ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ Σταδίου 24 105 64 Αθήνα Τηλ. 331 2253, 331 0022 Fax. 331 2033 Αθήνα, 30 Νοεµβρίου 1999 ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ α. Ελληνική Οικονοµία Ο ρυθµός αναπτύξεως της ελληνικής οικονοµίας κατά το τρέχον έτος φαίνεται ότι θα διαµορφωθεί, τελικώς, εγγύς του 3,5% µε ίσες πιθανότητες για απόκλιση (±)0,1 ποσοστιαίες µονάδες. Η προς τα άνω αναθεώρηση της αρχικής προβλέψεως οφείλεται, βασικώς, στην τουριστική δραστηριότητα και τις έµµεσες επιδράσεις της, η οποία επηρεάστηκε σε µικρότερο βαθµό από τις πολεµικές επιχειρήσεις παρ όσον αρχικώς είχε εκτιµηθεί. Όπως και το 1998, ο υψηλός ρυθµός αυξήσεως των επενδύσεων (+8,7%), διαδραµάτισε πρωταρχικό ρόλο στην οικονοµική επέκταση, αιτιάζοντας το 50% περίπου αυτής. Το πιθανότερο σενάριο για το προσεχές έτος προβλέπει αύξηση της εγχώριας ζητήσεως κατά 4,1% έναντι 3,4% του τρέχοντος έτους, µε θετική συµµετοχή όλων των κατηγοριών δαπάνης. Η αύξηση του ΑΕΠ που συνεπάγεται αυτή η ζήτηση είναι της τάξεως του 4%. Επισηµαίνεται η επιτάχυνση του ρυθµού αυξήσεως της καταναλώσεως, ιδιωτικής και δηµόσιας, καθώς και των επενδύσεων. Θετικό ρόλο εν προκειµένω θα διαδραµατίσει η πιθανή πραγµατοποίηση κεφαλαιακών κερδών από µεγάλη µερίδα επενδυτών, καθώς και οι διανοιγείσες δυνατότητες των επιχειρήσεων (και η µετά περισσής βουλιµίας αξιοποίηση αυτών) αντλήσεως κεφαλαίων από την εξωτραπεζική οργανωµένη κεφαλαιαγορά. Ο εξωτερικός τοµέας αναµένεται να έχει ουδέτερο ρόλο, υπό την έννοια ότι η θετική επίπτωση από τις εξαγωγές εξουδετερώνεται πλήρως από την αρνητική των εισαγωγών. Η αποκλιµάκωση του πληθωρισµού, για λόγους και εξωγενείς, δεν φαίνεται ότι θα ανταποκριθεί τελικώς στην αρχικώς εκφρασθείσα αισιοδοξία. Αυτό, βεβαίως, σε καµιά περίπτωση δεν σηµαίνει ότι προαγγέλει και αντίστοιχη δυσκολία εντάξεως. Ωστόσο, επισηµαίνεται, ότι η αντιπληθωριστική πολιτική ενόψει του κρίσιµου χρόνου που διανύουµε, όφειλε να στηρίζεται σε σενάριο εγκλείον αντιξοότητες. Είναι δε ακατανόητο, ενόψει των εµφανισθεισών δυσχερειών αλλά και της πιθανότητας προσαρµογής της συναλλαγµατικής ισοτιµίας δηλ. αποδυναµώσεως του αντιπληθωριστικού ρόλου της συναλλαγµατικής πολιτικής κατά το προσεχές έτος να 1
