δηλαδή πολλαπλασιάσαμε επί 400 την παραγωγή μας, σημειώνοντας ένα ρεκόρ που δεν επιτεύχθηκε σε κανέναν άλλο τομέα της οικονομίας μας. Η χώρα μας δηλαδή κατάφερε όλα αυτά τα χρόνια να παρακολουθήσει τη διογκωθείσα διεθνώς ζήτηση και να παραμείνει ένας σημαντικός προορισμός για τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των εκατοντάδων πλέον εκατομμυρίων τουριστών σε ολόκληρο τον κόσμο. Η παγκόσμια αυτή ανάπτυξη εμφανίζει, πέρα από τις συγκυριακές κρίσεις, μια εκπληκτική ανθεκτικότητα, που εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο. Υπολογίζεται ότι σε ολόκληρο τον πλανήτη πραγματοποιούνται πάνω 27

από 700 εκατομμύρια ταξίδια κάθε χρόνο και ότι οι θέσεις εργασίας που δημιούργησε παγκοσμίως ο τουρισμός ξεπερνούν τα 70 εκατομμύρια. Στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα καλείται να ανταποκριθεί με σοβαρότητα και επαγγελματισμό στην διογκούμενη αγορά και στον παραλλήλως και αντιστοίχως διαρκώς αναπτυσσόμενο διεθνή ανταγωνισμό. Το γεγονός ότι μέχρι σήμερα η χώρα επέδειξε την προαναφερθείσα ανθεκτικότητα σε ό,τι αφορά τη θέση της στην διεθνή κατάταξη δεν σημαίνει ότι οι παράλληλες εισροές συναλλάγματος τα τελευταία χρόνια υπήρξαν οι αναμενόμενες, ούτε ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης δείχνουν την απαιτούμενη σταθερότητα, ώστε να μην προκαλούνται ανησυχίες για το μέλλον. Οι παράμετροι που λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό της ανταγωνιστικής ικανότητας είναι οι αφίξεις, οι διανυκτερεύσεις και η κατά κεφαλήν δαπάνη. Η Ελλάδα, δυστυχώς, δεν έχει υιοθετήσει σύστημα υποχρεωτικής καταγραφής των διανυκτερεύσεων. Αυτή η αδυναμία δεν διευκολύνει τον επακριβή υπολογισμό των εσόδων και των θέσεων απασχόλησης, που είναι το τελικό ζητούμενο, για να εξαχθούν ουσιαστικά συμπεράσματα σε σχέση με την εξέλιξη της τουριστικής οικονομίας. Ανεξάρτητα όμως από την αδυναμία αυτή, την οποία οφείλουμε ως κράτος να ξεπεράσουμε, αν αρκεστούμε στον αριθμό των αφίξεων, μπορούμε να οδηγηθούμε σε κάποια ενδεικτικά μεν, αλλά αρκετά σημαντικά συμπεράσματα. Έτσι, λαμβάνοντας υπόψην τα στοιχεία για το διάστημα 2001-2005, θα δούμε ότι ενώ παγκοσμίως ο μέσος ρυθμός των τουριστικών αφίξεων ήταν στο επίπεδο του 4,35% και στην Ευρώπη του 2,77%, στην Ελλάδα ήταν μόνο 0,11%, την ίδια ώρα που ο μέσος όρος των ανταγωνιστών μας ήταν 5,98%. Για το ίδιο χρονικό διάστημα,ενώ το έτος 2000 είχαμε το 1,81% της παγκόσμιας αγοράς στις αφίξεις και το 3,17% στην ευρωπαϊκή αγορά, το έτος 2005 είχαμε αντίστοιχα μείωση των ποσοστών αυτόν σε 1,63% και 2,98%, όπως δείχνουν τα στοιχεία για την ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουρισμού που αναφέρονται σε σχετική μελέτη του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ). Το γεγονός ότι διατηρηθήκαμε στην παγκόσμια κατάταξη σε υψηλό επίπεδο θα πρέπει να αποδοθεί, όπως προείπαμε, κυρίως στην εμβέλεια και στην ανθεκτικότητα των παραδοσιακών μας προϊόντων (ηλίου, θάλασσας, ανθρώπων), αλλά οπωσδήποτε και στο γεγονός ότι η χώρα δημιούργησε στους τουριστικούς προορισμούς λιμάνια, αεροδρόμια και άλλες στοιχειώδεις υποδομές, ενώ παραλλήλως χρηματοδότησε τη δημιουργία χιλιάδων νέων κλινών, εκμεταλλευόμενη για όλα τα παραπάνω τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ) και άλλα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). 28

