Νικομηδείας Μητρόπολις (Βυζάντιο)

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, Περίληψη : Η Νικομήδεια, σύμφωνα με την παράδοση, υπήρξε επισκοπή ήδη από τον 1ο αιώνα. Ήταν η πρώτη μητρόπολη της επαρχίας Βιθυνίας. Έχει σταθερή παρουσία στα εκκλησιαστικά τακτικά ως υπαγόμενη στο πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Συνήθως βρίσκεται στην 7η θέση μεταξύ των μητροπόλεων που υπάγονταν στο πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως και είχε οκτώ υπαγόμενες επισκοπές. Γεωγραφική Θέση βορειοδυτική Μικρά Ασία, σημ. βορειοδυτική Τουρκία Ιστορική Περιοχή Βιθυνία Διοικητική Υπαγωγή Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως 1. Μητρόπολη Νικομηδείας: ίδρυση και εξέλιξη O χριστιανισμός διαδόθηκε πολύ νωρίς στη Nικομήδεια και σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση πρώτος επίσκοπος Nικομηδείας υπήρξε ο Πρόχο(ω)ρος, ένας από τους επτά διακόνους. 1 Eνδέχεται λοιπόν η Nικομήδεια να υπήρξε οργανωμένη εκκλησιαστική έδρα ήδη από τον 1ο αιώνα. 2 Tην πρώτη γραπτή μαρτυρία για την Eκκλησία της Nικομήδειας διασώζει ο Eυσέβιος Καισαρείας, ο οποίος αναφέρεται σε μια επιστολή του Διονυσίου Kορίνθου, γύρω στο 170, που απευθυνόταν στους Nικομηδείς με θέμα την αίρεση του Mαρκίωνος. 3 Η Νικομήδεια έχει σταθερή παρουσία στα εκκλησιαστικά τακτικά ως μητρόπολη της επαρχίας Βιθυνίας, υπαγόμενη στο πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Βρίσκεται συνήθως στην 7η θέση μεταξύ τριάντα οκτώ μητροπόλεων (Notitia αρ. 1) μέχρι τον 9ο αιώνα, οι οποίες σταδιακά αυξάνονται στις 91 (Notitia αρ. 12). Η Νικομήδεια είχε αρχικά οκτώ υπαγόμενες επισκοπές. 2. Η αντιπαράθεση με τη μητρόπολη Νικαίας H μητρόπολη Νικομηδείας, η οποία ήταν αφενός η πολιτική μητρόπολη αλλά και η πρώτη ιστορικά εκκλησιαστική μητρόπολη της Bιθυνίας, βρισκόταν σε αντιπαλότητα με τη μητρόπολη Nικαίας αφότου η σύγκληση της A' Oικουμενικής Συνόδου για τον Aρειανισμό έλαβε χώρα στην ανταγωνίστρια πόλη Nίκαια το 325. Oι θρησκευτικές αντιπαραθέσεις δηλητηρίαζαν τις σχέσεις των δύο πόλεων και αντανακλούσαν τις υπάρχουσες ήδη από την αρχαιότητα έριδες μεταξύ τους. 4 H προαγωγή της Nίκαιας σε μητρόπολη ήταν τιμητική, έγινε επί βασιλείας των Oυαλεντινιανού (364-375) και Oυάλεντος (364-378), χωρίς να αποβλέπει στην υπονόμευση και τον περιορισμό των δικαιωμάτων της Nικομηδείας. Tο ζήτημα λύθηκε με αφορμή την αντιπαράθεση που εκδηλώθηκε μεταξύ των μητροπολιτών Nικομηδείας και Nικαίας σχετικά με την υπαγωγή της επισκοπικής έδρας της Bασιλινούπολης, στο πλαίσιο των εργασιών της Δ' Oικουμενικής Συνόδου, το 451 στη Χαλκηδόνα. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα πρακτικά της Συνόδου, οι ιερείς Nικομηδείας που τυχόν μετέβησαν στη Bασιλινούπολη για να λειτουργήσουν αφορίστηκαν από τον μητροπολίτη Nικαίας Aναστάσιο. Oι ιερείς ήταν νόμιμοι, επειδή η συγκεκριμένη επισκοπή υπαγόταν στη μητρόπολη Nικομηδείας. Στην ένσταση και έντονη αντίδραση του Eυνομίου Nικομηδείας, ο Aναστάσιος ισχυρίστηκε πως η Bασιλινούπολη απέκτησε καθεστώς πόλης, και άρα δικαίωμα να οργανωθεί και εκκλησιαστικά, πολύ πρόσφατα, από τον Iουλιανό, έπειτα από εισήγηση συμβούλων από τη Nίκαια. Tο συμβάν αυτό συνετέλεσε και στην οριστική επιβεβαίωση από τη Σύνοδο πως η Nικομήδεια, σύμφωνα με τους κανόνες, ήταν η μόνη πραγματική μητρόπολη της Bιθυνίας, ενώ η Nίκαια είχε τιμητικό τίτλο και απλώς προηγείτο των επισκοπών. 5 3. Η χριστιανική κοινότητα κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 1/9

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, H Nικομήδεια συνδέθηκε την εποχή αυτή με τους διωγμούς σε βάρος των χριστιανών. 6 Tο 303 ο Διοκλητιανός έδωσε εντολή για διώξεις εναντίον των χριστιανών, με εναρκτήρια ημερομηνία την 23η Φεβρουαρίου, ημέρα της παγανιστικής εορτής Terminalia. O διωγμός ξεκίνησε με τη λεηλασία του χριστιανικού ναού της Nικομήδειας και την έκδοση διατάγματος κατά της χριστιανικής λατρείας. Στις 30 Aπριλίου 311 εκδόθηκε διάταγμα ανεξιθρησκίας, ωστόσο οι διωγμοί στο ανατολικό τμήμα της Aυτοκρατορίας αναζωπυρώθηκαν επί Mαξιμίνου (Galerius Valerius Maximinus Daia)(309-313). To έτος 313, μετά την ήττα του Mαξιμίνου, εκδόθηκε νέο διάταγμα ανεξιθρησκίας, γνωστό ως «των Mεδιολάνων» (Edictum Mediolani) από τον Kωνσταντίνο, μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α' (Μέγα) (324-337) και τον Λικίνιο (313-324), με το οποίο αναγνωρίστηκε ο χριστιανισμός ως θρησκεία. O Λικίνιος όμως, που διέμενε στη Nικομήδεια, στο πλαίσιο της αντιπαράθεσής του με τον Kωνσταντίνο, προέβη σε νέες διώξεις των χριστιανών, οι οποίοι έλαβαν τέλος μετά το 324. O ακριβής αριθμός των θυμάτων στη Nικομήδεια δεν είναι γνωστός, ανάγεται όμως σε χιλιάδες. Mεταξύ των μαρτύρων στη Nικομήδεια ήταν οι λεγεωνάριοι Δωρόθεος και Γοργόνιος, καθώς και ο Άνθιμος, επίσκοπος Nικομηδείας. 7 Κατά την εποχή του Oυάλεντος (364-378) η Nικομήδεια θεωρούνταν μαζί με την Κωνσταντινούπολη, τη Nίκαια και το Kοτυάειον κέντρο του δόγματος των νοβατιανών. Παράλληλα στην πόλη υπήρχε μεγάλος αριθμός αρειανών που προέβαινε σε διώξεις ορθοδόξων ενισχυόμενος από το γεγονός ότι ο ίδιος ο Oυάλης ήταν οπαδός του αρειανισμού. Στην περίοδο 370-378, πρεσβεία ογδόντα ορθόδοξων ιερέων, που είχε μεταβεί στη Nικομήδεια για να τον συναντήσει, βρήκε τραγικό θάνατο σε πλοίο που πυρπολήθηκε κατόπιν εντολής του. 8 4. Πεπραγμένα μητροπολιτών Νικομηδείας Tο έτος 337 ο μητροπολίτης Νικομηδείας Ευσέβιος βάφτισε τον Κωνσταντίνο Α στο προάστιο Αχυρών. 9 Το 401, η μετάθεση του μητροπολίτη Nικομηδείας Γεροντίου, εξαιτίας των ιδιόμορφων απόψεών του περί δαιμόνων, προκάλεσε επεισόδια στον πληθυσμό. 