συντελείται χαλάρωση τόσο της δηµοσιονοµικής όσο και της νοµισµατικής πολιτικής. Ασφαλώς, το µη συµβατόν της αντιπληθωριστικής πολιτικής µε τις τρέχουσες εξελίξεις στον πληθωρισµό δεν δίνει άφεση αµαρτιών στον ιδιωτικό τοµέα, ο οποίος δια των εκπροσώπων του θεωρεί ότι αυτός, περίπου, δικαιούται να είναι αµέτοχος και ανεύθυνος απέναντι στα προβλήµατα συγκλίσεως που αντιµετωπίζει η χώρα. Στην παρούσα φάση η αντιπληθωριστική πολιτική πρέπει να ενεργοποιηθεί αµέσως, τόσο σε µακρο- όσο και µικρο-επίπεδο, µε αποφυγή εύκολων λύσεων δηλ. αποφυγή, στο µέτρο του εφικτού, χρονικής µεταθέσεως του προβλήµατος. ιότι το πρόβληµα ούτως ή άλλως θα αντιµετωπισθεί, καταλείποντας, όµως, κόστη για την ανάπτυξη, τα οποία µπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Κατά τα λοιπά, η εικόνα της οικονοµίας εµφανίζεται βελτιούµενη όσον αφορά στο έλλειµµα του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών. ιαφαίνεται τάση βελτιώσεως τόσον στις εµπορευµατικές συναλλαγές όσον και στο ισοζύγιο αδήλων. Η τάση αυτή ασφαλώς θα ενισχυθεί από τυχούσα διολίσθηση της δραχµής προς το επίπεδο των 345 δρχ. Η δηµοσιονοµική εικόνα, όπως αναδύεται από τον κατατεθέντα κρατικό προϋπολογισµό, είναι σχεδόν απαράδεκτη, οπωσδήποτε δε µη συµβατή µε τους επιδιωκόµενους στόχους. Προκαλεί, πράγµατι, εντύπωση να συντελείται χαλάρωση της δηµοσιονοµικής σε µια περίοδο που οι πληθωριστικές πιέσεις υπαγορεύουν το αντίθετο. Εξάλλου, η βελτίωση των δηµοσιονοµικών πραγµάτων, όπως αυτή αποτυπώνεται στο απόλυτο και το σχετικό µέγεθος των ελλειµµάτων, είναι σε κάποιο βαθµό φαινοµενική και αυτό θα έπρεπε να εντείνει τις προσπάθειες για πραγµατική δηµοσιονοµική πειθαρχία. β. Παγκόσµια Οικονοµία Όπως είχε επισηµανθεί σε προηγούµενες εκθέσεις του ΙΤΕΠ, οι προβλέψεις των διεθνών οργανισµών για την πορεία της παγκόσµιας οικονοµίας τείνει να υπεκτιµά τον κτηθέντα δυναµισµό τόσο των υπό ανάπτυξη χωρών όσο και τις ευεργετικές συνέπειες της παγκοσµιοποιήσεως των πολιτικών αντιµετωπίσεων οικονοµικών προβληµάτων. Για το προσεχές έτος ο ρυθµός αναπτύξεως προβλέπεται να διαµορφωθεί στο 3,5%, µε ενδεχόµενη επιτάχυνση αν όπως συνέβη στο παρελθόν οι δυνάµεις αναπτύξεως της οικονοµίας των ΗΠΑ αποδειχθούν ισχυρότερες και διαρκέστερες του προβλεποµένου. Η Ευρώπη και η Ιαπωνία συνιστούν τις κύριες πηγές ωθήσεως του ρυθµού αναπτύξεως προς τα άνω κατά το 2000. 2
Με βάση τις πιο πρόσφατες εκτιµήσεις, η παγκόσµια παραγωγή προβλέπεται να αυξηθεί κατά το τρέχον έτος µε ποσοστό 3%, έναντι προηγούµενης προβλέψεως 2,3%. Η συνύπαρξη ικανοποιητικού ρυθµού αναπτύξεως και νοµισµατικής σταθερότητας εξακολουθεί να αποτελεί και για το 2000 βασικό χαρακτηριστικό της παγκόσµιας οικονοµίας. Στις αναπτυγµένες οικονοµίες, ως σύνολο, ο ρυθµός αυξήσεως των τιµών καταναλωτή προβλέπεται να σηµειώσει µικρή επιτάχυνση, αλλά θα εξακολουθήσει να κινείται µεταξύ 1,5 και 2,0%, ενώ στις αναπτυσσόµενες οικονοµίες και τις χώρες