1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Μάρτιος 2014 Ονοματεπώνυμο: Διδαγμένο κείμενο ΔημοσθένουςὙπὲρ τῆς Ῥοδίων ἐλευθερίας 17 20 Κείμενο Ὁρᾶτε δὲ κἀκεῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι πολλοὺς ὑμεῖς πολέμους πεπολεμήκατε καὶ πρὸς δημοκρατίας καὶ πρὸς ὀλιγαρχίας. καὶ τοῦτο μὲν ἴστε καὶ αὐτοί ἀλλ ὑπὲρ ὧν πρὸς ἑκατέρους ἔσθ ὑμῖν ὁ πόλεμος, τοῦτ ἴσως ὑμῶν οὐδεὶς λογίζεται. ὑπὲρ τίνων οὖν ἐστίν; πρὸς μὲν τοὺς δήμους ἢ περὶ τουςῶν ἰδίων ἐγκλημάτων, οὐ δυνηθέντων δημοσίᾳ διαλύσασθαι ταῦτα, ἢ περὶ γῆς μέρους ἢ ὅρων ἢ φιλονικίας ἢ τουςῆς ἡγεμονίας πρὸς δὲ τουςὰς ὀλιγαρχίας ὑπὲρ μὲν τούτων οὐδενός, ὑπὲρ δὲ τουςῆς πολιτείας καὶ τουςῆς ἐλευθερίας ὥστ ἔγωγ οὐκ ἂν ὀκνήσαιμ εἰπεῖν μᾶλλον ἡγεῖσθαι συμφέρειν δημοκρατουμένους τοὺς Ἕλληνας ἅπαντας πολεμεῖν ὑμῖν ἢ ὀλιγαρχουμένους φίλους εἶναι. πρὸς μὲν γὰρ ἐλευθέρους ὄντας οὐ χαλεπῶς ἂν εἰρήνην ὑμᾶς ποιήσασθαι νομίζω, ὁπότε βουληθείητε, πρὸς δ ὀλιγαρχουμένους οὐδὲ τουςὴν φιλίαν ἀσφαλῆ νομίζω οὐ γὰρ ἔσθ ὅπως ὀλίγοι πολλοῖς καὶ ζητοῦντες ἄρχειν τοῖς μετ ἰσηγορίας ζῆν ᾑρημένοις εὖνοι γένοιντ ἄν. Θαυμάζω δ εἰ μηδεὶς ὑμῶν ἡγεῖται Χίων ὀλιγαρχουμένων καὶ Μυτιληναίων, καὶ νυνὶ Ῥοδίων καὶ πάντων ἀνθρώπων ὀλίγου δέω λέγειν εἰς ταύτην τουςὴν δουλείαν ὑπαγομένων, συγκινδυνεύειν τι τὴν παρ ἡμῖν πολιτείαν, μηδὲ λογίζεται τοῦθ ὅτι οὐκ ἔστιν ὅπως, εἰ δι ὀλιγαρχίας ἅπαντα συστήσεται, τουςὸν παρ ὑμῖν δῆμον ἐάσουσιν. ἴσασι γὰρ οὐδένας ἄλλους πάλιν εἰς ἐλευθερίαν <ἂν> τὰ πράγματ ἐξάγοντας ὅθεν δὴ κακὸν αὑτοῖς ἄν τι γενέσθαι προσδοκῶσι, τοῦτ ἀνελεῖν βουλήσονται. τοὺς μὲν οὖν ἄλλους τοὺς ἀδικοῦντάς τινας αὐτῶν τουςῶν κακῶς πεπονθότων ἐχθροὺς ἡγεῖσθαι χρή τοὺς δὲ τουςὰς πολιτείας καταλύοντας καὶ μεθιστάντας εἰς ὀλιγαρχίαν κοινοὺς ἐχθροὺς παραινῶ νομίζειν ἁπάντων τουςῶν ἐλευθερίας ἐπιθυμούντων.
