ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Γ.Μ.Ε.)

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Γ.Μ.Ε.) ΠΡΑΞΗ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2000/60 ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΩΔΙΚΟΣ Ο.Π.Σ.: 370476 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Β. ΖΟΡΑΠΑΣ ΥΠΟΕΡΓΟ 1: ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Σ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑ ΥΠΟΕΡΓΟ 2: ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ: Ε. ΓΚΙΝΤΩΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΤΟΥΣ 2014 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΩΝ Στουρνάρα Σ. M.Sc. Υδρογεωλόγος Γ3004/Υ2231 ΑΘΗΝΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2015 ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Ε.Σ.Π.Α. 2007-2013 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΟΜΑΔΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ & ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΔΙΠΑΡ - ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ (2013-2015) Επιστημονικό Προσωπικό Τεχνικό Προσωπικό Στουρνάρα Σ. Σαλαούνης Π. Ζόραπας Β. Ξιάρχος Δ. Λάππας Ι. Πισίνας Κ. Κοντοδήμος Κ. Γκιντώνη Ε. Βαγενάς Α. Τριανταφυλλάκη Σ. Ευχαριστίες εκφράζονται σε όσους έχουν συνεισφέρει στην υλοποίηση του έργου και ειδικότερα στους κ. Ν. Στεφανάκη και κα Χ. Στράτη της Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ A. ΕΤΗΣΙΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΧΩΡΑΣ (ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ)... 1 A.1 Εισαγωγή... 1 A.2 Δίκτυο Σταθμών Παρακολούθησης... 1 A.3 Μεθοδολογία Δειγματοληψιών / Αναλύσεων... 1 A.4 Εκτίμηση Κατάστασης / Μεθοδολογική Προσέγγιση... 5 A.5 Σύνοψη Αποτελεσμάτων... 11 Β.01 ΕΚΘΕΣΗ ΕΤΟΥΣ 2014 ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ (GR06)... 13 Β.01.1 Αναφορά στον αριθμό δειγματοληψιών και αναλύσεων, που εκτέλεσε ο φορέας... 13 Β.01.2 Παρουσίαση κατάστασης σταθμών παρακολούθησης υπόγειων υδάτων... 18 Β.01.3 Στατιστικά Στοιχεία Συμπεράσματα... 19 i

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας Α-1: Συνολικά στοιχεία του προγράμματος παρακολούθησης έτους 2014. Υπόγεια Υδατικά Συστήματα (ΥΥΣ)... 1 Πίνακας Α-2: Μέθοδοι δοκιμών... 2 Πίνακας Α-3: Όρια εμπιστοσύνης ανά μέθοδο ανάλυσης... 3 Πίνακας Α-4: Ποιοτικά πρότυπα υπόγειων υδάτων (KYA 39626/2208/Ε130/2009 (Β 2075)... 7 Πίνακας Α-5: Ανώτερες αποδεκτές τιμές και δείκτες ρύπανσης, αποτέλεσμα ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (Μέρος Β, ΥΑ 1811/2011)... 7 Πίνακας Α-6: Ποσοτική κατάταξη των σταθμών παρακολούθησης υπόγειων υδάτων... 11 Πίνακας Α-7: Χημική κατάταξη των σταθμών παρακολούθησης υπόγειων υδάτων....11 Πίνακας Β-1: Πίνακας Β-2: Πίνακας Β-3: Πίνακας Β-4: Σταθμοί Παρακολούθησης Υπόγεια Υδατικά Συστήματα (Δειγματοληψία / Αναλύσεις Ι.Γ.Μ.Ε) Παράμετροι που αναλύθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος παρακολούθησης Ποσοτική κατάταξη υπόγειων υδάτων Χημική κατάταξη υπόγειων υδάτων ΣΧΗΜΑΤΑ Σχήμα Α-1: Ποσοτική (αριστερά) και χημική (δεξιά) κατάσταση υπόγειων υδατικών συστημάτων... 12 Σχήμα Β-1: Κατανομή των σταθμών παρακολούθησης υπόγειων υδάτων ως προς την ποσοτική (αριστερά) και χημική (δεξιά) τους κατάσταση ανά Υδατικό Διαμέρισμα ΧΑΡΤΕΣ Χάρτης 06.1: Χάρτης 06.2: Χάρτης 06.3: Σταθμοί παρακολούθησης Υπόγειων Υδατικών συστημάτων ανά Υδατικό Διαμέρισμα Χημική Κατάσταση Υπόγειων Υδατικών Συστημάτων ανά Υδατικό Διαμέρισμα Ποσοτική Κατάσταση Υπόγειων Υδατικών Συστημάτων ανά Υδατικό Διαμέρισμα ii

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Γ.Μ.Ε.) Ν.Π.Ι.Δ. ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (Ν. 272/76 και ΚΥΑ 12935-ΦΕΚ 1247/Β/24-6-2015) Σπ. Λούη 1, Ολυμπιακό Χωριό, Αχαρναί Τ.Κ. 13677, Τηλ. 213-1337000-3, Fax 213-1337015 Ε.Π.ΠΕΡ.Α.Α. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Το Τομεακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον - Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΕΠΠΕΡΑΑ) συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Σ.Π.Α. - Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007 2013), στο πλαίσιο των παρεμβάσεων των Διαρθρωτικών Ταμείων για την κοινωνική και οικονομική συνοχή και στόχευε στην Προστασία, Αναβάθμιση και Αειφορική Διαχείριση του Περιβάλλοντος, ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για την προστασία της δημόσιας υγείας, την άνοδο της ποιότητας της ζωής των πολιτών, καθώς και βασικό παράγοντα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Οι κυριότερες παρεμβάσεις, που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ΕΠΠΕΡΑΑ, ήσαν: Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, βιοκλιματικές αναπλάσεις και ενεργειακή αποδοτικότητα, αποχετεύσεις, βιολογικοί καθαρισμοί, προστασία ευαίσθητων περιοχών, διαχείριση αστικών λυμάτων, έργα ύδρευσης, εξοικονόμηση και επαναχρησιμοποίηση νερού, διαχείριση στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων, προστατευόμενες περιοχές, προστασία και διαχείριση υδάτινων πόρων, και υποδομές αντιπλημμυρικής προστασίας μεγάλης κλίμακας. Η Πράξη που περιγράφεται στην παρούσα έκθεση είχε ενταχθεί στο παραπάνω αναφερόμενο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. Οι Πράξεις των Δράσεων αυτού του Προγράμματος συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α.), το οποίο συμβάλλει στην άμβλυνση των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από το Ελληνικό Δημόσιο. Η παρούσα μελέτη θα αναφέρεται βιβλιογραφικά ως εξής : Στουρνάρα Σπ. (2015): «Εφαρμογή της Οδηγίας 60/2000 Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης Υπόγειων Νερών Περιφέρεια Αττικής», Ι.Γ.Μ.Ε., ΕΣΠΑ 2007-2013 / Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη». Έργο: «ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 60/2000 ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ (ΔΙΠΑΡ)», Αθήνα.

A. ΕΤΗΣΙΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΧΩΡΑΣ (ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ) A.1 Εισαγωγή Στον Πίνακα Α-1 γίνεται αναφορά στον αριθμό των δειγματοληψιών και αναλύσεων, καθώς και στη συχνότητά τους, που εκτέλεσε ο φορέας στα πλαίσια του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης ανά υδατικό σύστημα. Επιπρόσθετα, γίνεται αναφορά στον αριθμό των αναλύσεων ανά κατηγορία παραμέτρων και ανά υδατικό σύστημα, που εκτέλεσε ο φορέας. A.2 Δίκτυο Σταθμών Παρακολούθησης Στον Πίνακα Α-1 παρουσιάζονται τα συνολικά δεδομένα παρακολούθησης για τις δειγματοληψίες/ μετρήσεις/αναλύσεις, που διενεργήθηκαν από το Ι.Γ.Μ.Ε. Στον εν λόγω πίνακα τα στοιχεία αποτυπώνονται ανά υδατικό διαμέρισμα: Υδατικό Διαμέρισμα Πίνακας Α-1: Συνολικά στοιχεία του προγράμματος παρακολούθησης έτους 2014 Υπόγεια Υδατικά Συστήματα (ΥΥΣ) Αριθμός σταθμών Αριθμός δειγματο -ληψιών Ποσοτικές Αριθμός αναλύσεων ανά κατηγορία παραμέτρου Αζωτ. Βασικές Βαρέα ενώσ., Φυτοφάρμακα Φ/Χ Μέταλλα SO 4, Cl Συνθετικές ουσίες GR01 86 244 243 1200 966 627 - - GR02 82 237 224 1126 438 781 - - GR03 126 352 351 1604 1140 1186 - - GR04 64 187 183 917 930 451 - - GR05 82 242 236 1210 300 715 - - GR06 80 160 142 750 685 803 - - GR07 172 503 503 2491 1450 1276 - - GR08 94 260 231 1268 1245 990 - - GR09 88 167 165 821 795 616 - - GR10 116 480 438 2188 1230 1452 - - GR11 51 153 149 761 187 202 - - GR12 79 276 276 1308 690 385 - - GR13 110 330 311 1534 804 814 - - GR14 132 384 368 1896 1040 1166 - - ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 36 103 75 443 520 374 - - Σύνολο 1398 4078 3895 19517 12420 11838 - - A.3 Μεθοδολογία Δειγματοληψιών / Αναλύσεων Η δειγματοληψία και οι μετρήσεις πεδίου πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με τα πρωτόκολλα που συντάχθηκαν από το ΙΓΜΕ και επισυνάπτονται: ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ ΕΡΓΟΥ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΟΔΗΓΙΑΣ 2000/60 ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ και ΟΔΗΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΑΝΟΡΓΑΝΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ 1