της Ανατ. Ευρώπης εκτιµάται ότι η αποκλιµάκωση θα είναι ευκρινής. Συνολικά, η παγκόσµια οικονοµία θα εξακολουθεί να λειτουργεί σε συνθήκες νοµισµατικής σταθερότητας και σχετικώς υψηλού ρυθµού αναπτύξεως. Οι συνθήκες νοµισµατικής σταθερότητας και σταθεροποιήσεως που επικρατούν στην παγκόσµια οικονοµία οφείλονται ασφαλώς στις εφαρµοζόµενες αυστηρές δηµοσιονοµικές και νοµισµατικές πολιτικές, αλλά συνδέονται και µε την µειωτική επί του κόστους παραγωγής επίπτωση που επιφέρει η εφαρµογή των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή, γενικότερα, στις συναλλαγές. Οι ανωτέρω εξελίξεις είναι ευνοϊκές για το παγκόσµιο εµπόριο, η επέκταση του οποίου αναµένεται να είναι σηµαντικώς υψηλότερη σε σύγκριση µε το 1999 (6,2% το 2000 έναντι 3,7% το 1999). Η ταχεία ανάπτυξη του παγκόσµιου εµπορίου θα ασκήσει ευεργετικές επιδράσεις στις εξαγωγές χωρών, όπως η Ελλάδα, αλλά κυρίως στη ναυτιλία, όπου η θέση της χώρας µας είναι ιδιαιτέρως υψηλή. Εξάλλου, η επιτάχυνση του ρυθµού αναπτύξεως και των εισοδηµάτων σε χώρες από τις οποίες προέρχεται ο κύριος όγκος του εξωτερικού τουρισµού για την χώρα µας, ασφαλώς, αποτελεί ευνοϊκό παράγοντα για τη συνέχιση του ρυθµού αναπτύξεως του ελληνικού τουριστικού τοµέα. Η βελτίωση των συνθηκών λειτουργίας της ελληνικής ναυτιλίας και του τουριστικού τοµέα συνεπάγονται, µεταξύ άλλων, σηµαντική βελτίωση των εξωτερικών συναλλαγών της χώρας. 3
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ α. Τουριστική ραστηριότητα κατά το 1999. Εκτίµηση για το 1999 Παρά το δυσµενές εξωτερικό περιβάλλον, που επικράτησε κατά την παρελθούσα άνοιξη αλλά και τις καταστροφές στις υποδοµές της Γιουγκοσλαβίας (δραµατική µείωση του οδικού τουρισµού) το τρέχον τουριστικό έτος µπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα ακόµα καλό έτος. Τα µέχρι τώρα δεδοµένα επιτρέπουν εκτίµηση για τον αριθµό των αφίξεων αλλοδαπών τουριστών µεγαλύτερο των 12 εκατ. ταξιδίων, ή ποσοστό 7% περίπου. Οι υψηλοί ρυθµοί αφίξεων στις κύριες νησιωτικές τουριστικές περιοχές ( ωδεκάνησα, Ιόνια Νησιά, Κρήτη) επιτρέπει να υποθέσουµε ότι χάθηκε µια ευκαιρία για πρωτοφανή αύξηση του αλλοδαπού τουρισµού. Αισιοδοξία περιβάλλει και τις προβλέψεις για το 2000. Οι υπάρχουσες ενδείξεις από τα µέχρι σήµερα κλεισίµατα και οι εκτιµήσεις µεγάλων γραφείων διακινήσεως τουριστών του εξωτερικού οδηγούν στην πρόβλεψη για αύξηση των αλλοδαπών τουριστών κατ ελάχιστον 6%. Αυτό συνεπάγεται µέγεθος εισροής αλλοδαπών τουριστών της τάξεως των 13 εκατ. Η εκτίµηση αυτή µπορεί να στηριχθεί, χωρίς αναφορά στις παραπάνω ενδείξεις, και σε καθαρά