2 Ερωτήσεις Α. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα: «ὥστ ἔγωγε ἀνελεῖν βουλήσονται». Β. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: Β1. α) Να αναφέρετε τις αιτίες για τις οποίες, κατά το Δημοσθένη, κατά καιρούς, διεξάγουν πολέμους εναντίον πόλεων με δημοκρατικά πολιτεύματα αφενός και εναντίον κρατών με ολιγαρχικά πολιτεύματα αφετέρου και β) να προσδιορίσετε με ποιο κριτήριο διαφοροποιεί ποιοτικά τις δύο κατηγορίες πολέμων και ποια σημάδια αποδίδει, κατά τη γνώμη σας, ο Δημοσθένης στο κριτήριο αυτό. Β2. Πώς κρίνετε τα επιχειρήματα του Δημοσθένη στη συγκεκριμένη ενότητα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Β3. Λαμβάνοντας υπόψη το παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο, να αναφέρετε ποιο επιχείρημα χρησιμοποιεί ο Δημοσθένης και να το σχολιάσετε, δίνοντας έμφαση στο αποφθεγματικού τύπου συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει («Αυτό συμβαίνει διότι αντιστάθηκαν»). Δημοσθένους Ὑπὲρ τῆς οδίων ἐλευθερίας 9 10 Και θα τους αποδείξω, θυμίζοντας κάποια παλιότερα γεγονότα που τους ωφέλησαν, ότι, προτρέποντάς τους τώρα να ελευθερώσετε τους Ροδίους, ούτε εγώ λέγω κάτι ασυνήθιστο ούτε σεις κάτι τέτοιο θα πράξετε, αν εφαρμόσετε τους συμβουλές μου. Τους εστείλατε κάποτε, άνδρες Αθηναίοι, τον Τιμόθεο να βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη, αφού προσθέσατε στο ψήφισμα κατά λέξη τον όρο: «Να μην παραβιάζει τους συνθήκες με τον Βασιλέα». Όταν τους εκείνος διαπίστωσε ότι ο Αριοβαρζάνης είχε απροκάλυπτα αποστατήσει από τον Βασιλέα και ότι τη Σάμο φρουρούσε ο Κυπρόθεμις τον οποίον είχεν εγκαταστήσει εκεί ο ύπαρχος του Βασιλέα Τιγράνης, αποφάσισε να μη βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη, αλλά πολιόρκησε τη Σάμο και με την επέμβαση αυτή την ελευθέρωσε. Παρ όλα αυτά γι αυτή την ενέργεια δεν τους έχει κηρύξει ο Βασιλέας τον πόλεμο μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλούμε. Αυτό συμβαίνει διότι κανείς δεν πολεμά για να επεκτείνει τους κτήσεις του με την ίδια ένταση που πολεμά για να διατηρήσει αυτές που του ανήκουν. Αντιθέτως όλοι πολεμούν μέχρι τα
3 όρια τους αντοχής τους για όσα κινδυνεύουν να χάσουν, ενώ δεν πράττουν το ίδιο για ν αυξήσουν αυτά που έχουν. Και βέβαια δεν παύουν να επιδιώκουν τα περισσότερα, αν κάποιοι υποχωρώντας τους ενθαρρύνουν, όταν τους συναντήσουν αντίσταση, δεν αισθάνονται αδικημένοι σε κάτι απ τους που τους αντιστάθηκαν. Γ. Με ποια πολιτική έχει να εναντιωθεί ο Δημοσθένης κατά την εκφώνηση του λόγου του και ποιες δυσκολίες έχει να αντιμετωπίσει όταν αναλαμβάνει να υποστηρίξει το αίτημα των Ροδίων; Δ. Δ1. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής να γράψετε μία λέξη ομόρριζη από το κείμενο: κλητήρας, περιουσία, καθαίρεση, κατάσταση, συναίνεση. Δ2. Να γράψετε από δύο ομόρριζες (απλές ή σύνθετες) λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής για καθέναν από τους παρακάτω τύπος: ἴστε, δυνηθέντων, εἰπεῖν, ὑπαγομένων, πεπονθότων.