Τα ανωτέρω πρωτόκολλα δειγματοληψίας και εργασιών πεδίου συντάχθηκαν βάσει των ακόλουθων προτύπων, οδηγιών και Υπουργικών Αποφάσεων: 1. ISO 5667-11 Water quality Sampling Part11: Guidance on sampling of groundwaters 2. ΕΛΟΤ EN ISO5667.01+AC «Ποιότητα νερού Μέρος 1: Καθοδήγηση για το σχεδιασμό προγραμμάτων δειγματοληψίας και τεχνικές δειγματοληψίας» 3. EN ISO 5667-3 (2004) - Water quality-sampling-part3: Guidance on the preservation and handling of water samples 4. ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 25667.02, Ποιότητα νερού Δειγματοληψία Μέρος 2: Οδηγίες τεχνικών δειγματοληψίας 5. ASTM D4448-01(2013): Standard Guide for Sampling Ground-Water Monitoring Wells 6. US EPA, 1992. RCRA Ground-Water Monitoring Draft Technical Guidance, Office of Solid Waste, U.S. Environmental Protection Agency, Washington, D.C 7. US EPA, 2003. Standard operating procedure for Ground-Water Sampling 8. European Commission, 2009. Common Implementation Strategy for the water Framework Directive (2000/60/EC), Technical Report - 025 2009: Guidance Document No. 19 (Guidance on Surface Water Chemical Monitoring under the Water Framework Directive) 9. ΦΕΚ 2075 ΑΠΟΦΑΣΗ 39626/2208/Ε130 Καθορισμός μέτρων για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2006/118/ΕΚ «σχετικά με την προστασία των υπόγειων υδάτων από την ρύπανση και την υποβάθμιση», του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 2006». 10. 2014 DEP SOP, Florida Department of Environmental Protection, 2014 11. FIELD SAMPLING GUIDANCE DOCUMENT #1220,U.S.EPA. Στον πίνακα Α-2 περιγράφονται ανά παράμετρο, η πρότυπη μέθοδος, ο εξοπλισμός καθώς και τα όρια ποσοτικοποίησης και ανίχνευσης των εργαστηριακών αναλύσεων, ενώ στον πίνακα Α-3 που ακολουθεί αναφέρονται τα όρια εμπιστοσύνης ανά παράμετρο. Πίνακας Α-2: Μέθοδοι δοκιμών Παράμετρος ΠΡΟΤΥΠΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Όριο ποσοτικοποίησης, LOQ Όριο ανίχνευσης, LOD ph ΕΛΟΤ 658:1983 Εργαστηριακό Πεχάμετρο - - Αγωγιμότητα ΕΛΟΤ ΕΝ 27888:1993 Εργαστηριακό Αγωγιμόμετρο 5 μs/cm 1 μs/cm Χλωριούχα ISO 9297:1989 Συσκευή Αυτόματης Τιτλοδότησης 5 mg/l 2 mg/l Εσωτερική μέθοδος βασισμένη Θειϊκά στην ASTM D516:2007 Φασματοφωτόμετρο 5 mg/l 2 mg/l ΕΛΟΤ EN ISO 11885:2009 ICP-OES 5 mg/l 2 mg/l Νιτρικά Εσωτερική μέθοδος βασισμένη στην DIN 38405 D9-1:2008 Φασματοφωτόμετρο 5 mg/l 2 mg/l Νιτρώδη Εσωτερική μέθοδος βασισμένη στην ΕΛΟΤ EN 26777:1993 Φασματοφωτόμετρο 0,05 mg/l 0,02 mg/l Αμμώνιο Εσωτερική μέθοδος βασισμένη στην DIN 38406-5:1983 Φασματοφωτόμετρο 0,02 mg/l 0,01 mg/l Μαγγάνιο ASTM D5673:2003 ICP-MS 5 μg/l 2 μg/l 2

Χαλκός ASTM D5673:2003 ICP-MS 5 μg/l 2 μg/l Μόλυβδος ASTM D5673:2003 ICP-MS 5 μg/l 2 μg/l Κάδμιο ASTM D5673:2003 ICP-MS 0,5 μg/l 0,1 μg/l Νικέλιο ASTM D5673:2003 ICP-MS 5 μg/l 2 μg/l Χρώμιο ΕΛΟΤ EN ISO 11885:2009 ICP-OES 5 μg/l 2 μg/l Σίδηρος ΕΛΟΤ EN ISO 11885:2009 ICP-OES 10 μg/l 3 μg/l Αργίλιο ASTM D5673:2003 ICP-MS 10 μg/l 3 μg/l Κοβάλτιο ASTM D5673:2003 ICP-MS 5 μg/l 2 μg/l Αρσενικό ASTM D5673:2003 ICP-MS 5 μg/l 1 μg/l Υδράργυρος ASTM D5673:2003 ICP-MS 0,5 μg/l 0,2 μg/l Εξασθενές Χρώμιο Εσωτερική μέθοδος βασισμένη στην STANDARD METHODS 3500- Cr B, 20th ed. Φασματοφωτόμετρο 10 μg/l 3 μg/l Παράμετρος Πίνακας Α-3: Όρια εμπιστοσύνης ανά μέθοδο ανάλυσης Ονομαστική τιμή δείγματος ελέγχου Μονάδα μέτρησης Διευρυμένη αβεβαιότητα, % ΟΡΙΑ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ +2S -2S +3S -3S Αργίλιο Al 53.0 μg/l 8.7 54.9 49.7 56.2 48.5 Αρσενικό As 8.075 μg/l 15.2 8.8 7.7 9.1 7.4 Βάριο Ba 151.8 μg/l 7.8 154 143 157 140 Βόριο B 303.1 μg/l 6.9 315 289 322 282 Κάδμιο Cd 3.992 μg/l 8.5 4.4 3.5 4.6 3.3 Κοβάλτιο Co 20.24 μg/l 9.8 20.8 18.8 21.3 18.3 Μαγγάνιο Mn 40.39 μg/l 9.0 41.8 36.8 43.0 35.6 Μολυβδένιο Mo 45.6 μg/l 11.8 48.8 41.9 50.6 40.2 Μόλυβδος Pb 12.101 μg/l 10.9 12.7 11.5 13.0 11.2 Νικέλιο Ni 25.32 μg/l 8.1 26.5 23.6 27.2 22.9 Σελήνιο Se 20.13 μg/l 9.0 20.9 18.8 21.5 18.3 Χαλκός Cu 85.75 μg/l 10.0 91.02 80.96 93.53 78.45 Ψευδάργυρος Cu 55.64 μg/l 14.0 58.60 50.02 60.75 47.87 Σίδηρος Fe 36.5 μg/l 9.6 38.7 34.1 39.8 33.0 Χρώμιο Cr 40.22 μg/l 9.2 42.2 37.6 43.3 36.5 ph 7.41 Αγωγιμότητα 1404 μs/cm 1.1 1416 1404 1419 1401 Χλωριούχα Cl 25.0 mg/l 4.0 25.75 24.77 26.00 24.53 Νιτρικά NO 3 50.0 mg/l 6.7 50.66 47.47 51.46 46.67 Θειϊκά SO 4 50.0 mg/l 5.9 52.73 48.19 53.86 47.05 Αμμωνία NH 4 500 μg/l 13.9 696 425 764 357 Νιτρώδη NO 2 500 μg/l 9.6 554 472 574 452 Η αξιολόγηση και ο χαρακτηρισμός της ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων απαιτεί παρατηρήσεις στάθμης μακρών χρονοσειρών, δηλαδή δεδομένων τουλάχιστον 15 ετών, προκειμένου οι όποιες μεταβολές να «αποσυνδεθούν» από τις κλιματικές διακυμάνσεις (κυρίως ύψος κατακρημνισμάτων και θερμοκρασία), οι οποίες έχουν άμεση επίδραση στα ισοζύγια των υπόγειων νερών. Τότε και μόνο θα είναι εφικτό να εντοπιστεί ενδεχόμενη τάση στα υπόγεια υδατικά αποθέματα. Συνεπώς τα δεδομένα από την παρακολούθηση της στάθμης των υπόγειων υδατικών συστημάτων στο τρέχον πρόγραμμα, που αφορούσε τα έτη 2013 2015 δε δίνουν επαρκή τεκμηρίωση της 3