οικονοµική αφ ενός και τεχνική αφ ετέρου θεώρηση της καταστάσεως. Η επιτάχυνση του ρυθµού αυξήσεως των εισοδηµάτων στις κύριες χώρες προελεύσεως αποτελεί ουσιαστικό λόγο δικαιολογητικό µιας αισιόδοξης προβλέψεως. Εξάλλου, και ο τεχνικός λόγος είναι σηµαντικός. Η περιοχή της πρωτεύουσας είναι εύλογο να υποτεθεί ότι θα δεχθεί τουλάχιστον 10% περισσότερους αλλοδαπούς τουρίστες. Μια τέτοια αύξηση απλώς επαναφέρει το µέγεθος της τουριστικής ροής στην πρωτεύουσα στο επίπεδο του 1998. Ισχυρή θα είναι, επίσης, η ανάκαµψη του οδικού τουρισµού, ο οποίος επλήγη βάναυσα από τις πολεµικές επιχειρήσεις και τις καταστροφές του οδικού δικτύου της Γιουγκοσλαβίας. Είναι απολύτως εύλογο να προβλέψουµε, ότι η ανισοµερής από άποψη περιφερειακής τουριστικής ανάπτυξης κατά το τρέχον έτος θα αναστραφεί κατά το προσεχές, µε ταχύτερη ανάπτυξη στις βόρειες περιοχές της χώρας και την πρωτεύουσα και βραδύτερη στις κύριες τουριστικές νησιωτικές περιοχές. β. Εξωτερική Ζήτηση του Ελληνικού Τουριστικού Προϊόντος. υναµική και Βαθµός Σταθερότητας Ενόψει του µεγέθους και της δυναµικής της τουριστικής οικονοµίας, παρουσιάζει ενδιαφέρον η διερεύνηση του βαθµού, στον οποίο η ζήτηση του τουριστικού προϊόντος εµφανίζει µεγαλύτερη σε σύγκριση µε άλλους εξαγωγικούς κλάδους (βιοµηχανία) αντοχή σε συνθήκες µειώσεως του ρυθµού αυξήσεως των πραγµατικών εισοδηµάτων. Τα προκύψαντα από τη σχετική µελέτη συµπεράσµατα είναι πράγµατι αποκαλυπτικά. 4
Το πρώτο σηµαντικό συµπέρασµα, καθ όσον τουλάχιστον αφορά στην Ελλάδα, είναι η µεγάλη ελαστικότητα που χαρακτηρίζει την ζήτηση τουριστικού προϊόντος σε 4 από τις κύριες χώρες προελεύσεως τουριστών. Αυτό έχει ιδιαίτερη σηµασία, διότι η επιβίωση και ανάπτυξη είναι πολύ πιο εύκολη σε µια ταχέως αναπτυσσόµενη αγορά παρά σε µια αγορά στάσιµη, συρρικνούµενη ή ηπίως επεκτεινόµενη. Του στατιστικού αυτού ευρήµατος η σηµασία επιτείνεται ενόψει του γεγονότος ότι από πολλού χρόνου η παγκόσµια οικονοµία, και εν πάση περιπτώσει οι οικονοµίες των ανεπτυγµένων χωρών, κινείται πλέον σε συνθήκες απουσίας οικονοµικού κύκλου. εύτερον, η σύγκριση των εισοδηµατικών ελαστικοτήτων ζητήσεως τουριστικού προϊόντος αφενός και βιοµηχανικών προϊόντων αφετέρου, δείχνει την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει και έπρεπε να είχαν ακολουθήσει οι υιοθετηθείσες κατά καιρούς προτεραιότητες όσον αφορά την αναπτυξιακή σπουδαιότητα των διαφόρων κλάδων πολιτικής. Και τούτο, πέραν του γεγονότος ότι τα εµπόδια στην ανάπτυξη των εξαγωγών βιοµηχανικών προϊόντων είναι πολύ πιο δύσκολα συγκρινόµενα µε την εξαγωγή τουριστικού προϊόντος, τα συγκριτικά µη ανθρωπογενή πλεονεκτήµατα του οποίου δεν απειλούνται από τον χρόνο. Τρίτον, εντοπίσθησαν ενδείξεις που στηρίζουν την θέση ότι ο βαθµός εισοδηµατικής ελαστικότητας του τουριστικού προϊόντος είναι µικρότερος όταν µειώνεται το εισόδηµα παρά όταν αυξάνεται. Το στοιχείο αυτό προσθέτει πλεονέκτηµα στην τουριστική ανάπτυξη σε σύγκριση π.