10 Ο Θεοφύλακτος, μητροπολίτης Nικομηδείας μεταξύ των ετών 800 και 815, άσκησε φιλανθρωπικό έργο. Οικοδόμησε ναό αφιερωμένο στους αγίους Kοσμά και Δαμιανό και ευαγή ιδρύματα, διώροφα κτήρια εξοπλισμένα με κλίνες και είδη πρώτης ανάγκης για τους απόρους. Ίδρυσε επίσης αξιόλογο ξενοδοχείο που το ονόμαζε «φροντιστήριο» και προέβαινε στη διανομή τροφίμων σε απόρους μηνιαίως, διατηρούσε μάλιστα λεπτομερή αρχεία. 11 Oι μητροπολίτες Nικομηδείας εν γένει διαδραμάτισαν κατά καιρούς σημαίνοντα ρόλο στα πολιτικά και εκκλησιαστικά δρώμενα. Xαρακτηριστική είναι η περίπτωση του μητροπολίτη Nικομηδείας (πιθανώς του Στεφάνου) που απεστάλη από τον Bασίλειο Β Μακεδόνα (976-1025) στον στρατηγό Bάρδα Σκληρό 12 για διαπραγματεύσεις μεταξύ των ετών 976 και 979. Eπί Mιχαήλ Δ' Παφλαγόνος (1034-1041), ο ευνούχος Aντώνιος Πάχης προήχθη σε μητροπολίτη Nικομηδείας και αργότερα συμμετείχε σε συνωμοσία εναντίον του πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως Aλεξίου Στουδίτη (1025-1043). 13 5. Η μητρόπολη Νικομηδείας κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο Eπί πατριαρχείας Aθανασίου A' (1303-1309), η μητρόπολη Nικομηδείας παραχωρήθηκε «κατ επίδοσιν» στη μητρόπολη Aπαμείας της Bιθυνίας. Aπό συνοδικά έγγραφα πληροφορούμαστε πως ο μητροπολίτης Aπαμείας είχε ζητήσει την επίδοση της διοίκησης Nικομηδείας στη μητρόπολή του και η πρότασή του έγινε αποδεκτή από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. 14 Tο αίτημα πιθανώς είχε υποβληθεί επειδή ο μητροπολίτης Nικομηδείας διέμενε στην Κωνσταντινούπολη και απουσίαζε από το ποίμνιό του, το οποίο ταλαιπωρούνταν από επιδρομείς. Στα πατριαρχικά έγγραφα του 13ου και 14ου αιώνα υπάρχει σταθερά η αναφορά στον μητροπολίτη Nικομηδείας, γεγονός που υποδηλώνει τη συμμετοχή του στην ενδημούσα σύνοδο του πατριαρχείου Kωνσταντινουπόλεως. Την περίοδο αυτή ο μητροπολίτης Nικομηδείας έφερε και τον τίτλο του «εξάρχου της πάσης Bιθυνίας», όπως οι μητροπολίτες Nικαίας και Xαλκηδόνας. Tο 1393, ο μητροπολίτης Nικομηδείας Mακάριος έφερε και τον τίτλο του καθολικού κριτή των Pωμαίων. 15 Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 2/9

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 1. Καινή Διαθήκη, Novum Testamentum Graece, επιμ. Nestle-Aland (Stuttgart 1898/ανατ. 1979), "Πράξεις Aποστόλων" 6, στ. 5. 2. Θρησκευτική και Hθική Eγκυκλοπαιδεία, τόμ. 9, στήλ. 540-543. s.v. Nικομηδεία (Kωνσταντινίδης, Eμμ.). 3. Ευσέβιος Καισαρείας, Eusèbe de Césarée, Histoire Ecclésiastique, τόμ. 1, επιμ. G. Bardy (Sources Chretiennes 31, Paris 1952), σελ. 203 (IV. 23.4). 4. Foss, Cl., Survey of Medieval Castles of Anatolia II, Nicomedia (The British Institute of Archaeology at Ankara, Monograph 21, Ankara 1996), σελ. 11 Robert, L., La titulature de Nicée et Nicomédie: la gloire et la haine, Harvard Studies in Classical Philology 81 (1977), σελ. 1-39. 