ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΔΗΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΠΟΛΗ ΟΜΟΡΦΟ ΧΩΡΙΟ Δ Η Μ Ο Σ Σ Ι Κ Υ Ω Ν Ι Ω Ν

2 0 1 1 ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΔΗΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΠΟΛΗ ΟΜΟΡΦΟ ΧΩΡΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2011 2014 Δ Η Μ Ο Σ Σ Ι Κ Υ Ω Ν Ι Ω Ν ΦΑΣΗ A: «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ i Αντικείµενο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος,.. 2 ii Στόχοι και οφέλη... 3 iii οµή του Επιχειρησιακού Προγράµµατος. 4 iv Συγκρότηση ιεπιστηµονικής Οµάδας Έργου (.Ο.Ε.)... 6 v Παρακολούθηση και αξιολόγηση του Επιχειρησιακού Προγράµµατος.. 7 vi Ευχαριστίες... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΗΜΟΥ 1.1 Γενικά στοιχεία για το Ν. Κορινθίας και το. Σικυωνίων.... 8 1.1.1 Νοµός Κορινθίας... 8 1.1.2 ήµος Σικυωνίων.. 9 1.1.2.1 ηµοτική Ενότητα Σικυωνίων.. 10 1.1.2.2 ηµοτική Ενότητα Στυµφαλίας 14 1.1.2.3 ηµοτική Ενότητα Φενεού. 17 1.2 ηµογραφικά εδοµένα, Εξέλιξη και Σύνθεση του Πληθυσµού... 21 1.2.1 Γενικά δηµογραφικά δεδοµένα. 21 1.2.2 ηµογραφική εξέλιξη.. 23 1.2.3 ηµογραφική σύνθεση.. 25 1.2.3.1 Απόλυτα δηµογραφικά µεγέθη και ποσοστά... 25 1.2.3.2 Πυραµίδες ηλικιών.. 28 1.2.3.3 ηµογραφικοί δείκτες 29 1.3 Κοινωνικοοικονοµικά εδοµένα..... 31 1.3.1 Μορφωτικό επίπεδο.... 31 1.3.2 Απασχόληση Ανεργία.... 33 1.3.3 Οικονοµική διάρθρωση παραγωγής.. 35 1.4 Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής... 49 1.4.1 Γεωµορφολογικά δεδοµένα περιοχής... 49 1.4.2 Χρήσεις γης, οικισµοί και πολεοδοµικές ενότητες.. 55 1.4.2.1 Υφιστάµενες χρήσεις γης στον εξωαστικό χώρο.. 55 1.4.2.2 Εντοπισµός κύριων συγκρούσεων χρήσεων γης και χωρικών επιπτώσεων στην περιοχή του ήµου Σικυωνίων... 60 1.4.2.3 Υφιστάµενη οικιστική ανάπτυξη και παραγωγικές δραστηριότητες... 61 i

1.4.2.4 Λειτουργική Πολεοδοµική οργάνωση. 61 1.4.3 Φυσικοί πόροι Περιβάλλον. 67 1.4.3.1 Υδατικοί πόροι.. 67 1.4.3.2 Εδαφικοί πόροι.... 68 1.4.3.3 Κλιµατολογικά στοιχεία.... 69 1.4.3.4 Οικοσυστήµατα... 72 1.4.3.5 Ορεινοί όγκοι..... 72 1.4.3.6 άση... 73 1.4.3.7 Προστατευόµενες περιοχές - ίκτυο Natura 2000... 76 1.4.3.8 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ)..... 77 1.4.3.9 Καταφύγια Θηραµάτων..... 78 1.4.3.10 Κυριότερα είδη χλωρίδας και πανίδας..... 78 1.4.3.11 Φράγµατα..... 84 1.4.3.12 Σπήλαια. 85 1.4.3.13 Ακτές... 87 1.4.3.14 Ενδιαφέρουσες διαδροµές.. 87 1.4.3.15 Κρίσιµες περιβαλλοντικές παράµετροι. 89 1.4.4 Προβλήµατα ρύπανσης.... 90 1.4.4.1 Ρύποι από την εντατική άσκηση της γεωργίας.... 90 1.4.4.2 Ρύποι από τη λειτουργία µεταποιητικών µονάδων..... 91 1.4.4.3 Ρύποι από ανθρώπινες παρεµβάσεις. 91 1.5 Βασικές Υποδοµές ίκτυα.... 92 1.5.1 ίκτυο ύδρευσης... 92 1.5.2 ίκτυο αποχέτευσης 95 1.5.2.1 Αποχέτευση οµβρίων ακαθάρτων. 95 1.5.3 ίκτυο συγκοινωνιών και µεταφορών... 98 1.5.3.1 Οδικό δίκτυο... 98 1.5.3.2 Σιδηροδροµικό δίκτυο... 101 1.5.3.3 Θαλάσσιες µεταφορές...... 101 1.5.3.4 Αστικές υπεραστικές συγκοινωνίες.. 102 1.5.4 ίκτυο τηλεπικοινωνιών.... 103 1.5.5 ίκτυο ηλεκτροδότησης.... 104 1.6 Κοινωνία Παιδεία Πολιτισµός Αθλητισµός... 105 1.6.1 Υγεία Πρόνοια. 105 1.6.1.1 Υποδοµές και δραστηριότητες. 105 1.6.1.2 Αξιολόγηση της κοινωνικής πρόνοιας. 107 1.6.2 Εκπαίδευση.... 108 ii

1.6.2.1 Υποδοµές 108 1.6.3 Πολιτισµός και ιστορία... 110 1.6.3.1 Πολιτισµός και τοπική αυτοδιοίκηση.... 110 1.6.3.2 Πολιτιστικές εκδηλώσεις και σύλλογοι. 111 1.6.3.3 Ιστορικά µνηµεία και αρχαιολογικοί χώροι... 114 1.6.3.4 Αξιολόγηση πολιτιστικών υποδοµών.. 120 1.6.4 Αθλητισµός... 121 1.6.4.1 Υποδοµές και αθλητικές εγκαταστάσεις. 121 1.6.4.2 Αθλητικοί Σύλλογοι και Όµιλοι. 121 1.7 Ανάλυση Αδυναµιών Απειλών, υνατοτήτων Ευκαιριών και Κρίσιµων Ζητηµάτων (Ανάλυση SWOT) του ήµου... 122 1.7.1 Ανάλυση SWOT. 122 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΩΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 2.1 Εσωτερική Οργάνωση του ήµου.... 125 2.1.1 ιάρθρωση κεντρικών υπηρεσιών..... 126 2.1.2 ιάρθρωση αποκεντρωµένων υπηρεσιών.... 128 2.1.3 ιοίκηση Εποπτεία Συντονισµός. 128 2.1.4 Οργανόγραµµα Ο.Ε.Υ. του ήµου. 130 2.2 Υπηρεσίες του ήµου... 132 2.2.1 Υπηρεσίες Υπαγόµενες Απευθείας στο ήµαρχο..... 132 2.2.1.1 Γενικός Γραµµατέας.. 132 2.2.1.2 Αυτοτελές Γραφείο ηµάρχου. 133 2.2.1.3 Αυτοτελές Γραφείο Επικοινωνίας και ηµοσίων Σχέσεων.. 134 2.2.1.4 Αυτοτελές Γραφείο Νοµικής Υποστήριξης 134 2.2.1.5 Αυτοτελές Γραφείο ιαφάνειας 135 2.2.1.6 Αυτοτελές Γραφείο ιοικητικής Βοήθειας.. 136 2.2.1.7 Αυτοτελές Γραφείο ηµοτικής Αστυνοµίας.. 137 2.2.1.8 Αξιολόγηση Υπηρεσιών Υπαγοµένων Απευθείας στο ήµαρχο. 137 2.2.2 Επιτελικές Υπηρεσίες. 138 2.2.2.1 Αυτοτελές Τµήµα Προγραµµατισµού, Οργάνωσης και Πληροφορικής 138 2.2.2.2 Αξιολόγηση Επιτελικών Υπηρεσιών 140 2.2.3 Υπηρεσίες Τοπικής Οικονοµικής Ανάπτυξης... 140 2.2.3.1 Αυτοτελές Τµήµα Τοπικής Οικονοµικής Ανάπτυξης... 141 2.2.3.2 Αξιολόγηση Υπηρεσιών Τοπικής Οικονοµικής Ανάπτυξης.... 142 2.2.4 Υπηρεσίες Υποστήριξης Κοινωνικής Προστασίας, Παιδείας, Πολιτισµού και Αθλητισµού. 143 iii

2.2.4.1 ιεύθυνση ιοικητικών Υπηρεσιών.. 143 2.2.4.2 Αξιολόγηση ιεύθυνσης ιοικητικών Υπηρεσιών 149 2.2.4.3 ιεύθυνση Οικονοµικών Υπηρεσιών... 149 2.2.4.4 Αξιολόγηση ιεύθυνσης Οικονοµικών Υπηρεσιών. 153 2.2.4.5 ιεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών και Πολεοδοµίας. 154 2.2.4.6 Αξιολόγηση ιεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών και Πολεοδοµίας 158 2.2.4.7 ιεύθυνση Περιβάλλοντος και Ποιότητας Ζωής 159 2.2.4.8 Αξιολόγηση ιεύθυνσης Περιβάλλοντος και Ποιότητας Ζωής.. 163 2.2.5 Αποκεντρωµένες Υπηρεσίες.. 164 2.2.5.1 Γραφείο Κ.Ε.Π.. 164 2.2.5.2 Γραφείο Συντήρησης Υποδοµών... 165 2.2.5.3 Γραφείο ιοικητικών Θεµάτων και Εξυπηρέτησης του Πολίτη. 165 2.2.5.4 Γραφείο Οικονοµικών Θεµάτων. 166 2.2.5.5 Γραφείο Περιβάλλοντος και Πολιτικής Προστασίας 166 2.2.5.6 Γραφείο Καθαριότητας και Ανακύκλωσης 166 2.2.5.7 Γραφείο Αγροτικών θεµάτων 167 2.3 Νοµικά Πρόσωπα του ήµου 167 2.3.1 Νοµικά Πρόσωπα ηµοσίου ικαίου 167 2.3.1.1 Νοµικό Πρόσωπο ηµοσίου ικαίου Παιδείας, Πολιτισµού, Αθλητισµού Σικυωνίων «Η Μηκώνη».... 167 2.3.2 Νοµικά Πρόσωπα Ιδιωτικού ικαίου. 172 2.3.2.1 Κοινωφελής ηµοτική Επιχείρηση ήµου Σικυωνίων (Κο..Ε. η.σ.). 172 2.3.2.2 ιαδηµοτική Επιχείρηση Καθαριότητας και Προστασίας Περιβάλλοντος των ήµων Σικυωνίων και Βέλου.. 176 2.3.2.3 ηµοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Σικυωνίων.. 179 2.4 Ανθρώπινο υναµικό 180 2.4.1 Ειδικές θέσεις.. 180 2.4.2 Τακτικό προσωπικό 181 2.4.3 Προσωπικό Ιδιωτικού ικαίου Αορίστου Χρόνου (Ι ΑΧ).. 185 2.4.4 Προσωπικό Ιδιωτικού ικαίου Ορισµένου Χρόνου... 185 2.5 ηµοτική Περιουσία 186 2.5.1 ηµοτικά κτίρια.. 186 2.5.2 ηµοτικές εκτάσεις...... 191 2.5.3 Υλικοτεχνική υποδοµή... 201 2.5.3.1 Μεταφορικά µέσα Μηχανολογικός εξοπλισµός..... 201 2.5.3.2 Πυροσβεστικός εξοπλισµός.. 204 2.5.3.3 Εξοπλισµός γραφείων, πληροφορικής και λοιπού εξοπλισµού... 206 2.6 Αξιολόγηση του Εσωτερικού Περιβάλλοντος και Εντοπισµός των Κρίσιµων Ζητηµάτων Εσωτερικής Ανάπτυξης... 207 2.6.1 ραστηριότητες και διαδικασίες... 209 iv

2.6.2 Οργάνωση και συνεργασίες... 214 2.6.3 Ανθρώπινο δυναµικό και υλικοτεχνική υποδοµή... 216 2.6.4 Οικονοµικά... 218 v

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1. Μόνιµος πληθυσµός, επιφάνεια, των.ε. του ήµου Σικυωνίων.. 10 Πίνακας 2. Μόνιµος πληθυσµός, επιφάνεια, πυκνότητα του πληθυσµού και ανάγλυφο, ανά ηµοτική Ενότητα και ανά Τοπική Κοινότητα, του ήµου Σικυωνίων... 21 Πίνακας 3. ηµογραφική εξέλιξη µόνιµου πληθυσµού των ηµοτικών Ενοτήτων και του ήµου Σικυωνίων....... 24 Πίνακας 4. Μόνιµος πληθυσµός κατά φύλο και οµάδες ηλικιών... 25 Πίνακας 5. Ποσοστιαία σύνθεση µόνιµου πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων.... 26 Πίνακας 6. Ποσοστιαίες αναλογίες φύλων κατά ηλικιακή οµάδα του µόνιµου πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων... 26 Πίνακας 7. Συντελεστές συµµετοχής των ηλικιακών οµάδων στον πληθυσµό του ήµου Σικυωνίων σε σύγκριση µε την Περιφέρεια 30 Πίνακας 8. Συντελεστές συµµετοχής των ηλικιακών οµάδων στον πληθυσµό του ήµου Σικυωνίων σε σύγκριση µε την Ελλάδα... 30 Πίνακας 9. Μορφωτικό επίπεδο σε απόλυτα µεγέθη κατά ηµοτική Ενότητα και στο ήµο Σικυωνίων. 31 Πίνακας 10. Μορφωτικό επίπεδο σε ποσοστά κατά ηµοτική Ενότητα και στο ήµο Σικυωνίων 32 Πίνακας 11. Σύνθεση απασχόλησης ανεργίας του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού των.ε. και συγκεντρωτικά του ήµου Σικυωνίων 33 Πίνακας 12. Ποσοστιαία σύνθεση απασχόλησης ανεργίας του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού των.ε. και συγκεντρωτικά του ήµου Σικυωνίων. 34 Πίνακας 13. Απασχόληση κατά τοµέα παραγωγής των.ε. και συγκεντρωτικά του ήµου Σικυωνίων 36 Πίνακας 14. Απασχόληση κατά τοµέα παραγωγής του ήµου, της Περιφέρειας και της χώρας... 38 Πίνακας 15. Ποσοστιαία απασχόληση κατά τοµέα παραγωγής του ήµου, της Περιφέρειας και της Χώρας 38 Πίνακας 16. Συντελεστές συµµετοχής της απασχόλησης στο ήµο Σικυωνίων σε σύγκριση µε την Περιφέρεια. 39 Πίνακας 17. Συντελεστές συµµετοχής της απασχόλησης στο ήµο Σικυωνίων σε σύγκριση µε τη χώρα. Επεξεργασία ήµος Σικυωνίων 39 vi

Πίνακας 18. Μέσος σταθµικός υψοµέτρου κατά.ε. του ήµου Σικυωνίων. 49 Πίνακας 19. Κατανοµή εκτάσεων σε γενικευµένες κατηγορίες χρήσης / κάλυψης σε απόλυτα µεγέθη, κατά ηµοτική Ενότητα, ήµο, Νοµό και Περιφέρεια.. 56 Πίνακας 20. Ποσοστιαία κατανοµή εκτάσεων σε γενικευµένες κατηγορίες χρήσης / κάλυψης κατά ηµοτική Ενότητα, ήµο, Νοµό και Περιφέρεια.. 57 Πίνακας 21. Κατάλογος περιοχών ικτύου Natura 2000 στο Νοµό Κορινθίας. 77 Πίνακας 22. Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ) στο ήµο Σικυωνίων 77 Πίνακας 23. Κυριότερα είδη χλωρίδας στο ήµο Σικυωνίων.. 78 Πίνακας 24. Κυριότερα είδη πανίδας στο ήµο Σικυωνίων. 81 Πίνακας 25. Ύδρευση ηµοτικών / Τοπικών Κοινοτήτων στη.ε. Σικυωνίων 93 Πίνακας 26. Ύδρευση Τοπικών Κοινοτήτων στη.ε. Στυµφαλίας. 94 Πίνακας 27. Στοιχεία γεωτρήσεων στη.ε. Φενεού 95 Πίνακας 28. Αποχέτευση οµβρίων και ακαθάρτων κατά ηµοτική / Τοπική Κοινότητα και.ε. στο. Σικυωνίων 96 Πίνακας 29. Τρόπος µετακίνησης µαθητών στη.ε. Φενεού 102 Πίνακας 30. Αξιολόγηση κοινωνικής πρόνοιας. υνατά & αδύνατα σηµεία... 107 Πίνακας 31. Σχολεία στο. Σικυωνίων 119 Πίνακας 32. Συγκεντρωτικός πίνακας σχολείων στο. Σικυωνίων και ανά.ε. και τύπο σχολείου.. 110 Πίνακας 33. Αξιολόγηση Πολιτιστικών Υποδοµών & ραστηριοτήτων. υνατά & αδύνατα σηµεία. 120 Πίνακας 34. Ανάλυση του εξωτερικού περιβάλλοντος της περιοχής. υνατά και αδύνατα σηµεία. 123 Πίνακας 35. Κεντρικές υπηρεσίες και διοικητικές ενότητες του ήµου Σικυωνίων. 127 Πίνακας 36. Αξιολόγηση Υπηρεσιών υπαγόµενες απευθείας στο ήµαρχο. υνατά & αδύνατα σηµεία. 137 Πίνακας 37. Αξιολόγηση Επιτελικών Υπηρεσιών. υνατά & αδύνατα σηµεία.. 140 Πίνακας 38. Αξιολόγηση Υπηρεσιών Τοπικής Οικονοµικής Ανάπτυξης. υνατά & αδύνατα σηµεία. 142 Πίνακας 39. Αξιολόγηση ιεύθυνσης ιοικητικών Υπηρεσιών. υνατά & αδύνατα σηµεία. 149 vii

Πίνακας 40. Αξιολόγηση ιεύθυνσης Οικονοµικών Υπηρεσιών. υνατά & αδύνατα σηµεία. 153 Πίνακας 41. Αξιολόγηση ιεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών και Πολεοδοµίας. υνατά & αδύνατα σηµεία. 158 Πίνακας 42. Αξιολόγηση ιεύθυνσης Περιβάλλοντος και Ποιότητας Ζωής. υνατά & αδύνατα σηµεία.. 163 Πίνακας 43. Αξιολόγηση.Ε.Υ.Α.Σ. υνατά & αδύνατα σηµεία 180 Πίνακας 44. Απασχολούµενοι τακτικοί υπάλληλοι στο ήµο ανά κατηγορία / κλάδο... 181 Πίνακας 45. Απασχολούµενοι µε σχέση εργασίας Ιδιωτικού ικαίου Αορίστου Χρόνου... 185 Πίνακας 46. Απασχολούµενοι µε σχέση εργασίας Ιδιωτικού ικαίου Ορισµένου Χρόνου... 186 Πίνακας 47. Αναλυτική περιγραφή κτιρίων του ήµου Σικυωνίων.. 187 Πίνακας 48. Αναλυτική περιγραφή εδαφικών εκτάσεων του ήµου Σικυωνίων.. 191 Πίνακας 49. Αναλυτική περιγραφή µηχανολογικού εξοπλισµού του ήµου Σικυωνίων.. 201 Πίνακας 50. Αναλυτική περιγραφή πυροσβεστικού εξοπλισµού του ήµου Σικυωνίων. 204 Πίνακας 51. Αναλυτική περιγραφή εδαφικών εκτάσεων του ήµου Σικυωνίων.. 206 Πίνακας 52. Σύνοψη κυριότερων συµπερασµάτων της θεµατικής ενότητας ραστηριότητες και ιαδικασίες.... 209 Πίνακας 53. Σύνοψη κυριότερων συµπερασµάτων της θεµατικής ενότητας Οργάνωση και Συνεργασίες 214 Πίνακας 54. Σύνοψη κυριότερων συµπερασµάτων της θεµατικής ενότητας Ανθρώπινο υναµικό και Υλικοτεχνική Υποδοµή.. 216 Πίνακας 55. Σύνοψη κυριότερων συµπερασµάτων της θεµατικής ενότητας Οικονοµικά... 218 viii