Τα προβλήματα και οι δυσκολίες ξεκίνησαν εδώ και αρκετό διάστημα, όταν οι τουριστικοί προορισμοί άρχισαν να ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια, προορισμοί που δεν ήταν τόσο μακριά από τη χώρα προέλευσης και που μπορούσαν να επιβιώσουν με πολύ χαμηλότερο εισόδημα, εξαιτίας του χαμηλού βιοτικού τους επιπέδου, ή που είχαν τη δυνατότητα να μειώσουν το κόστος τους και να μπορούν έτσι να παραμένουν οικονομικά βιώσιμοι, ενώ παραλλήλως διέθεταν και αυτοί ήλιο και θάλασσα. Κατά τον Νικητιάδη (2007), το καμπανάκι λοιπόν χτύπησε και όπως συνήθως αντιμετωπίσαμε με προχειρότητα τα προβλήματα, χωρίς σχεδιασμό, χωρίς ανάλυση, χωρίς μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης διεθνώς και στον τόπο μας. Αφήσαμε το προϊόν μας να φθείρεται. Το αφήσαμε εκτεθειμένο στις επιθέσεις της αγοράς, η οποία δεν διακρίνεται από συναισθηματισμούς. 2.3 Η τουριστική οικονομία στην Ελλάδα. Από απόψεως αριθμού αφίξεων η τρέχουσα τουριστική περίοδος είχε ικανοποιητική επίδοση. Με βάση τα μέχρι τον παρελθόντα Σεπτέμβριο δεδομένα, ο συνολικός ρυθμός αφίξεων αλλοδαπών τουριστών με όλα τα μέσα συγκοινωνίας εκτιμάται ότι θα κυμανθεί στο διάστημα 5,5% - 6,0%. Ωστόσο, σε όρους συναλλαγματικών εισπράξεων, αλλά και από άλλων απόψεων, οι εξελίξεις αφήνουν μια κάπως πικρή γεύση. Ο αριθμός των αφίξεων μπορεί να είναι ικανοποιητικός, σε συγκριτικούς όμως όρους τόσο σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες, όσο και σε σχέση με την επίδοση του παγκόσμιου τουρισμού, είναι απλώς ανεκτός. Ο μεν ρυθμός αυξήσεως του παγκόσμιου τουρισμού αναθεωρήθηκε πρόσφατα από τον Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (ΠΟΤ) σε 6%, αντί αρχικής προβλέψεως 4,0%, οι δε κύριες ανταγωνίστριες χώρες πραγματοποίησαν αφίξεις υψηλότερες του 6%. Εξάλλου, η επίδοση της Ευρώπης εκτιμάται σε 5,8%, με όλες τις άλλες μείζονες περιοχές να κινούνται με ρυθμούς υψηλότερους του 6% (με εξαίρεση την Αμερική). Ομοίως, οι χώρες της Ν. Ευρώπης και οι Μεσογειακές, που είναι και οι κύριες ανταγωνίστριες της Ελλάδος στον τουριστικό τομέα, προβλέπεται να επιτύχουν συνολικά ρυθμό 8,3%! 29

Ο ασυνήθης, σε σύγκριση με τις αφίξεις, χαμηλός ρυθμός αυξήσεως των συναλλαγματικών εισπράξεων, πιθανότατα εκφράζει διαρθρωτική μεταβολή και χρήζει διερευνήσεως ως προς τα αίτιά του. Ενδέχεται τα αίτια να είναι πολυπαραγοντικά, εκκινούνται από την μείωση των διανυκτερεύσεων ανά άφιξη και εξοικονομούμενα μέχρι το ρόλο του all inclusive, της ποιότητας των καταλυματικών υποδομών και των προτιμήσεων των τουριστών. Ο ρόλος της μεταβολής της συνθέσεως