ποσοτικής κατάστασης, πολύ δε περισσότερο σε ορίζοντα έτους, στον οποίο αναφέρεται η παρούσα έκθεση. Εντούτοις, τα δεδομένα που συλλέχθηκαν και καταχωρήθηκαν θα αποτελέσουν σημαντικό στοιχείο για τη σύγκριση σε μελλοντικό χρόνο, σύμφωνα με τα προηγούμενα. Προκειμένου να χαρακτηριστεί ένα σύστημα ότι βρίσκεται σε κακή κατάσταση, θα πρέπει οι ανθρωπογενείς πιέσεις και εν προκειμένω οι μέσες αντλήσεις που πραγματοποιούνται να υπερβαίνουν τη μέση φυσική ή/και τεχνητή επαναπλήρωσή του, σε χρονικό ορίζοντα τουλάχιστον 15ετίας, η οποία θεωρείται η ελάχιστη περίοδος για τον στατιστικό προσδιορισμό των παραμέτρων του υδρολογικού ισοζυγίου. Για την εκτίμηση της ποσοτικής κατάστασης των σταθμών παρακολούθησης, σε όλες τις περιπτώσεις συνεκτιμήθηκαν οι ανθρωπογενείς πιέσεις, ως αποτέλεσμα του κοινωνικο-οικονομικού πλαισίου της περιοχής (π.χ. αγροτικές δραστηριότητες, τουρισμός κ.λπ.). Επιπλέον παράγοντες που καθορίζουν τις διακυμάνσεις της στάθμης, στα υπόγεια υδατικά συστήματα και την ταχύτητα αναπλήρωσής τους, είναι η φύση των γεωλογικών σχηματισμών εντός των οποίων αναπτύσσονται οι υδροφορείς (καρστικοί, ρωγμώδεις ή κοκκώδεις), ο τύπος των υδροφορέων (ελεύθερος ή υπό πίεση) και τέλος αν υπάρχει θαλάσσια επίδραση (παράκτιος ή μη). Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για το χαρακτηρισμό της ποσοτικής κατάστασης των σταθμών παρακολούθησης περιλαμβάνει τον άμεσο χαρακτηρισμό, δηλαδή τη σύγκριση με παλαιότερα δεδομένα που το ΙΓΜΕ διαθέτει και τον έμμεσο χαρακτηρισμό, δηλαδή αξιολόγηση ποιοτικών χαρακτηριστικών των υπόγειων νερών. Πιο συγκεκριμένα: Άμεσος Χαρακτηρισμός 1. Συγκεντρώθηκαν δεδομένα στάθμης από όσους σταθμούς το ΙΓΜΕ είχε παρακολουθήσει κατά τα προηγούμενα έτη, στο πλαίσιο άλλων προγραμμάτων τα οποία παρακολουθήθηκαν και στο τρέχον πρόγραμμα. 2. Έγινε σύγκριση των μετρήσεων του τρέχοντος έτους σε σχέση με τις παλαιότερες, λαμβάνοντας υπόψη τις εποχικές διακυμάνσεις. 3. Στις περιπτώσεις όπου υπήρχε σαφής αρνητική διαφοροποίηση αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός «ΚΑΚΗ». Έμμεσος Χαρακτηρισμός Αφορά τους παράκτιους κυρίως κοκκώδεις υδροφορείς, όπου η ανεπάρκεια υπόγειου νερού οδηγεί σε υπερεκμετάλλευση, με συνέπεια τη διείσδυση της θάλασσας και την υφαλμύρωση. Στις περιπτώσεις αυτές δεν παρατηρούνται έντονες μεταβολές στη στάθμη των υπόγειων νερών λόγω της αναπλήρωσης από το θαλασσινό. 1. Αξιολογήθηκαν οι αυξημένες συγκεντρώσεις ιόντων Cl και οι αυξημένες τιμές αγωγιμότητας. Κυρίως η διατήρηση στο χρόνο αυξημένων τιμών, μη οφειλόμενων σε φυσικά αίτια. 2. Προκειμένου να επιβεβαιωθεί η προηγούμενη αξιολόγηση ή περαιτέρω υποβάθμιση, έγινε σύγκριση με αντίστοιχα δεδομένα, για εκείνους τους σταθμούς οι οποίοι παρακολουθούνταν σε προηγούμενα προγράμματα από το ΙΓΜΕ. 3. Στις περιπτώσεις όπου υπήρχε σαφής διατήρηση αυξημένων τιμών ή αρνητική διαφοροποίηση σε σχέση με παλαιότερες τιμές, αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός «ΚΑΚΗ». Για την αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης των παρακολουθούμενων πηγών διακρίνονται δύο περιπτώσεις: 1. Εφόσον δεν ασκούνται πιέσεις από αντλήσεις, στο υπόγειο σύστημα στην ανάντη των πηγών περιοχή, που αποτελούν την πλειονότητα των περιπτώσεων, οι διακυμάνσεις της παροχής εξαρτώνται αποκλειστικά από τις διακυμάνσεις των παραμέτρων της βροχόπτωσης 4

και της θερμοκρασίας, οπότε ενδεχόμενη διαφοροποίηση απαιτεί εξίσου μακρές χρονοσειρές μετρήσεων παροχών για να τεκμηριωθεί ο χαρακτηρισμός. Στις περιπτώσεις αυτές αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός «ΚΑΛΗ». 2. Εφόσον πραγματοποιούνται αντλήσεις στο υπόγειο σύστημα στην ανάντη των πηγών περιοχή, συναξιολογήθηκαν τόσο οι μεταβολές της παροχής όσο και της στάθμης των γεωτρήσεων και έγινε σύγκριση σε σχέση παλαιότερες μετρήσεις, στις περιπτώσεις που το ΙΓΜΕ διέθετε δεδομένα. Στις περιπτώσεις όπου υπήρχε σαφής αρνητική διαφοροποίηση αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός «ΚΑΚΗ». Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό ότι στην πλειονότητα των σταθμών δεν αναμένονται διαφοροποιήσεις, σε επίπεδο έτους, όσον αφορά το χαρακτηρισμό της ποσοτικής τους κατάστασης. A.4 Εκτίμηση Κατάστασης / Μεθοδολογική Προσέγγιση Ο χαρακτηρισμός της κατάστασης ενός υδροσημείου εξαρτάται από την αξιολόγηση της χημικής και της ποσοτικής του κατάστασης. Η καλή ποσοτική κατάσταση των υδάτων εξασφαλίζει τη μη εξάντληση του υδροφορέα από το μακροπρόθεσμο μέσο ετήσιο όγκο άντλησης, ο οποίος ενδέχεται να υπερβαίνει τον όγκο της φυσικής αναπλήρωσης του συστήματος. Η μεθοδολογία προσδιορισμού της χημικής κατάστασης των υδάτων είναι απόρροια των ευρωπαϊκών οδηγιών και της ελληνικής νομοθεσίας εναρμονισμένης με τις Οδηγίες 2000/60/ΕΚ και 2006/118/ΕΚ. Οι βασικές παραδοχές για τη μεθοδολογική προσέγγιση είναι (α) να είναι επαρκή τα δεδομένα και (β) να υπάρχει γνώση της χωρικής κατανομής των δεδομένων στην έκταση του υπόγειου υδροφόρου συστήματος. Τα δύο βασικότερα στάδια της μεθοδολογίας είναι ο έλεγχος και η αξιολόγηση των παραμέτρων των φυσικών-χημικών αναλύσεων των υδροσημείων του συστήματος και η αξιολόγηση των πιέσεων, που οφείλονται σε ανθρωπογενή αίτια. Τα στάδια εφαρμογής της μεθοδολογίας, που έχει επιλεγεί για τον προσδιορισμό της χημικής κατάστασης των υδροσημείων παρακολούθησης των υπόγειων υδάτων είναι τα εξής: (α) Προσδιορισμός έτους αναφοράς: Από τη μελέτη της χρονοσειράς για κάθε θέση υδροσημείου και κάθε παράμετρο εντός του ίδιου υδατικού συστήματος, προσδιορίζεται το έτος αναφοράς». Αυτό είναι το έτος πριν από το οποίο, οι συγκεντρώσεις ή οι τιμές της εξεταζόμενης παραμέτρου διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα, καθώς δεν αναπτύσσεται τάση ρύπανσης. Τα δεδομένα της παρακολούθησης των υπόγειων υδάτων χρησιμοποιήθηκαν για τη διαπίστωση μακροπρόθεσμων - ανθρωπογενούς αιτίας- ανοδικών τάσεων στις συγκεντρώσεις ρύπων. (β) Προσδιορισμός συγκέντρωσης αναφοράς: Η ανάλυση εξαρτάται από το πλήθος των διαθέσιμων μετρήσεων πριν το έτος αναφοράς. Αν δεν υπάρχει χρονοσειρά μετρήσεων πριν το έτος αναφοράς ή αν αυτή είναι ανεπαρκής, η συγκέντρωση «αναφοράς» της παραμέτρου προκύπτει είτε από ιστορικά στοιχεία (σποραδικές μετρήσεις στην περιοχή ή στην ευρύτερη ζώνη του υδατικού συστήματος), είτε από τη συγκέντρωση της παραμέτρου σε μια ζώνη του υδατικού συστήματος, όπου εκτιμώνται μηδενικές ή αμελητέες ανθρωπογενείς πιέσεις και επομένως, μηδενικές επιπτώσεις στα υπόγεια ύδατα. 5