χ. µε την βιοµηχανική ανάπτυξη. Τέταρτον, ο βαθµός συσχετίσεως µεταξύ ρυθµού αυξήσεως των διεθνών τουριστών που εισρέουν στην Ελλάδα από µια άλλη χώρα είναι πολύ µικρότερος του βαθµού συσχετίσεως του συνόλου των τουριστών της εν λόγω χώρας που αγοράζουν τουριστικό προϊόν της αλλοδαπής και του πραγµατικού εισοδήµατος αυτών. Αυτό υπογραµµίζει τον σηµαντικό ρόλο που καλείται να διαδραµατίσει η τουριστική πολιτική της χώρας προκειµένου να αξιοποιήσει στο µέγιστο βαθµό τις δυνατότητες που προσφέρει η διεθνής ζήτηση. γ. Η Φορολόγηση του Τουριστικού Τοµέα Ο υψηλός βαθµός ελαστικότητας της ζητήσεως του τουριστικού προϊόντος ανάγει τη φορολόγηση του εν λόγω προϊόντος σε µείζονος σηµασίας παράγοντα επηρεασµού της διεθνούς ανταγωνιστικότητάς του. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε το ΙΤΕΠ σε µια πρώτη ποσοτική διερεύνηση της καταστάσεως που επικρατεί στον τουριστικό κόσµο από άποψη φορολογήσεως του τουριστικού προϊόντος, όπως αυτή προκύπτει από τα στοιχεία του Π.Ο.Τ. Ειδικότερο ενδιαφέρον στη διερεύνηση αυτή έχει η εξέταση της συγκριτικής θέσεως της Ελλάδας έναντι των κύριων ανταγωνιστριών χωρών. 5
Η µελέτη οδήγησε στις ακόλουθες διαπιστώσεις: (α) Στις χώρες της Ανατ. και Ν.Α. Ασίας η φορολογική επιβάρυνση είναι σαφώς µικρότερη συγκρινόµενη µε την φορολογική επιβάρυνση του µεσογειακού τουριστικού προϊόντος. Στις φορολογικά ακριβότερες από τις χώρες αυτές, η επιβάρυνση ως ποσοστό βρίσκεται στο επίπεδο της Μαδρίτης της πόλεως δηλ. µε την χαµηλότερη επιβάρυνση µεταξύ των µείζονος σηµασίας µεσογειακών τουριστικών προορισµών. (β) Η Ελλάδα (Αθήνα) έχει 50% υψηλότερη επιβάρυνση συγκρινόµενη µε την Ισπανία (Μαδρίτη). Ως µεσογειακός προορισµός έχει την υψηλότερη φορολογική επιβάρυνση µε εξαίρεση την Τουρκία και την Αίγυπτο. (γ) Η ταχεία αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας στην Τουρκία, αλλά και την Αίγυπτο κατά τα τελευταία 15-20 έτη, επισηµαίνει ότι η φορολογία είναι ένα µόνο από τα στοιχεία του κόστους, σηµαντικό µεν αλλά όχι καθοριστικό για την επίδοση της τουριστικής δραστηριότητας. Παράγοντες, όπως το απόλυτο συνολικό κόστος, η ποιότητα του προϊόντος, ο ρόλος των µεσολαβητών διακινήσεως τουριστών, οι γενικές