Έννοιες και θεματικοί τομείς 1
ΠΡΟΫΠΟΘΕΕΙ ΤΝΣΑΞΗ ΚΕΙΜΕΝΟΤ Α. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 1.ΤΓΚΕΝΣΡΨΗ ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΨΝ 2. ΟΡΓΑΝΨΗ ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΨΝ 3. ΚΕΙΜΕΝΟΠΟΙΗΗ ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΨΝ Β. ΓΝΨΕΙ 1. ΘΕΜΑΣΨΝ/ΕΝΝΟΙΨΝ 2. ΣΨΝ ΘΕΜΑΣΙΚΨΝ ΣΟΜΕΨΝ 1. ΘΕΜΑΣΑ/ΕΝΝΟΙΕ ύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα- Ασκείται ο μαθητής στη σύνταξη κειμένου στο οποίο θα διατυπώνει σκέψεις και απόψεις για ένα θέμα που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με τα θέματα που περιλαμβάνονται στα βιβλία «Έκθεση- Έκφραση» της Γ τάξης του Γενικού Λυκείου και «Θεματικοί κύκλοι» για το Λύκειο. ΕΚΥΡΑΗ-ΕΚΘΕΗ Γ ΛΤΚΕΙΟΤ ΘΕΜΑΣΙΚΟΙ ΚΤΚΛΟΙ σ. 27 Ανώτατη εκπαίδευση- Εργασία χειρωνακτική-πνευματική σ. 31 Σο δίκαιο της πυγμής-βία, ανισότητες (γυναίκες-άνδρες, χαρισματικοί μαθητές) σ. 33 Χυχολογία των Νεοελλήνων έλλειψη κοινωνικής αγωγής των Νεοελλήνων σ. 40 Ανθρώπινα δικαιώματα, Οικουμενική διακήρυξη, Ο.Η.Ε. δικαιώματα περιβάλλοντος σ. 47, 90 κατάργηση της θανατικής ποινής 58 Διαφήμιση 75, 77, 78 Ευρωπαϊκή Ενωση 83 Πολιτικός λόγος σ.99-102 Επιστήμη σ. 113 Νόμοι σ. 117 Μαζοποίηση σ.129 Σεχνική πρόοδος σ. 136 Προσέγγιση των αρχαίων μνημείων σ. 155 Ελευθερία του γραπτού λόγου σ. 169, ποδόσφαιρο, αθλήματα, επιθετικότητα της γυναίκας, ομαδική ψυχαγωγία σ. 175Φρήση παραδοσιακών ή ιστορικών χώρων 177 λαϊκότητα, λαϊκισμός 181 κλωνοποίηση 188, 192,193, 196 πληροφορική 205γονείς, θηλασμός 225 Η γλώσσα της εξουσίας και η γλώσσα της παιδείας 234 Ελληνική παράδοση, Ελληνισμός, ελευθερία, αλληλεγγύη 240 ανθρωπισμός 241εθνισμός, εθνικισμός, εθνική αγωγή, διαπαιδαγώγηση και ειρήνη 243 ολοκληρωτισμός 252, 256, 258! Μεσσιανισμός, ελευθερία 264 δάσκαλος, επιστημονική γνώση 269 περιβάλλον 324 πνευματικός άνθρωπος 292-309 Ελληνική φύση, ελληνικοί τόποι, μνημεία, πολιτισμός, τέχνη 312 Σουρισμός 329-344 Οικολογία 347-377 Επιστήμη-τεχνολογία 379-398 Ελευθερία-εξουσία 399 Πόλεμος 407-412 Πολιτεύματα-δημοκρατία 413 Πολιτική, αλήθεια,-ψεύδη, ο πειρασμός της εξουσίας 427-436 πρόσωπο-ψεύδος-προσωπείο 440 Παρελθόν-παρόν, Παράδοση 445 Ελληνικός πολιτισμός 454-458, 470 Ελλάδα-Ευρώπη 459-469 Οικουμενισμός 2
2. ΘΕΜΑΣΙΚΟΙ ΣΟΜΕΙ Με βάση τα γνωστικά στοιχεία των κοινωνικών επιστημών ταξινομούμε τα προτεινόμενα θέματα/έννοιες που προτείνονται για συζήτηση σε 10 θεματικούς τομείς 1. Υυσικό περιβάλλον 2. Ανθρωπος 3. Επιστήμη τεχνολογία 4. Οικονομική ζωή 5. Κοινωνική ζωή 6. Πνευματική ζωή 7. Ηθική ζωή 8. Πολιτική ζωή 9. Εθνική ζωή 10. Διεθνής κοινότητα-διακρατικές σχέσεις Διότι Α. Σα προτεινόμενα θέματα είναι στοιχεία αυτών των θεματικών τομέων και έτσι εντάσσουμε το ειδικό (δηλαδή το θέμα) στον ευρύτερο θεματικό τομέα με τον οποίο σχετίζεται (π.χ. τη γενετική στην επιστήμη, την εκπαίδευση στην πνευματική ζωή, τα ανθρώπινα δικαιώματα στον άνθρωπο, την παράδοση στην εθνική ζωή κ.λ.π.) Β. Οι αιτίες, οι προϋποθέσεις, τα αποτελέσματα, οι προτάσεις, τα παραδείγματα εντοπίζονται στους θεματικούς τομείς. Γ. Οι πληροφορίες στις παραγράφους ταξινομούνται με βάση τους θεματικούς τομείς και έτσι η παράγραφος έχει ενότητα. Δ.