4 Αδίδακτο κείμενο Πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται ὧν ἕνεκα καὶ πρῶτον καὶ ὕστατον καὶ διὰ παντὸς πᾶσαν πάντως προθυμίαν πειρᾶσθε ἔχειν ὅπως μάλιστα μὲν ὑπερβαλεῖσθε καὶ ἡμᾶς καὶ τοὺς πρόσθεν εὐκλείᾳ. Εἰ δὲ μή, ἴστε ὡς ἡμῖν, ἂν μὲν νικῷμεν ὑμᾶς ἀρετῇ, ἡ νίκη αἰσχύνην φέρει, ἡ δὲ ἧττα, ἐὰν ἡττώμεθα, εὐδαιμονίαν. Μάλιστα δ ἂν νικῴμεθα καὶ ἡμεῖς νικῴητε, εἰ παρασκευάσαισθε τῇ τῶν προγόνων δόξῃ μὴ καταχρησόμενοι μηδ ἀναλώσοντες αὐτήν, γνόντες ὅτι ἀνδρὶ οἰομένῳ τὶ εἶναι οὐκ ἔστιν αἴσχιον οὐδὲν ἢ παρέχειν ἑαυτὸν τιμώμενον μὴ διὰ ἑαυτὸν ἀλλὰ διὰ δόξαν προγόνων. Πλάτωνος Μενέξενος 247 Λεξιλόγιο πάντως: με κάθε τρόπο, οπωσδήποτε, εὔκλεια: καλή φήμη, δόξα, ἀναλόω, -ῶ: ξοδεύω, φθείρω χρησιμοποιώντας, τὶ: κάτι σπουδαίο, παρέχω ἐμαυτόν: εμφανίζομαι, δίνω την εντύπωση Ερωτήσεις Ε. Να μεταφράσετε το παραπάνω κείμενο. Μονάδες 20 Στ. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε τον ζητούμενο τύπο: Στ.1 πᾶσα: την κλητική ενικού αριθμού αρσενικού γένους ἡμῖν: την ίδια πτώση στον αντίθετο αριθμό ἧττα: τη γενική ενικού αριθμού ἀνδρί: την ίδια πτώση στον αντίθετο αριθμό αἴσχιον: τον υπερθετικό βαθμό του επιρρήματος Στ.2 ἔχειν: το β ενικό πρόσωπο προστακτικής αορίστου β ενεργητικής φωνής ἴστε: το ίδιο πρόσωπο στην υποτακτική του ίδιου χρόνου φέρει: το απαρέμφατο μέλλοντα ενεργητικής φωνής
5 νικῴμεθα: το β ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής ἔστιν: το γ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού Ζ. Ζ1. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις παρακάτω λέξεις: δικαιοσύνης, πᾶσαν, αἰσχύνην. Μονάδες 3 Ζ2. Στα παρακάτω αποσπάσματα να εντοπίσετε και να γράψετε τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις και να αναφέρετε μόνο τον συντακτικό τους ρόλο: α. «Εἰ δὲ μή, ἴστε ὡς ἡμῖν, ἂν μὲν νικῷμεν ὑμᾶς ἀρετῇ, ἡ νίκη αἰσχύνην φέρει, ἡ δὲ ἧττα, ἐὰν ἡττώμεθα, εὐδαιμονίαν». β. «Μάλιστα δ ἂν νικῴμεθα καὶ ἡμεῖς νικῴητε, εἰ παρασκευάσαισθε τῇ τῶν προγόνων δόξῃ μὴ καταχρησόμενοι μηδ ἀναλώσοντες αὐτήν, γνόντες ὅτι ἀνδρὶ οἰομένῳ τὶ εἶναι οὐκ ἔστιν αἴσχιον οὐδὲν ἢ παρέχειν ἑαυτὸν τιμώμενον μὴ διὰ ἑαυτὸν ἀλλὰ διὰ δόξαν προγόνων». Μονάδες 2 Ζ3. Στο παρακάτω απόσπασμα: α) να εντοπίσετε, να γράψετε και να αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο (2 μονάδες) β) να τον μετατρέψετε στο προσδοκώμενο (3 μονάδες) «Μάλιστα δ ἂν νικῴμεθα καὶ ἡμεῖς νικῴητε, εἰ παρασκευάσαισθε τῇ τῶν προγόνων δόξῃ μὴ καταχρησόμενοι μηδ ἀναλώσοντες αὐτήν, γνόντες ὅτι ἀνδρὶ οἰομένῳ τὶ εἶναι οὐκ ἔστιν αἴσχιον οὐδὲν ἢ παρέχειν ἑαυτὸν τιμώμενον μὴ διὰ ἑαυτὸν ἀλλὰ διὰ δόξαν προγόνων». ΤΥΧΗι ΑΓΑΘΗι
