H ΓΚΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΑΠΟΥΛΙΑ. της Isabella Oztasciyan Bernardini d Arnesano

H ΓΚΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΑΠΟΥΛΙΑ της Isabella Oztasciyan Bernardini d Arnesano Η Γκρίκο ομιλείται στην σημερινή Grecìa Salentina, τη Σαλεντινή Ελλάδα, η οποία βρίσκεται στην νότια Απουλία. Οι ελληνόφωνοι δήμοι - τα χωρία- όπως λέγονται στην τοπική γλώσσα είναι τα εξής: Καλημέρα, Στερνατία, Τσολλίνο, Κοριλιάνο ντ-ότραντο, Σολέτο, Μελπιγνιάνο, Μαρτιγνιάνο, Μαρτάνο και Καστιγνιάνο ντέι Γκρέτσι, Καρπιγνιάνο Σαλεντίνο,και Κουτροφιάνο. Η ελληνόφωνη περιοχή ήταν ευρύτερη έως τις αρχές του 20 ου αιώνα. Η Γκρίκο περιέχει πολλά δωρικά στοιχεία αλλά και σε μεγάλο βαθμό, χαρακτηριστικά της μεσαιωνικής βυζαντινής και νέας Ελληνικής γλώσσας. Αυτό το συμπεραίνουμε κάνοντας μία σύγκριση φωνητική, συντακτική, μορφολογική και λεξιλογική μεταξύ της Γκρίκο και της Νέας Ελληνικής. Η Γκρίκο είναι σαφώς στενά συνδεδεμένη με την ελληνική παρουσία στην περιοχή. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι Έλληνες και πότε ήλθαν στο Σαλέντο; Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα η Ελληνική παρουσία στο Σαλέντο ανάγεται στον 16 ο αιώνα π.χ. με τους Μυκηναίους ναυτικούς, οι οποίοι ανάμεσα στα μέσα του 15 ου και στις αρχές του 14 ου αιώνα π.χ., ίδρυσαν μερικές παραθαλάσσιες κοινότητες που είχαν οχυρωματικά τείχη και μια διάρκεια εκατοντάδων χρόνων, φτάνοντας μέχρι την εποχή του σιδήρου. Στα τέλη του 11 ου αιώνα π.χ., με την παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού φαίνεται να διακόπτονται οι σχέσεις με τον ελληνικό κόσμο για όλον τον 10 ο και για ένα μεγάλο μέρος του 9 ου αιώνα π.χ. Τα ευρήματα του τέλους του 9 ου αιώνα, των αρχαιολογικών ανασκαφών σε διάφορες περιοχές της Νότιας Ιταλίας και ειδικά στον Υδρούντα, μας αποδεικνύουν τις νέες επαφές με τον ελλαδικό χώρο, αρκετές δεκαετίες πριν από την ίδρυση των αποικιών στην Μεγάλη Ελλάδα και σχετίζονται με την εγκατάσταση Ελλήνων στον κόλπο των αυτοχθόνων κοινοτήτων. Αναφορές για την ελληνική παρουσία στο Σαλέντο βρίσκουμε στον Ηρόδοτο 1, Θουκιδίδη 2, Στράβωνα 3 και άλλους. Τον 8 ο αιώνα π.χ. ιδρύεται από τους Παρθενίους της Σπάρτης, οι οποίοι έρχονται στην Απουλία με ηγέτη τον Φάλαντο, η πόλις του Τάραντα. 4 Σύμφωνα με τις αρχαίες λογοτεχνικές παραδόσεις, η παρουσία των Ελλήνων στην Γη του Υδρούντα, ανάγεται σε εποχές που ταυτίζονται με την καταγωγή των κατοίκων του αρχαίου Σαλέντο.Κατά την παράδοση έχουν φθάσει απο το Αιγαίο και την Βαλκανική χερσόνησο υπό την 1 Ιστορίες, ( VII,170,171) 2 Πελοπονησιακός Πόλεμος 2 (VII,33.4.). 3 Στράβων, Geographica, ed.sbordone, Roma 1963-1970, VI 3, 2, VI 3,6 (C 282). 4.Αντίοχος Συρακ. (5 ος αι. π.χ.) F.Jacoby, FGr Hist 555 F 13, Στράβων, Γεωγραφία, VI 3, 2, (C 278) 1