Η ταξινόμηση των γνωστικών στοιχείων σε θεματικούς τομείς αφενός υποστηρίζει την προσπάθεια εκμάθησης των απαραίτητων πληροφοριών για τον άνθρωπο και την πραγματικότητα και από την άλλη πλευρά διευκολύνει τη συγκροτημένη προσπάθεια ανάκλησης στη μνήμη των απαραίτητων για κάθε θέμα πληροφοριών Ετσι καταπολεμούνται και οι δυσκολίες που προκαλούνται από το άγχος των εξετάσεων και του χρόνου διότι ο μαθητής σκέφτεται στοχευμένα με αποτέλεσμα να εξοικονομεί χρόνο. Ε. Οι θεματικοί τομείς συναποτελούν το περιβάλλον στο οποίο ζει ο άνθρωπος και επηρεάζουν τη διαμόρφωση τόσο της προσωπικότητάς του όσο και την ποιότητα ζωής του. υγκεκριμένα: Κάθε χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς (θετικής ή αρνητικής) είναι αποτέλεσμα της συνεχούς αλληλεπίδρασης του γενετικού παράγοντα και του περιβαλλοντικού, δηλαδή των περιβαλλοντικών συνθηκών. Γενετικός είναι ο παράγοντας που προικοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη με ορισμένες δυνατότητες ανάπτυξης. Ο γενετικός κώδικας προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά που κληρονομεί ο άνθρωπος από τους γεννήτορές του (βιολογικά, πνευματικά, ψυχικά) και προικοδοτεί το άτομο με συγκεκριμένες δυνατότητες, όχι όμως με ικανότητες. Σο περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό, πολιτισμικό είναι εκείνο που μπορεί να μετατρέψει τις δυνατότητες με τις οποίες γεννιέται ένας άνθρωπος σε ικανότητες,αφού η προσωπικότητα και η συμπεριφορά κάθε ατόμου είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των κληρονομικών δυνατοτήτων αλλά και των ερεθισμάτων που δέχεται το άτομο από το φυσικό και κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον του Περιβάλλον γενικά, είναι το σύνολο των πραγμάτων και των προσώπων, που βρίσκονται γύρω στον άνθρωπο. την ψυχολογία ο όρος περιβάλλον σημαίνει την εξωατομική πραγματικότητα, ό,τι δηλαδή βρίσκεται γύρω από το άτομο. Μπορούμε, επομένως, να πούμε ότι στην έννοια του περιβάλλοντος από ψυχολογική άποψη περιλαμβάνεται: το κλίμα, η φυλή, στην οποία ανήκει το άτομο, ο λαός, η χώρα, οι οικονομικοί και κοινωνικοί όροι της ζωής, η οικογένεια, το σχολείο, η εκκλησία, ο χώρος της εργασίας κ.λ.π. Είδη περιβάλλοντος: Λόγω της ποικιλίας και της πολυμορφίας του περιβάλλοντος, είναι αναγκαία η διαίρεσή του σε ορισμένες κατηγορίες για την καλύτερη μελέτη του. Ετσι διακρίνουμε: Σο φυσικό περιβάλλον Σο κοινωνικό ή ανθρώπινο Σο πολιτισμικό περιβάλλον 3
ΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΘΡΨΠΟ Ανάγκες ΚΟΙΝΨΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ενταξη σε Κοινωνικές ομάδες Αβιοτικό περιβάλλον Εδαφος-υπέδαφος Νερό Κλίμα Βιοτικό περιβάλλον Πανίδα (ζώα) Φλωρίδα (φυτά) Φαρακτηριστικά -Πνευματικά -Χυχικά -Κοινωνικά Αντιλήψεις -Ηθικές -Πολιτικές -Αισθητικές Φαρακτηριστικά -Κοινοί στόχοι -υνεργάζονται -Καταμερισμός εργασίας -Οργανώνονται (Ηγέτης, Θέσεις- Ρόλοι ) -Κανόνες συμπεριφοράς -Δικαιώματαυποχρεώσεις -Επικοινωνούν -Αλληλεπιδρούν ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Πόλεις Οικισμοί Κτίσματα Ανθρώπινες κατασκευές Ζωή -Προσωπική -Επαγγελματική -Κοινωνική τάση ζωής-συμπεριφορά Θετική Αρνητική κοινωνικοποίηση (μεταβίβαση πολιτισμικών στοιχείων, εκμάθηση ρόλων) Κοινωνικοί φορείς -Οικογένεια -χολείο -Παρέα -Εκκλησία -Πολιτεία -Μ/Μ.Ε. Κοινές επιδιώξεις Ευημερία Ποιότητα ζωής Επίλυση προβλημάτων Παραβατικότητα-ανομία Κοινωνικός έλεγχος-ποινές 4
ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΑΓΚΟΜΙΑ ΚΟΙΝΨΝΙΑ Τλικά στοιχεία -Επιστήμη-τεχνολογία -Οργάνωση της οικονομικής ζωής -Εργασία Φώρες του α κόσμου Φώρες του β κόσμου Φώρες του γ κόσμου Μη υλικά πνευματικά στοιχεία -Παιδεία-εκπαίδευση -Γλώσσα -Θρησκεία -Σέχνη -Παράδοση -Διατροφή -υνήθειες -Ήθη-έθιμα -Χυχαγωγία -Αθλητισμός -Ηθικές αξίες Η.Π.Α. Δυτική ευρώπη Ιαπωνία (Πρώην σοσιαλιστικές χώρες) Ρωσία Πολωνία Σσεχία λοβακία ερβία Βουλγαρία Ρουμανία Μαυροβούνιο κ.λ.π. (Νέα κράτη που ανέκυψαν από την αποαποικιοποίηση της Ασίας και της Αφρικής) Ινδία Πακιστάν ιγκαπούρη Σαϋλάνδη Σαιβάν Κίνα κ.λ.π. πολιτική οργάνωση της κοινωνίας Πολιτική εξουσία/ηγεσία -Εκτελεστική -Νομοθετική -Δικαστική Θεσμοί/νόμοι -Οικονομικοί -Εκπαιδευτικοί -Κοινωνικοί -Πολιτικοί -Καλλιτεχνικοί -τρατιωτικοί -Αθλητικοί Επιδιώξεις Επίλυση προβλημάτων -Εκπαίδευση -Οικονομία -Ασφάλεια -Περίθαλψη -Προστασία του πολ -Άμυνα Οργανώνονται υνεργάζονται-επικοινωνούν Παγκόσμια de facto εξουσία G20(η ομάδα των 20 μεγαλύτερων βιομηχανικών χωρών) G77(συσπείρωση των ασθενέστερων χωρών του Νότου) Τπερεθνικοί οργανισμοί (Δ.Κ.Ο και Μ.Κ.Ο.) -Οικονομικοί -Κοινωνικοί-ανθρωπιστικοί (Ο.Η.Ε.) -Αθλητικοί -Καλλιτεχνικοί -Πολιτισμικοί-επιστημονικοί -Αμυντικοί-ασφάλειας -Οικονομικοπολιτικοί (Ε.Ε.) Επιδιώξεις Επίλυση προβλημάτων -Οικονομική ανάπτυξη -Αναλφαβητισμός -Υτώχεια-υποσιτισμός -Προστασία περιβάλλοντος -Προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων -Ασφάλεια-άμυνα -Ειρήνη 5
Η σημασία της ταξινόμησης των θεμάτων/εννοιών Ο μαθητής μαθαίνει ευκολότερα τις έννοιες αν τις διδάσκεται κατά θεματικούς τομείς, επειδή με αυτό τον τρόπο μπορεί εύκολα να προβαίνει σε εννοιολογικές συσχετίσεις ΣΑΞΙΝΟΜΟΤΜΕ ΣΑ ΘΕΜΑΣΑ/ΕΝΝΟΙΕ Ε ΘΕΜΑΣΙΚΟΤ ΣΟΜΕΙ 1. Υυσικό περιβάλλον Οικολογική κρίση Περιβαλλοντική εκπαίδευση 2. Ανθρωπος Προσωπικότητα-Ανάγκεςχαρακτηριστικά 3. Κοινωνικό περιβάλλον Κοινωνικοποίηση Μαζοποίηση 4. Σεχνολογία-επιστήμη Σεχνοκρατία Γενετική-Βιοηθική Πληροφορική Πυρηνική ενέργεια Διαστημική Επιστήμονας πνευματικός άνθρωπος 5. Οικονομική ζωή Διαφήμιση-υπερκατανάλωσηαλλοτρίωση Υύση-οικολογικό πρόβλημα Περιβαλλοντική εκπαίδευση χολικές εκδρομές Σουρισμός-αγροτουρισμός 6. Πνευματική ζωή Παιδεία Εκπαίδευση-Ανώτατη εκπαίδευση Ιστορία-λογοτεχνία Μνημεία και εκπαίδευση Ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση Διαπολιτισμική εκπαίδευση 7. Εθνική ζωή Ελληνικός πολιτισμός Ελλάδα- Ελληνες Παράδοση Πολυπολιτισμικότητα Εθνική ταυτότητα Εθνική αγωγή Εθνισμός-εθνικισμός Ξενοφοβία-ξενομανία 8. Πολιτική ζωή Εξουσία-κράτος-πολιτική Πολιτική αγωγή Πολιτική κοινωνικοποίηση Δημοκρατία-διάλογος Ελευθερία-ευθύνη Λαϊκότητα-λαϊκισμός Μαζοποίηση Ολοκληρωτισμός Μεσσιανισμός 9. Ηθική ζωή τερεότυπα-σεξισμός Μισαλλοδοξία-ρατσισμός Οικουμενική διακήρυξη Ανθρώπινα δικαιώματα Ο.Η.Ε. Μ.Κ.Ο. Ανθρωπισμός Παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων Βία εγκληματικότητα Νόμοι-θανατική ποινή 10. Διεθνής κοινότητα Διακρατικές σχέσεις Παγκοσμιοποίηση Διεθνισμός-Οικουμενισμός Μετανάστευση-πρόσφυγες Πόλεμος-ειρήνη Σρομοκρατία Ενωμένη Ευρώπη 6