6 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Διδαγμένο κείμενο ΔημοσθένουςὙπὲρ τῆς Ῥοδίων ἐλευθερίας 17 20 Α. Εγώ λοιπόν βέβαια δεν θα δίσταζα να πω ότι νομίζω πως περισσότερο συμφέρει να πολεμούν οι Έλληνες με εσάς έχοντας δημοκρατία παρά να είναι φίλοι (σας) έχοντας ολιγαρχία. Γιατί νομίζω ότι με (ανθρώπους) που είναι ελεύθεροι εύκολα θα κάνατε εσείς ειρήνη, όποτε θα θέλατε, όμως με ανθρώπους που έχουν ολιγαρχία νομίζω πως ούτε η φιλία (είναι) βέβαιη. Γιατί με κανέναν τρόπο δεν θα μπορούσαν να γίνουν ευνοϊκά διατεθειμένοι ολιγαρχικοί προς δημοκρατικούς και αυτοί που επιδιώκουν να ασκούν απόλυτη εξουσία προς αυτούς που έχουν επιλέξει να ζουν με ισονομία. Και απορώ που, ενώ οι Χίοι έχουν ολιγαρχικό πολίτευμα και οι Μυτιληναίοι και τώρα δα οι Ρόδιοι και ενώ σχεδόν όλοι οι άνθρωποι οδηγούνται στο ζυγό αυτής της δουλείας, κανένας από εσάς δεν πιστεύει πως κινδυνεύει μαζί κάπως και το δικό μας πολίτευμα, ούτε σκέφτεται αυτό, δηλαδή ότι, αν παντού συσταθούν ολιγαρχίες, με κανένα τρόπο δεν θα αφήσουν και τη δική σας δημοκρατία. Γιατί γνωρίζουν καλά πως κανένας άλλος δεν θα μπορούσε να αποκαταστήσει πάλι την ελευθερία από όπου λοιπόν περιμένουν πως θα μπορούσε να προκύψει κάποιο κακό για τους εαυτούς τους, αυτό θα θελήσουν να καταστρέψουν. Β. Β1. α) Με τα δημοκρατικά πολιτεύματα οι Αθηναίοι πολεμούν ή για διαφορές ιδιωτικής φύσης, που δεν μπόρεσαν οι πόλεις να διευθετήσουν με δημόσια συμφωνία ή για μέρος της γης ή για τα σύνορα ή εξαιτίας ανταγωνισμού ή για την ηγεμονία. Με τα ολιγαρχικά, όμως, δεν πολεμούν για τίποτε από αυτά παρά μόνο για το δημοκρατικό πολίτευμα και την ελευθερία. β) Είναι σαφές ότι, έτσι όπως τοποθετεί το ζήτημα ο Δημοσθένης, θεωρεί ως πιο σημαντικούς τους πολέμους που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία. Στην περίπτωση αυτή κρίνεται ο τρόπος διακυβέρνησης κάποιων ανθρώπων και το πολίτευμα με βάση το οποίο θα ζουν αν θα είναι ένα πολίτευμα που θα εξασφαλίζει την ελευθερία των πολιτών ή αν πρόκειται για ένα ανελεύθερο πολίτευμα.
7 Β2. Στην ενότητα αυτή ο Δημοσθένης πότε αναδεικνύοντας το συμφέρον της πόλης (συμφέρει την πόλη να υπάρχουν περισσότερα δημοκρατικά πολιτεύματα) και πότε κινδυνολογώντας (προσπαθεί να φοβίσει τους Αθηναίους, παρουσιάζοντας τον κίνδυνο της επικράτησης ολιγαρχικών πολιτευμάτων), επιδιώκει να πείσει τους συμπολίτες του ότι η αποκατάσταση της δημοκρατίας στη Ρόδο είναι όχι απλώς συμφέρουσα αλλά και αναγκαία για την αθηναϊκή δημοκρατία. Είναι φανερό πως ο Δημοσθένης σε αυτό το σημείο του λόγου του υποδεικνύει έμμεσα στους Αθηναίους ότι δεν πρέπει να αφήσουν το μίσος τους για τους Ροδίους να γίνει εφαλτήριο της ολιγαρχίας. Δεν είναι οι Ρόδιοι που κινδυνεύουν αλλά η δημοκρατία. Β3. Με το συγκεκριμένο παράδειγμα-επιχείρημα συνάπτονται γνώμες γενικού κύρους με τις οποίες ζητείται επίσης να δικαιολογηθεί η άποψη ότι δεν είναι πιθανή σοβαρή αντίδραση του Μ. Βασιλέως. Όλοι γνωρίζουν ότι όσοι πολεμούν «ὑπὲρ βωμῶν καὶ ἑστιῶν» μάχονται με μεγαλύτερη ένταση απ' αυτόν που διεξάγει επιθετικό πόλεμο, αλλά και ότι η υποχωρητικότητα του αδικουμένου αποθρασύνει τον επιτιθέμενο. Επομένως η πόλη πρέπει να δείξει αποφασιστικότητα. Γ. Το 351 π.