(γ) Διάγνωση τάσης: Από την εφαρμογή των προηγούμενων σταδίων διαπιστώνεται η πιθανή τάση ρύπανσης των υδάτων του συστήματος. Σε αυτό το στάδιο, λαμβάνονται υπόψη οι τιμές μέτρησης, μετά το έτος αναφοράς ανά εξεταζόμενη παράμετρο και ανά σύστημα. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η διαπίστωση της αιτίας που προκαλεί την τάση, η οποία μπορεί να είναι διάχυτη ή σημειακή και ανθρωπογενούς ή φυσικής προέλευσης. (δ) Υπολογισμός μέσης τιμής συγκέντρωσης ανά θέση: Η μέση τιμή συγκέντρωσης για τις εξεταζόμενες παραμέτρους κάθε δειγματοληπτικού σημείου και για κάθε υπόγειο υδατικό συστήμα, πραγματοποιείται για το σύνολο των μετρήσεων της χρονοσειράς και συνδέεται άμεσα με το χαρακτηρισμό της χημικής κατάστασης των υδάτων. Υπολογίζεται η μέση τιμή των αποτελεσμάτων της παρακολούθησης σε κάθε σημείο του συστήματος. Για τον υπολογισμό της μέσης τιμής κάθε παραμέτρου απαιτείται η χρονοσειρά μετρήσεων όλων των σημείων του συστήματος για την εξεταζόμενη παράμετρο να περιλαμβάνει τουλάχιστον μία μέτρηση ανά έτος. (ε) Αξιολόγηση χημικής κατάστασης ΥΥΣ: Οι δείκτες που επιλέχθηκαν να εξετασθούν είναι τα νιτρικά και νιτρώδη ιόντα, το αμμώνιο, τα χλωριούχα ιόντα, τα θειικά ιόντα, το ph, η αγωγιμότητα και το διαλυμένο οξυγόνο in situ. Οι παράμετροι αυτές αποτελούν τυπικό δείγμα των δεδομένων παρακολούθησης, που συλλέγονται, καλύπτουν τις απαιτήσεις της Οδηγίας και επιτρέπουν την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για την χημική κατάσταση των ΥΥΣ. Οι υπόλοιπες παράμετροι, αναφέρονται και αξιολογούνται σε σχέση με την πιθανή πηγή προέλευσης (φυσική, ανθρωπογενής), αλλά δεν λαμβάνονται υπόψη στον τελικό χαρακτηρισμό της ποιοτικής κατάστασης του συστήματος. Από την επεξεργασία των παραμέτρων για την ποιότητα των υδάτων προκύπτει ο χαρακτηρισμός της χημικής κατάστασης του συστήματος. Πιο συγκεκριμένα αξιολογούνται τα αποτελέσματα του υπολογισμού της μέσης τιμής κάθε συγκέντρωσης ανά θέση. Για κάθε παράμετρο διακρίνονται δύο κατηγορίες: αυτή που βρίσκεται κάτω από το όριο της ανώτερης αποδεκτής τιμής και αυτή που βρίσκεται πάνω από το όριο αυτό. Αν έστω μία παράμετρος ανά θέση υπερβαίνει την ανώτερη αποδεκτή τιμή και αυτό οφείλεται σε ανθρωπογενή δραστηριότητα, τότε το σημείο χαρακτηρίζεται ως σημείο κακής χημικής κατάστασης. Αν το ποσοστό των σημείων με κακή κατάσταση είναι πάνω από το 20%, αλλά οι θέσεις δεν έχουν διασπορά σε όλη την έκταση του συστήματος και είναι εστιασμένες σε ένα τμήμα αυτού τότε το αποτέλεσμα της κατάστασης δεν γενικεύεται για όλο το σύστημα Τα διαθέσιμα δεδομένα των χημικών αναλύσεων για τα βαρέα μέταλλα, χαρακτηρίζονται από μη συστηματικότητα στις μετρήσεις (μία ή δύο μετρήσεις ανά έτος) και έχουν πραγματοποιηθεί σε έναν περιορισμένο αριθμό υδροσημείων παρακολούθησης γι αυτό και δεν λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό χημικής κατάστασης εκτός από ορισμένα σημεία κοντά σε βιομηχανικές περιοχές με τεκμηριωμένη ανθρωπογενή επιβάρυνση βαρέων μετάλλων. (στ) Ανάλυση πιέσεων: Η αξιολόγηση αυτή συνδυάζεται με τη μελέτη των τάσεων ανά θέση. Αν, ανά θέση, η μέση τιμή συγκέντρωσης είναι υψηλή και συνδυάζεται με σημαντικές πιέσεις, τότε η θέση παρουσιάζει υψηλό περιβαλλοντικό κίνδυνο, εάν δε οι πιέσεις είναι τυχαίες, ήπιες ή ανύπαρκτες, τότε η υψηλή τιμή συγκέντρωσης ανά θέση δεν αξιολογείται και δεν επηρεάζει το χαρακτηρισμό του συστήματος. Επισημαίνεται ότι εάν οι καταγεγραμμένες υπερβάσεις οφείλονται σε φυσικά αίτια τότε αυτές δεν θεωρούνται ρύποι και αξιολογούνται στα πλαίσια εκτίμησης της κατάστασης του ΥΥΣ ως φυσικής προέλευσης. (ζ) Τελικό στάδιο μεθοδολογίας: Τα σημεία συμβολίζονται με πράσινη ή κόκκινη κουκίδα ανάλογα με την καλή ή κακή χημική τους κατάσταση. Αν καμία μέτρηση μέσης τιμής συγκέντρωσης δεν 6

υπερβαίνει την ανώτερη αποδεκτή τιμή τότε το σημείο συμβολίζεται με πράσινη κουκίδα. Αν, έστω και μία μέση τιμή συγκέντρωσης από τις εξεταζόμενες παραμέτρους του κάθε σημείου υπερβαίνει την ανώτερη αποδεκτή τιμή και αυτό οφείλεται σε ανθρωπογενή δραστηριότητα, τότε το σημείο συμβολίζεται με κόκκινο. Σε περίπτωση υπερβάσεων τιμών, που μπορεί να έχουν εντελώς τοπικό και μη αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα και οι θέσεις τους να μην έχουν καλή κατανομή στο χώρο και να είναι συγκεντρωμένες σε ένα τμήμα του συστήματος τότε το αποτέλεσμα της κατάστασης δεν γενικεύεται για όλο το σύστημα. Ο χαρακτηρισμός του συστήματος τότε δύναται να διαφέρει από τον χαρακτηρισμό σημείων-θέσεων ελέγχου. Τέλος, αν η μέση τιμή συγκέντρωσης από τις εξεταζόμενες παραμέτρους του κάθε σημείου υπερβαίνει την ανώτερη αποδεκτή τιμή, λόγω φυσικών αιτίων, τότε το σημείο συμβολίζεται με πορτοκαλί. Ως «Ανώτερες Αποδεκτές Τιμές» (ΑΑΤ) ορίζονται οι ανώτερες τιμές συγκεντρώσεων ορισμένων ρύπων στα υπόγεια ύδατα λαμβάνοντας υπόψη τις φυσικές τιμές υποβάθρου, τη χρήση των νερών και την επίδραση σε επιφανειακά και χερσαία οικοσυστήματα. Ο καθορισμός των ΑΑΤ είναι απαραίτητος μόνο για εκείνα τα υπόγεια υδατικά συστήματα, που από την προκαταρκτική αξιολόγηση προκύπτει ότι διατρέχουν τον κίνδυνο να μην πετύχουν καλή χημική κατάσταση και για εκείνες τις παραμέτρους, για τις οποίες παρατηρούνται ή αναμένονται υπερβάσεις των ορίων ποιότητας, που σχετίζονται με τις χρήσεις. Μέγιστες αποδεκτές συγκεντρώσεις, (ΑΑΤ) ορίζονται οι τιμές των ορίων ποσιμότητας βάσει των σχετικών οδηγιών και της ελληνικής νομοθεσίας. Ως όριο επιφυλακής ή σημείο εκκίνησης εφαρμογής των μέτρων αντιστροφής της τάσης (at risk) ορίζεται η τιμή της παραμέτρου που είναι ίση με το 75% των ΑΑΤ. Η χρήση των ορίων ποσιμότητας ως σταθερότυπων για τη θέσπιση ανώτερων αποδεκτών τιμών και ορίων επιφυλακής βασίζεται στο γεγονός ότι ο μεγαλύτερος αριθμός των ΥΥΣ της χώρας χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών. Πίνακας Α-4: Ποιοτικά πρότυπα υπόγειων υδάτων (KYA 39626/2208/Ε130/2009 (Β 2075) A/A Ρύπος Ποιοτικό πρότυπο (1) Νιτρικά Άλατα 50 mg/l (2) Δραστικές ουσίες φυτοφαρμάκων (συμπεριλαμβάνονται αντίστοιχοι μεταβολίτες, προϊόντα αποικοδόμησης και αντιδράσεων) (1) 0.1 μg/l 0.5 μg/l (συνολικό (2) ) (1) Ως «φυτοφάρμακα», νοούνται τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και τα βιοκτόνα, όπως ορίζονται αντίστοιχα στις σχετικές διατάξεις της κείμενης εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας. (2) Ως «συνολικό», νοείται το άθροισμα όλων των επιμέρους φυτοφαρμάκων που ανιχνεύονται και προσδιορίζονται ποσοτικά κατά τη διαδικασία παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένων σχετικών προϊόντων μεταβολισμού, προϊόντων αποδόμησης και προϊόντων αντίδρασης. Πίνακας Α-5: Ανώτερες αποδεκτές τιμές και δείκτες ρύπανσης, αποτέλεσμα ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (Μέρος Β, ΥΑ 1811/2011) A/A Παράμετρος Ανώτερη αποδεκτή τιμή (1) ph 6.50-9.50 (εύρος τιμών) (2) Aγωγιμότητα 2500μS/cm (3) Αρσενικό 10 μg/l (4) Κάδμιο 5 μg/l (5) Μόλυβδος 25 μg/l 7

A/A Παράμετρος Ανώτερη αποδεκτή τιμή (6) Υδράργυρος 1.0 μg/l (7) Νικέλιο 20 μg/l (8) Ολικό χρώμιο 50 μg/l (9) Αργίλιο 200 μg/l (10) Αμμώνιο 0.50 mg/l (11) Νιτρώδη 0.50 mg/l (12) Χλωριούχα ιόντα 250 mg/l (13) Θειικά ιόντα 250 mg/l (14) Άθροισμα Τριχλωροαιθυλένιου και Τετραχλωροαιθυλένιου 10 μg/l Για τα υπόγεια ύδατα, το Δίκτυο Παρακολούθησης καλύπτει την παρακολούθηση της χημικής και της ποσοτικής τους κατάστασης. Τα προγράμματα παρακολούθησης των υπογείων υδάτων περιλαμβάνουν: Δίκτυο ποσοτικής παρακολούθησης (quantitative): Διενεργείται σε όλα τα συστήματα υπόγειων υδάτων ή ομάδες συστημάτων με σκοπό τη συμπλήρωση και επικύρωση της διαδικασίας χαρακτηρισμού τους. Δίκτυο εποπτικής παρακολούθησης (surveillance): Διενεργείται σε όλα τα συστήματα, που έχουν χαρακτηρισθεί με σκοπό τη συμπλήρωση και επικύρωση της διαδικασίας εκτίμησης χημικής κατάστασης και την παροχή πληροφοριών, που θα χρησιμοποιηθούν για την εκτίμηση μακροπρόθεσμων τάσεων, που οφείλονται σε μεταβολές των φυσικών συνθηκών, αλλά και σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Δίκτυο επιχειρησιακής παρακολούθησης (operational): Διενεργείται σε όλα τα συστήματα υπόγειων υδάτων ή ομάδες συστημάτων, τα οποία με βάση τόσο την εκτίμηση των επιπτώσεων όσο και την εποπτική παρακολούθηση, έχουν χαρακτηριστεί ότι κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους στόχους, προκειμένου να εδραιωθεί η χημική τους κατάσταση και να πιστοποιηθεί η παρουσία μακροπρόθεσμων ανθρωπογενούς αιτίας ανοδικών τάσεων στη συγκέντρωση των ρύπων. Σύμφωνα με το άρθρο 17 της Οδηγίας υπολογίζεται η μέση τιμή συγκέντρωσης όλων των ποιοτικών παραμέτρων για κάθε υδροσημείο του συστήματος, όπου υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία μετρήσεων, για τον προσδιορισμό της χημικής κατάστασης των ΥΥΣ. Οι τιμές των μέσων συγκεντρώσεων των παραμέτρων συγκρίνονται με τα ποιοτικά πρότυπα ΑΑΤ και έτσι προκύπτουν οι τυχόν υπερβάσεις για κάθε ποιοτική παράμετρο και κάθε υδροσημείο. Έλεγχος γενικής χημικής κατάστασης: για το χαρακτηρισμό των ΥΥΣ υπολογίζεται το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά της υπέρβασης. Λαμβάνοντας υπόψη τις αβεβαιότητες, που αφορούν στην αντιπροσωπευτικότητα του δικτύου παρακολούθησης και τη διακύμανση των συγκεντρώσεων, προτείνεται η εφαρμογή του κριτηρίου του 20% της συνολικής επιφάνειας ή του συνολικού όγκου του ΥΥΣ. Ως υπέρβαση για τον χαρακτηρισμό της καλής ή κακής κατάστασης θεωρείται η υπέρβαση των ΑΑΤ σε τουλάχιστον 20% των υδροσημείων του ΥΥΣ. 8