ηγεσία ηρώων, αρχηγών και επωνύμων μυθικής προελεύσεως όπως ο Αρκάδας Πευκέτιος, ο Αθηναίος Θησέας, ο Κρήτας Ιαπυγάς, γυιός του Δαιδάλου, ο Άργειος Διομήδης με ένα πλήθος Αιτωλών, ο Βοιωτός Μεσσάπιος και ο Κρήτας Ιδομενέας. 5 Στην Νότια Απουλία, στο σημερινό Σαλέντο, έχουμε δύο Ελληνικές εμπορικές βάσεις, τον Υδρούντα και την Καλλίπολη. Κατά τον 6 ο αιώνα π.χ. τα ελληνικά ευρήματα στην περιοχή είναι πολύ σημαντικά. Έχουν βρεθεί αγγεία με επιγραφές ελληνικών ονομάτων. Η επιρροή των Ελλήνων είναι ισχυρή σε διαφόρους τομείς όπως η υιοθέτησις του νομίσματος, η απεικόνιση των θεοτήτων με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά και το σπουδαιότερο απ όλα, η υιοθέτησις της γραφής. Η γραφή της γλώσσας των Μεσσαπίων, των κατοίκων της περιοχής, είναι Ελληνική Γραμμική Β αλλά η γλώσσα είναι διαφορετική. Η ελληνική επίδραση συνεχίζεται και κατα την Ελληνιστική περίοδο, με την καλλιτεχνική κοινή γλώσσα που συνδέει την Απουλία με την Ήπειρο και την Μακεδονία, όπως έχει εξακριβωθεί ιδιαιτέρως σε νεκρικούς χώρους, στους τομείς της αρχιτεκτονικής της ζωγραφικής και της γλυπτικής. Οι Μεσσαπικοί υπόγειοι τάφοι της Εγνατίας, του Λέτσε (ο τάφος Παλμιέρι), του Ρούντιε και του Βάστε (ο τάφος των Καρυάτιδων), παρουσιάζουν πολλά κοινά με τους Μακεδονικούς Βασιλικούς Τάφους. 6 Καθ όλην την περίοδο της Ρωμαϊκής κατακτήσεως της Γης του Υδρούντα οι επαφές με την Ελλάδα αλλά και την τότε Ρωμαϊκή αλλά ελληνόφωνη Μικρά Ασία ήταν πολύ στενές. Στον τομέα των επιγραφών υπάρχει μία σημαντική ένδειξις της παρουσίας Ελληνικών ονομάτων σε φούρνους κεραμικών στο Ugento, όπου βρίσκουμε τα ονόματα Έρως και Αριστείδης. Στο φούρνο του Φελλίνε βρίσκουμε το όνoμα Ζώσιμος. Πάντα στην ίδια περιοχή έχουμε το όνομα του ιδιοκτήτη ενός φούρνου, Άλλιος Διονύσιος και ενός δούλου, του Νικηφόρου. Ένας άλλος φούρνος βρισκόταν στο San Cataldo, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Λέτσε. Αγνοούμε το όνομα του ιδιοκτήτη αλλά έχουμε τα ονόματα των εργατών Δημήτριος, Λυκαών και Διοκλής. Αυτά τα ονόματα τα βρίσκουμε και σε σφραγίδες αμφορέων στο Brindisi. 7 Εν όλω έχουν βρεθεί 68 Ελληνικά ονόματα αυτής της περιόδου στην περιοχή. Στον Υδρούντα έχει βρεθεί και μία επιτύμβια επιγραφή η οποία αναφέρεται στην νεαρή Γλύκα. Έχουμε και άλλες επιγραφές από την Λεύκα και Torre dell Orso. Το 272 π. Χ. με την πτώση του Τάραντα η περιοχή κατακτάται από τους Ρωμαίους έως το τέλος της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 476 μ.χ. Ακολουθεί η εισβολή των Γότθων με καταστροφές και λεηλασίες της περιοχής. 5 Διονύσιος Αλικαρνασσού, Antiquitates Romanae ed. Jacoby,Lipsiae 1885-1905,(I 11,3) 6 G.L Arab, L ipogeo Palmieri di Lecce, in MEFRA, 103, 1991-2, pp. 457-497. G.L Arab, L ipogeo delle Cariatidi di Vaste, Taras XI, 1, 1991, pp. 19-40 7 Carlo De Mitri, I Greci in terra d Otranto, Congedo ed. Galatina 1999, p. 101. 2