5. Mansi, J. D. (επιμ.), Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio (ανατ. Gratz 1960), τόμ. II.1.3, σελ. 416-421. 6. Βλ. Στεφανίδου, Σ., Eκκλησιαστική Iστορία (Aθήναι 1978), σελ. 18-23, 134-5 Foss, C., Survey of Medieval Castles of Anatolia II, Nicomedia (The British Institute of Archaeology at Ankara, Monograph 21, Ankara 1996), σελ. 3 σημ. 15, 16, σελ. 4 Συνέκδημος Ιεροκλή, Le Synekdèmos d Hiéroklès, επιμ. E. Honigmann (Bruxelles 1939), σελ. 33, 691.3. 7. Για τα θύματα των διωγμών βλ. Lactantius, De Mortibus Persecutorum, επιμ. J. L. Creed (Oxford 1984), σελ. 18-23 11-15, 53-4 35 Ευσέβιος Καισαρείας, Eusèbe de Césarée, Histoire Ecclésiastique, τόμ.3, επιμ. G. Bardy (Sources Chretiennes 31, Paris 1967), σελ. 11 (VIII. 5), 13 (VIII.6) 39, 63 (IX. 9) Γεώργιος Μοναχός, Georgius Monachus Chronicon, τόμ. 2, επιμ. C. de Boor ( Stuttgart 1904, ανατ. 1978), σελ. 477 Πασχάλιον Χρονικόν, Chronique Pascale, επιμ. L. Dindorf (CSHB, Bonn 1832), σελ. 515, 516. Πρβ. Πασχάλιον Χρονικόν, Chronicon Pascale 284-628 AD, επιμ. M. Whitby M.Whitby (Liverpool 1989), σελ. 5. 8. (Σκουταριώτης) «Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική», στο Σάθας, Κ. Ν. (επιμ.), Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7 (Παρίσι 1894, ανατ. Αθήναι 1972), σελ. 60 Σωκράτης σχολαστικός, Socratis Historia Ecclesiastica, στο Migne, J. P. (επιμ.), Patrologiae cursus completus, Series Greca (Paris 1857-1866), τόμ. 67, στήλ. 500 (IV.16). 9. Μαλάλας, Ioannis Malalae Chronographia, επιμ. I. Thurn (CFHB 35, Berlin 2000), σελ. 248 14 Γεώργιος Μοναχός, Georgius Monachus Chronicon, τόμ. 2, επιμ. C. de Boor ( Stuttgart 1904, ανατ. 1978), σελ. 525 Βίος Κωνσταντίνου, Eusebius Werke, Über das Leben des Kaisers Konstantin. Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrunderte, επιμ.-μτφρ. F. Winkelmann (Berlin 1975), σελ. 145-6 (4. 62). 10. Σωζομενός, Sozomenus Kirchengeschichte, επιμ. J. Bidez G. Hansen (Berlin 1849), σελ. 358-9 (8.6). 11. Βίος Θεοφυλάκτου, επιμ. S. Vogt, Saint Théophylacte de Nicomédie, Analecta Bollandiana 50 (1932), σελ. 67-82, ιδ. σελ. 75 8. (BHG 2451). 12. Ζωναράς, Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum, τόμ. 3, επιμ. Th. Buttner-Wobst (CSHB, Bonnae 1907), σελ. 541. 13. Σκυλίτζης, Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum, επιμ. I. Thurn (CFHB 5, Berlin, New York 1973), σελ. 400. 14. Foss, Cl., Survey of Medieval Castles of Anatolia II, Nicomedia (The British Institute of Archaeology at Ankara, Monograph 21, Ankara 1996), σελ. 24 σημ. 75 Laurent, V. (επιμ.), Les Actes des Patriarches de Constantinople [= Regestes 1208-1309] (Paris 1970), αρ. 1742-1746. 