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφηµα 1. Πληθυσµιακή εξέλιξη µόνιµου πληθυσµού των.ε. του ήµου Σικυωνίων κατά τη δεκαετία 1991-2001... 24 Γράφηµα 2. Πληθυσµιακή εξέλιξη µόνιµου πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων κατά τη δεκαετία 1991-2001........ 25 Γράφηµα 3. Πυραµίδα ηλικιών ήµου Σικυωνίων..... 28 Γράφηµα 4. Πυραµίδα ηλικιών Νοµού Κορινθίας.. 28 Γράφηµα 5. Πυραµίδα ηλικιών Περιφέρεια Πελοποννήσου.... 29 Γράφηµα 6. Πυραµίδα ηλικιών Ελλάδας.... 29 Γράφηµα 7. Σύνθεση απασχόλησης ανεργίας του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων.. 35 Γράφηµα 8. Απασχόληση κατά τοµέα παραγωγής στις.ε. και στο ήµο Σικυωνίων... 37 Γράφηµα 9. Ποσοστιαία απασχόληση του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού στο ήµου Σικυωνίων. 37 Γράφηµα 10. Ποσοστιαία κατανοµή εκτάσεων σε γενικευµένες κατηγορίες χρήσεις / κάλυψης κατά ήµο, Νοµό και Περιφέρεια.... 57 Γραφήµατα 11, 12, 13. Ποσοστιαία κατανοµή εκτάσεων σε γενικευµένες κατηγορίες χρήσης / κάλυψης στις.ε. Σικυωνίων, Στυµφαλίας και Φενεού. 58 Γράφηµα 14. Ποσοστιαία κατανοµή εκτάσεων σε γενικευµένες κατηγορίες χρήσης / κάλυψης στο ήµο Σικυωνίων. 60 Γράφηµα 15. Μέση µηνιαία θερµοκρασία.. 69 Γράφηµα 16. Μέσο µηνιαίο ύψους υετού... 70 Γράφηµα 17. Μέση µηνιαία υγρασία. 71 Γράφηµα 18. Υφιστάµενες θέσεις στο ήµο Σικυωνίων σύµφωνα µε το νέο Ο.Ε.Υ..... 184 Γράφηµα 19. Κενές οργανικές θέσεις στο ήµο Σικυωνίων σύµφωνα µε το νέο Ο.Ε.Υ.. 184 Γράφηµα 20. Ποσοστό (%) απασχολουµένων ανά κατηγορία εκπαίδευσης στο ήµο... 184 ix

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ιάγραµµα 1. Οργανόγραµµα Ο.Ε.Υ. του. Σικυωνίων... 131 ιάγραµµα 2. ιάρθρωση Υπηρεσιών υπαγόµενες απευθείας στο ήµαρχο...... 132 ιάγραµµα 3. ιάρθρωση Επιτελικών Υπηρεσιών...... 138 ιάγραµµα 4. ιάρθρωση Υπηρεσιών Τοπικής Οικονοµικής Ανάπτυξης... 140 ιάγραµµα 5. ιάρθρωση ιεύθυνσης ιοικητικών Υπηρεσιών.. 144 ιάγραµµα 6. ιάρθρωση ιεύθυνσης Οικονοµικών Υπηρεσιών 150 ιάγραµµα 7. ιάρθρωση ιεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών και Πολεοδοµίας.. 154 ιάγραµµα 8. ιάρθρωση ιεύθυνσης Περιβάλλοντος και Ποιότητας Ζωής. 159 x

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι νέες συνθήκες που διαµορφώνονται σήµερα σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο καλούν την τοπική κοινωνία να ανταποκριθεί σε προκλήσεις, να επιλύσει κρίσιµα προβλήµατα και να αξιοποιήσει ευκαιρίες. Ο νέος ρόλος των δήµων απαιτεί συστηµατική δράση και εφικτούς στόχους που να αξιοποιούν τις ενδογενείς δυνάµεις και να εξασφαλίζουν τη συναίνεση φορέων και πολιτών. Οι Ο.Τ.Α. καλούνται σήµερα αφενός να λειτουργήσουν σ ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, ως προς τις δυνατότητες άντλησης πόρων για τη χρηµατοδότηση τοπικών αναπτυξιακών πρωτοβουλιών και αφετέρου να βελτιώσουν την καθηµερινή ζωή του δηµότη. Η σύνταξη του Επιχειρησιακού Προγράµµατος αποσκοπεί στην εισαγωγή συστηµατικών διαδικασιών σχεδιασµού, προγραµµατισµού, παρακολούθησης και αξιολόγησης των δράσεων του ήµου. εν αποτελεί µια εφάπαξ ενέργεια που ολοκληρώνεται και σταµατά, αλλά ένα διαρκές αντικείµενο ενασχόλησης των αιρετών οργάνων, των προϊσταµένων και των υπηρεσιών του ήµου. Με το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα το όραµα της δηµοτικής αρχής γίνεται ρεαλιστικό στρατηγικό σχέδιο, το σχέδιο µεταφράζεται σε πενταετές* πρόγραµµα δράσης του δήµου και των εποπτευόµενων φορέων του και τέλος το πρόγραµµα δράσης µεταφράζεται σε ετήσιο προϋπολογισµό εσόδων και δαπανών. Για την εκπόνησή του, ελήφθησαν υπόψη: 1. Τα άρθρα 203-207 του Ν. 3463/2006 (ΦΕΚ 114/Α ) του Κώδικα ήµων και Κοινοτήτων, όπου θεσπίστηκε για πρώτη φορά, η υποχρέωση κατάρτισης Επιχειρησιακών Προγραµµάτων από τους πρωτοβάθµιους Ο.Τ.Α. 2. Το άρθρο 266 Ν. 3852/2010 (Πρόγραµµα Καλλικράτης) µε το οποίο επιβεβαιώνεται η υποχρέωση κατάρτισης Επιχειρησιακών Προγραµµάτων από τους Ο.Τ.Α. α βαθµού. 3. Η παρ. 10 του αρθρ. 18 του Ν. 3870/2010 (ΦΕΚ 138A/9-8-2010) µε την οποία αναδιατυπώθηκε η παρ.1 του αρθρ. 266 του Ν. 3852/2010. 4. Τα άρθρα 58 παρ.1θ, 63β, 76 παρ. 2α, 86 παρ. 5, 225, 266 παρ.1 και 267 παρ. 6, του Ν. 3852/2010 (ΦΕΚ 87Α /7-6-2010) «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωµένης ιοίκησης Πρόγραµµα Καλλικράτης». 5. Η Υπουργική Απόφαση 18183/2.4.2007, ΦΕΚ Β 534/13.4.2007 στην οποία καθορίστηκε η δοµή και το περιεχόµενο των επιχειρησιακών προγραµµάτων των Ο.Τ.Α. * Για τη δηµοτική περίοδο 2011-2014 το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα έχει τριετή διάρκεια. 1

6. Η Υπουργική Απόφαση 45038/8.8.2007, Απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης, σχετικά µε την τροποποίηση της 18183/2.4.2007 ΥΑ, ΦΕΚ B 534/13.4.2007 µε θέµα: Περιεχόµενο, δοµή και τρόπος υποβολής των επιχειρησιακών προγραµµάτων των ΟΤΑ α βαθµού. 7. Η Υπουργική Απόφαση 71841/2008 (ΦΕΚ 19 Β /14.1.2008): Απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης µε θέµα: Τροποποίηση της υπ αριθµ. 18183/2.4.2007 ΥΑ, ΦΕΚ B 534/13.4.2007 µε τίτλο: Περιεχόµενο, δοµή και τρόπος υποβολής των επιχειρησιακών προγραµµάτων των ΟΤΑ α βαθµού. 8. Η αρ. 45/58938/25.10.2006 Εγκύκλιος του Υφυπουργού Εσωτερικών για το σκοπό, τη διάρθρωση και τους στόχους των Ε.Π. 9. Η αρ. 66/50837/14.9.2007 Εγκύκλιος του Υφυπουργού Εσωτερικών, σχετικά µε τις διαδικασίες κατάρτισης των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων ΟΤΑ α βαθµού. 10. Το Προεδρικό ιάταγµα 185/2007, ΦΕΚ Α 221/12.9.2007 «Όργανα και διαδικασία κατάρτισης, παρακολούθησης και αξιολόγησης των επιχειρησιακών προγραµµάτων των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) α βαθµού» µε το οποίο καθορίστηκε η διαδικασία κατάρτισης των επιχειρησιακών προγραµµάτων. 11. Η Υπουργική Απόφαση 5694/3.2.2011, Απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης µε θέµα: Τροποποίηση της υπ αριθµ. 18183/2.4.2007 ΥΑ, ΦΕΚ B 534/13.4.2007 µε τίτλο: Περιεχόµενο, δοµή και τρόπος υποβολής των επιχειρησιακών προγραµµάτων των ΟΤΑ α βαθµού. 12. Ο οδηγός κατάρτισης Επιχειρησιακών Προγραµµάτων ΟΤΑ της ΕΕΤΑΑ. 13. Η υπ αριθµ. 159/12-7-2011 Απόφαση ηµάρχου Σικυωνίων για τη συγκρότηση διεπιστηµονικής οµάδας έργου για την κατάρτιση Επιχειρησιακού Προγράµµατος του ήµου Σικυωνίων. i. Αντικείµενο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα αποτελεί ένα ολοκληρωµένο σχέδιο προγραµµατισµού µε σκοπό την Τοπική και Εσωτερική Ανάπτυξη του ήµου, εισάγοντας νέες µεθόδους οργάνωσης και διοίκησης των δηµοτικών υπηρεσιών. Είναι ένα ευέλικτο τριετές (περίοδος 2011-2014) πρόγραµµα δράσης του ήµου και των εποπτευόµενων φορέων του (Νοµικών Προσώπων), προσανατολισµένο σε µετρήσιµα αποτελέσµατα, που θα καλύπτει όλο το φάσµα των παρεχόµενων υπηρεσιών του. 2

Η σύνταξη του Επιχειρησιακού Προγράµµατος αποτελεί µια εσωτερική συλλογική διαδικασία που συντελεί στην ανάπτυξη της ικανότητας του ήµου να προγραµµατίζει, να παρακολουθεί και να αξιολογεί τη λειτουργία του. Σκοπός του είναι η ορθολογικότερη οργάνωση και λειτουργία του ήµου ως πολιτικός κοινωνικός θεσµός και η βελτίωση της ανταπόκρισής του στις αυξανόµενες προσδοκίες των κατοίκων. Στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα καθορίζονται οι στρατηγικοί στόχοι, οι άξονες και οι προτεραιότητες της Τοπικής Ανάπτυξης. Περιλαµβάνει τις ακόλουθες ενότητες: 1. Περιγραφή και αξιολόγηση της περιοχής του ήµου. 2. Περιγραφή και αξιολόγηση του ήµου και των Νοµικών Προσώπων του, ως οργανισµών. 3. Καθορισµός της στρατηγικής και των αναπτυξιακών προτεραιοτήτων. 4. Κατάρτιση σχεδίων δράσης. 5. Τριετής προγραµµατισµός δράσεων. 6. Οικονοµικός προγραµµατισµός. Ειδικότερα, το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα διαρθρώνεται µε τρόπο ώστε να «απαντάει» στα παρακάτω ζητήµατα: - βελτίωση της αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας της λειτουργίας του ήµου, - προώθηση του αναπτυξιακού και κοινωνικού του ρόλου, - βελτίωση της εξυπηρέτησης των πολιτών, - αποδοτικότερη και αποτελεσµατικότερη κατανοµή και αξιοποίηση πόρων, - προσέλκυση πρόσθετων οικονοµικών πόρων, - επίσπευση της ωρίµανσης και της υλοποίησης των δράσεων, - περιορισµό της αποσπασµατικής αντιµετώπισης των προβληµάτων, - ανάπτυξη συνεργασιών µε πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα, - ενίσχυση της τοπικής δηµοκρατίας και αύξηση της δυνατότητας κοινωνικού ελέγχου. ii. Στόχοι και Οφέλη Βασικός στόχος του Επιχειρησιακού Προγράµµατος είναι η προώθηση της τοπικής και εσωτερικής ανάπτυξης του ήµου, σε εναρµόνιση µε τις κατευθύνσεις αναπτυξιακού σχεδιασµού σε περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Με την εφαρµογή του ο ήµος επιτυγχάνει: Την προώθηση του αναπτυξιακού και κοινωνικού του ρόλου. 3

Την αποδοτικότερη και αποτελεσµατικότερη κατανοµή και αξιοποίηση πόρων. Την αξιοποίηση πρόσθετων πόρων. Τον περιορισµό της αποσπασµατικής αντιµετώπισης των προβληµάτων. Το συντονισµό των υπηρεσιών και των δοµών του. Τη βελτίωση του τρόπου διοίκησης και την προώθηση της εσωτερικής οργάνωσής του. Την παρακολούθηση και αξιολόγηση του παρεχόµενου έργου και τον επαναπροσανατολισµό των στόχων. iii. οµή του Επιχειρησιακού Προγράµµατος Η δοµή του επιχειρησιακού περιλαµβάνει τα ακόλουθα βήµατα: Φάση Α : Στρατηγικός σχεδιασµός ΒΗΜΑ 1: Προετοιµασία και Οργάνωση. - Συγκρότηση της οµάδας έργου. - ιατύπωση των αρχικών κατευθύνσεων της δηµοτικής αρχής. - Προγραµµατισµός του έργου (καθορισµός περιεχοµένου, συµµετεχόντων, χρονοδιαγράµµατος). -Ενηµέρωση του προσωπικού των υπηρεσιών και των νοµικών προσώπων του ήµου. ΒΗΜΑ 2: Περιγραφή και αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης της περιοχής του ήµου Σικυωνίων. - Καταγραφή βασικών χαρακτηριστικών του ήµου όπως γεωγραφικά, πληθυσµιακά, κοινωνικά, οικονοµικά, πολεοδοµικά, περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της περιοχής. - Εντοπισµός των κρίσιµων ζητηµάτων ανάπτυξης της περιοχής και σκοπιµότητα αντιµετώπισής τους (αναπτυξιακές ανάγκες). SWOT ανάλυση - Καταγραφή εσωτερικών ισχυρών και αδύναµων σηµείων του ήµου καθώς και ευκαιριών και απειλών που συνδέονται µε το εξωτερικό περιβάλλον ΒΗΜΑ 3: Περιγραφή και αξιολόγηση του εσωτερικού περιβάλλοντος του ήµου και των Νοµικών του Προσώπων. - Περιγραφή και αξιολόγηση της κατάστασης των υπηρεσιών. - Γενική περιγραφή του εσωτερικού περιβάλλοντος του ήµου και των νοµικών προσώπων του. 4

- Αξιολόγηση του εσωτερικού περιβάλλοντος και εντοπισµός των κρίσιµων ζητηµάτων εσωτερικής ανάπτυξης. ΒΗΜΑ 4: Καθορισµός του οράµατος, της στρατηγικής και των αναπτυξιακών προτεραιοτήτων. - ιατύπωση οράµατος και κατευθυντήριων πολιτικών επιλογών και αρχών. - Προσδιορισµός στρατηγικών στόχων και προτεραιοτήτων. - Καθορισµός Αξόνων Μέτρων και Γενικών στόχων. ΒΗΜΑ 5: Έγκριση του Στρατηγικού Σχεδίου και διαδικασίες διαβούλευσης. - Κατάθεση του στρατηγικού σχεδιασµού από το ήµαρχο στο.σ. για συζήτηση και ψήφιση, - ηµοσιοποίηση του στρατηγικού σχεδίου µέσω των διαθέσιµων µέσων επικοινωνίας (διαδίκτυο, ανακοινώσεις στα ΜΜΕ), - ιοργάνωση δηµόσιων εκδηλώσεων, - Σύνοψη των συµπερασµάτων των διαδικασιών διαβούλευσης και ενηµέρωση των αρµόδιων υπηρεσιών. Φάση Β : Επιχειρησιακός και Οικονοµικός Προγραµµατισµός ΒΗΜΑ 6: Κατάρτιση σχεδίων δράσεις. Σκοπός του βήµατος είναι η εφαρµογή της στρατηγικής του ήµου σε συγκεκριµένους στόχους και εφικτές δράσεις από τις υπηρεσίες του ήµου και τα Νοµικά Πρόσωπα. Για κάθε έναν γενικό στόχο καταρτίζεται ένα σχέδιο δράσης. ΒΗΜΑ 7: Τριετής προγραµµατισµός δράσεων. - Ιεράρχηση και προγραµµατισµός των δράσεων από την αρµόδια υπηρεσία. - Οµαδοποίηση, έλεγχος και οριστικοποίηση των δράσεων από την οµάδα έργου. - Αναλυτικός προγραµµατισµός των δράσεων από την αρµόδια υπηρεσία. - Έγκριση των σχεδίων δράσης από τα.σ. των νοµικών προσώπων. ΒΗΜΑ 8: Οικονοµικός προγραµµατισµός. - Εκτίµηση των εσόδων του ήµου και των νοµικών προσώπων, ανά πηγή χρηµατοδότησης. - Κατανοµή των εσόδων στις δράσεις πρώτης προτεραιότητας. - Κατάρτιση συγκεντρωτικού πίνακα δαπανών ανά µέτρο και άξονα. - Σύνταξη χρηµατοδοτικών πινάκων του προγράµµατος. ΒΗΜΑ 9: Ολοκλήρωση του Επιχειρησιακού Προγράµµατος και τελικές ενέργειες. - Ολοκλήρωση του σχεδίου Επιχειρησιακού Προγράµµατος από την οµάδα έργου και υποβολή του στο ήµαρχο. 5

- Έγκριση του σχεδίου από το ηµοτικό Συµβούλιο. - Έλεγχος της διαδικασίας κατάρτισης του προγράµµατος από την Αποκεντρωµένη Περιφερειακή ιοίκηση Πελοποννήσου. - ηµοσιοποίηση του Επιχειρησιακού Προγράµµατος από το ήµο. iv. Συγκρότηση ιεπιστηµονικής Οµάδας Έργου (.Ο.Ε.) Η.Ο.Ε. συστάθηκε για το σχεδιασµό και την εκπόνηση του Επιχειρησιακού Προγράµµατος και είναι υπεύθυνη για το συντονισµό, την επίβλεψη της διαδικασίας εφαρµογής του και τη διεκπεραίωση του τελικού αποτελέσµατος. Ο ήµαρχος έχει τη γενική εποπτεία της προόδου των εργασιών της οµάδας. Στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων της η.ο.ε. προγραµµάτισε διευρυµένες συναντήσεις εργασίας µε στελέχη των υπηρεσιών του ήµου και των νοµικών του προσώπων, µε σκοπό την ενηµέρωση των υπαλλήλων σχετικά µε τη σύνταξη του Επιχειρησιακού Προγράµµατος, τους στόχους, τον καθορισµό του περιεχοµένου, το χρονοδιάγραµµα υλοποίησής του. Αξιοποιήθηκε πρωτογενές υλικό προς επεξεργασία όπως προϋπολογισµοί/απολογισµοί τελευταίων ετών, οργανισµοί εσωτερικών υπηρεσιών ήµου και νοµικών του προσώπων, καταστατικά ίδρυσης νοµικών προσώπων, τεχνικά προγράµµατα τελευταίων ετών, οικονοµοτεχνικές µελέτες µετατροπής δηµοτικών επιχειρήσεων, µε βάση τον Ν.3463/06, γενικό πολεοδοµικό σχέδιο, τροποποιήσεις ΓΠΣ, µελέτες τεχνικών έργων, αναπτυξιακές µελέτες, προγράµµατα σε εξέλιξη (Π.Ε.Π., Ε.Ε., κ.α.), στοιχεία απογραφής ΕΣΥΕ 2001. Επιπλέον διακινήθηκαν ερωτηµατολόγια σε όλες τις υπηρεσίες και τα νοµικά πρόσωπα µε σκοπό την καταγραφή και την αξιολόγηση της υφισταµένης κατάστασης του ήµου και των υπηρεσιών του. Με το Π.. 185/12-9-2007 καθορίζονται επακριβώς τα όργανα µε τα οποία το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα θα εκπονηθεί καθώς και η µεθοδολογία και οι ενέργειες που πρέπει να ακολουθηθούν µέχρι την τελική ολοκλήρωσή του. Σύµφωνα µε τις παρ. 1 και 2 του ως άνω Π.., µε απόφαση ηµάρχου συγκροτείται ιεπιστηµονική Οµάδα Έργου στην οποία συµµετέχουν «τουλάχιστον ένας Αντιδήµαρχος, και υπάλληλοι των υπηρεσιών του ήµου και των Νοµικών Προσώπων του, προερχόµενοι κατά προτίµηση από την Οικονοµική ιεύθυνση, την Τεχνική Υπηρεσία, καθώς και την Υπηρεσία Προγραµµατισµού, όπου αυτές υφίστανται. Ο αριθµός των µελών δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα έξι (6)». Με την υπ αριθµ. 159/12-7-2011 Απόφαση του ηµάρχου Σικυωνίων συγκροτείται ιεπιστηµονική Οµάδα Έργου, η οποία αποτελείται από τους: 6

ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΜΑ Α ΕΡΓΟΥ i. Παπαβασιλείου Νικόλαο του Βασιλείου, Αντιδήµαρχο, ως Πρόεδρο, µε αναπληρωτή τον Ευάγγελο Χουσελά του Γεωργίου, Αντιδήµαρχο. ii. Καρατζιά Γεώργιο του Κων/νου, υπάλληλο του κλάδου Ε1 ιοικητικού, Προϊστάµενο του Αυτοτελούς Γραφείου Προγραµµατισµού, Οργάνωσης, Πληροφορικής, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Θεµάτων, του ήµου. iii. Παπαθανασίου Βασίλειο του Γεωργίου, υπάλληλο του κλάδου ΠΕ9 Γεωπόνων, του Αυτοτελούς Γραφείου Προγραµµατισµού, Οργάνωσης, Πληροφορικής, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Θεµάτων, του ήµου. iv. Χήτα Αµαλία του Αλεξάνδρου, υπάλληλο του κλάδου Ε38 Προσωπικού Η/Υ, του Αυτοτελούς Γραφείου Προγραµµατισµού, Οργάνωσης, Πληροφορικής, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Θεµάτων, του ήµου. v. Κατσιδήµα Λεώνη του Κων/νου, υπάλληλο του κλάδου ΤΕ3 Πολιτικών Μηχανικών, του Τµήµατος Τεχνικών Έργων, του ήµου. vi. Μελισσόπουλο ηµήτριο του Θεοδώρου, υπάλληλο του κλάδου ΠΕ1 Οικονοµικού, του Τµήµατος Οικονοµικών Υπηρεσιών του ήµου. v. Παρακολούθηση και Αξιολόγηση της Υλοποίησης του Επιχειρησιακού Προγράµµατος Αρµόδιος για την παρακολούθηση και αξιολόγηση του Επιχειρησιακού Προγράµµατος είναι ο ήµαρχος µε την υποστήριξη της υπηρεσίας Προγραµµατισµού, η οποία ορίζεται και ως υπεύθυνη για την παρακολούθηση και αξιολόγηση του Επιχειρησιακού Προγράµµατος. Η υπηρεσία προγραµµατισµού συντάσσει ενδιάµεσες εκθέσεις προόδου των έργων µε σκοπό την αναθεώρηση των στόχων και των δράσεων καθώς και την τελική έκθεση στο τέλος της δηµοτικής περιόδου. vi. Ευχαριστίες Ο ήµαρχος και η διοίκηση του ήµου Σικυωνίων, ευχαριστούν θερµά τα στελέχη και τους υπαλλήλους του ήµου που συνεισέφεραν µε την εργασία τους στην κατάρτιση του Επιχειρησιακού Προγράµµατος. Προπάντων όµως η διοίκηση του ήµου ευχαριστεί τα µέλη της οµάδας εργασίας για το ζήλο, τη συνέπεια, τη µεθοδικότητα και την εργατικότητα που επέδειξαν κατά τη διαδικασία κατάρτισης του Επιχειρησιακού Προγράµµατος. 7

ΚΕΦ. 1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΗΜΟΥ 1.1 Γενικά Στοιχεία για το Ν. Κορινθίας και το. Σικυωνίων 1.1.1 Νοµός Κορινθίας Ο Νοµός Κορινθίας ανήκει στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Συνορεύει δυτικά µε το Νοµό Αχαΐας, νότια µε τους Νοµούς Αργολίδας και Αρκαδίας, ανατολικά µε το Νοµό Αττικής, ενώ ένα τµήµα του, στην ανατολική πλευρά του, βρέχεται από τον Σαρωνικό κόλπο. Βόρεια βρέχεται από τον Κορινθιακό κόλπο. Στο Νοµό Κορινθίας ανήκουν και οι νησίδες Αλκυονίδες (υπάγονται στο ήµο Λουτρακίου), καθώς και µερικές ακατοίκητες νησίδες στις ακτές του Σαρωνικού. Λόγω γεωγραφικής θέσης ο Νοµός Κορινθίας είναι πλήρως ενταγµένος στον άξονα ανάπτυξης Πάτρας - Αθήνας και κατ' επέκταση στον άξονα βορρά - νότου. Από άποψη κοινωνικής και οικονοµικής λειτουργίας, ο Νοµός, παραδοσιακά αποτελεί τµήµα του ευρύτερου οικονοµικού συµπλέγµατος Αθήνα - Πειραιά. Ο Νοµός Κορινθίας (εικ. 1) έχει έκταση 2.290 τετρ. χλµ. και πληθυσµό 154.624 κατοίκους. Η πληθυσµιακή πυκνότητα του Νοµού είναι 68 άτοµα ανά τετρ. χλµ. Πρωτεύουσα του Νοµού είναι το οµώνυµο αστικό κέντρο της Κορίνθου µε 36.555 µόνιµους κατοίκους (Απογραφή Ε.Σ.Υ.Ε. 2001) και η οποία κτίστηκε στη σηµερινή θέση το 1858. Οι µεγαλύτεροι οικισµοί του Νοµού µετά την Κόρινθο είναι το Λουτράκι, το Κιάτο, το Ξυλόκαστρο, οι Αγ. Θεόδωροι, η Νεµέα, το Ζευγολατιό, το Βέλο, το Λέχαιο και το Βραχάτι. Εικόνα 1. Νοµός Κορινθίας Ο νοµός συγκεντρώνει ποσοστό 1,4% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 1,7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 8

ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 9%. Ο Νοµός έχει σχετικά χαµηλή αναλογία µαθητών δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ανά 1.000 κατοίκους (62 µε µέσο χώρας 66). Η συµµετοχή του νοµού στο Α.Ε.Π. της χώρας αυξάνεται, 1,4% το 1991 και 2% το 2001. Στη γεωργία αναλογεί 6,8 % του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 2% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Είναι η 5 η παραγωγός περιοχή εσπεριδοειδών µε 6% της συνολικής παραγωγής το 2003. Στη µεταποίηση αναλογεί 46% του προϊόντος του νοµού το 2002 (η 2 η µεγαλύτερη συµµετοχή µετά τη Βοιωτία) από 33% το 1997 και εκεί παράγεται 8,2% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας (4,5% το 1997). Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 5% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας σύµφωνα µε στοιχεία της περιόδου 2000-2001 (Ετήσια Βιοµηχανική Έρευνα της Ε.Σ.Υ.Ε.). Με κατά κεφαλή προϊόν 19.700 ευρώ κατατάσσεται 2 ος, µετά τη Βοιωτία, µε βάση το κριτήριο αυτό µε 153% του µέσου όρου της χώρας το 2002 (119% του µέσου όρου της ΕΕ-25). Αναλογούν 18 αυτοκίνητα ανά 100 κατοίκους (µέσος χώρας 33 το 2002) και 1,2 νέες κατοικίες (µέσος όρος χώρας 1,2 το 2002). Με δηλωθέν εισόδηµα 10.800 ευρώ ανά φορολογούµενο το 2003 (άνοδος 7%, 86% του µέσου όρου της Ελλάδας), οι φορολογούµενοι του πλήρωσαν το 2003 κατά µέσο όρο για φόρο εισοδήµατος 728 ευρώ, έναντι µέσου όρου χώρας 1.076 ευρώ. Σε αυτόν αναλογεί 1,2% των φορολογουµένων (άνοδος 4% το 2003), 1,1% του δηλωθέντος εισοδήµατος της χώρας (+11%) και 0,8% του φόρου εισοδήµατος φυσικών προσώπων (+17%). 1.1.2 ήµος Σικυωνίων Ο ήµος Σικυωνίων (εικ. 2) είναι δήµος της περιφέρειας Πελοποννήσου που συστάθηκε µε το Πρόγραµµα Καλλικράτης από τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήµων Σικυωνίων, Στυµφαλίας και Φενεού. Οι πρώην ήµοι αποτελούν ηµοτικές Ενότητες του νέου ήµου. Έτσι ο ήµος Σικυωνίων αποτελείται από τρεις (3) ηµοτικές Ενότητες: - ηµοτική Ενότητα Σικυωνίων - ηµοτική Ενότητα Στυµφαλίας - ηµοτική Ενότητα Φενεού Η έκταση του νέου ήµου είναι 599,039 τ. χλµ και ο µόνιµος πληθυσµός του 23.203 κάτοικοι σύµφωνα µε την απογραφή του 2001 (πίν. 1). Έδρα του δήµου ορίστηκε το Κιάτο. 9

Εικόνα 2. ήµος Σικυωνίων. Πίνακας 1. Μόνιµος πληθυσµός, επιφάνεια, των.ε. του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: ΕΣΥΕ 2001. ήµοι/ ηµοτικές Κοινότητες Μόνιµος Πληθυσµός Επιφάνεια (τ. χλµ.) Με εσωτερικά ύδατα Χωρίς εσωτερικά ύδατα. Ε. Σικυωνίων 18.654 171,268 171,268. Ε. Στυµφαλίας 2.530 205,070 201,570. Ε. Φενεού 2.019 226,201 226,201 ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ 23.203 602,539 599,039 1.1.2.1 ηµοτική Ενότητα Σικυωνίων Ο ήµος Σικυωνίων του προγράµµατος Καποδίστριας ήταν δήµος που λειτούργησε την περίοδο 1999-2010. Συστάθηκε µε το πρόγραµµα Καποδίστριας από τη συνένωση παλαιότερων κοινοτήτων της περιοχής, που αποτέλεσαν στη συνέχεια τα δηµοτικά διαµερίσµατα του δήµου. Το 2010 καταργήθηκε και αποτελεί στο νέο διευρυµένο «Καλλικρατικό» ήµο Σικυωνίων, ηµοτική Ενότητα. Ο µόνιµος πληθυσµός της.ε. είναι 18.654 κάτοικοι (ΕΣΥΕ 2001). Το λιµάνι του Κιάτου έχει διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση της ταυτότητας του ήµου και στην ένταξη της πόλης του Κιάτου στο ευρύτερο χωροταξικό πλαίσιο του Νοµού Κορινθίας και της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Από τη δεκαετία του 60 έως και τα µέσα της δεκαετίας του 80, το λιµάνι του Κιάτου αποτέλεσε κόµβο, από όπου εξάγονταν η παραγωγή εσπεριδοειδών του Νοµού Κορινθίας, στις Ανατολικές Χώρες. Αυτή η λειτουργία του λιµανιού του Κιάτου σε συνδυασµό µε τη διάρθρωση του πρωτογενή τοµέα, όχι µόνο του ήµου αλλά και γειτονικών του, προσδιορίζει τις αλληλοσυσχετίσεις του ήµου στο άµεσο αλλά και 10

ευρύτερο χωροταξικό πλαίσιο. Ακόµη και σήµερα οι δενδροκαλλιέργειες (λεµονιές, ελιές και άλλα οπωροφόρα) καλύπτουν περίπου το 75% της καλλιεργούµενης έκτασης τόσο στη.ε. Σικυωνίων όσο και στη γειτονική του Ξυλοκάστρου. Εικόνα 3. Πανοραµική θέα µέρους της.ε. Σικυωνίων και της πόλης του Κιάτου. Στη δεκαετία 1991-2001 η σηµασία του ρόλου του λιµανιού του Κιάτου (ήδη από τα µισά της δεκαετίας του 80) µειώνεται. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε και η εφαρµογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.) που λειτούργησε ανασταλτικά στη µεταποίηση και εµπορία προϊόντων όπως το ελαιόλαδο, τα οπωροκηπευτικά και τα εσπεριδοειδή. Πέραν όµως του λιµανιού του Κιάτου, ο ρόλος και η λειτουργία της.ε στο ευρύτερο χωροταξικό πλαίσιο φαίνεται να συναρτάται και µε τους ρυθµούς ολοκλήρωσης του Εθνικού Οδικού δικτύου (Παλαιά Εθνική Οδός, Νέα Εθνική Οδός, διευρωπαϊκό τµήµα Π.Α.Θ.Ε.). Βασικός στρατηγικός αναπτυξιακός άξονας για την παράκτια ζώνη της Περιφέρειας Πελοποννήσου είναι η αξιοποίηση της γειτνίασης µε τη µητροπολιτική περιφέρεια της Αττικής, µέσω των νέων οδικών αξόνων (Π.Α.Θ.Ε., ζεύξη Ρίου Αντιρρίου, Ιονία Οδός). Με βάση τα προαναφερθέντα προκύπτει ότι οι ειδικές σχέσεις και ο ρόλος του λιµανιού του Κιάτου και της.ε. Σικυωνίων θα διαµορφωθούν στο πλαίσιο των προοπτικών ανάπτυξης µιας περιοχής, ευρύτερης της βόρειας παράκτιας ζώνης της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Αυτή η ευρύτερη ζώνη που προσδιορίζει πλέον το ευρύτερο χωροταξικό πλαίσιο ένταξης της.ε. Σικυωνίων είναι η παράκτια περιοχή στο νότιο µέτωπο των Περιφερειών υτικής και Στερεάς Ελλάδας και στο βόρειο µέτωπο των Περιφερειών Πελοποννήσου και υτικής Ελλάδας. 11

Μέσα σ αυτή την ευρύτερη ζώνη η.ε. Σικυωνίων µπορεί να επωφεληθεί από: α. τις εξελίξεις στον τουριστικό τοµέα, για δηµιουργία νέων τουριστικών προϊόντων (όπως θαλάσσιος, περιηγητικός σε συνδυασµό µε επισκέψιµους αρχαιολογικούς χώρους, κάστρα, εκκλησίες και µοναστήρια, αγροτουρισµός κ.α.). β. τις χρηµατοδοτικές ευκαιρίες για εµπλουτισµό του τουριστικού προϊόντος και επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου. γ. τη λειτουργία της Αττικής Οδού και τη ζεύξη Ρίου Αντιρρίου. δ. την αναµενόµενη ολοκλήρωση της Π.Α.Θ.Ε. στους Ν. Κορινθίας Αχαΐας αλλά και του προαστιακού σιδηρόδροµου. Μέσα από µία τέτοια λογική η ανάπτυξη του ήµου Σικυωνίων θα πρέπει να αναζητηθεί µέσα από δικτύωση µε όρους συµπληρωµατικότητας και όχι ανταγωνιστικότητας µε άλλες πόλεις που διαθέτουν λιµάνια. Με βάση τις τάσεις εξειδίκευσης ή και συµπληρωµατικότητας που καταγράφονται το λιµάνι του Κιάτου τα τελευταία 20 χρόνια λειτουργεί συµπληρωµατικά στα λιµάνια Αιγίου και Κορίνθου κύρια για εισαγωγές προϊόντων από Ισραήλ, Αίγυπτο και Λατινική Αµερική. Παράλληλα, χαρακτήρα µαρίνας (πέραν της κανονικής υπάρχουσας) τείνει να διαµορφώσει και το αλιευτικό καταφύγιο στο Κιάτο. Σύµφωνα µε την ανάλυση του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου (Γ.Π.Σ.), την τελευταία δεκαπενταετία πραγµατοποιήθηκαν στην περιοχή σειρά έργων υποδοµής, που στο µεγαλύτερο µέρος τους, συγχρηµατοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και το Υπ. Εσωτερικών Ε.Π.Τ.Α., το πρόγραµµα Θησέας, την πρώην Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση, ηµοτικούς Πόρους κ.λ.π. Τα συγχρηµατοδοτούµενα από κοινοτικούς πόρους έργα έχουν ενταχθεί είτε στα Τοµεακά είτε στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά του Β και Γ Κ.Π.Σ. στα πλαίσια των αναπτυξιακών επιλογών που γίνονται σε κεντρικό, περιφερειακό, νοµαρχιακό και τοπικό επίπεδο για να εξυπηρετήσουν γεωγραφικούς ή τοµεακούς αναπτυξιακούς στόχους σε συµφωνία και συµβατότητα µε αντίστοιχες ευρωπαϊκές πολιτικές εκφρασµένες στα Κ.Π.Σ. Έτσι, στην περιοχή της.ε. Σικυωνίων κατασκευάστηκαν ή βελτιώθηκαν έως σήµερα (ή συνεχίζουν να κατασκευάζονται και να βελτιώνονται) έργα τεχνικών και κοινωνικών υποδοµών όπως εγγειοβελτιωτικά έργα, αλιευτικά καταφύγια, αντιπληµµυρικά, επαρχιακό και διαδηµοτικό οδικό δίκτυο, οδοποιίες, διαµορφώσεις χώρων και αναπλάσεις πλατειών εντός των οικισµών, αντικαταστάσεις, βελτιώσεις και επεκτάσεις δικτύων ύδρευσης, κτιριακά έργα στους τοµείς του πολιτισµού, εκπαίδευσης και διοίκησης, αθλητικές εγκαταστάσεις κ.α. Οι βελτιώσεις στο επαρχιακό και δηµοτικό οδικό δίκτυο έχουν συµβάλει σηµαντικά στην αύξηση των πάσης φύσεως διασυνδέσεων των οικισµών τόσο 12

µεταξύ τους όσο και µε τους βασικούς άξονες του Εθνικού και Επαρχιακού Οδικού ικτύου. Οι βελτιώσεις της ενδοκοινοτικής οδοποιίας και οι αναπλάσεις συνέβαλαν στην ανάδειξη του αστικού περιβάλλοντος και κάλυψαν βασικές ανάγκες των κατοίκων τους. Τα πολλά υδρευτικά έργα συνέτειναν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων όπως και τα έργα στους τοµείς του πολιτισµού, της εκπαίδευσης, της άθλησης κ.λ.π., ενώ τα εγγειοβελτιωτικά και αντιπληµµυρικά συνέβαλαν ή πρόκειται να συµβάλουν στην ανάπτυξη του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα, στην προστασία και αξιοποίηση του περιβάλλοντος και του υδατικού πλούτου της περιοχής παράλληλα µε την αύξηση της γεωργικής παραγωγής και του γεωργικού εισοδήµατος. Οι οικονοµικές ενισχύσεις που δόθηκαν σε επιχειρήσεις της περιοχής βελτίωσαν τις προϋποθέσεις ανταγωνιστικότητάς τους σε ένα ολοένα απαιτητικότερο εθνικό και διεθνές περιβάλλον. Όµως σηµαντικότερο, σε όρους επιπτώσεων, έργο που κατασκευάζεται στην ευρύτερη περιοχή µελέτης µπορεί να θεωρηθεί η ολοκλήρωση του µεγάλου οδικού άξονα Π.Α.Θ.Ε. (Πάτρα Αθήνα Θεσσαλονίκη - Εύζωνοι) σε συνδυασµό µε την εθνική οδό Καλαµάτας Τρίπολης - Κορίνθου. Το έργο αναµένεται να συµβάλλει αποφασιστικά στην ενσωµάτωση της περιοχής της.ε. Σικυωνίων στο βασικό αναπτυξιακό άξονα της χώρας (Αττική - υτική Ελλάδα). Ο προαστιακός που συνδέει την περιοχή του ήµου µε την Αθήνα, αναµένεται να έχει έντονες οικονοµικές και χωρικές επιπτώσεις για το ήµο και τη.ε. Σικυωνίων. Ειδικότερα, και λόγω της µείωσης της χρονοαπόστασης για τη διαδροµή Αθήνα - Κιάτο, ενδέχεται να υπάρξει διαφοροποίηση του ρόλου της πόλης του Κιάτου από τοπικός πόλος στην Περιφέρεια της Πελοποννήσου σε προαστιακό πόλο της ευρύτερης περιοχής πρωτευούσης, µε τις ανάλογες µεταβολές που αυτή η διαφοροποίηση συνεπάγεται στους τοµείς της ζήτησης κατοικίας (αύξηση ζήτησης για κύρια κατοικία) και των υποδοµών. Συµπερασµατικά µπορεί να ειπωθεί ότι µε τις συγχρηµατοδοτούµενες παρεµβάσεις που πραγµατοποιήθηκαν και πραγµατοποιούνται στην περιοχή, βελτιώνονται οι συνθήκες διαβίωσης του πληθυσµού ενώ, παράλληλα, διευρύνονται οι δυνατότητες αξιοποίησης, προς ανταγωνιστική κατεύθυνση, των πιο σηµαντικών πλεονεκτηµάτων της για οικονοµική ανάπτυξη. 13