Μερικές δεκαετίες μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ο Αυτοκράτωρ Ιουστινιανός στέλνει τον στρατηγό Βελισάριο στην Ιταλία για να κατακτήσει τα εδάφη της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της οποίας αισθάνεται ο νόμιμος κληρονόμος. Ο Ελληνο-Γοτθικός πόλεμος λήγει το 553 μ.χ. με την νίκη των Βυζαντινών και η Ιταλία γίνεται μια Επαρχία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η παραμονή των Βυζαντινών στην Ιταλία, περνά διάφορες φάσεις, με σκληρές μάχες εναντίων των βαρβάρων, αλλά στην Γη του Υδρούντα, παραμένουν συνεχώς επί πέντε αιώνας έως την άφιξη των Νορμανδών το 1057. Την πόλη του Λέτσε την παραδίδει στους Νορμανδούς ο Επίσκοπος της πόλεως ο Λυππιώτης Θεόδωρος. Υπάρχει η περγαμηνή με την υπογραφή του στα Ελληνικά. Από τον 6 ο αιώνα, φθάνει στην Νότιο Ιταλία, ένας μεγάλος αριθμός αποίκων και μοναχών από διάφορες περιοχές της αυτοκρατορίας. Η βυζαντινή επίδραση όμως στον καλλιτεχνικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό χώρο δεν είναι δυνατόν να γίνει κατανοητή και να ερμηνευτεί βάσει των στρατιωτικών και πολιτικών δεδομένων. Πρέπει να λάβουμε υπ όψιν και άλλους φορείς, που συντέλεσαν στη διάδοση του Βυζαντινού πολιτισμού και της Ελληνικής γλώσσας, πέρα από τα σύνορα της Αυτοκρατορίας και στην εμμονή τους και εκεί όπου η Βυζαντινή κυριαρχία είχε λήξει. Είναι σίγουρο είναι το ότι στις αρχές του 9 ου αιώνα., οι επισκοπικές επαρχίες του Υδρούντα είναι βαθιά εξελληνισμένες. Δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί με ακρίβεια το πότε έγινε αυτό, αλλά ξεύρουμε οτι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες μετακίνησαν πληθυσμούς προς την Νότιο Ιταλία για διαφόρους λόγους. Κατά το τέλος του 6 ου αιώνα μετά την εισβολή των Αβάρων (Σλάβων) στην Πελοπόννησο οι κάτοικοι των Πατρών κατέφυγαν στο Ρήγειον της Καλαβρίας, ενώ οι Σπαρτιάτες στα Δέμενα, κοντά στην Μεσσήνη. Ο αυτοκράτωρ Βασίλειος 1 ος (867-886), στέλνει στην Καλλίπολιν αποίκους απο την Ηράκλεια του Πόντου, αμέσως μετά την κατάληψη της Καλαβρίας (885-886). Ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς στέλνει Αρμενίους στρατιώτες και 1000 απελευθερωμένους σκλάβους στον Τάραντα, Μπάρι, Ρέτζιο, Ταορμίνα, Τροπέα και Αμαντέα (Γεώργιος Κεδράνος, Χρονικόν), ενώ 3000 απελευθερωμένοι σκλάβοι κατά την διαθήκη της εύπορης κυρίας Δανιηλίνας, μεγάλης γαιοκτήμονος απο την Πελοπόννησο, εστάλθησαν εις το Θέμα της Λαγγοβαρδίας απο τον Λέοντα τον 6 ο (886-912) ( Θεοφάνης συνεχιστής ). Πρέπει να λάβουμε υπ όψιν μας και την άφιξη στο Σαλέντο ελληνοφώνων Σικελών μετά την κατάληψη των Συρακουσών εκ μέρους του Εμίρη της Αφρικής Ιμπραήμ τον Μάιο του 878. Πάντως όλες αυτές οι μετακινήσεις δεν είναι αρκετές να εξηγήσουν ένα τόσο σημαντικό εξελληνισμό και νομίζουμε ότι είναι σωστή η υπόθεση κατά την οποίαν η μετάβαση των 3