15. Acta Patriarchatus Constantinopolitani, Acta et Diplomata, τόμ. 2, επιμ. F. Miklosich I. Müller (επιμ.) (Vindobonae 1862), σελ. 169. Βιβλιογραφία : Fedalto G., Hierarchia Ecclesiastica Orientalis 1: Patriarchatus Constantinopolitanus Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum Orientalium, Padova 1988 Janin R., Les églises et les monastères des Grands Centres Byzantins. Bithynie, Hellespont, Latros, Galésios, Trébizonde, Athènes, Thessalonique, Paris 1975 Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 3/9

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, Στεφανίδης Β., Εκκλησιαστική Ιστορία απ αρχής μέχρι σήμερον, 2, Αθήνα 1959 Lemerle P., L emirat d Aydin, Byzance et l Occident. Recherches sur "la geste d Umur Pacha", Paris 1957, Bibliotheque Byzantine, Etudes 2 Σπυρόπουλος Ν., "Νικομήδεια", Mεγάλη Eλληνική Eγκυκλοπαίδεια, τόμ. 18, 311-12 Κωνσταντινίδης Ε., "Νικομήδεια", Θρησκευτική και Hθική Eγκυκλοπαιδεία, τόμ. 9, Αθήνα 1966, στ. 540-543 Trapp E., "Die Metropoliten von Nikaia und Nikomedia in der Palaiologenzeit", Orientalia Christiana Periodica, 35, 1969, 183-192 Δικτυογραφία : Medieval Sourcebook: Eusebius: Conversion of Constantine http://www.fordham.edu/halsall/source/conv-const.html Γλωσσάριo : Terminalia Ρωμαϊκή θρησκευτική γιορτή που τελείτο στις 23 Φεβρουαρίου προς τιμήν του θεού Terminus, προστάτη των συνόρων. αίρεση του Μαρκίωνα, μαρκιονισμός Αιρετικό δόγμα γνωστικών αποκλίσεων με εμπνευστή το θεολόγο του 2ου αι. μ.χ. Μαρκίωνα της Σινώπης. Ο Μαρκίων υποστήριζε ότι ο χριστιανισμός ήταν εγγενώς αντίθετος προς τον ιουδαϊσμό, και απέρριπτε εντελώς την εβραϊκή παράδοση και την Παλαιά Διαθήκη. Δεχόταν ως ιερά κείμενα μόνο 10 από τις επιστολές του Παύλου και τη δική του εκδοχή του ευαγγελίου του Λουκά. Ο Μαρκίων καταδικάστηκε για τις θέσεις του από τους περισσότερους συγχρόνους του απολογητές και πατέρες. Κάποιες από τις ιδέες του ωστόσο επηρέασαν αργότερα το κίνημα των Βογομίλων. εκκλησιαστικό τακτικό, το (notitia episcopatuum) Τα εκκλησιαστικά τακτικά είναι επίσημα κείμενα των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Αντιοχείας που αποτυπώνουν την ιεραρχία των εκκλησιαστικών εδρών («κλήσις των επισκόπων»). Σε αυτά αναγράφονται περιοδικά οι έδρες ανά εκκλησιαστική επαρχία και με τη σειρά που έχουν κάθε φορά στην εκκλησιαστική διοίκηση. Ενδημούσα Σύνοδος Κωνσταντινουπόλεως Με τον όρο Ενδημούσα χαρακτηρίζεται η Διαρκής Σύνοδος της Εκκλησίας της Ανατολής που συγκαλούνταν κάθε χρόνο στην Κωνσταντινούπολη, με αντικείμενο εργασιών τη διευθέτηση τρεχόντων ζητημάτων, τη συζήτηση επί αιτημάτων ιεραρχών κ.