1.1.2.2 ηµοτική Ενότητα Στυµφαλίας Η.Ε. Στυµφαλίας περιλαµβάνει τις τοπικές κοινότητες Καστανιάς, Λαύκας, ροσοπηγής, Στυµφαλίας, Κυλλήνης, Καλιάνων, Ψαρίου, Ασπρόκαµπου, Κεφαλαρίου και Καισαρίου. Έχει έκταση 201.570 στρέµµατα και µόνιµο πληθυσµό 2.530 (Ε.Σ.Υ.Ε. 2001). Στα όριά του περιλαµβάνει µία από τις µαγευτικότερες λίµνες του ελλαδικού χώρου, τη Στυµφαλία, καθώς και την οµώνυµη αρχαία πόλη. Συγκεντρώνει µεγάλο τουριστικό ενδιαφέρον, ειδικά τα τελευταία χρόνια, αλλά η οικονοµία της περιοχής βασίζεται κυρίως, στην αγροτική και κτηνοτροφική εκµετάλλευση. Από πλευράς διοικητικής, οικιστικής και κοινωνικο-οικονοµικής η περιοχή της Στυµφαλίας υπάγεται στη διοικητική διάρθρωση του Νοµού Κορινθίας µε ποικίλες διασυνδέσεις. Η περιοχή της Στυµφαλίας εντάσσεται στην Ορεινή Κορινθία που αποτελεί το αναπτυξιακά υποβαθµισµένο τµήµα του Νοµού Κορινθίας. Ειδικότερα, η περιοχή της Στυµφαλίας συνδέεται σ ένα πρώτο επίπεδο µε τα οικιστικά κέντρα των γύρω περιοχών (Νεµέα και Γκούρα/Φενεός), και σ ένα δεύτερο επίπεδο µε τα αστικά κέντρα του νοµού (κυρίως το Κιάτο και κατά δεύτερο λόγο την Κόρινθο). Από πλευράς γεωγραφικής, η περιοχή της Στυµφαλίας αποτελεί τµήµα ενός ευρύτερου ορεινού χώρου που εκτείνεται στους Νοµούς Κορινθίας, Αργολίδας, Αρκαδίας και Αχαΐας. Όπως θα δούµε στη συνέχεια, ο ευρύτερος αυτός ορεινός χώρος διαθέτει πολλά κοινά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά (παραπλήσια παραγωγική διάρθρωση, ενιαίο δίκτυο τουριστικών πόρων, κλπ). Γι αυτό, για τη συντονισµένη ανάπτυξή του εγκρίθηκε πρόσφατα ένα ειδικό Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράµµατος LEADER II και συστάθηκε η Αναπτυξιακή Εταιρεία Βόρειας Πελοποννήσου. Εντός του Νοµού Κορινθίας, η περιοχή της Στυµφαλίας συνορεύει δυτικά µε το οροπέδιο του Φενεού και ανατολικά µε την ηµιορεινή περιοχή της Νεµέας. Εκτός του Νοµού Κορινθίας, η περιοχή της Στυµφαλίας συνορεύει προς Νότο και Ανατολικά µε την ορεινή περιοχή του Νοµού Αργολίδας και προς Νότο και υτικά µε την ορεινή περιοχή του Νοµού Αρκαδίας. Η περιοχή της Στυµφαλίας βρίσκεται κοντά στους δύο εθνικούς οδικούς άξονες της Πελοποννήσου, την Εθνική οδό Αθήνας Πάτρας και την Εθνική οδό Αθήνας Τρίπολης - Σπάρτης/Καλαµάτας Η απόσταση από την Κόρινθο ως τη Στυµφαλία είναι περίπου 53 χλµ. και η διαδροµή µε αυτοκίνητο είναι γύρω στα πενήντα λεπτά (50 ). Η οδική σύνδεση γίνεται κυρίως µέσω του επαρχιακού άξονα Κιάτο Σούλι - Καλιάνοι. Υπάρχουν όµως κι άλλες δυνατές διαδροµές όπως για παράδειγµα από Στιµάγκα Νεµέα - Ψάρι. 14

Επίσης η περιοχή της Στυµφαλίας συνδέεται οδικά µε την εθνική αρτηρία Αθηνών Κορίνθου - Τρίπολης, µέσω της Νεµέας. Με καλύτερη χάραξη, η διαδροµή αυτή θα µπορούσε ίσως να καταστήσει πολύ συντοµότερη και πολύ ευκολότερη την πρόσβαση στην περιοχή της Στυµφαλίας. Εκτός από την Κόρινθο, η περιοχή της Στυµφαλίας είναι κοντά στο Λεκανοπέδιο της Αττικής (πρόσβαση Σαββατοκύριακου), στην Πάτρα (τρίτο πολεοδοµικό συγκρότηµα στην Ελλάδα και πρωτεύουσα της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας) και στην Τρίπολη (πρωτεύουσα της Περιφέρειας Πελοποννήσου). Η οδική δικτύωση της ευρύτερης περιοχής συµπληρώνεται µε τις επαρχιακές οδούς Ισθµού Επιδαύρου και Κορίνθου - Άργους. Βασικό επίσης στοιχείο ένταξης της περιοχής στον ευρύτερο χώρο είναι η λίµνη της Στυµφαλίας και η κοινωνικο-οικονοµική σηµασία των υδάτων της (άρδευση και ύδρευση). Το γεγονός αυτό ορίζει µια σχέση της περιοχής, µε τις υπόλοιπες περιοχές που ενδιαφέρονται για τη χρήση των υδάτων της λίµνης (Κόρινθος, Κιάτο, κάµπος της Βόχας κλπ). Ταυτόχρονα όµως επαναπροσδιορίζει την ίδια την περιοχή της Στυµφαλίας µε κεντρικό κριτήριο τη διαχείριση των υδάτων της λίµνης. Μια από τις καλλίτερες διαδροµές για να γνωρίσει και να θαυµάσει κανείς την περήφανη λίµνη είναι αυτή που κινείται στις ανατολικές όχθες της, ακολουθώντας το δρόµο που ελίσσεται στις υπώρειες του Ολίγυρτου. Αυτός ο δρόµος καταλήγει στο χωριό Λαύκα, που είναι χτισµένο στους πρόποδες του διάσηµου Ολίγυρτου (εικ. 4) και προσφέρει µαγευτική θέα προς τη λίµνη και το βουνό της Κυλλήνης, κατάλληλη για την παρατήρηση των πουλιών που συχνάζουν στις όχθες της Στυµφαλίας, αλλά αποτελεί και την οδό σύνδεσης της περιοχής µε τη Σκοτεινή, την Κανδήλα και τους νοµούς Αργολίδας και Αρκαδίας. Εικόνα 4. Η κορυφή του Ολίγυρτου µέσα από τα σύννεφα. 15

Τέλος, από αυτή τη διαδροµή προσεγγίζεται το Αδριάνειο υδραγωγείο, το οποίο ακόµη και σήµερα αποσυµφορίζει τη λίµνη και οδηγεί τα νερά της στον Ασωπό ποταµό, διευκολύνοντας την άρδευση του κάµπου της Βόχας. Από τη Λαύκα εξάλλου, όπου λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο άξιο επισκέψεως, ξεκινούν σηµαδεµένα µονοπάτια που οδηγούν στις κορυφές του Ολίγυρτου Σκίπιζα και Γκριµπίνι (δυόµισι ώρες η κάθε διαδροµή). Η συνηθέστερη ωστόσο οδός διάσχισης της περιοχής της Στυµφαλίας είναι η δυτική, αυτή που ακολουθεί τις υπώρειες της Κυλλήνης, διασχίζει τα χωριά Στυµφαλία και Κιόνια και προσφέρει όµορφους αντικατοπτρισµούς του χιονισµένου Ολίγυρτου στα γαλήνια νερά της λίµνης. Πλήθος αξιόλογων στοιχείων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος συγκεντρώνονται στην περιοχή της Στυµφαλίας. Στον τόπο που έδρασαν θεοί (Άρτεµις, Ερµής, Πάνας) ηµίθεοι (Ηρακλής) αλλά και κοινοί θνητοί µε έντονα τα σηµάδια τους στο πέρασµα των χρόνων (Αρχαία Στύµφαλος 4 ος αιώνας π.χ., Αδριάνειο Υδραγωγείο 138-117 π.χ., Φράγκικη Μονή 13 ος αιώνας κ.α.). Το σηµαντικότερο όµως στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος αποτελεί η οµώνυµη λίµνη (εικ. 5). Εικόνα 5. Η διάσηµη λίµνη της Στυµφαλίας γεµάτη καλαµιές. Μια από τις λίγες ορεινές λίµνες της Ελλάδας και µοναδική ορεινή λίµνη της Πελοποννήσου, µε έκταση που κυµαίνεται από 3.500 στρ. στο τέλος καλοκαιριού έως 7.500 στρ. περίπου την άνοιξη. 16

Με βάση την Κοινοτική Οδηγία 92/43 και λόγω των ποικίλων τύπων οικοτόπων που την απαρτίζουν και της σηµαντικής βιοποικιλότητας σε ζωικά και φυτικά είδη, η περιοχή της λίµνης Στυµφαλίας έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό ίκτυο Προστατευόµενων Περιοχών «Φύση 2000» (Νatura 2000). Παράλληλα, λόγω της παρουσίας πολλών απειλούµενων και σπανίων ειδών ορνιθοπανίδας (παρυδάτια, αρπακτικά) και της µεγάλης σηµασίας της ως σταθµός ξεκούρασης για τα µεταναστευτικά πουλιά και ως τόπος διαχείµασης και αναπαραγωγής σηµαντικών παρυδάτιων ειδών, η λίµνη Στυµφαλία έχει χαρακτηριστεί ως σηµαντική για τα Πουλιά περιοχή της Ελλάδος (ΣΠΠΕ). Αξίζει να σηµειωθεί ότι η περιοχή της Στυµφαλίας βρίσκεται µεταξύ δύο ιδιαίτερα αξιόλογων ορεινών όγκων, που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο «Φύση 2000», καθιστώντας την περιοχή ακόµα πιο σηµαντική από οικολογική πλευρά. Πρόκειται για το Όρος Ολίγυρτος πού υψώνεται στο νότιο άκρο της περιοχής και το Όρος Κυλλήνη (Ζήρεια) στο δυτικό. 1.1.2.3 ηµοτική Ενότητα Φενεού Η.Ε. Φενεού είναι µία από τις πιο χαρακτηριστικές ορεινές.ε. του Ν. Κορινθίας, η οποία εκτείνεται σε ένα µεγίστης αισθητικής και οικολογικής αξίας οροπέδιο στα νοτιο-δυτικά του Ν. Κορινθίας, περιβαλλόµενο από δάση µοναδικής οµορφιάς και από τους ορεινούς όγκους της Ζήρειας, του Γεροντείου, του Σαϊτά, της Ντουρντουβάνας και του Χελµού. Συνορεύει µε τους νοµούς Αρκαδίας και Αχαΐας. Ο ήµος αποτελείται από εννέα τοπικές κοινότητες: Μοσιά, Μεσινό, Μάτι, Αρχαία Φενεός (Καλύβια), Γκούρα, Στενό, Φενεός (Συβίστα), Πανόραµα και Ταρσό, µε έδρα της.ε. τη Γκούρα. Έχει έκταση 226,201 τ. χλµ. και µόνιµο πληθυσµό 2.019 κατοίκους (Ε.Σ.Υ.Ε. 2001). Το υψόµετρο της περιοχής ποικίλει, από τα 715 µ. (Μάτι) έως τα 1.150 µ. (Ταρσός) µε µέσο σταθµικό υψοµέτρου τα 862 µ. Εκτός από την οµώνυµη αρχαία πόλη, στα όρια του δήµου υπάρχει και το ιστορικό µοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, πάνω από την τεχνητή λίµνη «όξα». Τη λίµνη κυκλώνουν τα Αροάνια όρη και οι κορυφές της Κυλλήνης, ενώ ιδιαίτερη θέση κατέχει και το Παλαιοµονάστηρο, ο τώρα ονοµαζόµενος, Άγιος Φανούριος, στη µέση της λίµνης (εικ. 6). Το οροπέδιο του Φενεού κουβαλάει στα σπλάχνα του µεγάλο κοµµάτι της Ελληνικής Μυθολογίας. Η εύφορη πεδιάδα ανέκαθεν, το χειµώνα µετατρεπόταν σε λίµνη, µιας και τα ύδατα που µετέφεραν οι ποταµοί Όλβιος και όξας, δεν έβρισκαν διέξοδο στη θάλασσα. Η πεδιάδα αποσυµφοριζόταν µέσω των καταβοθρών, που υπάρχουν στους πρόποδες του Σαϊτά. 17

Εικόνα 6. Αριστερά: Πανοραµική εικόνα της τεχνητής λίµνης όξα µε το εκκλησάκι του Αγ. Φανουρίου στη µέση. εξιά: το επιβλητικό παλαιοµονάστηρο του Αγ. Φανουρίου. Στο κέντρο του οροπεδίου υπήρχε στο παρελθόν λίµνη η οποία έχει πλέον αποξηρανθεί και τα νερά της περιοχής αποχετεύονται από τρεις καταβόθρες που καταλήγουν κατά πάσα πιθανότητα στις πηγές του ποταµού Λάδωνα (Η άποψη αυτή ενισχύεται διότι από περιγραφή του Στράβωνα αναφέρεται ότι όταν τα βάραθρα, ή ζέρεθρα, ή βέρεθρα (καταβόθρες) εµφράσσονται, η λίµνη πληµµυρίζει και όταν αποφράσσονται η λίµνη µεν σµικρύνεται, τα ύδατα δε του Λάδωνος ενισχύονται εις τοιούτον βαθµόν ώστε να λάβει χώραν η κατάκλισις του ιερού της Ολυµπίας υπό του Αλφειού υπερχειλίσαντος εκ της πλησµονής των υδάτων του Λάδωνος). Από τη δηµιουργία της στα παλαιά χρόνια η λίµνη καταλάµβανε ολόκληρη την πεδιάδα Φενεού και τα νερά της βρίσκονταν κατά πάσα πιθανότητα στο ύψος της γραµµής που διακρίνεται στις πλαγιές των βουνών στη νότια πλευρά του κάµπου (Σαϊτάς - Σκιπέζα). Για την προχριστιανική περίοδο δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για τις διακυµάνσεις των νερών της λίµνης. Κατά τους πρώτους µεταχριστιανικούς χρόνους η λίµνη ήταν γεµάτη. Για το µεταξύ αρχαίων και µέσων χρόνων διάστηµα, υπάρχουν µόνον ενδείξεις από τους σεισµούς του 522 και 561 µ.χ. και τις ταυτόχρονες πληµµύρες της γης της Ολυµπίας από τις οποίες γίνονται υποθέσεις ότι κατά το διάστηµα αυτό η λίµνη γέµισε και άδειασε πολλές φορές. Στο διάστηµα µεταξύ του 1806 και 1820 µ.χ. η λίµνη ήταν άδεια (Leake, Dodwell, Gel). Το 1820 έφραξαν εκ νέου οι καταβόθρες και τον επόµενο χρόνο µέχρι το 1833 τα νερά ανέβηκαν και σκέπασαν την πεδιάδα. Το 1829 (χάρτης Newmann και Partch) η λίµνη φέρεται να έχει βάθος 40-50 µ. και έκταση 32 τ. χλµ. Η λίµνη διατήρησε την έκταση µέχρι τις 17 εκεµβρίου 1833 που άνοιξαν οι καταβόθρες και τα νερά διοχετεύτηκαν στις πηγές του Λάδωνα. Το 1834 επί Όθωνος έγιναν αποξηραντικά έργα και η πεδιάδα διατηρήθηκε έως το 1838 που η λίµνη επανασχηµατίστηκε. Από το 1880 και µετά τα νερά άρχισαν να κατεβαίνουν. Όταν τα νερά περιορίστηκαν κοντά στις καταβόθρες, όλη η περιοχή 18

που µέχρι τότε ήταν βάλτος µε ιτιές ή βούρλα, άρχισε να αποστραγγίζεται και να καλλιεργείται. Τελικά η περιοχή αποξηράνθηκε οριστικά το 1926 µε έργα που έγιναν για τη συστηµατική διοχέτευση των νερών µέσα από τις καταβόθρες της περιοχής. Οι µύθοι λένε ότι τα νερά που κατακλύζουν το οροπέδιο τα υποδέχονται τα βάραθρα που άνοιξε ο Ηρακλής στη Νότια πλευρά του λεκανοπεδίου όταν φιλοξενήθηκε από τους Φενεάτες, κυνηγηµένος από τον Ευρυσθέα της Τίρυνθας. Εκτός από τα βάραθρα, άνοιξε και µακρύ αυλάκι 50 σταδίων (10 χλµ.) µήκους για να φεύγουν τα νερά και να µην πληµµυρίζουν την πεδιάδα. Φαίνεται ότι κατά καιρούς µε διάφορες κατακρηµνίσεις στο υπέδαφος και µε τις αντίστοιχες µεταφορές φερτών υλών, οι καταβόθρες τα «βάραθρα» - έφραξαν και δηµιουργήθηκαν τα προβλήµατα πληµµύρας στο κάµπο. Το οροπέδιο του Φενεού (εικ. 7) αποτελεί µια κλειστή πεδιάδα, συνολικής καλλιεργούµενης έκτασης 47,1 χιλιάδων στρεµµάτων, που προστατεύεται από τους ορεινούς όγκους Χελµού Ντουρντουβάνας, Κυλλήνης, Ολίγυρτου Σαϊτά. Εικόνα 7. Το οροπέδιο του Φενεού όπου παράγονται τα φηµισµένα προϊόντα «Φασόλια-Βανίλιες» και «Φάβα Φενεού» από λαθούρι. Το µεγαλύτερο µέρος της κοιλάδας του Φενεού καλλιεργείται µε σιτηρά, όσπρια (τα φηµισµένα αγροτικά προϊόντα «Φασόλια Βανίλιες Φενεού» και «Φάβα Φενεού» από λαθούρι), κηπευτικά όπως η πατάτα και οπωροφόρα, µεταξύ των οποίων υπάρχουν πολλές καρυδιές. Η έκταση που καταλαµβάνουν τα φηµισµένα «Φασόλια βανίλιες Φενεού» εντός της γεωγραφικής περιοχής καλλιέργειας της ηµοτικής Ενότητας Φενεού, ανέρχεται σήµερα σε 2.500 στρέµµατα περίπου µε 172 19

καλλιεργητές φασολιών και µε 500 τόνους ετήσια παραγωγή. Στις γύρω πλαγιές φυτρώνουν έλατα και οι κορυφές των βουνών σκεπάζονται το χειµώνα από άφθονα χιόνια. Το 1997 Βορειοδυτικά της Αρχαίας Φενεού κατασκευάστηκε το αρδευτικό φράγµα «Φενεού» για να αρδεύσει τις καλλιέργειες του ορεινού λεκανοπεδίου. Το βαθύτερο σηµείο της λίµνης «όξα» που σχηµατίστηκε, είναι 70µ. ενώ η χωρητικότητά της είναι 5.000.000 µ 3 και σύµφωνα µε την αρχική µελέτη προβλέπεται να αρδεύσει 11.000 στρέµµατα στο Βορειοδυτικό τµήµα του λεκανοπεδίου. Ο βασικός οικονοµικός κλάδος της περιοχής είναι ο πρωτογενής (γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα/δασοκοµία) ενώ τα τελευταία χρόνια δυναµική παρουσία εµφανίζει και ο τριτογενής τοµέας (εµπόριο, τουρισµός). Αυξηµένη επισκεψιµότητα στην περιοχή παρατηρείται τα σαββατοκύριακα της χειµερινής περιόδου και οι τουρίστες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τις οµορφιές, τα ήθη και έθιµα του τόπου, την φιλοξενία των κατοίκων και παράλληλα να γευτούν τα τοπικά εδέσµατα. Η.Ε. Φενεού κατατάσσεται στις γωνιακές- µειονεκτικές περιοχές της Περιφέρειας (Βορειοδυτική Αρκαδία και υτική Αργολίδα) αλλά και των ορεινών περιοχών του Νοµού Κορινθίας. Η πρόσβαση της περιοχής και η σύνδεσή της µε τα κέντρα και την πρωτεύουσα του Νοµού, παρ όλον ότι η χιλιοµετρική απόσταση δεν είναι σηµαντική, είναι δυσχερής λόγω της ποιότητας της χάραξης, της κατασκευής και της έλλειψης συστηµατικής συντήρησης του υφισταµένου οδικού δικτύου, λαµβανοµένου υπ όψη και του ορεινού της χαρακτήρα. Η κύρια οδική σύνδεση είναι µέσω του Κιάτου και δευτερευόντως µέσω ερβενίου µε την Εθνική οδό Κορίνθου Πατρών. ύο άλλες ενδιαφέρουσες και σηµαντικές αλλά δυσχερείς, οδικές συνδέσεις της περιοχής είναι προς νότο µε το Λεβίδι Τρίπολη και προς υσµάς µε την Ανατολική ορεινή Αχαΐα ( Λυκούρια, Κλειτορία). Παρά τις οδικές δυσκολίες η θέση της περιοχής σε σχέση µε τον κεντρικό όγκο της Πελοποννήσου και µε βασικό συγκριτικό πλεονέκτηµα το εξαιρετικής ποιότητας και οµορφιάς φυσικό περιβάλλον αλλά και τις παραγωγικές δυνατότητες της, δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη και οργάνωση της περιοχής σε συνδυασµό µε τον ευρύτερο ορεινό χώρο του Νοµού, της Περιφέρειας Πελοποννήσου και της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας ( υτική ορεινή Αχαΐα) στον οποίο εντάσσεται. Η.Ε. Φενεού είναι ένα ακατέργαστο διαµάντι σπάνιας οµορφιάς, πολιτιστικής κληρονοµιάς και φυσικού πλούτου, µε κύρια χαρακτηριστικά το έντονο 20