υποδοµές, ασφαλώς, αποτελούν πολύ σηµαντικότερους παράγοντες. Ωστόσο, για να µην αποπροσανατολισθούµε και αποµακρυνθούµε από την ουσία του εγχειρήµατος πρέπει να υπογραµµισθεί ότι ο ρόλος της φορολογίας εξετάζεται στο όριο. Με δεδοµένη την ποιότητα κτλ. η φορολογία αυξάνει την τιµή του προϊόντος και το καθιστά ολιγότερο ανταγωνιστικό, όπως ακριβώς το κάνει και οποιαδήποτε αύξηση της τιµής ή χειροτέρευση της ποιότητας. (δ) Η Ισπανία εµφανίζεται ως ένας από τους φθηνότερους τουριστικούς προορισµούς στον κόσµο, όχι µόνον από άποψη φορολογίας, αλλά και από άποψη συνολικού κόστους ταξιδίου. Από άποψη απολύτου ποσού φόρου ταξιδίου είναι έβδοµη και από άποψη ποσοστού 8η. Αυτό σηµαίνει ότι το συνολικό κόστος ταξιδίου είναι συγκριτικώς φθηνότερο σε σχέση µε 44 προορισµούς και πολύ φθηνότερο σε σύγκριση µε τους µεσογειακούς προορισµούς. (ε) Η Ελλάδα µε διαβάθµιση 41 αναδεικνύεται µια από τις φορολογικά ακριβότερες χώρες (απόλυτο ποσό φόρου). Το απόλυτο ποσό φόρου είναι 2,5 φορές υψηλότερο του αντιστοίχου της Ισπανίας και περίπου 15-20% υψηλότερο σε σύγκριση µε τους λοιπούς µεσογειακούς προορισµούς. Προκύπτει, όµως, η Ελλάδα (Αθήνα) να είναι και συνολικώς ακριβότερη, αν συνδυασθεί η 41η θέση από άποψη απολύτου ποσού φόρου µε την 28η θέση από άποψη ποσοστού φορολογικής επιβαρύνσεως. Η ποσοστιαία βελτίωση της φορολογικής διαβαθµίσεως (στήλη 3) σηµαίνει ότι το µη φορολογικό κόστος ταξιδίου είναι συγκριτικά υψηλότερο µε συνέπεια να µειώνεται το ποσοστό του φόρου. 6
Πρέπει να σηµειωθεί ότι και υπό δυναµική έννοια η Ελλάδα πρωτοστατεί σε εφαρµογή φορολογικής πολιτικής που αυξάνει την επιβάρυνση του τουριστικού προϊόντος. Με βάση το 1994=100, ο δείκτης φορολογικής επιβαρύνσεως έγινε 118, στην διαβάθµιση δε των χωρών από άποψη αυξήσεως της φορολογικής επιβαρύνσεως κατά την περίοδο 1994-1999 η χώρα µας κατατάσσεται δεύτερη. Η Μαδρίτη και η Ρώµη µε σαφώς χαµηλότερη φορολογική επιβάρυνση, διαβαθµίζονται στις θέσεις 33 και 24 αντιστοίχως, µε κριτήριο την αύξηση της φορολογίας. Συµπέρασµα: Η ανωτέρω βραχεία επισκόπηση της συγκριτικής θέσεως διαφόρων τουριστικών προορισµών από άποψη φορολογικής επιβαρύνσεως οδηγεί σε ένα µονοσήµαντο συµπέρασµα: ότι η φορολογική επιβάρυνση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος µειώνει την σχετική ανταγωνιστική του θέση. Με βάση τον βαθµό ελαστικότητας που χαρακτηρίζει την ζήτηση, µια διακριτή µείωση της φορολογίας του τουριστικού προϊόντος θα έχει αναµφιβόλως ευεργετικά αποτελέσµατα σε ένα παραγωγικό τοµέα που δηµιουργεί το 20% του ΑΕΠ. δ. Εποχική Εξοµάλυνση του Ελληνικού Τουρισµού Η