των αλλοδαπών τουριστών από απόψεως προελεύσεως. Ασφαλώς δεν μπορεί να αποκλεισθεί η πιθανότητα η διάσταση της συγκριτικής επιδόσεως αφίξεων-εισπράξεων να είναι τυχαία. Εν πάση περιπτώσει, οι υπάρχουσες ενδείξεις υπαγορεύουν την ανάγκη έγκαιρης μελέτης εντοπισμού των αιτίων και αντιμετωπίσεως αυτών ενόψει της επιδεινούμενης εικόνας του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών. Φαίνεται να διαμορφώνεται τάση, ελπίζουμε προσωρινή, πολωτικής εξελίξεως στη διάρθρωση των προορισμών. Περιφερειακώς έχει γίνει διακριτή η αυξανόμενη προτίμηση των δύο μεγάλων αστικών τουριστικών προορισμών, η περιθωριοποίηση μεγάλου και προσφιλούς κατά το παρελθόν προορισμού (Ιόνια Νησιά) αλλά και υστέρηση των δύο μεγάλων περιφερειακών προορισμών (Κρήτη, Δωδεκάνησος). Εν συνόψει, υπάρχει πρόβλημα, στο οποίο οφείλουμε να εγκύψουμε εγκαίρως. Καθ όσον αφορά στην προοπτική για το 2008, και με βάση αφενός τις εμπειρικές ενδείξεις για το μέγεθος της ελαστικότητας ζητήσεως τουριστικών υπηρεσιών και αφετέρου την προβλεπόμενη παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, θεωρούμε εύλογο ότι σε όρους αφίξεων ο ρυθμός δεν θα υπολειφθεί του 5-6%. Οι λόγοι είναι πολλοί και έχουν γίνει εκτενείς αναφορές σ αυτούς στις πιο πρόσφατες περιοδικές εκθέσεις του Ινστιτούτου. Το ζητούμενο αφορά στην πρόβλεψη για τις συναλλαγματικές εισπράξεις. Εκφράζεται η ευχή ή ανησυχία μας να αποδειχθεί υπερβολική (Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων, 2007). 30

2.4 Τρέχουσα Επίδοση - Επισημάνσεις στην Ελλάδα. Με βάση τα μέχρι Σεπτεμβρίου στοιχεία αφίξεων, ο αλλοδαπός τουρισμός στην χώρα μας, με όλα τα μέσα μεταφοράς, τείνει να αυξηθεί για το σύνολο του έτους κατά 5,6%, με τις οδικές και θαλάσσιες αφίξεις να αυξάνονται με ταχύτερο ρυθμό. Ο ρυθμός αυτός είναι αρκετά μικρότερος του προβλεφθέντος (6-7%) και οφείλεται πιθανότατα σε παράγοντες, όπως είναι η ισχυρή ανατίμηση του ευρώ, αλλά και οι φημολογούμενες εκτεταμένες εκπτώσεις στις τιμές των καταλυμάτων. Στην προηγούμενη έκθεση είχε ληφθεί ο παράγοντας αυτός υπόψη με το επιχείρημα ότι η Τουρκία θα εξαντλούσε όλες τις διαθέσιμες δυνατότητες ανακτήσεως απολεσθέντος εδάφους με εργαλείο την αύξηση του ανταγωνιστικού της πλεονεκτήματος (δολαριακός προορισμός, περαιτέρω βελτίωση με περαιτέρω μείωση των τιμών φιλοξενίας). Εν πάση περιπτώσει, ρυθμός αυξήσεως της τάξεως του 5,5-6,0% δεν είναι καθ εαυτόν απογοητευτικός, ή έστω μικρός, αν ληφθεί υπόψη ότι ο παγκόσμιος ρυθμός όπως αναθεωρήθηκε είναι της τάξεως του 6% (έναντι αρχικής προβλέψεως 4%!). Το ανησυχητικό, όμως, μήνυμα από την τουριστική εξέλιξη δεν φαίνεται να είναι, με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, ο ρυθμός των αφίξεων, αλλά ο ρυθμός των συναλλαγματικών εισπράξεων. Προϋπόθεση, βεβαίως, των σκέψεων αυτών είναι ότι η μέτρηση των τουριστικών συναλλαγματικών εισπράξεων είναι εγγύς της πραγματικότητος (διότι είναι αυτά βασικώς που προσδιορίζουν τα οφέλη της