ανάγλυφο και το πλούσιο υδατικό δυναµικό και γίνονται έµπρακτες προσπάθειες για την ανάδειξη και την αξιοποίησή του ώστε να λάµψει τόσο σε πανελλαδικό όσο και σε παγκόσµιο επίπεδο. 1.2 ηµογραφικά εδοµένα, Εξέλιξη & Σύνθεση του Πληθυσµού 1.2.1 Γενικά ηµογραφικά εδοµένα Ο ήµος Σικυωνίων έχει συνολική έκταση 599,039 τετραγωνικά χιλιόµετρα και συνολικό µόνιµο πληθυσµό 23.203 κατοίκους (Απογραφή Ε.Σ.Υ.Ε. 2001). Η έδρα του ήµου Σικυωνίων είναι στην πόλη του Κιάτου ενώ ο ήµος περιλαµβάνει τις ηµοτικές ενότητες Σικυωνίων, Στυµφαλίας και Φενεού. Ο πληθυσµός του ήµου Σικυωνίων αποτελεί το 15,95% του συνόλου του Νοµού Κορινθίας και το 3,86% της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Αναλυτικά ο µόνιµος πληθυσµός του ήµου ανά ηµοτική Ενότητα και ανά Τοπική Κοινότητα κατανέµεται όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα (πίν. 2), βάσει της απογραφής πραγµατικού πληθυσµού του έτους 2001 από την Ε.Σ.Υ.Ε.: Πίνακας 2. Μόνιµος πληθυσµός, επιφάνεια, πυκνότητα του πληθυσµού και ανάγλυφο, ανά ηµοτική Ενότητα και ανά Τοπική Κοινότητα, του ήµου Σικυωνίων. Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001. Πηγή: ΕΣΥΕ 2001. ηµοτικές / Τοπικές Κοινότητες Ορεινά Ηµιορεινά Πεδινά Πληθυσµός 2001 (Μόνιµος πληθυσµός) Επιφάνεια (τετρ. χλµ.) Πυκνότητα Πληθυσµού (ανά Τετρ. Χλµ.).Ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ.. Κιάτου Π 9.655 6,025 1.602,49 Τ.. Βελίνας Ο 201 9,511 21,13 Τ.. Γονούσας Ο 254 10,346 24,55 Τ.. ιµηνιού Π 633 5,221 121,24 Τ.. Κάτω ιµηνιού Π 953 1,900 501,58 Τ.. Κληµεντίου Ο 301 16,344 18,42 Τ.. Κρυονερίου Ο 938 24,115 38,90 Τ.. Λαλιώτη Η 400 7,196 55,59 Τ.. Μεγάλου Βάλτου Ο 491 14,730 33,33 21

Τ.. Μικρού Βάλτου Ο 347 7,346 47,24 Τ.. Μουλκίου Π 1.347 7,781 173,11 Τ.. Μποζικών Ο 293 17,968 16,31 Τ.. Παραδεισίου Ο 134 3,524 38,02 Τ.. Πασίου Π 1.069 1,750 610,86 Τ.. Σικυώνος Π 954 10,896 87,56 Τ.. Σουλίου Π 434 18,843 23,03 Τ.. Τιτάνης Ο 250 7,772 32,17.Ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ 18.654 171,268 108,92.Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ Τ.. Καλιάνων Ο 149 11,875 12,55 Τ.. Ασπροκάµπου Ο 181 9,771 18,52 Τ.. ροσοπηγής Ο 84 23,307 3,54 Τ.. Καισαρίου Ο 522 17,368 30,06 Τ.. Καστανέας Ο 267 26,009 10,27 Τ.. Κεφαλαρίου Ο 320 29,752 10,76 Τ.. Κυλλήνης Ο 117 19,457 6,01 Τ.. Λαύκας Ο 350 34,062 9,76 Τ.. Στυµφαλίας Ο 173 8,203 18,20 Τ.. Ψαρίου Ο 367 21,766 16,86.Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ 2.530 201,570 12,34. Ε. ΦΕΝΕΟΥ Τ.. Γκούρας Ο 424 41,865 10,13 Τ.. Αρχαίας Φενεού Ο 312 50,094 6,23 Τ.. Κάτω Ταρσού Ο 23 19,975 1,15 Τ.. Ματίου Ο 302 29,910 10,10 22

Τ.. Μεσινού Ο 327 8,253 39,62 Τ.. Μοσιάς Ο 245 14,355 17,07 Τ.. Πανοράµατος Ο 140 21,211 6,60 Τ.. Στενού Ο 102 17,906 5,70 Τ.. Φενεού Ο 144 22,632 6,36.Ε. ΦΕΝΕΟΥ 2.019 226,201 8,93 ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ 23.203 599,039 38,73 Η πληθυσµιακή πυκνότητα περιγράφει τις σχέσεις του πληθυσµού ως προς το χώρο και µετρά την αναλογία των κατοίκων µιας περιοχής προς τη συνολική έκταση της περιοχής. Περιγράφει, δηλαδή, το πόσο πυκνοκατοικηµένη ή αραιοκατοικηµένη είναι η κάθε Τοπική Κοινότητα, ηµοτική Ενότητα, Νοµός ή Περιφέρεια. Στις.Ε. Σικυωνίων, Στυµφαλίας και Φενεού ανέρχεται σε περίπου 109, 12 και 9 άτοµα ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο αντίστοιχα. Στις ορεινές περιοχές, ιδιαίτερα των ηµοτικών Ενοτήτων Στυµφαλίας και Φενεού είναι κατά πολύ µικρότερη από την αντίστοιχη των πεδινών περιοχών του ήµου. Συµπερασµατικά παρατηρείται ότι ο ήµος Σικυωνίων είναι αρκετά αραιοκατοικηµένος. Συγκριτικά ο Νοµός Κορινθίας εµφανίζει µικρότερη συγκέντρωση πληθυσµού ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο (6 άτοµα / τετραγωνικό χιλιόµετρο), ενώ η Περιφέρεια Πελοποννήσου παρουσιάζει ακόµη χαµηλότερη πληθυσµιακή συγκέντρωση από αυτή του ήµου Σικυωνίων (4 άτοµα ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο). 1.2.2 ηµογραφική Εξέλιξη Κατά τη δεκαετία 1991-2001, ο µόνιµος πληθυσµός της.ε. Σικυωνίων παρουσίασε αύξηση κατά 4,91%, της.ε. Στυµφαλίας σηµαντική µείωση κατά 8,46%, της.ε. Φενεού αύξηση κατά 1,93%, (πίν. 3), στο Νοµό Κορινθίας αύξηση κατά 9,03% και στην Περιφέρεια αύξηση κατά 5,19%. Από τα παραπάνω, φαίνεται πως το δηµογραφικό είναι ίσως το κυριότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζει η περιοχή της Στυµφαλίας σήµερα. Από τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία είναι εµφανής η πληθυσµιακή συρρίκνωση που έχει συντελεστεί την τελευταία 10ετία στη.ε. Στυµφαλίας. Από 2.764 άτοµα το 1991, ο πληθυσµός της περιοχής έπεσε στους 2.530 το 2001 (ΕΣΥΕ 2001). Το γεγονός αυτό οφείλεται σε κοινωνικούς λόγους (δυνατότητες σχολικής και εξωσχολικής εκπαίδευσης των παιδιών, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον, εργασία) και σε οικονοµικούς λόγους 23

(εισόδηµα, δυνατότητες απασχόλησης). Τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάζονται στον πίνακα 3 και τα γραφήµατα 1 και 2 που ακολουθούν: Πίνακας 3. ηµογραφική εξέλιξη µόνιµου πληθυσµού των ηµοτικών Ενοτήτων και του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: ΕΣΥΕ 2001. Περίοδος (1991-2001) Μόνιµος πληθυσµός 2001 Μόνιµος πληθυσµός 1991 Μεταβολή πληθυσµού.ε. Σικυωνίων 18.654 17.737 + 4,91%.Ε. Στυµφαλίας 2.530 2.764-8,46%.Ε. Φενεού 2.019 1.980 + 1,93%. Σικυωνίων 23.203 22.481 3,11 ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΗΜΟΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο 1991-2001 20.000 + 4,91% ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000-8,64% + 1,93% 1991 2001 0.Ε. Σικυωνίων.Ε. Στυµφαλίας.Ε. Φενεού ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Γράφηµα 1. Πληθυσµιακή εξέλιξη µόνιµου πληθυσµού των.ε. του ήµου Σικυωνίων κατά τη δεκαετία 1991-2001. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε., 2001. 24

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΗΜΟΥ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο 1991-2001 23.400 ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 23.200 23.000 22.800 22.600 22.400 22.200 +3,11% ήµος Σικυωνίων 22.000 1991 2001 ΕΤΟΣ Γράφηµα 2. Πληθυσµιακή εξέλιξη µόνιµου πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων κατά τη δεκαετία 1991-2001. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε., 2001. Θα πρέπει να παρατηρηθεί τέλος, ότι ο πληθυσµός παρουσιάζει αύξηση κατά τους καλοκαιρινούς µήνες (εποχικός πληθυσµός) τόσο στους παραλιακούς οικισµούς (Κιάτο, ιµηνιό, Κάτω ιµηνιό) λόγω της τουριστικής και παραθεριστικής κίνησης, όσο και στους οικισµούς που πλαισιώνουν την παραλιακή ζώνη. 1.2.3 ηµογραφική Σύνθεση 1.2.3.1 Απόλυτα ηµογραφικά Μεγέθη και Ποσοστά Οι πίνακες που ακολουθούν (πίν. 4, 5 και 6) δείχνουν τη σύνθεση του πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων κατά φύλο και οµάδες ηλικιών καθώς και τα αντίστοιχα ποσοστά µε βάση τα στοιχεία της απογραφής του 2001 από την Ε.Σ.Υ.Ε. Πίνακας 4. Μόνιµος πληθυσµός κατά φύλο και οµάδες ηλικιών. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. Μόνιµος Πληθυσµός 0-14 15-24 25-39 40-54 55-64 65-79 80 + Σύνολο. Ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Αµφοτέρων Φύλων 2.719 2.304 4.158 3.808 2.130 2.776 759 18.654 Άρρενες 1.406 1.200 2.067 1.926 1.065 1.283 365 9.312 Θήλεις 1.313 1.104 2.091 1.882 1.065 1.493 394 9.342 25

. Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ Αµφοτέρων Φύλων 363 279 473 433 291 508 183 2.530 Άρρενες 190 144 263 236 151 253 94 1.331 Θήλεις 173 135 210 197 140 255 89 1.199.Ε. ΦΕΝΕΟΥ Αµφοτέρων Φύλων 272 226 377 330 270 401 143 2.019 Άρρενες 147 129 211 168 149 201 76 1.081 Θήλεις 125 97 166 162 121 200 67 938 ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Αµφοτέρων Φύλων 3.354 2.809 5.008 4.571 2.691 3.685 1.085 23.302 Άρρενες 1.743 1.473 2.541 2.330 1.365 1.737 535 11.724 Θήλεις 1.611 1.336 2.467 2.241 1.326 1.948 550 11.479 Πίνακας 5. Ποσοστιαία σύνθεση µόνιµου πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. Ποσοστιαίες αναλογίες 0-14 15-24 25-39 40-54 55-64 65-79 80 + Σύνολο ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Αµφοτέρων Φύλων 14,47% 12,14% 21,56% 19,65% 11,63% 15,82% 4,73% 100% Άρρενες 14,87% 12,56% 21,67% 19,87% 11,64% 14,83% 4,56% 100% Θήλεις 14,03% 11,64% 21,49% 19,53% 11,55% 16,97% 4,79% 100% Πίνακας 6. Ποσοστιαίες αναλογίες φύλων κατά ηλικιακή οµάδα του µόνιµου πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. Ποσοστιαίες αναλογίες 0-14 15-24 25-39 40-54 55-64 65-79 80 + ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Άρρενες 51,97% 52,44% 50,74% 50,97% 50,72% 47,14% 49,31% Θήλεις 48,03% 47,56% 49,26% 49,03% 49,28% 52,86% 50,69% Σύνολο 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 26

Από τα δεδοµένα που παρουσιάζονται στους πίνακες παρατηρούνται τα εξής: Τα συνδυασµένα ποσοστά των ηλικιακών οµάδων γερόντων, από 65 79 έτη και από 80 έτη και πάνω, στο συνολικό πληθυσµό, τους άνδρες και τις γυναίκες κυµαίνονται στο 20,55%, 19,39% και 21,76% αντιστοίχως. Τα συνδυασµένα ποσοστά των ηλικιακών οµάδων παίδων, εφήβων και νέων από 0 14 έτη και από 15 24 έτη, στον συνολικό πληθυσµό, στους άνδρες και στις γυναίκες µεµονωµένα, κυµαίνονται σε ποσοστά 26,61%, 27,43% και 25,67% αντιστοίχως. Η παρατήρηση των ποσοστιαίων αναλογιών των φύλων στις διάφορες ηλικιακές οµάδες δείχνει ότι στις ηλικιακές οµάδες από 0 14 έτη και από 15 24 έτη, υπερέχουν οι άνδρες κατά 3,94% και 4,88%, αντιστοίχως, στις ηλικιακές οµάδες 25 39 έτη, 40 54 έτη, 55 64 έτη και 80 και πάνω έτη υπάρχει σχεδόν ισοδύναµη εκπροσώπηση των δύο φύλων (διαφορά µόλις 1,48%, 1,94, 1,44% και 1,38% αντιστοίχως) και µόνο στην ηλικιακή οµάδα 65 79 ετών, υπερέχουν οι γυναίκες κατά 5,72%. Ο οικονοµικά ενεργός πληθυσµός αµφοτέρων των φύλων αποτελεί το 64,98% του συνολικού πληθυσµού. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες είναι 65,74% και 64,21%. Στην κατανοµή του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού κατά φύλο σε κάθε ξεχωριστή ηλικιακή οµάδα, παρατηρείται σχετική ισορροπία της παρουσίας των δύο φύλων στις ηλικιακές οµάδες που συγκροτούν τον παραγωγικό πληθυσµό. Η ανάλυση της ηλικιακής σύνθεσης µας επιτρέπει να εξάγουµε συµπεράσµατα σχετικά µε την πληθυσµιακή διάρθρωση και δυναµική µιας περιοχής. Οι κύριες βασικές κατηγορίες πληθυσµού είναι ο παραγωγικός (ηλικιακές οµάδες 15 24 ετών, 25 39 ετών, 40 54 ετών και 55 64 ετών) και ο µη παραγωγικός πληθυσµός (ηλικιακές οµάδες 0 14 ετών, 65 79 ετών και 80+ ετών). Έτσι σύµφωνα µε τα στοιχεία απογραφής του 2001 (µόνιµος πληθυσµός) το ποσοστό των κατοίκων που ανήκουν σε παραγωγικό πληθυσµό ανέρχεται στο 64,98% των κατοίκων του ήµου Σικυωνίων, ποσοστό που συγκλίνει τόσο µε το αντίστοιχο του Νοµού Κορινθίας (66%) όσο και της Περιφέρειας Πελοποννήσου (64%). Ο παιδικός πληθυσµός αντιπροσωπεύεται από το 14,47% του συνολικού πληθυσµού του ήµου ενώ ο γηρασµένος πληθυσµός ξεπερνά το 20% (20,55%) του συνολικού πληθυσµού, ποσοστό µεγαλύτερο από αυτό του Νοµού Κορινθίας (18%) αλλά µικρότερο από αυτό της Περιφέρειας Πελοποννήσου (21%). Κατά συνέπεια ο µη παραγωγικός πληθυσµός του ήµου Σικυωνίων ανέρχεται στο 35,02% του συνολικού πληθυσµού του ήµου. 27

1.2.3.2 Πυραµίδες Ηλικιών Κατασκευάζοντας τα διαγράµµατα των ηλικιακών πυραµίδων για τις πληθυσµιακές συνθέσεις του ήµου Σικυωνίων, του Νοµού Κορινθίας, της Περιφέρειας Πελοποννήσου και της Ελλάδος και συγκρίνοντας το διάγραµµα της πυραµίδας του πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων µε τα αντίστοιχα διαγράµµατα για τους πληθυσµούς του Νοµού Κορινθίας, της Περιφέρειας Πελοποννήσου και της Ελλάδος παρατηρείται ότι η σύνθεση του πληθυσµού στο ήµο είναι αναλογικά σχεδόν πανοµοιότυπη µε την σύνθεση του πληθυσµού στο Νοµό, στην Περιφέρεια και στη Χώρα µε τις παραγωγικές ηλικίες 25 39 και 40 54 να είναι οι πολυπληθέστερες, όπως παρατηρήθηκε και από τους σχετικούς πίνακες, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο πληθυσµός του ήµου είναι ένας ώριµος πληθυσµός, ο οποίος όµως δεν ανανεώνεται επαρκώς, αφού ο πληθυσµός των ηλικιών 0 14 και 15 24 είναι πολύ µικρότερος. Από την παρατήρηση αυτή προκύπτει ότι στο µέλλον µπορεί να υπάρξει προοδευτικά, σταδιακή αύξηση της τάσης γήρανσης του πληθυσµού και υπέρ-πληθώρα ατόµων που θα βρίσκονται σε κατάσταση αυξηµένων αναγκών για υγειονοµικής και κοινωνικής φροντίδας. 80+ 80+ Οµάδες Ηλικιών 25-39 40-54 65-79 55-64 15-24 55-64 15-24 65-79 40-54 25-39 0-14 0-14 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 Πληθυσµός male female Γράφηµα 3. Πυραµίδα ηλικιών ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 80+ 80+ Οµάδες Ηλικιών 25-39 40-54 65-79 55-64 15-24 55-64 15-24 65-79 40-54 25-39 0-14 0-14 20000 15000 10000 5000 0 5000 10000 15000 20000 Πληθυσµός male female Γράφηµα 4. Πυραµίδα ηλικιών Νοµού Κορινθίας. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 28

Οµάδες Ηλικών 40-54 25-39 65-79 15-24 0-14 55-64 80+ 80+ 55-64 15-24 0-14 65-79 40-54 25-39 80000 60000 40000 20000 0 20000 40000 60000 80000 Πληθυσµός male female Γράφηµα 5. Πυραµίδα ηλικιών Περιφέρειας Πελοποννήσου. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. Οµάδες Ηλικιών 40-54 25-39 15-24 0-14 65-79 55-64 80+ 80+ 65-79 55-64 15-24 0-14 40-54 25-39 1500000 1000000 500000 0 500000 1000000 1500000 Πληθυσµός male female Γράφηµα 6. Πυραµίδα ηλικιών Ελλάδας. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 1.2.3.3 ηµογραφικοί είκτες Στην προσπάθεια διερεύνησης της ηλικιακής διάρθρωσης χρησιµοποιούνται βασικοί δηµογραφικοί δείκτες όπως ο δείκτης γήρανσης, ο δείκτης κοινωνικής επιβάρυνσης ή εξάρτησης και ο δείκτης αντικατάστασης παραγωγικού πληθυσµού. Ο δείκτης γήρανσης για το ήµο Σικυωνίων αγγίζει το 1,30 (130%) ενώ ο δείκτης κοινωνικής επιβάρυνσης ή εξάρτησης το 50%, µε το δείκτη κοινωνικής επιβάρυνσης ή εξάρτησης παίδων να αγγίζει το 22% και το δείκτη κοινωνικής επιβάρυνσης ή εξάρτησης γερόντων να αγγίζει το 28%. Ο δείκτης αντικατάστασης του παραγωγικού πληθυσµού (Πληθυσµός ηλικιών 15 24 / Πληθυσµό ηλικιών 55 64) εντός των ορίων της περιοχής του ήµου Σικυωνίων βρίσκεται στο 1,10 δηλαδή για κάθε 100 άτοµα που πρόκειται να συνταξιοδοτηθούν υπάρχουν 110 άτοµα που θα εισέλθουν στην παραγωγική διαδικασία. 29