χρονική κατανοµή των τουριστικών ροών προς την Ελλάδα εµφανίζει έντονες εποχικές διακυµάνσεις. Η εποχικότητα στην τουριστική δραστηριότητα εµποδίζει την αποτελεσµατική χρήση των παραγωγικών πόρων και επιδρά αρνητικά στην ποιότητα των παρεχοµένων υπηρεσιών. Η Ελλάδα διαθέτει µεγάλη ποικιλία τουριστικών πόρων, που µε σωστή αξιοποίηση και προβολή των νέων µορφών τουρισµού, θα µπορούσε να επιτύχει σηµαντική άµβλυνση της εποχικότητας αναπτύσσοντας χειµερινό τουρισµό στους κλασικούς προορισµούς θερινών διακοπών. Οι παράγοντες που επηρεάζουν ανασταλτικά την ανάπτυξη του χειµερινού τουρισµού στους κλασικούς προορισµούς θερινών διακοπών της Ελλάδας είναι οι ακόλουθοι : α) Η Ελλάδα έχει καταξιωθεί στην συνείδηση του µέσου Ευρωπαίου καταναλωτή ως προορισµός θερινών διακοπών. Αυτό σηµαίνει ότι οι καταναλωτές έχουν συνδυάσει την επίσκεψή τους µε παραλίες γεµάτες κόσµο, νυκτερινή διασκέδαση σε πολύβουα στέκια, και ευκαιρία για νέες συναναστροφές. β) Κατά την χειµερινή περίοδο το µεγαλύτερο ποσοστό του παραγωγικού δυναµικού των ξενοδοχείων της Μεσογείου αργεί. Η υπερβάλλουσα προσφορά κατά την συγκεκριµένη χρονική περίοδο, οδηγεί τις τιµές σε πολύ χαµηλά επίπεδα. γ) Οι άδειοι δρόµοι και τα κλειστά µαγαζιά στους προορισµούς αυτούς κατά τη διάρκεια του χειµώνα λειτουργούν ανασταλτικά στην προσέλκυση τουριστών. δ) Οι αποτυχίες του παρελθόντος επιδρούν αρνητικά στις αποφάσεις για νέες πρωτοβουλίες. 7
Είναι σαφές, ότι η προσέλκυση αλλοδαπών τουριστών κατά τους χειµερινούς µήνες στους προορισµού θερινών διακοπών είναι πολύ δύσκολο εγχείρηµα. Στην ουσία, πρόκειται για ένα νέο τουριστικό προϊόν, που πρέπει να προωθηθεί µε εντελώς διαφορετικό τρόπο. Στην προσπάθεια αυτή θα βοηθούσαν σηµαντικά τα ακόλουθα: α) Η διευκόλυνση απόκτησης εξοχικής κατοικίας από αλλοδαπούς. β) Η πώληση µε την µέθοδο της χρονοµεριστικής µίσθωσης, ενοικιαζόµενα δωµάτια και ορισµένα ξενοδοχεία χαµηλών κατηγοριών για το χρονικό διάστηµα της χειµερινής περιόδου. γ) Η µεθοδευµένη ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισµού στις περιοχές που θα επιλεγούν για πιλοτική εφαρµογή χειµερινού προγράµµατος. δ) Η ανάπτυξη κάποιας µορφής επιχειρηµατικού τουρισµού στις περιοχές που θα επιλεγούν για ανάπτυξη χειµερινού τουρισµού. ε) Η ανάπτυξη τουρισµού επιλεγµένων δραστηριοτήτων που να εκµεταλλεύεται τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα κάθε προορισµού. στ) Να εµπλουτιστεί η τουριστική προσφορά µε νέες υπηρεσίες, που θα απευθύνονται σε οµάδες ειδικών ενδιαφερόντων. ζ) Να επιδοτηθεί το κόστος, ώστε να δίνονται ανταγωνιστικές τιµές. 8