χώρας και όχι οι αριθμοί των αφικνουμένων). Μάλιστα δε, όσο μικρότερος είναι ο αριθμός των αφίξεων για δεδομένο μέγεθος εισπράξεων, τόσο μεγαλύτερα θα είναι τα οφέλη σε όρους τόσο οικονομικούς, όσο και σε όρους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς. Τυχούσα στατιστικώς σημαντική απόκλιση μεταξύ ρυθμού μεταβολής αφίξεων και ρυθμού μεταβολής των συναλλαγματικών εισπράξεων, σε μια χρονική περίοδο λογικώς επαρκή για την συναγωγή συμπερασμάτων, εγείρει διάφορα ερωτήματα ερωτήματα που εκτείνονται από τον βαθμό ακριβείας των επίσημων στατιστικών στοιχείων μέχρι τον βαθμό, στον οποίο οι φυσικές ροές και οι χρηματικές ροές κινούνται παραλλήλως. Για το σοβαρό αυτό ζήτημα μόνο εικασίες μπορεί να διατυπωθούν, διότι, κατά πάσα πιθανότητα, η ανωτέρω σχέση εκφράζει αλγεβρικό άθροισμα διαφόρων αιτιωδών παραγόντων, όπως είναι ο στατιστικός, το all inclusive ή ακόμη μια γνήσια χρονική υστέρηση μεταξύ της φυσικής ροής και της 31

χρηματικής ροής. Στην τελευταία αυτή περίπτωση αναμένεται, λογικώς, να ακολουθήσει έτος ή έτη κατά τα οποία η σχέση (% εισπράξεων : % αφίξεων) θα εμφανισθεί αυξημένη σε βαθμό υπερβαίνοντα τη μονάδα. Ομοίως, προβληματισμός γεννάται καθ όσον αφορά στα αίτια. Πέραν του ήδη αναφερθέντος (all inclusive), ενδέχεται να εμφιλοχωρούν παράγοντες, όπως η μείωση του αριθμού των διανυκτερεύσεων ανά άφιξη, η κατανομή των αφίξεων μεταξύ των διαφόρων περιοχών, η κατανομή των διανυκτερεύσεων μεταξύ υψηλής κατηγορίας και χαμηλής κατηγορίας καταλυμάτων κ.ο.κ. Όλες αυτές οι διαστάσεις έχουν συγκεκριμένα συναπαγόμενα για την ενδεδειγμένη πολιτική αντιμετωπίσεως του προβλήματος. Η διαθέσιμη πληροφόρηση, όσον αφορά στις διαστάσεις εύρος πληροφοριών, βαθμός επικαιρότητας δεν επιτρέπουν αναζήτηση και εντοπισμό των αιτίων. Άγνοια δε των αιτίων, καθιστά τον σχεδιασμό και τη λήψη μέτρων πολιτικής υπόθεση εικασίας, φαντασίας ή και επιθυμητού αποτελέσματος. Τέτοια μέτρα πολιτικής είναι προφανές, ότι μόνο τυχαίως θα συμπέσει να είναι και τα ενδεικνυόμενα. Οι αδυναμίες αυτές υπογραμμίζουν την απαράδεκτη κατάσταση που χαρακτηρίζει την στατιστική πληροφόρηση των τεκταινομένων στον τουριστικό τομέα. Είναι, πράγματι, λυπηρό ότι μια χώρα με περίοπτη θέση στον παγκόσμιο τουρισμό να είναι μεταξύ των τελευταίων από άποψη στατιστικής πληροφορήσεως, ερευνητικού έργου σε τουριστικά θέματα και τουριστικής εκπαιδεύσεως. Η Τουρκία, αν και συγκριτικά νέος τουριστικός προορισμός, δημοσιεύει επίσημα στοιχεία για πλήθος διαστάσεων του τουριστικού γίγνεσθαι με μικρή χρονική υστέρηση. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλες μείζονες ανταγωνιστικούς προορισμούς, όπως θα εκτεθεί στα επόμενα. Στον συνημμένο Πίνακα 1 περιλαμβάνεται η σχέση μεταξύ ρυθμού αφίξεων και εισπράξεων. Αυτό επιβάλλεται, προκειμένου να συναχθούν κάπως αξιόπιστα συμπεράσματα, αφού η φύση των συναλλαγών αυτών συνεπάγεται χρονικές υστερήσεις στις συναλλαγματικές εισπράξεις, ίσως, στερούμενες κανονικότητας. 32