Έλεγχος υφαλμύρισης: έλεγχος της ποιοτικής κατάστασης για τον εντοπισμό περιοχών με υπεραντλήσεις. Η καλή χημική κατάσταση των ΥΥΣ δεν μπορεί να επιτευχθεί όταν υπάρχουν έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις από απολήψεις, που έχουν ως αποτέλεσμα την υφαλμύριση του ΥΥΣ. Ο έλεγχος για την αξιολόγηση των τάσεων γίνεται με βάση τα ακόλουθα βήματα: Έλεγχος των διατηρούμενων ανοδικών τάσεων, που οφείλονται σε ανθρωπογενή επίδραση και απειλούν τις χρήσεις των ΥΥΣ και τα επιφανειακά υδάτινα σώματα χερσαία οικοσυστήματα, που συσχετίζονται με αυτά. Έλεγχος για την αξιολόγηση των επιπτώσεων από την εξάπλωση της ρύπανσης (plume). Έλεγχος στο πλαίσιο της αξιολόγησης της ποιοτικής (χημικής) κατάστασης των ΥΥΣ, που απαιτούνται για τον εντοπισμό της υφαλμύρισης και της ανάγκης επεξεργασίας του πόσιμου νερού. Στην περίπτωση αυτή οι έλεγχοι γίνονται με βάση τα δεδομένα μετρήσεων των πλέον αντιπροσωπευτικών σημείων. Η Οδηγία 2006/118/ΕΚ προβλέπει ότι οι σημαντικές και διατηρούμενες ανοδικές τάσεις ρύπανσης στις συγκεντρώσεις ρυπαντικών ουσιών θα πρέπει να εντοπισθούν σε όλα τα συστήματα υπόγειων υδάτων, τα οποία σύμφωνα με την ανάλυση πιέσεων και επιπτώσεων βρίσκονται σε κίνδυνο. Το σημείο εκκίνησης για την εφαρμογή μέτρων για την αναστροφή σημαντικών και διατηρούμενων ανοδικών τάσεων είναι εκείνο κατά το οποίο η συγκέντρωση του ρύπου φθάνει στο 75% των παραμετρικών τιμών των ποιοτικών προτύπων υπόγειων υδάτων. Απαιτείται, λοιπόν, ο εντοπισμός των σημαντικών ανοδικών τάσεων έτσι ώστε να καθορισθούν από την Πολιτεία μέτρα για την αναστροφή των τάσεων αυτών. Η διαδικασία για τον εντοπισμό των τάσεων βασίζεται στην σωστή επιλογή σημείων ελέγχου, ώστε (α) να παρέχονται οι πληροφορίες, που απαιτούνται για την διάκριση μεταξύ των ανοδικών τάσεων και της φυσικής διακύμανσης και (β) να εντοπίζονται οι ανοδικές τάσεις εγκαίρως. Για την εφαρμογή μέτρων για την αναστροφή σημαντικών και διατηρούμενων ανοδικών τάσεων λαμβάνεται υπόψη το σημείο εκκίνησης, κατά το οποίο η συγκέντρωση του ρύπου φθάνει στο 75% των παραμετρικών τιμών των ποιοτικών προτύπων υπόγειων υδατικών συστημάτων. Με βάση την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά, για την αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης εκτιμάται η μεταβολή σε βάθος χρόνου της υπόγειας στάθμης των υδάτων εφόσον έχει εξασφαλιστεί η επαρκής πυκνότητα των σημείων παρακολούθησης προκειμένου να εκτιμηθεί αυτή η διακύμανση και ειδικότερα στη μελέτη των υπερετήσιων τάσεων, που καταγράφονται. Στο χαρακτηρισμό υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες, όπως π.χ. η υφαλμύριση, η οποία ελέγχεται με την παρακολούθηση της διακύμανσης της ηλεκτρικής αγωγιμότητας (EC) και των χλωριόντων (Cl). Ο έλεγχος αυτός γίνεται σε παράκτια υδατικά συστήματα, όπου λόγω των υπεραντλήσεων προκαλείται διατάραξη της υδροδυναμικής ισορροπίας με αποτέλεσμα την ποιοτική τους υποβάθμιση. Τα στάδια μεθοδολογίας για την αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης είναι τα κάτωθι: (α) Συλλογή και επεξεργασία δεδομένων: Από τη συλλογή των δεδομένων διαμορφώθηκε μια χρονοσειρά για κάθε θέση υδατικού συστήματος. Για τη διαμόρφωση των χρονοσειρών χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα διαθέσιμα στοιχεία από γεωτρήσεις και πηγάδια, που είναι ενταγμένα σε προγράμματα μακρόχρονης παρακολούθησης της ποσότητας των υπόγειων νερών ή στα οποία έχουν πραγματοποιηθεί συστηματικές μετρήσεις στάθμης στα πλαίσια παλαιότερων μελετών. 9

(β) Ερμηνεία της ποσοτικής κατάστασης του υπόγειου υδατικού συστήματος: Εάν τα υδροσημεία παρακολούθησης παρουσιάζουν συνεχή υπερετήσια πτώση στάθμης ή αν καταγράφεται ελλειμματικό ισοζύγιο στο σύστημα, τότε αυτό χαρακτηρίζεται ως κακής ποσοτικής κατάστασης. Σε αντίθετη περίπτωση χαρακτηρίζεται ως καλής κατάστασης. Ωστόσο, λόγω των μικρών χρονοσειρών, που προκύπτουν σε πολλές περιπτώσεις από τα δεδομένα μετρήσεων στάθμης στα σημεία παρακολούθησης, η ποσοτική κατάσταση εκτιμάται κυρίως από την συναξιολόγηση του αποτελέσματος του ισοζυγίου με την εμφάνιση υφαλμύρισης. Τα υπόγεια υδατικά συστήματα, που έχουν ελάχιστα ή ή/και καθόλου στοιχεία μέτρησης στάθμης, αλλά εκτιμάται ότι το υπερετήσιο ισοζύγιο τους είναι ελλειμματικό με αποτέλεσμα την υφαλμύριση είτε τη συνεχή αύξηση του βάθους άντλησης των υδρογεωτρήσεων, χαρακτηρίζονται ως κακής κατάστασης. (γ) Παρουσίαση της ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων συστημάτων: Η παρουσίαση της ποσοτικής κατάστασης γίνεται για κάθε υδροσημείο με την κατάρτιση χάρτη χρησιμοποιώντας κατάλληλο χρωματισμό. Με πράσινο χρωματισμό απεικονίζεται το υδροσημείο, που παρουσιάζει καλή ποσοτική κατάσταση και με κόκκινο αν έχει χαρακτηρισθεί ως κακής κατάστασης. Για την ορθή και αποτελεσματική εφαρμογή της προτεινόμενης μεθοδολογίας είναι απαραίτητη η τήρηση των παρακάτω προϋποθέσεων: 1) Η πυκνότητα του δικτύου παρακολούθησης της πιεζομετρικής στάθμης του νερού να καλύπτει επαρκώς, αντιπροσωπευτικά και κατά το δυνατό ομοιόμορφα, το υπό αξιολόγηση ΥΥΣ. 2) Η χρονοσειρά των σημείων παρακολούθησης να έχει ικανό βάθος χρόνου ώστε να είναι δυνατός ο εντοπισμός υπερετήσιων τάσεων μεταβολής της στάθμης. Παράλληλα, η συχνότητα των μετρήσεων να είναι τέτοια, που να επιτρέπει τη μελέτη των εποχιακών μεταβολών της πιεζομετρικής στάθμης. Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ ένα ΥΥΣ έχει καλή ποσοτική κατάσταση όταν ισχύουν τα ακόλουθα: η μέση ετήσια τροφοδοσία (ανανεώσιμα αποθέματα) του ΥΥΣ είναι μεγαλύτερη από τις μέσες ετήσιες απολήψεις εκροές μείον τη μέση απαιτούμενη οικολογική παροχή στις περιπτώσεις που από το ΥΥΣ τροφοδοτούνται επιφανειακά υδάτινα σώματα ή χερσαία οικοσυστήματα. η μείωση της στάθμης του υπόγειου υδροφόρου από αντλήσεις για ανθρωπογενείς χρήσεις δεν επηρεάζει τη χημική κατάσταση επιφανειακών υδάτινων σωμάτων και δεν υποβαθμίζει χερσαία οικοσυστήματα, που συνδέονται με το ΥΥΣ. Οι πιέσεις, που δέχονται τα υπόγεια υδατικά συστήματα της λεκάνης, από την άντληση των αποθεμάτων τους για την κάλυψη των αναγκών σε νερό της περιοχής, αποτελούν το κύριο λόγο επιδείνωσης της ποσοτικής και εν συνεχεία και της ποιοτικής τους κατάστασης. Ο προσδιορισμός της πίεσης στα υδατικά συστήματα, λόγω αντλήσεων γίνεται λαμβάνοντας υπόψη τα παρακάτω: Την αντλούμενη ποσότητα νερού ετησίως για κάθε χρήση ανά υδατικό σύστημα (π.χ. ύδρευση, άρδευση, βιομηχανία) Την κατανομή των θέσεων υδροληψίας και τον αριθμό τους Την επεξεργασία μετρήσεων στάθμης των υπόγειων υδροφορέων Την επεξεργασία υπαρχόντων στοιχείων μετρήσεων παροχής πηγών 10