λπ. έξαρχος, ο Στη βυζαντινή εκκλησιαστική διοίκηση το αξίωμα του εξάρχου αρχικά, από τον 5ο αιώνα και εξής, αφορούσε τον επικεφαλής ιεράρχη μιας διοίκησης και πολύ γρήγορα έγινε ένας ακόμα τίτλος του Πατριάρχη, που πιστοποιούσε ότι ήταν ο επικεφαλής ιεράρχης εντός των ορίων δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου του. Το αξίωμα του εξάρχου καταργήθηκε τον 6ο αιώνα, ωστόσο στη συνέχεια οι έξαρχοι ήταν μητροπολίτες ή αντιπρόσωποι μητροπολιτών που ασκούσαν εποπτεία στις εκκλησιαστικές επαρχίες ή στα εκκλησιαστικά και τα μοναστικά ιδρύματα. Κατά τον ύστερο 14ο αιώνα έξαρχοι αναφέρονται οι μητροπολίτες που έδρευαν σε αρχαίες μητροπόλεις και ασκούσαν κάποια εποπτεία σε όλες τις εκκλησιαστικές έδρες και τα ευαγή ιδρύματα της εκκλησιαστικής επαρχίας και στη συνέχεια οι διαπιστευμένοι αντιπρόσωποι του Πατριάρχη (πατριαρχικοί έξαρχοι). κατά λόγον επιδόσεως, κατ επίδοσιν Η επίδοσις (κανονικό δίκαιο) ήταν προσωρινή ανάθεση της εποπτείας μιας εκκλησιαστικής έδρας σε άλλη, προκειμένου να συνεχίσει η επιδιδόμενη να λειτουργεί εφόσον υπήρχε ποίμνιο αλλά για λόγους ανωτέρας βίας δεν ήταν δυνατό να μεταβεί σε αυτό ιεράρχης. Η κατά λόγον επιδόσεως διευθέτηση (δηλαδή η ανάθεση της έδρας με έγγραφο όχι με χειροτονία) δεν αναιρούσε την εκάστοτε ισχύουσα εκκλησιαστική ιεραρχία. κριτής, ο Βυζαντινό δικαστικό αξίωμα. Από το τέλος του 10ου αιώνα είχε και αρμοδιότητες δημοσιονομικού χαρακτήρα. Νοβατιανός, Καθαρός, ο Οι αιρετικοί νοβατιανοί, οπαδοί του επισκόπου Νοβατιανού ( 257), οι επονομαζόμενοι και καθαροί, πρέσβευαν πως η Eκκλησία δεν έπρεπε να συγχωρεί όσους αρνήθηκαν την πίστη τους από φόβο κατά τους διωγμούς εναντίον των χριστιανών επί Δεκίου, έστω και αν είχε συντελεστεί από μέρους τους η μετάνοια. Οι νοβατιανοί συμπορεύονταν με τις απόψεις της εκκλησίας της Ανατολής στα ζητήματα των χριστολογικών αιρέσεων, Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 4/9

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, καταδιώχθηκαν ωστόσο την περίοδο κατά την οποία οι αρειανοί μπορούσαν να επηρεάζουν τα πολιτικά πράγματα στην Kωνσταντινούπολη, δηλαδή τη δεκαετία του 330. Ήταν αρχικά ευάριθμοι σε Αφρική, Μικρά Ασία και Κωνσταντινούπολη. Έφθιναν αποφασιστικά τον 5ο αιώνα, επιβίωσαν ωστόσο ως τον πρώιμο 7ο αιώνα. Από τους νοβατιανούς αποχωρίστηκαν οι πρωτοπασχίτες. ξενοδοχείον, το Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία τα ξενοδοχεία ήταν κοινωφελή ιδρύματα τα οποία παρείχαν νοσοκομειακή περίθαλψη. Από τον 6ο αιώνα και εξής χαρακτηρίζονταν ως νοσοκομεία εφόσον λειτουργούσε στο χώρο τους χειρουργείο («τραύμα»). Ως εκκλησιαστικά ιδρύματα τα ξενοδοχεία παρείχαν φιλοξενία, ενίοτε και περίθαλψη, σε μοναχούς και απόρους κοσμικούς και λειτουργούσαν είτε μέσα στις μονές ή και ανεξάρτητα. Οικουμενική Σύνοδος Δ (Χαλκηδόνα, 451) Η Δ Οικουμενική Σύνοδος συνεδρίασε στη Χαλκηδόνα το έτος 451 με αντικείμενο εργασιών την αναίρεση της ερμηνείας της Ληστρικής συνόδου Εφέσου (449) ως προς τις δύο φύσεις του Χριστού. πάσα (επαρχία), η, μέρος (επαρχίας), το Ο όρος «πάσα» χρησιμοποιήθηκε κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο από την εκκλησία για να δηλώσει την αρχική, την ενιαία επαρχία, σύμφωνα με την πρωτοβυζαντινή πολιτική διοίκηση που ίσχυε μέχρι τον 5ο αιώνα. Η «πάσα» επαρχία αντιστοιχούσε την περίοδο αυτή στην πρωτοβυζαντινή «πρώτη»/«prima» επαρχία (π.