Η περαιτέρω ανάλυση των δηµογραφικών στοιχείων αφορά στη χρήση του Συντελεστή Συµµετοχής (QL). Στους πίνακες που ακολουθούν και περιέχουν την ανάλυση των συντελεστών συµµετοχής (QL) των πληθυσµών των ηλικιακών οµάδων στο σύνολο του πληθυσµού στην περιοχή του ήµου Σικυωνίων και την αντιπαραβολή τους, µε τους αντίστοιχους συντελεστές συµµετοχής για τον υπόλοιπο Νοµό Κορινθίας, την Περιφέρεια Πελοποννήσου και τη Χώρα καταδεικνύεται ότι: 1. Οι ηλικιακές οµάδες 25 39 έτη, 40-54 έτη και 55 64 υπέρεκπροσωπούνται αναλογικά στο συνολικό πληθυσµό του ήµου Σικυωνίων (Σχετικός Συντελεστής Συµµετοχής QL > 1), σε σχέση µε την εκπροσώπηση τους στο σύνολο του πληθυσµού της Περιφέρειας Πελοποννήσου. 2. Οι ηλικιακές οµάδες 40 54 έτη, 55 64 έτη, 65 79 έτη και 80+ έτη υπέρ-εκπροσωπούνται αναλογικά στο συνολικό πληθυσµό του ήµου Σικυωνίων (Σχετικός Συντελεστής Συµµετοχής QL > 1), σε σχέση µε την εκπροσώπηση τους στο σύνολο του πληθυσµού της χώρας. Πίνακας 7. Συντελεστές συµµετοχής των ηλικιακών οµάδων στον πληθυσµό του ήµου Σικυωνίων σε σύγκριση µε την Περιφέρεια. Πηγή: ήµος Σικυωνίων. Οµάδες ηλικιών 0-14 15-24 25-39 40-54 55-64 65-79 80 + ήµος 0,96 0,96 1,03 1,06 1,01 0,86 0,91 Περιφέρεια 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 Πίνακας 8. Συντελεστές συµµετοχής των ηλικιακών οµάδων στον πληθυσµό του ήµου Σικυωνίων σε σύγκριση µε την Ελλάδα. Πηγή: ήµος Σικυωνίων. Οµάδες ηλικιών 0-14 15-24 25-39 40-54 55-64 65-79 80 + ήµος 0,94 0,84 0,95 1,01 1,02 1,06 1,36 Χώρα 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 * Ο Συντελεστής Συµµετοχής (QL) καταδεικνύει την αναλογία στην οποία εµφανίζονται κάποια δηµογραφικά χαρακτηριστικά στο σύνολο του πληθυσµού µιας χωρικής µονάδος Α σε σχέση µε την αναλογία των ίδιων δηµογραφικών χαρακτηριστικών στο σύνολο του πληθυσµού µιας µεγαλύτερης χωρικής µονάδος Β στην οποία περιλαµβάνεται η χωρική µονάδα Α. Η ανάλυση του Συντελεστή Συµµετοχής (QL) σε δεδοµένα που αφορούν το µέγεθος του πληθυσµού ανά ηλικιακή οµάδα σε µια χωρική µονάδα Α, καταδεικνύει την εκπροσώπηση, όσον αφορά το µέγεθος, αυτής της ηλικιακής οµάδας, στο σύνολο του τοπικού πληθυσµού της Α, σε σχέση µε την εκπροσώπηση και πάλι όσον αφορά το µέγεθος, της ίδιας ηλικιακής οµάδας στο σύνολο του πληθυσµού µιας ευρύτερης χωρικής µονάδος Β, στην οποία περιλαµβάνεται η Α. Τιµή του Συντελεστή Συµµετοχής µεγαλύτερη της µονάδος (QL > 1) υποδεικνύει υπέρεκπροσώπηση της συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας όπου η τιµή αυτή εµφανίζεται, στο σύνολο του πληθυσµού της συγκεκριµένης χωρικής µονάδος που εξετάζεται. 30

1.3 Κοινωνικοοικονοµικά εδοµένα 1.3.1 Μορφωτικό Επίπεδο Το µορφωτικό επίπεδο των κατοίκων των ηµοτικών Ενοτήτων Σικυωνίων, Στυµφαλίας και Φενεού και συγκεντρωτικά του ήµου Σικυωνίων, όπως καταγράφηκε από την Απογραφή 2001 της Ε.Σ.Υ.Ε. παρουσιάζεται στους πίνακες που ακολουθούν (πίν. 9 και 10) σε απόλυτα µεγέθη και ποσοστά. Παρατηρείται ότι το µισό σχεδόν του συνολικού µόνιµου πληθυσµού (52,25%) διαθέτει µόνο στοιχειώδη εκπαίδευση, ποσοστό 13,19% διαθέτει βασική εκπαίδευση και το 1/5 περίπου (22,41%), είναι απόφοιτοι µέσης εκπαίδευσης. Οι πτυχιούχοι ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης αντιστοιχούν σχεδόν στο 1/10 του συνόλου του πληθυσµού (9,58% στο σύνολο τους) ενώ το ποσοστό αναλφάβητων κυµαίνεται στο 2,57%. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες κυµαίνονται σε περίπου παρόµοια επίπεδα. Πίνακας 9. Μορφωτικό επίπεδο σε απόλυτα µεγέθη κατά.ε. και στο ήµο Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Βαθµίδες Εκπ. Ανωτάτη Εκπ. Ανωτέρα Εκπ. & Μεταλυκειακών Σπουδών Μέση Εκπ. Βασική Εκπ. Στοιχειώδης Εκπ. Αναλφάβητοι Σύνολο.Ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Σύνολο Πληθυσµού 1.024 872 4.249 2.364 8.717 386 17.612 Άρρενες 524 446 2.218 1.349 4.139 95 8.771 Θήλεις 500 426 2.031 1.015 4.578 291 8.841.Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ Σύνολο Πληθυσµού 30 54 316 298 1.596 103 2.397 Άρρενες 13 31 186 177 835 20 1.262 Θήλεις 17 23 130 121 761 83 1.135.Ε. ΦΕΝΕΟΥ Σύνολο Πληθυσµού 83 35 345 228 1.136 75 1.902 Άρρενες 48 24 186 148 590 21 1.017 Θήλεις 35 11 159 80 546 54 885 31

ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Σύνολο Πληθυσµού 1.137 961 4.910 2.890 11.449 564 21.911 Άρρενες 585 501 2.590 1.674 5.564 136 11.050 Θήλεις 552 460 2.320 1.216 5.885 428 10.861 Παρατηρείται επίσης ότι, η.ε. Στυµφαλίας σε σχέση µε τις άλλες δύο.ε., κατέχει τα χαµηλότερα ποσοστά ανώτερης, ανώτατης και µέσης εκπαίδευσης και τα υψηλότερα σε στοιχειώδη εκπαίδευση. Πίνακας 10. Μορφωτικό επίπεδο σε ποσοστά κατά ηµοτική Ενότητα και στο ήµο Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Βαθµίδες Εκπ. Ανωτάτη Εκπ. Ανωτέρα Εκπ. & Μεταλυκειακών Σπουδών Μέση Εκπ. Βασική Εκπ. Στοιχειώδης Εκπ. Αναλφάβητοι Σύνολο.Ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Σύνολο Πληθυσµού 5,82% 4,95% 24,13% 13,42% 49,49% 2,19% 100% Άρρενες 5,97% 5,08% 25,29% 15,39% 47,19% 1,08% 100% Θήλεις 5,66% 4,82% 22,97% 11,48% 51,78% 3,29% 100%.Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ Σύνολο Πληθυσµού 1,25% 2,25% 13,19% 12,43% 66,58% 4,30% 100% Άρρενες 1,03% 2,46% 14,74% 14,03% 66,16% 1,58% 100% Θήλεις 1,50% 2,03% 11,45% 10,66% 67,05% 7,31% 100%.Ε. ΦΕΝΕΟΥ Σύνολο Πληθυσµού 4,36% 1,84% 18,14% 11,99% 59,73% 3,94% 100% Άρρενες 4,72% 2,36% 18,29% 14,56% 58,01% 2,06% 100% Θήλεις 3,95% 1,24% 17,97% 9,04% 61,70% 6,10% 100% 32

ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Σύνολο Πληθυσµού 5,19% 4,39% 22,41% 13,19% 52,25% 2,57% 100% Άρρενες 5,29% 4,54% 23,44% 15,15% 50,35% 1,23% 100% Θήλεις 5,08% 4,24% 21,36% 11,20% 54,18% 3,94% 100% 1.3.2 Απασχόληση Ανεργία Όσον αφορά στην κατάσταση της απασχόλησης στην περιοχή του ήµου Σικυωνίων, σύµφωνα µε τα στοιχεία της απογραφής του 2001 της Ε.Σ.Υ.Ε. που παρουσιάζονται στους πίνακες 11 & 12 και στο γράφηµα 7 που ακολουθούν, τα ποσοστά ανεργίας κυµαίνονται στο 7,50% για τον συνολικό οικονοµικά ενεργό πληθυσµό, στο 6,83% για τους άνδρες ως προς το σύνολο του συνολικού οικονοµικά ενεργού πληθυσµού των ανδρών και στο 8,64% αντίστοιχα για τις γυναίκες. Πίνακας 11. Σύνθεση απασχόλησης ανεργίας του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού των.ε. και συγκεντρωτικά του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Κατάσταση Απασχόλησης.Ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Σύνολο Οικονοµικά Ενεργού Πληθυσµού Απασχολούµενοι Άνεργοι Αµφότερα Φύλα 8.013 7.392 621 Άρρενες 5.096 4.737 359 Θήλεις 2.917 2.655 262.Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ Αµφότερα Φύλα 1.236 1.186 50 Άρρενες 753 726 27 Θήλεις 483 460 23.Ε. ΦΕΝΕΟΥ Αµφότερα Φύλα 895 805 90 Άρρενες 546 495 51 Θήλεις 349 310 39 33

ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Αµφότερα Φύλα 10.144 9.383 761 Άρρενες 6.395 5.958 437 Θήλεις 3.749 3.425 324 Τα αντίστοιχα ποσοστά για το Νοµό Κορινθίας είναι 8,37%, 7,09% και 10,63% ενώ για την Περιφέρεια Πελοποννήσου 12,52%, 11,28% και 14,79%. Ως προς τον, ανεξαρτήτως φύλου, συνολικό οικονοµικά ενεργό πληθυσµό του ήµου οι άνεργοι άνδρες αποτελούν το 4,31% και οι άνεργες γυναίκες το 3,19%. Ως προς το συνολικό αριθµό των ανέργων του ήµου οι άνεργοι άνδρες αποτελούν το 57,42% και οι άνεργες γυναίκες το 42,58%. Πίνακας 12. Ποσοστιαία σύνθεση απασχόλησης ανεργίας του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού των.ε. και συγκεντρωτικά του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Κατάσταση Απασχόλησης Σύνολο Οικονοµικά Ενεργού Πληθυσµού Απασχολούµενοι Άνεργοι.Ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Αµφότερα Φύλα 100% 92,25% 7,75% Άρρενες 100% 92,96% 7,04% Θήλεις 100% 91,02% 8,98%.Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ Αµφότερα Φύλα 100% 95,95% 4,05% Άρρενες 100% 96,41 3,59% Θήλεις 100% 95,24% 4,76%.Ε. ΦΕΝΕΟΥ Αµφότερα Φύλα 100% 89,94% 10,06% Άρρενες 100% 90,66% 9,34% Θήλεις 100% 88,83% 11,17% 34

ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Αµφότερα Φύλα 100% 92,50% 7,50% Άρρενες 100% 93,17% 6,83% Θήλεις 100% 91,36% 8,64 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΣ ΕΝΕΡΓΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΦΥΛΟ ΣΤΟ ΗΜΟ ΣΥΚΙΩΝΙΩΝ (2001) 12000 10000 10.144 9.383 Αµφότερα Φύλα ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 8000 6000 4000 6.395 3.749 5.958 3.425 Άρρενες Θήλεις 2000 761 437 324 0 Σύνολο οικονοµικά ενεργού πληθυσµού Απασχολούµενοι Άνεργοι Γράφηµα 7. Σύνθεση απασχόλησης ανεργίας του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Τα αίτια δηµιουργίας ανεργίας είναι πολλά και ποικίλα. Η αύξηση της εισροής και εγκατάστασης οικονοµικών µεταναστών, ιδιαίτερα από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η εντεινόµενη συµµετοχή των γυναικών στο σύνολο του ενεργού πληθυσµού της ευρύτερης περιοχής και η µειονεκτική θέση των νέων µε χαµηλό και µέσο εκπαιδευτικό επίπεδο, σε συνδυασµό µε τις εξελίξεις στη διάρθρωση της τοπικής παραγωγικής βάσης στο εθνικό αλλά και το διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον, φαίνεται να ερµηνεύουν ένα σηµαντικό τµήµα της ανεργίας. Η θέση αυτή υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό των ανέργων στην περιοχή είναι νεοεισερχόµενοι στην αγορά εργασίας. 1.3.3 Οικονοµική ιάρθρωση Παραγωγής Αναλύοντας την απασχόληση κατά τοµείς παραγωγής, όπως φαίνεται στο γραφήµατα 8 και 9 που αντιστοιχούν στον παρακάτω πίνακα (πίν. 13), του οποίου τα 35

στοιχεία αντλούνται από την Απογραφή του 2001 της Ε.Σ.Υ.Ε., το µεγαλύτερο ποσοστό του συνολικού οικονοµικώς ενεργού πληθυσµού του ήµου Σικυωνίων απασχολείται στον πρωτογενή τοµέα παραγωγής (44,76%) ενώ ένα εξίσου σηµαντικό ποσοστό απασχολείται στον τριτογενή τοµέα παραγωγής (39,83%). Στις.Ε. Στυµφαλίας και Φενεού το συντριπτικό κοµµάτι του ενεργού πληθυσµού απασχολείται στον πρωτογενή τοµέα µε τα ποσοστά να φτάνουν στο 79,77% και 69,70% αντιστοίχως. Αντίθετα στη.ε. Σικυωνίων το µεγαλύτερο ποσοστό καταγράφεται στον τριτογενή τοµέα (45,41%). Πίνακας 13. Απασχόληση κατά τοµέα παραγωγής των.ε. και συγκεντρωτικά του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Απασχόληση Κατά Τοµέα Παραγωγής Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας Σύνολο.Ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Αριθµός Εργαζοµένων 2.628 1.280 3.251 7.159 Ποσοστό % Εργαζοµένων 36,71% 17,88% 45,41% 100%.Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ Αριθµός Εργαζοµένων 883 58 166 1.107 Ποσοστό % Εργαζοµένων 79,77% 5,24% 14,99% 100%.Ε. ΦΕΝΕΟΥ Αριθµός Εργαζοµένων 529 52 178 759 Ποσοστό % Εργαζοµένων 69,70% 6,85% 23,45% 100% ΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Αριθµός Εργαζοµένων 4.040 1.390 3.595 9.025 Ποσοστό % Εργαζοµένων 44,76% 15,41% 39,83% 100% 36

ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑ ΤΟΜΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΗΜΟ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ 4500 4.040 ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 3.251 2.628 1.280 883 58 166 529 52 178 1.390 3.595 Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας 0.Ε. Σικυωνίων.Ε. Στυµφαλίας.Ε. Φενεού ήµος Σικυωνίων ΠΕΡΙΟΧΗ Γράφηµα 8. Απασχόληση κατά τοµέα παραγωγής στις.ε. και στο ήµο Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑ ΤΟΜΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΗΜΟ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ 40% 45% Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας 15% Γράφηµα 9. Ποσοστιαία απασχόληση του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού στο ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Τέλος από την απογραφή του 2001 καθίσταται σαφές ότι στο ήµο Σικυωνίων (αλλά και ξεχωριστά στις 3.Ε. Σικυωνίων, Στυµφαλίας και Φενεού) το ποσοστό των ατόµων που απασχολούνται στο δευτερογενή τοµέα είναι πάρα πολύ χαµηλό µε τα ποσοστά να φτάνουν µόλις στο 5,24% και 6,85% στις.ε. Φενεού και Στυµφαλίας, ενώ στη.ε. Σικυωνίων και συνολικά στο ήµο Σικυωνίων τα ποσοστά είναι σαφώς καλύτερα (17,88% και 15,41% αντίστοιχα). 37

Από την ανάλυση των σχετικών συντελεστών συµµετοχής (QL) του ήµου, όσον αφορά στην απασχόληση κατά τοµείς παραγωγής, σε σχέση µε τους αντίστοιχους συντελεστές στην Περιφέρεια και τη Χώρα προκύπτουν τα εξής συµπεράσµατα: Λαµβάνοντας ως βάση σύγκρισης την απασχόληση στην ευρύτερη οικονοµία της Περιφέρειας Πελοποννήσου, η απασχόληση στην τοπική οικονοµία του ήµου Σικυωνίων εξειδικεύεται στον πρωτογενή τοµέα παραγωγής (γεωργία) µε την τιµή του σχετικού συντελεστή συµµετοχής να διαµορφώνεται σε QL=1,2488. Βλέποντας τους πίνακες µε τα ποσοστά απασχόλησης, παρατηρείται ότι η συµµετοχή της απασχόλησης στον πρωτογενή τοµέα στην οικονοµία του ήµου είναι µεγαλύτερη από την συµµετοχή της απασχόλησης στον πρωτογενή τοµέα στην οικονοµία της Περιφέρειας, 44,76% έναντι 35,84% αντιστοίχως. Λαµβάνοντας ως βάση σύγκρισης την απασχόληση στην εθνική οικονοµία της Χώρας και πάλι η απασχόληση στην τοπική οικονοµία του ήµου Σικυωνίων εξειδικεύεται στον πρωτογενή τοµέα παραγωγής (γεωργία) µε την τιµή του σχετικού συντελεστή συµµετοχής να διαµορφώνεται σε QL=2,9389. Πίνακας 14. Απασχόληση κατά τοµέα παραγωγής του ήµου, της Περιφέρειας και της Χώρας. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Απασχόληση Κατά Τοµέα Παραγωγής Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας Σύνολο ήµος 4.040 1.390 3.595 9.025 Περιφέρεια 76.208 38.383 98.028 212.619 Χώρα 591.669 892.187 2.401.168 3.885.024 Πίνακας 15. Ποσοστιαία απασχόληση κατά τοµέα παραγωγής του ήµου, της Περιφέρειας και της χώρας. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. Απασχόληση Κατά Τοµέα Παραγωγής Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας Σύνολο ήµος 44,76% 15,41% 39,83% 100% Περιφέρεια 35,84% 18,05% 46,11% 100% Χώρα 15,23% 22,96% 61,81% 100% 38