επισκοπικών επαρχιών υπό την δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως το 733 πραγματοποιήθηκε διότι ήδη αυτές οι επαρχίες ήτο βαθιά εξελληνισμένες. 8 Το 1068 ο Ροβέρτος ο Βισκάρδος καταλαμβάνει τον Υδρούντα και αντικαθιστά τον Μητροπολίτη με έναν Αρχιεπίσκοπο Λατίνο Νορμανδικής καταγωγής ονόματος Ούγκο, αλλά οι ορθόδοξοι Μητροπολίτες συνεχίζουν να χειροτονούνται και για αρκετό καιρό συνεχίζουν να έχουν κύρος και επιρροή σε όλη την περιφέρεια. Κατά τα τέλη του 12 ου αιώνα η Μητρόπολις του Υδρούντα είχε στην δικαιοδοσία της τις παλιές επισκοπικές έδρες της Καλλιπόλεως, Λεκκίου, Κάστρο, Αλεσσάνο και Ουτζέντο. Μία απόδειξις της ζωτικότητος του Ελληνικού στοιχείου του Υδρούντα τον 12 ο αιώνα, είναι η ίδρυσις της Μονής του Αγίου Νικολάου των Κασούλων το πλουσιότερο και σπουδαιότερο πνευματικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό ελληνοορθόδοξο κέντρο της Ιταλίας αυτής της περιόδου, το οποίο κατεστράφη απο τους Τούρκους το 1480, όπου άνθησε κατα την διάρκεια του 13ου αιώνα μία ελληνοβυζαντινή ποιητική σχολή. Σώζονται ποιήματα στην ελληνική γλώσσα της εποχής των ποιητών, Ιωάννη Γράσσου, βασιλικού νοταρίου, Νικολάου του Υδρούντα, μοναχού, υιού του Γράσσου, Νεκταρίου των Κασσούλων, Ηγουμένου της Μονής και Γεωργίου Χαρτοφυλάκτου της Εκκλησίας της Καλλιπόλεως. Τα ποιήματα του Νεκταρίου και του Ιωάννη Γράσσο έχουν ως επί το πλείστον κλασσικά θέματα με μοτίβα από την Εκάβη και τις Τρωάδες του Ευριπίδη. Είναι βαθειά επηρεασμένοι από την «σοφή ποίηση». Στην ποίηση του Γεωργίου, Χαρτοφύλακος της Εκκλησίας της Καλλιπόλεως, είναι φανερή η επίδραση του Χριστοφόρου Μυτιλήνης και Νικηφόρου Χρυσοβέργη. Τα ποιήματά του έχουν πολιτικό και θρησκευτικό περιεχόμενο. Εχει γράψει και ένα ωραιότατο ποίημα για τον Αυτοκράτορα Νικαίας Ιωάννη 3 ο Δούκα Βατάτζη (1222/1254, ο οποίος πέρασε από την Καλλίπολη όταν ήλθε στην Απουλία για να συναντήσει τον Αυτοκράτορα Φρειδερίκο Χόχενστάουφεν, την κόρη του οποίου παντρεύεται αργότερα, όταν μένει χήρος από την πρώτη του γυναίκα. Ως αναφορά τα θρησκευτικά θέματα των ποιημάτων, αυτά είναι εναντίον της Εκκλησίας και υπέρ της Δόξης της Ορθοδοξίας. Καθολικής Το μέτρο που μεταχειρίζονται είναι το δωδεκασύλλαβο.και οι στίχοι είναι ιαμβικοί. Η ποιητική σχολή του Υδρούντα έχει χαρακτηριστεί και ως Manierismo Cristiano. Απο το ίδιο μοναστήρι προερχόταν τα περισσότερα από τα θρησκευτικά βιβλία που χρησιμοποιούσαν οι ορθόδοξοι ιερείς των Μητροπόλεων του Υδρούντα, Καλλιπόλεως, Παλαιοκάστρου και Ναρντό. 8 VeraVon Falkenhausen, Magna Grecia 4