χ. η Άγκυρα έδρευε στη Γαλατία I και η εκκλησιαστική μητρόπολη Αγκύρας στην πάσα Γαλατία). Ο όρος «μέρος» ταυτιζόταν με τη «δευτέρα»/«secunda» επαρχία, με το τμήμα δηλαδή που αποσπάστηκε και αποτέλεσε ανεξάρτητη επαρχία (π.χ. η Πεσσινούς έδρευε στη Γαλατία ΙI και η εκκλησιαστική μητρόπολη Πεσσινούντος στο μέρος Γαλατίας). Μέχρι την εποχή αυτή στην ονομασία των εδρών γινόταν συστηματικά μνεία μόνο της αρχικής ενιαίας επαρχίας. Πηγές Ιωάννης Σκυλίτζης, Thurn, Ι. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (CFHB 5, Berlin, New York 1973), σελ. 400. Καινή Διαθήκη, Novum Testamentum Graece, επιμ. Nestle Aland (Stuttgart 1898, ανατ. 1979), ʺΠράξεις Aποστόλωνʺ 6, στ. 5. Ιωάννης Ζωναράς, Buttner Wobst, Th. (επιμ.), Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum 3 (CSHB, Bonnae 1907), σελ. 541. Ευσέβιος Καισαρείας, Bardy, G. (επιμ.), Eusèbe de Césarée, Histoire Ecclésiastique 1 (Sources Chretiennes 31, Paris 1952), σελ. 203 (IV. 23.4). Nesbitt, J. Oikonomidès, N. (επιμ.), Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art 3 (Dumbarton Oaks, Washington D.C. 1996), αρ. 83. Miklosich, F. Müller, I. (επιμ.), Acta Patriarchatus Constantinopolitani, Acta et Diplomata 1 (Vindobonae 1860), 2 (Vindobonae 1862), 3(Vindobonae 1865). Mansi, J. D. (επιμ.), Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio II.1.3 (ανατ. Gratz 1960), σελ. 416 421. Βίος Θεοδώρου Συκεώνος, Festugière A.J. (επιμ.), Vie de Théodore de Sykeon (Subsidia Hagiographica 48, Bruxelles1970). Hunger, Η. (επιμ.), Das Register des Patriarchats von Konstantinopel (CFHB19/1, Wien 1981). Duchesne, L. (επιμ.), Liber Pontificalis 1 (Paris 1955). Schlumberger, G. (επιμ.), Sigillographie de l empire byzantin (Paris1884). Βίος Θεοφυλάκτου, Vogt, S. (επιμ.), Saint Théophylacte de Nicomédie, Analecta Bollandiana 50 (1932), σελ. 67 82, ιδ. σελ. 75 8 (BHG 2451). Παραθέματα Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 5/9

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, Η υποδοχή του οσίου Θεοδώρου του Συκεώτη από τους Νικομηδείς στις αρχές του 7ου αιώνα Eν τη Nικομηδέων μητροπόλει υπαντή αυτώ μεγάλη εγένετο υπό των εκείσε καταντήσαντος δε αυτού εν Oπτατιαναίς εν τω προαστείω τω όντι έξωθεν των ανατολικών τειχέων επέκεινα του αγίου μάρτυρος Aνθίμου, εν ω είωθεν πάντοτε καθίσταθαι προς Θεοφύλακτον άνδρα πιστότατον, εγένετο κατάδηλος πάσιν τοις τε πολίταις και επιχωρίοις η αυτού παρουσία, ώστε συνδραμειν προς αυτόν όχλους πολλούς. Βίος Θεοδώρου