χ. δημοκρατικοί Ρόδιοι φυγάδες απευθύνθηκαν στους Αθηναίους και ζήτησαν τη βοήθειά τους. Ο Δημοσθένης αναλαμβάνει την υποστήριξη του αιτήματος αυτού και εκφωνεί στην Εκκλησία του Δήμου τον λόγο «Ὑπὲρ τῆς Ῥοδίων Ἐλευθερίας». Έχει να αντιπαρατεθεί προς τη φιλειρηνική, στις γενικές της γραμμές, πολιτική του Ευβούλου, το κόμμα του οποίου επικρατεί στην Αθήνα μετά τον Συμμαχικό πόλεμο. Βασική πολιτική της Αθηναϊκής πολιτείας την εποχή αυτή είναι η αποφυγή πολεμικών περιπετειών, όταν δεν διακυβεύονται ζωτικά Αθηναϊκά συμφέροντα. Έχει ακόμη ο Δημοσθένης να αντιμετωπίσει την οργή των Αθηναίων εναντίον των Ροδίων των οποίων η αποστασία παρέσυρε την Αθηναϊκή πολιτεία στον ατυχή Συμμαχικό πόλεμο και τη χαιρεκακία επίσης των συμπολιτών του για τα δεινά που εξαιτίας της αποστασίας εκείνης οι Ρόδιοι υφίστανται. Δ. Δ1. κλητήρας: ἐγκλημάτων περιουσία: ἐστίν καθαίρεση: ᾑρημένοις κατάσταση: συστήσεται συναίνεση: παραινῶ
8 Δ2. ἴστε: είδηση, ιστορία δυνηθέντων: δύναμη, δυνάστης εἰπεῖν: έπος, επικός ὑπαγομένων: αγωγή, αγωγός πεπονθότων: πάθημα, πένθος Ε. Κάθε γνώση χωρίς δικαιοσύνη και την άλλη αρετή αποδεικνύεται πανουργία, όχι σοφία για αυτά και στην αρχή και στο τέλος και για πάντα να προσπαθείτε με κάθε τρόπο να δείχνετε κάθε προθυμία πώς πάρα πολύ θα ξεπεράσετε και εμάς και τους προγενέστερους στη δόξα. Διαφορετικά, να ξέρετε ότι σε εσάς, αν αφενός σας νικάμε στην αρετή, η νίκη (μας) φέρνει ντροπή, η ήττα αφετέρου, αν μας νικάτε εσείς, ευτυχία. Και κυρίως θα μπορούσαμε και εμείς να νικηθούμε και εσείς να νικήσετε, αν προετοιμαστείτε για να μην κάνετε κατάχρηση της δόξας των προγόνων ούτε για να ξοδέψετε αυτήν άσκοπα, επειδή γνωρίζετε ότι για άνδρα που θεωρεί ότι είναι κάτι σπουδαίο δεν υπάρχει τίποτε πιο επονείδιστο παρά να δίνει την εντύπωση ότι τον τιμούν όχι χάρη στην αξία του αλλά χάρη στη δόξα των προγόνων. Στ. Στ.1 πᾶσα: πᾶς ἡμῖν: ἐμοί, μοι ἧττα: ἥττης ἀνδρί: ἀνδράσι(ν) αἴσχιον: αἴσχιστα Στ.2 ἔχειν: σχές ἴστε: εἰδῆτε φέρει: οἴσειν νικῴμεθα: νίκα ἔστιν: ἦσαν Ζ. Ζ1. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις παρακάτω λέξεις: δικαιοσύνης: αντικείμενο της μετοχής «χωριζομένη»
9 πᾶσαν: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο «προθυμίαν» αἰσχύνην: έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα «φέρει» Ζ2. Στα παρακάτω αποσπάσματα να εντοπίσετε και να γράψετε τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις και να αναφέρετε μόνο τον συντακτικό τους ρόλο: α. «ὡς ἡμῖν ἡ νίκη αἰσχύνην φέρει»: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση, αντικείμενο στο ρήμα «ἴστε» «ἡ δὲ ἧττα εὐδαιμονίαν (εννοείται: φέρει)»: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση, αντικείμενο στο ρήμα «ἴστε» β. «ὅτι ἀνδρὶ οἰομένῳ τὶ εἶναι οὐκ ἔστιν αἴσχιον οὐδὲν ἢ παρέχειν ἑαυτὸν τιμώμενον μὴ διὰ ἑαυτὸν ἀλλὰ διὰ δόξαν προγόνων»: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση, αντικείμενο στη μετοχή «γνόντες» Ζ3. α) Υπόθεση: εἰ παρασκευάσαισθε: εἰ + ευκτική Απόδοση: ἂν νικῴμεθα (ἂν) νικῴητε: δυνητική ευκτική Σύνθετος υποθετικός λόγος της απλής σκέψης του λέγοντος β) Προσδοκώμενο: Υπόθεση: ἐάν, ἄν, ἤν + υποτακτική: ἐάν παρασκευάσησθε Απόδοση: δυνητική ευκτική ή οριστική μέλλοντα: ἂν νικῴμεθα (ἂν) νικῴητε ή νικησόμεθα - νικήσομεν