Την σύνταξη γενικευμένων ισοζυγίων ανά υπόγειο υδατικό σώμα (σύγκριση μέσων ετήσιων ρυθμιστικών αποθεμάτων με τις μέσες ετήσιες αντλήσεις και φυσικές εκφορτίσεις). Η στάθμη του υπόγειου νερού και οι παροχές των πηγών αποτελούν παραμέτρους παρακολούθησης της ποσοτικής κατάστασης του υπόγειου συστήματος. Η στάθμη κα η παροχή των πηγών μεταβάλλονται σύμφωνα με τη διακύμανση των συνθηκών τροφοδοσίας και των εκροών του συστήματος (αντλήσεις φυσικές εκφορτίσεις). A.5 Σύνοψη Αποτελεσμάτων Στους Πίνακες Α-6 και Α-7 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ανάλυσης των δειγμάτων και αξιολόγησης της ποσοτικής / χημικής κατάστασης των υδατικών συστημάτων ανά υδατικό διαμέρισμα, σύμφωνα με τη μεθοδολογία, που αναφέρονται στις ενότητες Α.3 και Α.4. Πίνακας Α-6: Ποσοτική κατάταξη των σταθμών παρακολούθησης υπόγειων υδάτων Υδατικό Διαμέρισμα ΚΑΛΗ ΚΑΚΗ ΑΓΝΩΣΤΗ No % No % No % GR01 86 80 93.0 4 4.7 2 2.3 GR02 82 66 80.5 10 12.2 6 7.3 GR03 126 95 75.4 24 19.0 7 5.6 GR04 64 60 93.8 4 6.2 - - GR05 82 79 96.3 3 3.7 - - GR06 80 34 42.5 46 57.5 - - GR07 172 145 85.3 27 15.7 - - GR08 93 78 80.6 15 19.4 - - GR09 88 87 98.9 1 1.1 - - GR10 116 92 79.3 15 12.9 9 7.8 GR11 51 42 82.4 5 9.8 4 7.8 GR12 79 63 79.7 16 20.3 - - GR13 110 109 99.1 1 0.9 - - GR14 132 84 63.6 48 36.4 - - ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 36 18 50.0 18 50.0 - - Σύνολο 1397 1132 81.0 237 17.0 13 2.0 Πίνακας Α-7: Χημική κατάταξη των σταθμών παρακολούθησης υπόγειων υδάτων ΚΑΚΗ ΑΠΟ ΚΑΛΗ ΚΑΚΗ Υδατικό Διαμέρισμα ΦΥΣΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ No % No % No % No % GR01 86 62 72.1 17 19.8 5 5.8 2 2.3 GR02 82 59 72.0 8 9.8 14 17.1 1 1.2 GR03 126 83 65.9 30 23.8 12 9.5 1 0.8 GR04 64 44 68.8 8 12.5 12 18.7 - - GR05 82 65 79.3 11 13.4 7 7.3 - - GR06 80 21 26.0 56 70.0 - - 2 2.5 GR07 172 58 84.3 74 15.7 - - - - GR08 86 46 53.5 25 29.1 15 17.4 - - GR09 88 42 47.7 29 33.0 16 18.3 - - GR10 116 39 33.6 28 24.1 39 33.6 10 8.6 GR11 51 21 41.2 9 17.6 12 23.5 8 15.7 GR12 79 23 29.1 28 35.4 7 8.9 21 26.6 GR13 110 88 80.0 2 1.8 20 18.2 - - GR14 132 60 45.5 72 54.5 - - - - 11

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 36 21 58.3 15 41.7 - - - - Σύνολο 1390 732 52.7 412 29.6 109 7.8 39 2.8 Τα αποτελέσματα των ανωτέρω πινάκων (Α.5-1 και Α.5-2) δίνονται ως χάρτες στο τέλος του τεύχους και σε κατάλληλη κλίμακα. Ακολούθως, σε διάγραμμα πίτας απεικονίζονται, για όλα τα υδατικά διαμερίσματα συνολικά, ο ποσοτικός και χημικός χαρακτηρισμός των υδροσημείων (καλή, κακή, κακή από φυσικά αίτια, άγνωστη). Σχήμα Α-1: Ποσοτική (αριστερά) και χημική (δεξιά) κατάσταση υπόγειων υδατικών συστημάτων 12

B.01. ΕΚΘΕΣΗ ΕΤΟΥΣ 2014 ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ (GR06) Β.01.1 Αναφορά στον αριθμό δειγματοληψιών και αναλύσεων, που εκτέλεσε ο φορέας Στον παρακάτω Πίνακα (Πίνακας Β-1) παρουσιάζεται το σύνολο των σταθμών παρακολούθησης του Υδατικού Διαμερίσματος της Αττικής (GR06), στους οποίους πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες / αναλύσεις από το Ι.Γ.Μ.Ε. Συνοπτικά, αποτυπώνονται οι εξής πληροφορίες: - ο αύξων αριθμός του κάθε σταθμού σύμφωνα με την ΚΥΑ 140384/19.08.2011 - το Υδατικό Διαμέρισμα στο οποίο ανήκει, - η ονομασία του σταθμού, - ο τύπος παρακολούθησης, - οι συντεταγμένες (σε WGS84) (σε πολλές περιπτώσεις διορθωμένες σε σχέση με τις αρχικές), - το είδος των αναλύσεων που έγιναν, - ο κωδικός της λεκάνης απορροής, με την οποία σχετίζεται το κάθε ένα υδροσημείο, σύμφωνα με το Άρθρο 5 της ΟΠΥ, - αναφορά εάν o σταθμός χωροθετείται σε προστατευόμενη περιοχή (ΝΑΙ/ ΟΧΙ) και ο τύπος των προστατευόμενων περιοχών, - σε περίπτωση, που η προηγούμενη απάντηση είναι ΝΑΙ, εάν ο σταθμός βρίσκεται σε τόπο του δικτύου διαβαθμονόμησης με βάση την Απόφαση 2005/646/ΕΚ ή στο εθνικό δίκτυο τόπων αναφοράς (δηλαδή προσδιορισμός συνθηκών αναφοράς), - αναφορά εάν ο σταθμός αποτελεί τμήμα υφιστάμενων διεθνών δικτύων παρακολούθησης (π.χ. διακρατικού δικτύου παρακολούθησης ή περιοχής SoE). 13

Πίνακας Β - 1: Σταθμοί Παρακολούθησης Υπόγεια (Δειγματοληψία / Αναλύσεις Ι.Γ.Μ.Ε) Σταθμός Παρακολούθησης Κατηγορίες Παραμέτρων και Φορείς Παρακολούθησης Λεκάνη Τόπος δικτύου Εθνικό δίκτυο Υφιστάμενο διεθνές δίκτυο Χημικές (-ες) Απορροής Προστατευό-μενες περιοχές διάβαθμονόμησης τόπων αναφοράς παρακολούθησης Συντεταγμένες (wgs84) Τύπος Παρακολούθησης Αζωτ. Εντός Εντός Εντός Εντός Υδατικό Ποσο- Βασικές Ενώσεις,S Βαρέα Φυτοφά- Συνθετικές Α/Α Διαμέρισμα Ονομασία Κωδικός lon lat Εποπτική Επιχειρ/κή τικές Φ/Χ O4,Cl Μέταλα ρμακα Ουσίες Κωδικός (ΝΑΙ/ΟΧΙ) Τύπος (ΝΑΙ/ΟΧΙ) (ΝΑΙ/ΟΧΙ) (ΝΑΙ/ΟΧΙ) 473 Αττική (06) Γ/Ξ GR06010601 22,988197 37,971583 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 5 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 474 Αττική (06) Φ37 GR06030602 23,342332 38,021269 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 475 Αττική (06) Θ/Φ78 GR06040603 23,584044 38,087967 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 476 Αττική (06) Φ193 GR06040604 23,587276 38,054568 (2) 2 5 5 - - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 477 Αττική (06) Γ441 GR06070605 23,983847 38,144184 (2) 2 10 10 - - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 478 Αττική (06) AS/IX GR06060606 23,807219 38,257467 (2) 2 - - - - - GR26 NAI 5.7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 479 Αττική (06) Φ6 GR06080607 23,970002 38,119333 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 480 Αττική (06) Φ394 GR06090608 23,897694 37,899938 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 481 Αττική (06) Γ/ΜΑΡ GR06080609 23,986337 38,131071 (2) 2 10 5 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 482 Αττική (06) Γ324 GR06100610 23,911478 37,881968 (2) - 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 483 Αττική (06) Γ302 GR06020611 23,362833 38,036451 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 484 Αττική (06) Φ451 GR06010612 22,973968 37,95667 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 5 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 485 Αττική (06) Φ164 GR06030613 23,383615 37,994598 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 486 Αττική (06) Φ200 GR06040614 23,610836 38,056784 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 487 Αττική (06) Φ169 GR06050615 23,433215 38,168737 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 488 Αττική (06) Φ403 GR06090616 23,913898 37,844647 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 489 Αττική (06) Γ475 GR06020617 23,466663 38,060482 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 490 Αττική (06) AS/XX GR06060742 23,747386 38,240149 (2) 2 - - - - - GR25 NAI 5.7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 491 Αττική (06) Γ12 GR06080618 24,00947 38,16677 (2) 2 10-11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 492 Αττική (06) Φ27 GR06080619 23,970671 38,131437 (2) 2 10-11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 493 Αττική (06) Φ415 GR06090620 23,878813 37,940983 (2) 2 10-11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 494 Αττική (06) Φ355 GR06090621 23,89163 37,885467 (2) 2 5 - - - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 495 Αττική (06) Φ171 GR06050622 23,443497 38,172202 (2) 2 10 5 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 496 Αττική (06) Φ178 GR06050623 23,429387 38,16917 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 497 Αττική (06) Φ360 GR06080624 23,998557 38,124537 (2) 2 10-11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 498 Αττική (06) Γ376 GR06100625 23,848702 37,940218 (2) 2 5-11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 499 Αττική (06) Φ385 GR06090626 23,862313 37,921704 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 500 Αττική (06) Μ190Α GR06090627 23,940214 37,910963 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 501 Αττική (06) Γ391 GR06090628 23,868887 37,86557 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 502 Αττική (06) Φ367 GR06090629 23,940019 37,843086 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 14