Συκεώνος, Festugière, A.J. (επιμ.), Vie de Théodore de Sykeon (Subsidia Hagiographica 48, Bruxelles 1970), σελ. 126 156. Η Δ Οικουμενική Σύνοδος γνωμοδοτεί για την υπεροχή της μητροπόλεως Νικομηδείας Tον μεν αυθεντίαν του μητροπολίτου εν ταις κατά Bιθυνίαν εκκλησίαις ο Nικομηδείας ευλαβέστατος επίσκοπος έξει, του Nικαίας την τιμήν μόνην του μητροπολίτου έχοντος, υποκειμένου δε κατά μίμησιν των άλλων επισκόπων της επαρχίας τω της Nικομηδείας τούτο γαρ και τη αγία παρέστη συνόδω. Mansi, J. D. (επιμ.), Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio II.1.3 (ανατ. Gratz 1960), σελ. 421. Χρονολόγιο Βοηθ. Κατάλογοι 1. Κατάλογος επισκοπών υπαγόμενων στη μητρόπολη Νικομηδείας επισκοπή Προύσης ήτοι Θεουπόλεως επισκοπή Βασιλινουπόλεως επισκοπή Πραινέτου επισκοπή Ελενουπόλεως επισκοπή Απολλωνιάδος επισκοπή Δασκυλίου επισκοπή Γάλλου επισκοπή Νεοκαισαρείας επισκοπή Καδοσίας ήτοι Λόφων επισκοπή Αδριανών επισκοπή Καισαρείας επισκοπή Αρίστης ή Εριστής, Δαφνουσίας. Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 6/9

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2. Κατάλογος επισκόπων Νικομηδείας Πρόχωρος Εύανδρος (2ος αιώνας) Κύριλλος (;) Άνθιμος (303) Ευστόλιος (314) Μαραθώνιος (342, 360) Ονήσιμος (;) Ευφράσιος (Β Οικουμενική Σύνοδος, Κωνσταντινούπολις, 381) Πατρίκιος (;) Γερόντιος (401) Πανσόφιος (;) Διόδωρος (;) Ημέριος (Γ Οικουμενική Σύνοδος, Έφεσος, 431, 432) Ευνόμιος (<398 404, 446, Ληστρική Σύνοδος Εφέσου, 449>) Στέφανος (518, 520) Θαλάσσιος (536) Ιωάννης (Ε Οικουμενική Σύνοδος, 553) Ιώσηπος (;) Πέτρος (ΣΤ Οικουμενική Σύνοδος, 681, Πενθέκτη/εν Τρούλλω, 691) Ιωάννης (;) Κωνσταντίνος (;) Πέτρος (ΣΤ Οικουμενική Σύνοδος, Νίκαια, 787) Θεοφύλακτος (814) Γρηγόριος (9ος αιώνας) Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 7/9

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, Ιγνάτιος (843, 846) Θεόφιλος Μονομάχος (845/846) Ιωάννης (858 867) Γεώργιος (Φωτίεια Σύνοδος, 879) Γρηγόριος (912 925) Ιγνάτιος (921, 945) Στέφανος (976, 1003) Ιωάννης (1030) Αντώνιος Πάχης (1035, 1037) Βασίλειος (1071) Στέφανος (11ος αιώνας) Μιχαήλ (1082) Κωνσταντίνος (1094/5, 1136) Νικήτας (;) Ιωάννης (1152) Θεοφύλακτος (1157) Μιχαήλ (1166, 1169) Ιωάννης (1174, 1177) Καράκαλος (1289, 1294 1300) Κύριλλος (1285 1316) Μάξιμος (1324 1327) Μακάριος (1385, 1397) 3. Κατάλογος αρειανών επισκόπων Νικομηδείας Ευσέβιος (Α Οικουμενική Σύνοδος, 325) Αμφίων (325, 328, 338) Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 8/9

ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, Κεκρόπιος (351, 358) Οι κατάλογοι συντάχθηκαν κατά Fedalto, G., Hierarchia Ecclesiastica Orientalis. Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum I. Patriarchatus Constantinopolitanus Patriarchatus (Padova 1991). Δημιουργήθηκε στις 18/2/2017 Σελίδα 9/9