Πίνακας 16. Συντελεστές συµµετοχής της απασχόλησης στο ήµο Σικυωνίων σε σύγκριση µε την Περιφέρεια. Επεξεργασία ήµος Σικυωνίων. Συντελεστής συµµετοχής QL Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας ήµος Σικυωνίων 1,2488 0,8537 0,8638 Πίνακας 17. Συντελεστές συµµετοχής της απασχόλησης στο ήµο Σικυωνίων σε σύγκριση µε τη χώρα. Επεξεργασία ήµος Σικυωνίων. Συντελεστής συµµετοχής QL Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας ήµος Σικυωνίων 2,9389 0,6711 0,6443 Από τους πίνακες προκύπτει ότι ο πρωτογενής τοµέας παραγωγής συµµετέχει στην οικονοµία του ήµου µε σχεδόν τριπλάσιο ποσοστό από όσο συµµετέχει στην οικονοµία της Χώρας, 44,76% έναντι 15,23% αντιστοίχως. * Η χρήση του Συντελεστή Συµµετοχής (QL) µπορεί όπως και στην περίπτωση των δηµογραφικών δεδοµένων να χρησιµοποιηθεί για µια πιο εξειδικευµένη ανάλυση των κοινωνικοοικονοµικών δεδοµένων του πληθυσµού. Σε αυτή την περίπτωση ο Συντελεστής Συµµετοχής (QL) καταδεικνύει την αναλογία στην οποία εµφανίζονται κάποια κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά στο σύνολο του πληθυσµού µιας χωρικής µονάδος Α σε σχέση µε την αναλογία των ίδιων κοινωνικοοικονοµικών χαρακτηριστικών στο σύνολο του πληθυσµού µιας µεγαλύτερης χωρικής µονάδος Β στην οποία περιλαµβάνεται η χωρική µονάδα Α. Η ανάλυση του Συντελεστή Συµµετοχής (QL) σε δεδοµένα που αφορούν την απασχόληση ανά τοµέα παραγωγής σε µια χωρική µονάδα Α, καταδεικνύει την εξειδίκευση, όσον αφορά την απασχόληση, της τοπικής οικονοµίας αυτής της χωρικής µονάδος, σε σχέση µε την εξειδίκευση και πάλι όσον αφορά την απασχόληση, της οικονοµίας µιας ευρύτερης χωρικής µονάδος Β, στην οποία περιλαµβάνεται η Α. Τιµή του Συντελεστή Συµµετοχής µεγαλύτερη της µονάδος (QL > 1) υποδεικνύει εξειδίκευση όσον αφορά την απασχόληση στον συγκεκριµένο τοµέα παραγωγής όπου αυτή εµφανίζεται, ως προς το σύνολο της οικονοµικής δραστηριότητας. 39

Πρωτογενής τοµέας Στη.Ε. Σικυωνίων η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων ασχολείται µε τη γεωργία. Ο αγροτικός πληθυσµός εµφανίζει ιδιαίτερη δυναµική σε σχέση µε τον υπόλοιπο νοµό, τόσο στο ποσοστό εκµηχάνισης της γεωργίας όπου για παράδειγµα το 81,6% των εκµεταλλεύσεων είχαν ιδιόκτητους γεωργικούς ελκυστήρες όταν στο νοµό το ποσοστό αυτό δεν ξεπερνούσε το 50%, όσο και στον τοµέα των επενδύσεων. Χαρακτηριστικό είναι το ότι κατά το Β Κ.Π.Σ. έγιναν στη.ε. 105 σχέδια βελτίωσης γεωργικών εκµεταλλεύσεων, σε σύνολο 635 σχεδίων σε όλο το νοµό. Το µεγαλύτερο ποσοστό δε, έγινε στις τοπικές κοινότητες Σουλίου, Κρυονερίου, Μεγάλου Βάλτου και Τιτάνης. Παραδοσιακά η περιοχή του Κιάτου και ιδιαίτερα το πεδινό τµήµα του ήµου παρουσίαζε µεγάλη ελαστικότητα στο είδος των καλλιεργειών, ανάλογα µε τις επιταγές της αγοράς, κυρίως λόγω της γονιµότητας των εδαφών και της δυνατότητας της άρδευσης. Αυτό οδηγούσε σε συνεχή εναλλαγή καλλιεργειών και σε παραγωγή προϊόντων µε µεγάλη ζήτηση. Έτσι τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουν υπάρξει διαστήµατα καλλιέργειας εσπεριδοειδών σε µεγάλη έκταση, οπωροφόρων, κορινθιακής σταφίδας, σουλτανίνας κλπ. Τη τελευταία δεκαπενταετία παρατηρείται αύξηση της έκτασης αµπελοειδών και κυρίως επιτραπέζιων σταφυλιών εις βάρος των δενδρωδών καλλιεργειών και των ετήσιων. Έτσι ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 80 οι δενδρώδεις κάλυπταν το 35,2% της καλλιεργούµενης έκτασης έναντι 30,2% των αµπέλων και σταφιδαµπέλων, σήµερα το ποσοστό αυτό έχει αντιστραφεί. Αυτό που έχει µεγάλη σηµασία είναι η στροφή, που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, σε πιο οργανωµένα συστήµατα διαχείρισης, σαφώς φιλικότερα προς το περιβάλλον όπως τα ολοκληρωµένα συστήµατα διαχείρισης καλλιεργειών για τη σουλτανίνα και οι βιολογικές καλλιέργειες. εν είναι τυχαίο ότι µέσα σε µια πενταετία παρατηρήθηκε αλµατώδης αύξηση των βιολογικών καλλιεργειών και µάλιστα σε δύσκολες καλλιέργειες όπως τα επιτραπέζια σταφύλια, τα βερίκοκα και τα αχλάδια µε αποτέλεσµα την σηµαντική αύξηση του εισοδήµατος των παραγωγών. Από τα 72.600 τετρ. χλµ. γεωργικής γης, τα 8.100 τετρ. χλµ. καλύπτουν ετήσιες καλλιέργειες, τα 35.200 τετρ. χλµ. δενδρώδεις, τα 21.900 τετρ. χλµ. αµπέλια / σταφιδάµπελα και τα 7.400 τετρ. χλµ. λοιπές καλλιέργειες. Πρέπει να τονιστεί η ιδιαίτερη σηµασία που έχει για το ήµο η καλλιέργεια αµπελοειδών, αφού καλύπτουν το 29,5% της καλλιεργούµενης έκτασης της.ε. Σικυωνίων και το 17,6% του Νοµού. Αυτό είναι πολύ σηµαντικό, ειδικά για ένα νοµό που συγκεντρώνει το 10,6% της αµπελοκαλλιέργειας στην Χώρα. Οι αρδευόµενες εκτάσεις συγκεντρώνονται, στο µεγαλύτερο ποσοστό τους, στις περιοχές της.ε. που καλλιεργείται επιτραπέζια σουλτανίνα και δενδρώδεις 40

καλλιέργειες όπως βερικοκιές και εσπεριδοειδή. Έτσι, ενώ στο σύνολο της.ε. Σικυωνίων οι αρδευόµενες εκτάσεις καλύπτουν το 46,5% της συνολικής καλλιεργούµενης έκτασης, το ποσοστό αυτό φτάνει στο 58,2% στο Κιάτο, στο 85,5% στο Κάτω ιµηνιό και στο 98,9% στο ιµηνιό. Οι τάσεις που υπάρχουν τα τελευταία χρόνια είναι η αύξηση των αρδευόµενων εκτάσεων, µε την κατασκευή νέων αρδευτικών έργων και η σταδιακή εγκατάλειψη των ετήσιων καλλιεργειών και η αντικατάστασή τους µε δενδρώδεις και επιτραπέζια σταφύλια. Στη.Ε. Σικυωνίων, εκτός από το υπό µελέτη-κατασκευή Φράγµα του Ασωπού, υπάρχει το Αρδευτικό Βελίνας, που αρδεύει 2.000 στρ. γης µε οπωροκηπευτικά, οπωροφόρα και σιτηρά ενώ αρδευτικά έργα βρίσκονται υπό εκτέλεση στο Κληµέντι (5.000 στρ. µε αµπέλια και οπωροκηπευτικά, εκ των οποίων για τα 3.500 στρ. έχει γίνει αναδασµός) και στο Κρυονέρι. Αρδευτικά υπάρχουν ακόµη στο Πάσιο (1.100 στρ.), στην Αρκούδα Μουλκίου (680 στρ.) και στο ανατολικό ιµηνιό (1.060 στρ.). Σηµειώνεται ότι σε κάθε Τοπική Κοινότητα υπάρχει πρωτοβάθµιος γεωργικός συνεταιρισµός οι οποίοι είναι µέλη της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισµών Κιάτου την οποία απαρτίζουν συνολικά 41 συνεταιρισµοί µε πάνω από 4.500 µέλη. Υπό την αιγίδα της Ένωσης έχει συσταθεί και οµάδα παραγωγών φρούτων και λαχανικών στην οποία εντάσσεται και η οµάδα σταφιδοπαραγωγών. Επίσης, στην περιοχή δεν υπάρχουν νοµικά κατοχυρωµένα προστατευµένα προϊόντα. Πάγιο αίτηµα των τοπικών φορέων όµως είναι η κατοχύρωση ως προϊόντος ονοµασίας προέλευσης της επιτραπέζιας σουλτανίνας Κορινθίας σε συνεργασία και µε τους γειτονικούς ήµους Βέλου και Ξυλοκάστρου. Πρόσφατα υποβλήθηκε στο ΥΠ.Α.Α.Τ. αίτηµα καταχώρισης της ονοµασίας «Σταφίδας Κορινθίας» ως προϊόν Π.Γ.Ε. στο κοινοτικό µητρώο, στο πλαίσιο του Κανονισµού αριθµ. 510/2006 του Συµβουλίου για τα προϊόντα Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε. Η τοπική οικονοµία στη.ε. της Στυµφαλίας στηρίζεται κυρίως στον πρωτογενή τοµέα (γεωργία, κτηνοτροφία, δασοκοµία). Βασίζεται στις οικογενειακές µικρές µικτές γεωγροκτηνοτροφικές µονάδες, µε παραδοσιακά χαρακτηριστικά. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σταδιακή αποµάκρυνση από το καθεστώς της αυτάρκειας προς την κατεύθυνση της εµπορευµατοποίησης της αγροτικής παραγωγής. Τα εισοδήµατα που δηµιουργούνται από την γεωργία και την κτηνοτροφία χαρακτηρίζονται πλέον σηµαντικά. Οι γεωργικές καλλιέργειες της περιοχής υπάγονται σε τέσσερεις βασικές κατηγορίες : 41

Αροτραίες καλλιέργειες: Είναι οι κύριες καλλιέργειες της περιοχής. Καταλαµβάνουν περίπου το 68% των καλλιεργούµενων εκτάσεων. Τα βασικά προϊόντα είναι σιτάρι, αραβόσιτος, κριθάρι και βρώµη, τριφύλλι, βίκος κ.α. Αµπελοκαλλιέργειες: Είναι οι δεύτερες σε µέγεθος καλλιέργειες της περιοχής. Τα βασικά προϊόντα είναι η κορινθιακή σταφίδα και άµπελοι οινοπαραγωγής (το 95% των οποίων ανήκει στην ποικιλία «Αηγιωργίτικα» και περιλαµβάνεται στη ζώνη Ονοµασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας «Νεµέας», στις Τοπικές Κοινότητες Ασπροκάµπου, Ψαρίου και Κεφαλαρίου). Κηπευτικές καλλιέργειες: Καταλαµβάνουν µόλις το 5% των καλλιεργούµενων εκτάσεων. Το κύριο κηπευτικό προϊόν είναι η τοµάτα. Οι καιρικές συνθήκες δεν ευνοούν τη δηµιουργία θερµοκηπίων. Αξιόλογες από άποψη ποιότητας είναι και οι «πατάτες της Στυµφαλίας». ενδρώδεις καλλιέργειες: Κι αυτές καταλαµβάνουν µόλις το 5% περίπου των καλλιεργούµενων εκτάσεων. υναµικότερες είναι οι καλλιέργειες Καρυδιάς και Μηλιάς, που ευνοούνται από το κλίµα και τη µορφολογία του εδάφους. Εντοπίζονται δυο βασικά διαρθρωτικά προβλήµατα της τοπικής γεωργίας: Χαµηλή εκµετάλλευση της διαθέσιµης γης (µεγάλο ποσοστό αγρανάπαυσης, µικρός αριθµός αρδευόµενων εκτάσεων) λόγω έλλειψης υποδοµών. Χαµηλές συγκριτικά αποδόσεις των κύριων γεωργικών προϊόντων (σιτηρών, αµπέλων οινοπαραγωγής, ντοµάτας, µήλων και καρυδιών). Κτηνοτροφία: Η κτηνοτροφία αποτελεί πολύ σηµαντική δραστηριότητα στην περιοχή της Στυµφαλίας. Από πλευράς εµπορίας εκτός της περιοχής τον κύριο λόγο έχουν τα αιγοπρόβατα (οικόσιτα ή κοπαδιάρικα). Οι χοίροι και τα βοοειδή απευθύνονται κυρίως στις τοπικές ανάγκες. Οι παραγωγές κρέατος και γάλακτος χαρακτηρίζονται ιδιαίτερα σηµαντικές. Σηµαντική είναι επίσης η παραγωγή γαλακτοκοµικών προϊόντων. Χαρακτηριστικό τοπικό προϊόν είναι η «Φέτα Στυµφαλίας». Γενικά η επεξεργασία και συγκέντρωση γαλακτοκοµικών προϊόντων µπορεί να αποτελέσει µοχλό της αναπτυξιακής προσπάθειας της περιοχής. Η µελισσοκοµία επίσης, χάρη στην πλούσια χλωρίδα της περιοχής, µπορεί να αναπτυχθεί σε πολύ υψηλά επίπεδα. Η σηµερινή παραγωγή κυµαίνεται από 13 έως 15 τόνους ετησίως και θεωρείται σχετικά χαµηλή. Λόγω της ιδιαίτερης σηµασίας και των δυνατοτήτων που έχει η τοπική κτηνοτροφία έχει θεσµοθετηθεί ο Πρότυπος Βοσκότοπος της Ζήρειας, που 42

περιλαµβάνει µεταξύ άλλων τα διοικητικά όρια 6 Τοπικών Κοινοτήτων της περιοχής µελέτης (Κεφαλάρι, Καλιάνοι, Καστανιά, ροσοπηγή, Στυµφαλία και Κυλλήνη). Το κύριο πρόβληµα που αντιµετωπίζει η κτηνοτροφία στην περιοχή της Στυµφαλίας είναι πως δεν είναι επαρκώς συστηµατοποιηµένη και σε σύγχρονες βάσεις. Λείπει η υποδοµή και η σωστή διαχείριση των βοσκοτόπων. Επίσης, παρατηρείται έλλειψη εντατικής εσταυλισµένης κτηνοτροφίας. ασοκοµία: Με βάση τα στοιχεία του δασαρχείου µέχρι σήµερα δεν έχει γίνει καµία προσπάθεια συστηµατικής οικονοµικής εκµετάλλευσης του δασικού πλούτου. Η µόνη εκµετάλλευση που καταγράφεται είναι η υλοτοµία κύρια καυσόξυλων, για τις ανάγκες θέρµανσης των κατοίκων της περιοχής. Βασική κατεύθυνση οικονοµικής ανάπτυξης της περιοχής της Στυµφαλίας αποτελεί η αναδιάρθρωση και εκσυγχρονισµός του πρωτογενούς τοµέα µε µια σειρά µέτρων όπως: τη βελτίωση της κατανοµής και της διαχείρισης της γεωργικής γης (περιλαµβανοµένων των υποδοµών και των εγγείων βελτιώσεων), την αναδιάρθρωση γεωργικών καλλιεργειών µε έµφαση στις υφιστάµενες αποδοτικές και σε νέες καλλιέργειες (βιολογικές καλλιέργειες, ολοκληρωµένης διαχείρισης κ.λ.π.), το αρδευτικό των Τ.Κ. Καισαρίου, Ψαρίου και Λαύκας, τη βελτίωση κτηνοτροφικών υποδοµών και διαχείριση βοσκοτόπων, την εσταυλισµένη και εντατική κτηνοτροφία, την πληθυσµιακή βελτίωση των ζώων (αιγοπρόβατα), την ανάπτυξη της συστηµατικής πτηνοτροφίας, την ανάπτυξη της µελισσοκοµίας και την οργανωµένη εκµετάλλευση της διαθέσιµης ξυλείας (για την τοπική οικοδοµή, για άλλες εµπορικές χρήσεις). Η ηµοτική Ενότητα Φενεού είναι ορεινή και ως εκ τούτου η οικονοµία της είναι κυρίως αγροτική και κτηνοτροφική. Στην περιοχή, οι ποτιστικές καλλιέργειες αυξάνονται τα τελευταία χρόνια µε τη διάνοιξη γεωτρήσεων ενώ για άρδευση χρησιµοποιούνται και τα επιφανειακά νερά των ποταµών (Όλβιος) και των πηγών. Το 32,11% της συνολικής έκτασης της.ε. Φενεού είναι καλλιεργούµενες εκτάσεις και αγραναπαύσεις. Οι εκτάσεις που καταλαµβάνουν οικισµοί της.ε. είναι µόλις 0,53% και οι εκτάσεις που καλύπτονται από νερά 0,31% της συνολικής έκτασης της.ε. Οι περισσότερες καλλιεργούµενες εκτάσεις βρίσκονται στην Τοπική Κοινότητα Γκούρας (ποσοστό 5,6% επί του συνόλου της καλλιεργούµενης έκτασης της.ε. Φενεού) και ακολουθεί η Τ.Κ. Αρχαίας Φενεού µε ποσοστό 4,95%. Στη δεκαετία 1991-2000 παρατηρήθηκε αύξηση των εκτάσεων των ετήσιων καλλιεργειών σε ποσοστό 7,2%. Σηµαντική µείωση της τάξεως του 66% παρατηρείται στις εκτάσεις δενδρωδών καλλιεργειών. 43

Για την ίδια περίοδο το ποσοστό ετήσιων καλλιεργειών στο σύνολο της γεωργικής γης της.ε. Φενεού µειώθηκε κατά 14,5%. Στην περιοχή του Φενεού καλλιεργούνται: Κηπευτικά: φασόλια (η καταχώριση της ονοµασίας «Φασόλια-Βανίλιες Φενεού» ως προϊόν Π.Γ.Ε. στο κοινοτικό µητρώο βρίσκεται σε εξέλιξη), τοµάτες και πατάτες. Στην Τοπική Κοινότητα Μεσινού υπάρχουν πιστοποιηµένες βιολογικές καλλιέργειες από κρεµµύδι, σκόρδο, πατάτα, τοµάτα και διάφορα άλλα κηπευτικά. Αροτραίες καλλιέργειες: αραβόσιτος, τριφύλλι, κριθάρι, σιτάρι, βρώµη, λαθούρι κτηνοτροφικό και για καρπό κ.α. Μάλιστα από τη καλλιέργεια λαθουριού στο Φενεό κυκλοφορεί στο εµπόριο η φηµισµένη «Φάβα Φενεού». ενδρώδεις καλλιέργειες: καρυδιές. Σε όλες τις Τοπικές Κοινότητες της.ε. Φενεού, µόνο το 10% των αγροτικών προϊόντων χρησιµοποιούνται για ιδιοκατανάλωση, ενώ το 90% προορίζεται για πώληση σε εµπόρους. Τη µόνη εξαίρεση αποτελεί η Τοπική Κοινότητα Μοσιάς όπου τα ποσοστά αυτά διαµορφώνονται στο 30% και 70% αντίστοιχα. Στην περιοχή δραστηριοποιούνται περίπου 175 νέοι αγρότες ηλικίας >40 ετών και από το 2000 έως σήµερα έχουν πραγµατοποιηθεί 20 σχέδια βελτίωσης. Στη.Ε. Φενεού υπάρχουν 6 Αγροτικοί Συνεταιρισµοί (Ματίου, Μεσινού, Μοσιάς, Πανοράµατος, Γκούρας, και Καλυβίων) µε 171, 88, 71, 25, 78, και 126 µέλη αντίστοιχα. Οι συνεταιρισµοί ανήκουν στην ΕΑΣ Κιάτου. Η κτηνοτροφία και συγκεκριµένα η αιγοπροβατοτροφία χαρακτηρίζει εξίσου την οικονοµία της.ε. Φενεού. Τόσο στη.ε. Φενεού όσο και στο Νοµό Κορινθίας περισσότερο από όλους τους κλάδους συµµετέχει η αιγοπροβατοτροφία, µε την οποία αξιοποιούνται σχεδόν οι βοσκότοποι. Την περίοδο 1991 έως 2000 παρατηρήθηκε µείωση του αριθµού των αιγοπροβατοτροφικών εκµεταλλεύσεων κατά 11% και αύξηση του αριθµού των ζώων κατά 20%, γεγονός που οδηγεί στο συµπέρασµα ότι δηµιουργήθηκαν µονάδες αιγοπροβατοτροφίας µεγαλύτερης δυναµικότητας. Όσον αφορά στα βοοειδή και για την ίδια χρονική περίοδο, υπήρξε τριπλασιασµός των µικτών µονάδων και πενταπλασιασµός του αριθµού των ζώων γεγονός που αποδεικνύει των εκσυγχρονισµό µε τη δηµιουργία νέων σύγχρονων µονάδων βοοειδών. Η εµπορία των αµνοεριφίων και γενικά των ζώντων ζώων γίνεται κατά το µεγαλύτερο ποσοστό σε χονδρεµπόρους και σε µικρό ποσοστό σε ιδιώτες. Σηµαντική αύξηση παρουσίασαν και οι χοιροτροφικές µονάδες, αφού ο αριθµός τους σχεδόν διπλασιάστηκε και ο αριθµός των ζώων αυξήθηκε κατά 42%. 44