Σταθμός Παρακολούθησης Κατηγορίες Παραμέτρων και Φορείς Παρακολούθησης Λεκάνη Τόπος δικτύου Εθνικό δίκτυο Υφιστάμενο διεθνές δίκτυο Χημικές (-ες) Απορροής Προστατευό-μενες περιοχές διάβαθμονόμησης τόπων αναφοράς παρακολούθησης Συντεταγμένες (wgs84) Τύπος Παρακολούθησης Αζωτ. Εντός Εντός Εντός Εντός Υδατικό Ποσο- Βασικές Ενώσεις,S Βαρέα Φυτοφά- Συνθετικές Α/Α Διαμέρισμα Ονομασία Κωδικός lon lat Εποπτική Επιχειρ/κή τικές Φ/Χ O4,Cl Μέταλα ρμακα Ουσίες Κωδικός (ΝΑΙ/ΟΧΙ) Τύπος (ΝΑΙ/ΟΧΙ) (ΝΑΙ/ΟΧΙ) (ΝΑΙ/ΟΧΙ) 503 Αττική (06) ΑΓ6 GR06060773 23,807229 38,257765 (2) - 10 10 - - - GR26 NAI 5.7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 504 Αττική (06) ΑΓ85 GR06060774 23,738635 38,265112 (2) 2 10 10 11 - - GR25 NAI 5.7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 505 Αττική (06) ΑΓ83 GR06060775 23,729512 38,24375 (2) - 10 10 11 - - GR25 NAI 5.7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 506 Αττική (06) Φ450 GR06010630 22,969568 37,957182 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 5 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 507 Αττική (06) Φ452 GR06010631 22,979259 37,952733 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 5 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 508 Αττική (06) Γ463 GR06010632 22,97676 37,94907 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 5 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 509 Αττική (06) Φ464 GR06010633 22,970801 37,951965 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 5 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 510 Αττική (06) Γ465 GR06010634 22,976919 37,957318 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 5 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 511 Αττική (06) Γ296 GR06020635 23,389098 38,018754 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 512 Αττική (06) Γ301 GR06020636 23,379779 38,024068 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 513 Αττική (06) Γ321Ν GR06020637 23,339797 38,043471 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 514 Αττική (06) Γ303 GR06020638 23,362687 38,040154 (2) - 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 515 Αττική (06) Γ313 GR06020639 23,344979 38,052747 (2) - 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 516 Αττική (06) Γ310 GR06020640 23,335466 38,057371 (2) - 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 517 Αττική (06) Γ14 GR06030641 23,355182 38,012264 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 518 Αττική (06) Φ155 GR06030642 23,340097 37,983367 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 519 Αττική (06) Φ34 GR06030643 23,373164 37,992786 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 520 Αττική (06) Φ165 GR06030644 23,392695 37,995619 (2) 2 5 5 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 521 Αττική (06) Φ157 GR06030645 23,398354 38,001353 (2) 2 10 5 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 522 Αττική (06) Γ158 GR06030646 23,394136 38,006018 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 523 Αττική (06) Φ163 GR06030647 23,403585 38,002434 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 524 Αττική (06) Φ162 GR06030648 23,409419 38,009169 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 525 Αττική (06) Φ344 GR06040649 23,548766 38,048316 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 526 Αττική (06) Φ331 GR06040650 23,533517 38,060784 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 527 Αττική (06) Φ337 GR06040651 23,540146 38,076168 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 528 Αττική (06) Φ275 GR06040652 23,566612 38,062118 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 529 Αττική (06) Φ285 GR06040653 23,572029 38,091087 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 530 Αττική (06) Φ194 GR06040654 23,590333 38,041853 (2) 2 - - - - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 531 Αττική (06) Φ182 GR06040655 23,612601 38,041901 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 5.7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 532 Αττική (06) Φ269 GR06040656 23,606261 38,06178 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 15

Σταθμός Παρακολούθησης Κατηγορίες Παραμέτρων και Φορείς Παρακολούθησης Λεκάνη Τόπος δικτύου Εθνικό δίκτυο Υφιστάμενο διεθνές δίκτυο Χημικές (-ες) Απορροής Προστατευό-μενες περιοχές διάβαθμονόμησης τόπων αναφοράς παρακολούθησης Συντεταγμένες (wgs84) Τύπος Παρακολούθησης Αζωτ. Εντός Εντός Εντός Εντός Υδατικό Ποσο- Βασικές Ενώσεις,S Βαρέα Φυτοφά- Συνθετικές Α/Α Διαμέρισμα Ονομασία Κωδικός lon lat Εποπτική Επιχειρ/κή τικές Φ/Χ O 4,Cl Μέταλα ρμακα Ουσίες Κωδικός (ΝΑΙ/ΟΧΙ) Τύπος (ΝΑΙ/ΟΧΙ) (ΝΑΙ/ΟΧΙ) (ΝΑΙ/ΟΧΙ) 533 Αττική (06) Φ259 GR06040657 23,593118 38,074002 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 534 Αττική (06) Φ170 GR06050658 23,440982 38,169613 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 535 Αττική (06) Φ172 GR06050659 23,45083 38,162585 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 536 Αττική (06) Φ173 GR06050660 23,467507 38,176667 (2) 2 10 10 11 - - GR26 OXI ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 537 Αττική (06) Φ358 GR06080661 23,980678 38,086349 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 538 Αττική (06) Φ359 GR06080662 23,979216 38,095019 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 539 Αττική (06) Φ255Α GR06080663 23,964987 38,111202 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 540 Αττική (06) Γ28 GR06080664 23,973776 38,125436 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 541 Αττική (06) Φ30 GR06080665 23,979698 38,1234 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 542 Αττική (06) Φ364 GR06080666 24,029735 38,143902 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 543 Αττική (06) Φ386 GR06090667 23,870785 37,911538 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 544 Αττική (06) Φ402 GR06090668 23,92211 37,850349 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 545 Αττική (06) Φ416 GR06090669 23,930152 37,892616 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 546 Αττική (06) Φ425 GR06090670 23,969277 37,916851 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 547 Αττική (06) Φ427 GR06090671 23,969685 37,894336 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 548 Αττική (06) Φ430 GR06090672 23,977945 37,921567 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 549 Αττική (06) Γ387 GR06100673 23,859942 37,899881 (2) - 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 550 Αττική (06) Γ395 GR06100674 23,895403 37,879251 (2) 2 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 551 Αττική (06) Γ397 GR06100675 23,887031 37,888401 (2) - 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 552 Αττική (06) Γ418 GR06100676 23,91763 37,892906 (2) - 10 10 11 - - GR26 NAI 7 ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Τύποι προστατευόμενων περιοχών 5:ΥΔΡΟΛΗΨΙΑ_ΑΝΑΘΡΩΠΙΝΗ_ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, 6:ΥΔΡΟΒΙΑ_ΕΙΔΗ_ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ_ΣΗΜΑΣΙΑΣ, 7:ΕΥΠΡΟΣΒΛΗΤΕΣ_ΖΩΝΕΣ, 8:ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΙ_ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ 16

Σύμφωνα με τον ανωτέρω Πίνακα, οι σταθμοί παρακολούθησης του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής με κωδικό (GR06) είναι 80 και η συχνότητα των δειγματοληψιών ήταν 2 φορές το χρόνο (1 τον Ιούλιο και 1 τον Οκτώβριο). Οι «δειγματοληψίες» ορίζονται ως επισκέψεις στους σταθμούς για λήψη δείγματος ή/και διενέργεια επί τόπου μετρήσεων. Αυτές αφορούσαν στη μέτρηση Ποσοτικών παραμέτρων (στάθμη υπόγειου νερού και παροχή), στη μέτρηση 5 Φυσικοχημικών παραμέτρων (ph, αγωγιμότητα, θερμοκρασία νερού αέρα και διαλυμένο οξυγόνο) και στη λήψη δείγματος για Χημική ανάλυση για προσδιορισμό αζωτούχων ενώσεων (ΝΟ 3, ΝΟ 2, ΝΗ 4 ), θειικών ιόντων (SO 4 ) και ιόντων χλωρίου (Cl), καθώς επίσης και προσδιορισμό βαρέων μετάλλων ιχνοστοιχείων (Fe, Mn, Cu, Cr tot, Cr 6+, Ni, Pb, Cd, Al, As, Hg). Πίνακας Β-2: Παράμετροι που αναλύθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος παρακολούθησης Κατηγορία/ Παράμετροι Αριθμός σταθμών Υπόγεια Αριθμός αναλύσεων Βασικές Χημικές Αναλύσεις ΝΟ 3 71 137 ΝΟ 2 71 137 ΝΗ 4 71 137 SO 4 71 137 Cl 71 137 Βαρέα Μέταλλα / Ιχνοστοιχεία Fe 74 73 Mn 74 73 Cu 74 73 Cr tot 74 73 Cr 6+ 74 73 Ni 74 73 Pb 74 73 Cd 74 73 Al 74 73 As 74 73 Hg 74 73 Φυσικοχημικές Παράμετροι Θερμοκρασία Νερού 80 150 Θερμοκρασία Αέρα 80 150 ph 80 150 Αγωγιμότητα 80 150 Διαλυμένο Οξυγόνο 80 150 Ποσοτικές Παράμετροι Στάθμη υπόγειου νερού 80 142 Σύμφωνα με τους ανωτέρω Πίνακες, πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις Ποσοτικών παραμέτρων (στάθμη υπόγειου νερού) σε 71 σταθμούς παρακολούθησης κατά τις δύο περιόδους μέτρησης (1 τον Ιούλιο και 1 τον Οκτώβριο). Σε 77 σταθμούς παρακολούθησης πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις 5 Φυσικοχημικών Παραμέτρων κατά τις δύο περιόδους μέτρησης (1 τον Ιούλιο και 1 τον Οκτώβριο), ενώ σε επιμέρους σταθμούς (71) έγιναν Βασικές Χημικές Αναλύσεις κατά τις δύο περιόδους (1 τον 17