Διβάζοντας τα ωραιότατα ποιήματα αυτών των ποιητών, με θέματα όχι μόνον θρησκευτικά και πολιτικά αλλά και μυθολογικά, καταλαβαίνουμε την βαθιά τους γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και μυθολογίας. Στην Εθνική βιβλιοθήκη του Τορίνο φυλάσσεται ένας κώδικας (Cod. Taur. CIII,ex ff. 3-5), όπου υπάρχει ένας κατάλογος των βιβλίων που οι μοναχοί είχαν δανείσει σε διάφορα άτομα της περιοχής. Από το ίδιο μοναστήρι, προερχόταν τα περισσότερα από τα θρησκευτικά βιβλία, που χρησιμοποιούσαν οι ορθόδοξοι ιερείς των Μητροπόλεων του Υδρούντα, Καλλιπόλεως, Παλαιοκάστρου και Ναρντό. Ένα μεγάλο ρόλο για τη διατήρηση της γλώσσας, είχαν οι μοναχοί και ιερείς, οι οποίοι διαδίδουν την ορθοδοξία και τον Ελληνικό πολιτισμό. Οι Λαύρες και τα Μοναστήρια, ήταν κέντρα προσευχής, μελέτης, εργασίας και φιλανθρωπίας. Έως σήμερα, μόνον στην Νότια Απουλια, σώζονται 130 περίπου κρύπτες με ωραιότατες τοιχογραφίες και Ελληνικές επιγραφές. 9 Η παλαιότερη βυζαντινή επιγραφή που έχει βρεθεί έως σήμερα στο Σαλέντο είναι στο Καρπινιάνο στην κρύπτη της Αγίας Χριστίνας και Αγίας Μαρίνας και είναι η εξής: Μνήσθητι Κύριε του Δούλου σου Λέοντος του Πρεσβυτέρου και της Συμβίου αυτού Χρυσολέας και παντός του οίκου αυτού. Αμήν. Γραφέν δια χειρός Θεοφυλάκτου ζωγράφου μηνί Μαίω Ινδικτιώνος έτους 6267 δηλ. 959 μ.χ. Εκτός από την Ελληνική γλώσσα, στο Σαλέντο ήταν πολύ διαδεδομένη και η Ελληνική γραφή. Από το τέλος του 11 ου αιώνα, έως το τέλος του 16 ου, έχουμε 400 ελληνικούς κώδικες και μόνον 30 Λατινικούς της ίδιας περιόδου. Είναι αξιοσημείωτο, οτι το πρώτο έγγραφο στην Ιταλική καθομιλουμένη volgare romanzo της περιοχής είναι γραμμένο με ελληνικούς χαρακτήρες. Το κείμενο είναι La predica salentina του 14 ου αιώνα. 10 Η Ελληνική γλώσσα συνεχίζει να είναι η γλώσσα των επισήμων εγγράφων και μετά την άφιξη των νέων κατακτητών. Η Ελληνική γλώσσα, διδασκόταν και κατά τον 15 ο αιώνα στην περιοχή, σε πολύ υψηλό επίπεδο όπως στο Τσολλίνο, στο scriptorium του Σέρτζιο Στίζο. Οι μαθηταί του, ήταν διανοούμενοι και ευγενείς της Αραγωνικής Αυλής, οι οποίοι ήθελαν να μάθουν ελληνικά.. Ο μεγάλος ανθρωπιστής και φιλόσοφος Antonio de Ferraris Galateo (1444-1517), γυιός και εγγονός Ελλήνων ιερέων, μας πληροφορεί για την ύπαρξη ενός Ελληνικού Λυκείου στο Ναρντό, 9 C.D.Fonseca, A.R.Bruno, V.Ingrosso, A.Marotta, Gli insediamenti rupestri medioevali nel Basso Salento, Congedo ed. Galatina, 1979. 10 Oronzo Parlangeli, La Predica Salentina in caratteri greci, Storia linguistica e storia politica nell Italia Meridionale, ed. Le Monnier, Firenze 1960, pp. 143-173. 5

όπου εδιδάσκοντο τα καλύτερα Ελληνικά του βασιλείου της Νεαπόλεως και στο οποίο ερχόταν μαθητές από όλο το βασίλειο. 