Σήµερα στην περιοχή δραστηριοποιούνται περίπου 80 νέοι κτηνοτρόφοι ηλικίας>40 ετών και έχουν πραγµατοποιηθεί την τελευταία πενταετία αρκετά σχέδια βελτίωσης. ευτερογενής τοµέας Σε ότι αφορά στο δευτερογενή τοµέα παραγωγής (µεταποίηση) δεν υπάρχει κάποια οργανωµένη περιοχή βιοµηχανικής ανάπτυξης µέσα στα όρια της.ε. Σικυωνίων και η ανάπτυξη των µεταποιητικών δραστηριοτήτων γίνεται γραµµικά περί των οδών προσπέλασης. Αποτέλεσµα αυτού είναι οι βιοµηχανίες να συγκεντρώνονται στον ίδιο χώρο µε τις εµπορικές δραστηριότητες και τους χώρους αναψυχής. Ειδικότερα στην περιοχή καταγράφονται κυρίως µονάδες µεταποίησης του κλάδου τροφίµων και ποτών (όπως συσκευαστήρια αγροτικών προϊόντων, οινοποιεία, ελαιοτριβεία, εργοστάσια σταφίδας και τυροκοµεία) λόγω της τοπικής γεωργικής παραγωγής, καθώς και βιοµηχανίες βιοτεχνίες που σχετίζονται µε οικοδοµικά υλικά, πλαστικά, σιδηροκατασκευές, αλουµινοκατασκευές και ξυλεία. Η πλειονότητα των µεταποιητικών αυτών δραστηριοτήτων συναντάται στο Κιάτο και στην Τ.Κ. Μουλκίου και λιγότερο στις Τ.Κ. ιµηνιού, Πασίου και Σικυώνος. Πιο αναλυτικά στη Τ.Κ. ιµηνιού καταγράφεται βιοτεχνία πλαστικών, δερµάτων, εργοστάσιο και τρία (3) οινοποιεία, ενώ στη Τ.Κ. Πασίου υπάρχουν εργοστάσια και µονάδες βιοµηχανικών ειδών. Εργοστάσια οικοδοµικών υλικών καταγράφονται στη Τ.Κ. Σικυώνος, ενώ σε κάθε µία από τις Τ.Κ. Μεγάλου Βάλτου, Μποζικών, Κρυονερίου, Μικρού Βάλτου, Σικυώνος και Μουλκίου λειτουργεί και από ένα (1) ελαιοτριβείο. Επιπλέον, στη Τ.Κ. Σικυώνος λειτουργούν και δύο (2) συσκευαστήρια. Επίσης, στο Κιάτο και σε κάθε µία από τις Τ.Κ. Λαλιώτου, Πασίου, Μουλκίου και Κρυονερίου λειτουργεί από ένα (1) οινοποιείο. Οι περισσότερες βιοµηχανικές µονάδες τέλος, συναντώνται στη Τ.Κ. Μουλκίου και αφορούν κυρίως επεξεργασία οικοδοµικών υλικών και συσκευασία αγροτικών προϊόντων. Ιδιαίτερα αδύναµος εµφανίζεται ο δευτερογενής τοµέας (της µεταποίησης) στην περιοχή της Στυµφαλίας. Υπάρχει µία σύγχρονη µονάδα επεξεργασίας γαλακτοκοµικών προϊόντων στην Τ.Κ. Καλιάνων. Πέρα από τη γαλακτοκοµική µονάδα, στην περιοχή υπάρχουν ελάχιστα οινοποιεία και συσκευαστήρια αγροτικών προϊόντων (Τ.Κ. Ασπροκάµπου, Κληµεντίου, Καισαρίου, Καλιάνων) καθώς και δύο εµφιαλωτήρια φυσικού µεταλλικού νερού, επίσης στην Τ.Κ. Καλιάνων. Επιπλέον υπάρχουν και ορισµένες µονάδες επεξεργασίας ξύλου και σιδηροκατασκευών. 45

Ο δευτερογενής τοµέας της.ε. Φενεού κατατάσσεται στον τρίτο κατά σειρά κλάδο µετά τον πρωτογενή και τον τριτογενή. Η ίδια κατάταξη ακολουθείται και για τη.ε. Στυµφαλίας, το Ν. Κορινθίας και την Περιφέρεια Πελοποννήσου. Στη.Ε. Φενεού υπήρξε µία άνοδος το έτος 2001, στην οποία συνέβαλε η αύξηση της απασχόλησης στον κλάδο των κατασκευών. Ωστόσο, ο τοµέας αυτός συµµετέχει µε το µικρότερο αριθµό θέσεων εργασίας στο συνολικό αριθµό θέσεων της.ε., σε σχέση µε του άλλους δύο παραγωγικούς τοµείς ενώ δεν είναι βέβαιο ότι οι απασχολούµενοι στον τοµέα δε συµµετέχουν και σε δραστηριότητες του πρωτογενή ή τριτογενή. Ο συγκεκριµένος τοµέας εστιάζεται στην κατασκευαστική και µεταποιητική δραστηριότητα. Η κατασκευαστική δραστηριότητα φαίνεται να εξυπηρετεί τις ανάγκες της περιοχής και ενδέχεται, όπως άλλωστε συµβαίνει στους περισσότερους ήµους αυτού του πληθυσµιακού µεγέθους, οι απασχολούµενοι στον κλάδο αυτό να λειτουργούν παράλληλα ή συµπληρωµατικά µε άλλες δραστηριότητες όπως το λιανικό εµπόριο, ενοικίαση δωµατίων, υπηρεσίες εστίασης και αναψυχής κ.α. Είναι προφανές ότι υπάρχουν δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης του τοµέα αυτού, εφόσον ενισχυθεί και µε άλλες δραστηριότητες οι οποίες µπορούν να προκύψουν για την περιοχή. Ο κλάδος δεν πρέπει να στραφεί µόνο στον τοµέα των κατασκευών αλλά να ενισχύσει κυρίως τη δυναµική του σε σχέση µε τη µεταποίηση. Μεταποιητικές δραστηριότητες οι οποίες σε µεγάλο βαθµό µπορούν να συνδεθούν µε την αγροτική παραγωγή και ειδικότερα µε την κτηνοτροφία, η οποία δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς και παρουσιάζει συγκριτικό πλεονέκτηµα για την περιοχή, µπορούν να οδηγήσουν όχι µόνο σε αύξηση των θέσεων εργασίας, αλλά και στην ενίσχυση της ποιοτικής διάθεσης των προϊόντων του πρωτογενή τοµέα. Τριτογενής τοµέας Η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής της.ε. Σικυωνίων συναρτάται άµεσα και κύρια στην αξιοποίηση των ακτών και στην ανάδειξη φυσικών και πολιτιστικών πόρων. Τουριστικές υποδοµές στην περιοχή καταγράφονται στους παραλιακούς οικισµούς Κιάτου και Κάτω ιµηνιού. Συγκεκριµένα στην πόλη του Κιάτου υπάρχουν ξενοδοχειακές µονάδες περιορισµένης δυναµικότητας σε κλίνες, εκ των οποίων οι κυριότερες είναι ένα (1) ξενοδοχείο Β κατηγορίας µε 59 κλίνες και τρία (3) ξενοδοχεία Γ κατηγορίας µε 143 κλίνες συνολικά. Επιπλέον, στην παραλιακή ζώνη του Κάτω ιµηνιού λειτουργούν συγκροτήµατα ενοικιαζόµενων δωµατίων-διαµερισµάτων µε δυναµικότητα που προσεγγίζει τις 200 κλίνες συνολικά. Τέλος, στην περιοχή της Τ.Κ. Κληµεντίου λειτουργεί τους θερινούς µήνες παιδική κατασκήνωση µε δυναµικότητα που προσεγγίζει τις 300 κλίνες. 46

Επιπλέον, η ζήτηση για τουριστικά καταλύµατα στην περιοχή εκδηλώνεται κατά τους θερινούς µήνες Ιούλιο και Αύγουστο και προσανατολίζεται κυρίως στα παραλιακά τοπικά διαµερίσµατα και δευτερευόντως στα ορεινά. Η περιοχή της.ε. Σικυωνίων έχει να επιδείξει πλήθος των αρχαίων και βυζαντινών µνηµείων (Αρχαία Σικυών, Αρχαίο Θέατρο Σικυώνος, Παλαιοχριστιανική Βασιλική Σικυώνος, Μονή Παναγίας Λεχόβης, Μονή Ταξιαρχών στο Σούλι και πλήθος βυζαντινών εκκλησιών). Υπάρχει οργανωµένος αρχαιολογικός χώρος στη Τ.Κ. Σικυώνος που περιλαµβάνει το Αρχαιολογικό Μουσείο Σικυώνος και το Αρχαίο Θέατρο Σικυώνος. Οργανωµένος τουρισµός δεν υπάρχει στην περιοχή, ενώ παρατηρείται και σηµαντική έλλειψη σε ξενοδοχειακές µονάδες καθώς και σε µονάδες ενοικιαζόµενων δωµατίων. Επίσης, η εποχικότητα των ενοικιαζόµενων δωµατίων (λειτουργούν µόνο τους θερινούς µήνες), η τάση για τουρισµό του Σαββατοκύριακου και η έλλειψη οργάνωσης που παρατηρείται στις παραλιακές ζώνες καθιστούν αναγκαία µια ολοκληρωµένη παρέµβαση στην περιοχή ώστε να συγκρατηθούν οι επισκέπτες της για µεγαλύτερο διάστηµα τους θερινούς µήνες καθώς και να δηµιουργηθεί οργανωµένη τουριστική κίνηση κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Τέλος όσον αφορά τους χώρους αναψυχής, παρατηρείται ότι σε κάθε τοπική κοινότητα υπάρχει τουλάχιστον ένα καφενείο ή παντοπωλείο, ενώ στο Κιάτο και στις παραλιακές κυρίως Τ.Κ. Κάτω ιµηνιού και ιµηνιού συγκεντρώνονται ψησταριές, ταβέρνες, σνακ µπαρ, και καφέ-µπαρ. Ειδικότερα στη.ε. Σικυωνίων καταγράφονται 81 εστιατόρια-ψησταριές, 60 καφενεία καφετέριες και 18 κέντρα διασκέδασης µπαρ. Στη.Ε. Στυµφαλίας παρατηρείται µια σχετικά µικρή αλλά αισθητή αύξηση του τριτογενή τοµέα. Οι σχετικές δραστηριότητες εντοπίζονται στις διάφορες δηµόσιες και κοινοτικές υπηρεσίες, και στα καταστήµατα εστίασης και πώλησης ειδών διατροφής. Όλα αυτά διαµορφώνουν τις βάσεις για µια µικρή τοπική αγορά που στηρίζεται εν µέρει στις ανάγκες των ντόπιων και κυρίως στην σταθερά αυξανόµενη τουριστική κίνηση. Σε όλους τους Οικισµούς, υπάρχουν 1-2 µικρο-καταστήµατα λιανικού εµπορίου ενώ κατά µήκος του κεντρικού οδικού άξονα αναπτύσσονται κάποιες ταβέρνες, κάποια καταστήµατα, και ένα (1) µεσαίου µεγέθους SUPER MARKET (Καλιάνοι). Η µεγαλύτερη συγκέντρωση καταστηµάτων παρατηρείται στο Ψάρι, το οποίο εξυπηρετεί και τον Ασπρόκαµπο. Η τουριστική κίνηση στην περιοχή εµφανίζει µια µεγάλη ποικιλία. Οι βασικές µορφές τουρισµού είναι ο παραθερισµός και καθ όλο το έτος, οι διήµερες επισκέψεις 47

αναψυχής («τουρισµός του Σαββατοκύριακου») και οι µονοήµερες εκδροµές από τα γύρω αστικά κέντρα. Επίσης, αξιόλογη τουριστική κίνηση παρουσιάζουν οι διάφορες µορφές εναλλακτικού τουρισµού, στις οποίες µπορούν να ενταχθούν οι εκδροµές των ορειβατών στον Ολίγυρτο και τη µικρή Ζήρεια, τις επισκέψεις των κυνηγών και των ερασιτεχνών ψαράδων και τις µαθητικές εκδροµές περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που οργανώνει τελευταία η ΕΠΕΕΚ. Στην περιοχή λειτουργεί το Μουσείο Παραδοσιακών Επαγγελµάτων και Περιβάλλοντος στην Τ.Κ. Στυµφαλίας. Ο τριτογενής τοµέας της.ε. Φενεού παρουσίασε αναπτυξιακή τάση ιδιαίτερα µετά το 2001. Τη δεκαετία 1991-2001 παρουσίασε µεγάλη αύξηση της τάξεως του 75% όταν η αντίστοιχη αύξηση για το Ν. Κορινθίας ήταν 38,62% και της Περιφέρειας Πελοποννήσου 31,88%. Σχετικά µε την κατανοµή των επιχειρήσεων ως προς τον κλάδο της οικονοµικής δραστηριότητας, αναφέρεται ότι πολλές από τις επιχειρήσεις του τριτογενή τοµέα ανήκουν στον κλάδο του χονδρικού και του λιανικού εµπορίου και στον κλάδο των ξενοδοχείων ενοικιαζόµενων δωµατίων και εστιατορίων. Η απασχόληση στην κατηγορία ξενοδοχεία-ενοικιαζόµενα δωµάτια και εστιατόρια κατά την παραπάνω περίοδο αυξήθηκε από 6 σε 25 θέσεις και η απασχόληση στο χονδρικό και λιανικό εµπόριο διπλασίασε τον αριθµό των θέσεών της από 24 σε 52. Οι µεταβολές αυτές υποδηλώνουν την αύξηση στην προσφορά θέσεων εργασίας που προήλθαν κυρίως για την κάλυψη των αναγκών που ξεκίνησαν να δηµιουργούνται στη.ε. Φενεού. Ειδικότερα µεταξύ των δραστηριοτήτων που ανήκουν στον τριτογενή τοµέα, πλην των τουριστικών καταλυµάτων είναι οι επιχειρήσεις εστίασης και αναψυχής, τα καταστήµατα πώλησης παραδοσιακών προϊόντων καθώς και άλλες επιχειρήσεις του τριτογενή τοµέα (λιανικό εµπόριο υπηρεσίες). Στη.Ε. υπάρχουν περίπου τριάντα επιχειρήσεις αναψυχής (εστιατόρια, ταβέρνες, καφετέριες, οβελιστήρια, καφενεία, µπαρ κ.τ.λ.). Καφενεία-µπαρ υπάρχουν σε όλες τις Τ.Κ., ενώ εστιατόρια υπάρχουν στις Τ.Κ. Γκούρας, Φενεού, Στενού, Πανοράµατος, Μοσιάς, Μεσινού, Ταρσού και Αρχ. Φενεού. Στην περιοχή υπάρχουν τέσσερα καταστήµατα πώλησης παραδοσιακών προϊόντων τα οποία λειτουργούν τρία στην Τ.Κ. Γκούρας και ένα στην Τ.Κ. Μοσιάς. Οι υπόλοιπες επιχειρήσεις είναι κυρίως επιχειρήσεις λιανικής πώλησης ειδών διατροφής, ποτών, προϊόντων καπνού, ηλεκτρολογικού υλικού, αγροτικών ειδών, ειδών αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι ατοµικέςοικογενειακές και καλύπτουν την τοπική ζήτηση σε βασικά προϊόντα πρώτης ανάγκης. 48

Η.Ε. Φενεού συγκεντρώνει ένα ιδιαίτερο σύνολο φυσικών πόρων, που την καθιστούν αξιόλογο τουριστικό προορισµό. Το φυσικό περιβάλλον, που συνδυάζει τους ορεινούς όγκους, την τεχνητή λίµνη όξα, τα ενδιαφέροντα οικοσυστήµατα και τα τοπία υψηλού αισθητικού κάλλους, µαζί µε τα παραδοσιακά κτίρια, τα µνηµεία, το λαϊκό πολιτισµό, τα ήθη και έθιµα, τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα µε έµφαση στα όσπρια, τα τυροκοµικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, είναι παράγοντες που δηµιουργούν ένα ιδιαίτερο περιβάλλον για την προσέλευση τουριστών. Η.Ε. τα τελευταία χρόνια έχει αυξήσει την τουριστική της υποδοµή σε κλίνες. Σήµερα έχει µια δυναµικότητα περίπου 180 κλινών (ξενώνες, ενοικιαζόµενα δωµάτια και ενοικιαζόµενες κατοικίες). Τα ξενοδοχεία και εστιατόρια έχουν τετραπλασιάσει των αριθµό των απασχολουµένων από 6 άτοµα το 1991 σε 25 άτοµα το 2001. Ωστόσο τα µεγέθη αυτά είναι πολύ χαµηλά σε σχέση µε τα αντίστοιχα του Ν. Κορινθίας τα οποία ήταν 1939 άτοµα για το 1991 και 3.477 άτοµα για το 2001. 1.4 Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής 1.4.1 Γεωµορφολογικά εδοµένα Περιοχής Η περιοχή του ήµου Σικυωνίων παρουσιάζει γεωµορφολογική πολυµορφία και αναπτύσσεται µεταξύ των υψοµέτρων από 0 έως 1.150 µέτρα, δηλαδή το χαµηλότερο και το υψηλότερο σηµείο παρουσιάζουν υψοµετρική διαφορά 1.150 µέτρων, µε µέσο σταθµικό υψόµετρο για όλη την περιοχή του ήµου Σικυωνίων τα 605 περίπου µέτρα. Η διαφορά υψοµέτρου αντικατοπτρίζει τις πολύ έντονες µορφολογικές κλίσεις που διαµορφώνονται σε µεγάλο τµήµα της. Οι µέσοι σταθµικοί υψοµέτρου για ολόκληρη την περιοχή του ήµου Σικυωνίων και τις περιοχές των τοπικών κοινοτήτων των ηµοτικών Ενοτήτων παρουσιάζονται στον παρακάτω: Πίνακας 18. Μέσος σταθµικός υψοµέτρου κατά.ε. του ήµου Σικυωνίων. Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001. ηµοτική / Τοπική Κοινότητα Μέσος σταθµικός υψοµέτρου (µέτρα).ε. ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ 162.. Κιάτου 5 Τ.. Βελίνας 930 49

Τ.. Γονούσας 680 Τ.. ιµηνιού 76 Τ.. Κάτω ιµηνιού 11 Τ.. Κληµεντίου 960 Τ.. Κρυονερίου 740 Τ.. Λαλιώτου 380 Τ.. Μεγάλου Βάλτου 503 Τ.. Μικρού Βάλτου 510 Τ.. Μουλκίου 77 Τ.. Μποζικών 660 Τ.. Παραδεισίου 610 Τ.. Πασίου 60 Τ.. Σικυώνος 140 Τ.. Σουλίου 620 Τ.Κ. Τιτάνης 580.Ε. ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ 789 Τ.. Καλιάνων 700 Τ.. Ασπροκάµπου 760 Τ.. ροσοπηγής 800 Τ.. Καισαρίου 880 Τ.. Καστανέας 820 Τ.. Κεφαλαρίου 770 Τ.. Κυλλήνης 980 Τ.. Λαύκας 680 Τ.. Στυµφαλίας 667 Τ.. Ψαρίου 800 50

.Ε. ΦΕΝΕΟΥ 862 Τ.. Γκούρας 950 Τ.. Αρχαίας Φενεού 847 Τ.. Κάτω Ταρσού 1.045 Τ.. Ματίου 834 Τ.. Μεσινού 780 Τ.. Μοσιάς 810 Τ.. Πανοράµατος 900 Τ.. Στενού 840 Τ.. Φενεού 920 Η εδαφική επικράτεια του ήµου Σικυωνίων (εικ. 8) οριοθετείται νοτιοδυτικά από τα Αροάνεια όρη, νότια-νοτιοανατολικά από τον ορεινό σχηµατισµό του Ολίγυρτου, ανατολικά συνορεύει µε το ήµο της Νεµέας και το ήµο Βέλου-Βόχας, βορειοανατολικά βρέχεται από τον Κορινθιακό κόλπο, ενώ βορειοδυτικά συνορεύει µε το ήµο Ευρωστίνης-Ξυλοκάστρου. Εικόνα 8. Εδαφική επικράτεια του «Καλλικρατικού» ήµου Σικυωνίων. Η.Ε. Σικυωνίων χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο στο κεντρικό και νοτιοδυτικό τµήµα της και ηπιότερο στο βορειοανατολικό-παραλιακό όπου απαντώνται και τα περισσότερα πεδινά τµήµατα. Στη διαµόρφωση του συµµετέχουν 51