Ιούλιο και 1 τον Οκτώβριο) και σε άλλους (73) πραγματοποιήθηκαν αναλύσεις Βαρέων μετάλλων Ιχνοστοιχείων μία φορά το χρόνο (τον Ιούλιο). Σε ορισμένους σταθμούς παρακολούθησης δεν ήταν δυνατή η μέτρησης στάθμης, ενώ σε κάποιους άλλους δεν ήταν δυνατή η μέτρηση Φυσικοχημικών παραμέτρων και η πραγματοποίηση δειγματοληψίας. Αντικαταστάθηκε ένας σταθμός παρακολούθησης με άλλο επίσης αντιπροσωπευτικό στο αντίστοιχο υπόγειο υδατικό σύστημα, για λόγους που αφορούσαν καταστροφή σταθμού και αυτός είναι: Α/Α ΚΥΑ ΟΝΟΜΑ Κωδικός EU 513 Γ321Ν GR06020637 Β.01.2 Παρουσίαση κατάστασης σταθμών παρακολούθησης υπόγειων υδάτων Με βάση τις διαθέσιμες χημικές αναλύσεις και μετρήσεις πεδίου συντάχθηκαν οι ακόλουθοι Πίνακες (Πίνακας Β-3 και Πίνακας Β-4). Ο χαρακτηρισμός της ποσοτικής κατάστασης έγινε κυρίως με έμμεσο τρόπο, δηλαδή αξιολογώντας τη συγκέντρωση των ιόντων χλωρίου στους υδροφόρους. Αυξημένες συγκεντρώσεις σχετίζονται με θαλάσσια διείσδυση, που είναι το αποτέλεσμα ελλειμματικού ισοζυγίου. Προκύπτει ότι το 57,50% των σταθμών παρακολούθησης βρίσκεται σε κακή ποσοτική κατάσταση. Τα προβλήματα εντοπίζονται σε περιοχές με εντατική και μακροχρόνια εκμετάλλευση, κυρίως για γεωργική χρήση, που δομούνται από κοκκώδεις γεωλογικούς σχηματισμούς ή καρστικούς. Ενδεικτικά αναφέρονται τα συστήματα Μεγάρων, Θριάσιου και Μεσογαίας. Σε ό,τι αφορά τη χημική κατάσταση, το ποσοστό των σταθμών με κακή σχετικά ποιότητα υπόγειων νερών είναι 70,00%. Αφορά κυρίως σε υψηλές συγκεντρώσεις χλωριόντων και νιτρικών ιόντων. Τα πρώτα εντοπίζονται σε παράκτιες περιοχές, αλλά και σε εσωτερικές και οφείλονται σε εντατικές αντλήσεις και θαλάσσια διείσδυση, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω. Τα νιτρικά σχετίζονται με τη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων για γεωργικούς σκοπούς σε περιοχές εντατικής καλλιέργειας και δευτερευόντως με διάθεση λυμάτων. Υπόγεια υδροσυστήματα επιβαρυμένα από ιόντα χλωρίου και νιτρικών είναι το σύστημα Μεγάρων, Θριάσιου, Μεσογαίας Μαραθώνα και τμήματα των συστημάτων Πατέρα, Υμηττού και Λουτρακίου. Συστηματικά αυξημένες συγκεντρώσεις σε ιχνοστοιχεία έχουν εντοπιστεί στα υδροσυστήματα Λουτρακίου (φυσικής προέλευσης Cr), Μεγάρων (πιθανά ανθρωπογενούς προέλευσης Cr, Ni, As), Θριάσιο (τοπικά Mn, Ni και σε ένα σταθμό Hg), Οινόης (Fe, Mn). Τοπικά έχει παρατηρηθεί αυξημένη συγκέντρωση Pb και As (υδροσύστημα Μεσογαίας). Πίνακας Β-3: Ποσοτική κατάταξη υπόγειων υδάτων ΚΑΛΗ ΚΑΚΗ No % No % Υπόγεια Ύδατα 34 42,50% 46 57,50% Σύνολο 80 100 80 100 18

Πίνακας Β-4: Χημική κατάταξη υπόγειων υδάτων ΚΑΛΗ ΚΑΚΗ ΑΓΝΩΣΤΗ No % No % No % Υπόγεια Ύδατα 22 27,50% 56 70,00% 2 2,50 Σύνολο 80 100 80 100 80 100 Σχήμα Β-1: Κατανομή των σταθμών παρακολούθησης υπόγειων υδάτων ως προς την ποσοτική (αριστερά) και ποιοτική (δεξιά) τους κατάσταση στο ΥΔ Αττικής Β.01.3 Στατιστικά Στοιχεία Συμπεράσματα Από την εξέταση του συνόλου των δεδομένων προκύπτει ότι παραμένει η ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση, που έχουν υποστεί κατά το παρελθόν λόγω ανθρωπογενών δράσεων, ορισμένα υδροσυστήματα. Η υποβάθμιση σχετίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό με εντατικές καλλιέργειες, με συνέπεια φαινόμενα υφαλμύρωσης και νιτρορύπανσης. Η υφαλμύρωση δεν εντοπίζεται μόνο σε παράκτια τμήματα, αλλά εκτείνεται και σε εσωτερικές περιοχές και για το γεγονός αυτό ευθύνονται οι εντατικές αντλήσεις που λαμβάνουν χώρα, καθώς και η άμεση επικοινωνία καρστικών συστημάτων με τη θάλασσα. Σε περιοχές βιομηχανικής δραστηριότητας εντοπίζονται τοπικά αυξημένες συγκεντρώσεις σε βαρέα μέταλλα. Συγκρίνοντας τα δεδομένα με τα αντίστοιχα από προηγούμενη μελέτη, που εκτέλεσε το ΙΓΜΕ στο πλαίσιο του Γ ΚΠΣ (2004-2008) και αφορούσε κοινούς σταθμούς παρακολούθησης, καθώς και με τα δεδομένα του 2013, δεν προκύπτουν σημαντικές διαφοροποιήσεις και δε διαφαίνεται εν γένει τάση περαιτέρω υποβάθμισης των υπόγειων νερών, τόσο για τα ποιοτικά, όσο και ποσοτικά χαρακτηριστικά, οι δε διακυμάνσεις ακολουθούν τον εποχικό υδρολογικό κύκλο. Εξαίρεση αποτελεί και για το 2014 το υδροφόρο σύστημα της Οινόης (0605), όπου παρατηρείται άνοδος της στάθμης του υπόγειου νερού, λόγω των αυξημένων βροχοπτώσεων, που επέδρασαν θετικά και στις στάθμες της ξηρής περιόδου, κατά περιπτώσεις. Στο γεγονός αυτό επιδρούν θετικά οι μειωμένες απολήψεις νερού λόγω περιορισμού καλλιεργειών, οι οποίες έχουν και ως αποτέλεσμα να μην παρατηρούνται αυξημένες συγκεντρώσεις νιτρικών. 19

Αυξητική εν γένει επίσης τάση στη στάθμη του υπόγειου νερού παρατηρείται και στο κοκκώδες υδροφόρο σύστημα του Μαραθώνα(β) (0608), ενώ οι συγκεντρώσεις χλωριόντων και νιτρικών παρατηρούνται σταθεροποιημένες, συγκρινόμενες με τα στοιχεία του Γ ΚΠΣ. Στα υπόλοιπα κοκκώδη υδροσυστήματα Λουτρακίου (601), Μεγάρων (603), Θριασίου (604) και Μεσογαίας (609) δε διαφαίνεται κάποια τάση, παρ όλο που σε μεμονωμένες περιπτώσεις παρατηρείται άνοδος της στάθμης σε σχέση με παλαιότερες μετρήσεις. Όσον αφορά τα καρστικά υδροσυστήματα, το υδροφόρο σύστημα ΒΑ/κής Πάρνηθας (0606) εξακολουθεί να συντηρεί καλής ποιότητας υδροφορία, ενώ στα υδροφόρα συστήματα Μαραθώνα(α) (0607), Πατέρα (0602) και Υμηττού (0610) εξακολουθούν να παρουσιάζονται κυρίως προς τα νότια τμήματά τους φαινόμενα υφαλμύρωσης και νιτρορύπανσης. Σημαντικό ρόλο στη δίαιτα των υπόγειων νερών και στα προβλήματα ποιοτικής και ποσοτικής υποβάθμισης του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής παίζει το μικρό εν γένει ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, που αυτό δέχεται. 20

Χ Α Ρ Τ Ε Σ Χάρτης 06.1: Χάρτης 06.2: Χάρτης 06.3: Σταθμοί παρακολούθησης Υπόγειων Υδατικών συστημάτων ανά Υδατικό Διαμέρισμα Χημική Κατάσταση Υπόγειων Υδατικών Συστημάτων ανά Υδατικό Διαμέρισμα Ποσοτική Κατάσταση Υπόγειων Υδατικών Συστημάτων ανά Υδατικό Διαμέρισμα