11 Μετά την Σύνοδο του Τρέντο, η οποία τελείωσε το 1564, αρχίζει να δύει η Ορθοδοξία στην Νότια Ιταλία και συγχρόνως εξαφανίζεται και η Ελληνική γλώσσα από ένα μεγάλο αριθμό χωριών και πόλεων της περιοχής. Σε μία έκθεση του τέλους του 16 ου αιώνα, με τίτλο Relazione dei Greci di Otranto, η οποία βρίσκεται σε μια συλλογή χειρογράφων, που φυλάγεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νεαπόλεως, ονομάζεται Miscellanea Brancacciana IB6 και αφορά τα Ορθόδοξα χωριά του Σαλέντο, γράφεται ότι σε είκοσι χωριά της περιοχής, υπάρχουν Έλληνες (αναφέρεται βέβαια όχι μόνον στην γλώσσα, αλλά και στην θρησκεία). Αυτό μας δείχνει οτι το Ελληνικό στοιχείο συνεχίζει να υπάρχει σε μια ευρύτατη περιοχή του Σαλέντο στο τέλος του 16 ου αιώνα, κάτι που φαίνεται και από τα επίθετα και τα τοπωνυμία που υπάρχουν ακόμη και σήμερα σε όλη την περιοχή σε χώρους που απέχουν δεκάδες χιλιόμετρα από την σημερινή Grecìa Salentina. Οι Έλληνες συνεχίζουν να έρχονται στο Σαλέντο και μετά την υποχώρηση των βυζαντινών στρατευμάτων και αργότερα κατά την Τουρκοκρατία. Σήμερα, γλώσσα αυτών των περιοχών, είναι ανάμικτη με την Ιταλική τοπική διάλεκτο (dialetto romanzo). Όπως είναι γνωστό, υπάρχουν διάφορες θεωρίες για την προέλευση αυτής της γλώσσας. Κατά τους Xατζιδάκη, Rohlfs και άλλους είναι μεγαλοελλαδίτικης δωρικής καταγωγής. Κατά τους Morosi, Battisti, Parlangeli και άλλους, είναι μεσαιωνικής βυζαντινής καταγωγής, Αυτές οι περιοχές όμως, δεν είναι οι μόνες που κατακτήθηκαν από τους Βυζαντινούς στην Ιταλία. Οι Βυζαντινοί κατάκτησαν την Ραβέννα, Ριμινι, Αγκώνα, Πέζαρο, Νουμάνα, Όζιμο, το Δουκάτο της Ρώμης, την Πεδιάδα της Πέστουμ (της αρχαίας Ποσειδωνίας), την Σαρδηνία και την Σικελία. Η Ελληνική γλώσσα όμως, επέζησε μόνον στην Νότιο Καλαβρία και στην Νότιο Απουλία. Αυτό, εξηγείται μόνον με το γεγονός, ότι σ αυτές τις περιοχές, οι κοινωνίες ήταν συντηρητικές και προϋπήρχε ένα ισχυρό ελληνικό στοιχείο. Μία τρίτη θεωρία, είναι αυτή του Fanciullo, ο οποίος γράφει σε ένα άρθρο του στο βιβλίο Storia di Lecce dai Bizantini agli Aragonesi, ότι η Ελληνική Γλώσσα διαδίδεται στην Νότια Απουλία κατά την Ρωμαϊκή κατάκτηση, διότι κατ αυτήν την περίοδο, οι σχέσεις με την τότε ελληνόφωνη Μικρά Ασία ήταν πολύ στενές, πράγμα που αποδεικνύεται και από τις ανασκαφές που γίνονται στην περιοχή 12. 11 Antonio de Ferraris Galateo, Liber De Situ Japygiae, Basel, 1558, Rist. Arnaldo Forni ed.,sala Bolognese, 1979 12 F.Fanciullo, Latino e Greco nel Salento, in Storia di Lecce. Dai Bizantini agli Aragonesi, ed.laterza Bari, 1993, pp. 421-485. 6

Το παλαιότερον κείμενον στην ελληνοσαλεντινή γλώσσα είναι ένας θρήνος του 1556 που δημοσιεύτηκε από τον μεγάλο ποιητή της Καλημέρα Vito Domenico Palumbo στα τέλη του 19 ου αιώνα. Σήμερα στα χωριά της Grecìa Salentina υπάρχει μια κατάσταση τριγλωσσίας. Οι κάτοικοι των χωριών μιλούν το γκρίκο την ιταλική τοπική διάλεκτο και τα ιταλικά. Είναι αξιοσημείωτο ότι η ελληνική διάλεκτος που ομιλείται σήμερα στην Σαλεντινή Ελλάδα δεν είναι η ίδια σε όλα τα χωριά, υπάρχουν διαφορές, αν και οι αποστάσεις μεταξύ των χωριών είναι ελάχιστες. Πολύ πιθανώς αυτό να οφείλεται στο ότι οι ιδρυτές αυτών των χωριών προερχόταν από διαφορετικές περιοχές, αλλά και στο γεγονός ότι η γλώσσα, τους τελευταίους δύο αιώνας μεταδόθηκε μόνον με τον προφορικό λόγο. Πολλοί από τους ηλικιωμένους κατοίκους της περιοχής σαν μητρική γλώσσα έχουν το Γκρίκο και έχουν μάθει τα ιταλικά όταν πήγαν στο σχολείο. Αυτό όπως είναι ευνόητο, δεν συμβαίνει πλέον διότι οι συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές. Ο κρατικός Νόμος για τις Ιστορικές Μειονοτικές Γλώσσες της Ιταλίας, αρ. 482 του 1999, έχει τον σκοπό να προστατεύσει και να αξιοποιήσει τις γλωσσικές μειονότητες. Η βάσις και η αιτία του νόμου, βρίσκεται στο Ιταλικό Σύνταγμα μεταξύ των αρχών του οποίου γράφεται ότι «Η Δημοκρατία, προστατεύει με ειδικούς νόμους τις γλωσσικές μειονότητες» Βάσει αυτού του νόμου στα σχολεία διαφόρων επιπέδων της Grecìa Salentina διδάσκεται η Γκρίκο με χρηματοδότηση του Ιταλικού κράτους. Με τις περικοπές όμως που έγιναν τα μόνα μαθήματα της Γκρίκο, που θα γίνουν στα σχολεία της περιοχής κατά το τρέχον σχολικό έτος, θα είναι αυτά που οργανώσαμε στα πλαίσια του προγράμματος Pos Matome Griko. Στο Πανεπιστήμιο του Σαλέντο δεν διδάσκεται η Γκρίκο, αλλά εγώ κάθε χρόνο έβαζα την Γκρίκο στη μονάδα Ιστορίας της Νέας Ελληνικής Γλώσσας στα πλαίσια του μαθήματος Νέα Ελληνικής Γλώσσας και Μετάφρασης καθώς και της Νεοελληνικής Φιλολογίας. Δυστυχώς από το επόμενο ακαδημαϊκό έτος δεν θα διδάσκεται πλέον η Νέα Ελληνική Γλώσσα και Μετάφραση καθώς και η Νεοελληνική Φιλολογία στην Σχολή Ξένων Γλωσσών η οποία δεν θα λειτουργήσει πλέον λόγω των περικοπών και θα ενσωματωθεί στην Φιλοσοφική Σχολή όπου θα συνεχίσει η διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, η Ιστορία της Ελληνικής (Αρχαίας) Γλώσσας, η Αρχαία Ελληνική Φιλολογία και η Βυζαντινή Φιλολογία. Το Πανεπιστήμιο του Σαλέντο, παρόλο που δεν θα υπάρχει πλέον η διδασκαλία της Ελληνικής, παραδόξως πως, θα συνεχίσει να είναι Εξεταστικό Κέντρο του Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας όπου κάθε χρόνο διεξάγονται εξετάσεις Ελληνομάθειας στις οποίες λαμβάνουν μέρος μαθητές και ενήλικες. Τον περασμένο Μάιο έλαβαν μέρος στις εν λόγω εξετάσεις 17 άτομα με μεγάλη επιτυχία. 7

Η Ελληνική Γλώσσα θα συνεχίσει να διδάσκεται στην Αgenzia per il Patrimonio Culturale Euromediterraneo (Lead Partner του προγράμματος Pos matome Griko), σε αίθουσες με πολυμέσα, καθώς και σε διάφορα σχολεία και Λύκεια στο Λέτσε και στο Oria (Brindisi), με τα μαθήματα που διοργανώνουμε με το Κέντρο Διάδοσης Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού «Δημήτρης Γλάρος» το οποίο διευθύνω, όπου εκτός από τα Ελληνικά, μας ζήτησαν να παρακολουθήσουν και τα μαθήματα της Γκρίκο. Αυτό μας δείχνει ότι η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας είναι πολύ σημαντική και για την διάδοση της Γκρίκο έξω από την ελληνόφωνη περιοχή. Isabella Oztasciyan Bernardini d Arnesano Επιστημονική υπεύθυνος του προγράμματος Pos Matome Griko 8