ΟΙ ΕΝΝΟΙΕ ΑΝΗΚΟΤΝ Ε ΤΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΘΕΜΑΣΙΚΟ ΦΨΡΟ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΥΨΝΟΤΝ ΜΕΣΑ- ΞΤ ΣΟΤ ΛΟΓΙΚΕ ΦΕΕΙ ημείωση: Οι λέξεις με κόκκινο χρώμα είναι οι έννοιες/θέματα που προτείνονται για συζήτηση. ΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο άνθρωπος ως έμβιο ον αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος, από το οποίο εξαρτάται για την επιβίωσή του και το οποίο επηρεάζει με τις προσπάθειές του να το προσαρμόσει στις ανάγκες του. Οι επιπτώσεις των αλλαγών στον τρόπο παραγωγής των αγαθών(αυτοματισμός, υπερπαραγωγή) και οι οικονομικοί ανταγωνισμοί σε οικουμενικό επίπεδο προκάλεσαν οικολογική κρίση και κάνουν αναγκαία την οικολογικοποίηση της σκέψης του σύγχρονου ανθρώπου μέσω της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και την αναζήτηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού και σχολικών εκδρομών προκειμένου να διαμορφωθούν διαφορετικές αντιλήψεις για τη φύση, τον πολιτισμό και τη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου. ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο άνθρωπος δεν προσαρμόζεται απλά στο φυσικό περιβάλλον, αλλά το τροποποιεί, το μεταμορφώνει. Με την εργασία του παράγει από αυτό τα αγαθά που του χρειάζονται, καθώς και τα μέσα που διευκολύνουν τη ζωή του. Επίσης κατασκευάζει μέσα στο φυσικό περιβάλλον χώρους προσαρμοσμένους στις ανάγκες της ζωής και της δράσης του. Σο περιβάλλον του τότε παύει να είναι εντελώς φυσικό και μεταμορφώνεται σε περιβάλλον τεχνητό, ανθρωπογενές. Ο δομημένος αυτός χώρος χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη κτισμάτων, δρόμων και άλλων δημιουργημάτων. Ο δομημένος χώρος, έχει σκοπό να διευκολύνει τις ανθρώπινες λειτουργίες και δραστηριότητες (ατομικές και συλλογικές). Ο τρόπος δόμησης και κατασκευής των χώρων διαβίωσης του ανθρώπου επηρεάζει άμεσα την ποιότητα της ζωής του, αφού η ύπαρξή του ως βιολογική οντότητα και η ψυχική του υγεία είναι συνυφασμένη και άμεσα εξαρτημένη από το χώρο στον οποίο ζει, κινείται και εργάζεται. Σο δομημένο περιβάλλον και η παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση έχουν προκαλέσει το οικολογικό πρόβλημα, το οποίο έχει σοβαρές επιπτώσεις στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και στις κλιματικές αλλαγές. ΑΝΘΡΨΠΟ Ο άνθρωπος ως έμβιο ον διακρίνεται από τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς επειδή διαθέτει νοημοσύνη, την ικανότητα να αρθρώνει λόγο και κοινωνικότητα. Η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι κατά κύριο λόγο οργανωμένη νοητικά. Οι ανθρώπινες αντιδράσεις/ενέργειες στα μηνύματα-ερεθίσματα είναι κυρίως ψυχονοητικής υφής. Η νόηση και οι άλλες ψυχικές διεργασίες μας επιτρέπουν να οργανώνουμε και να ταξινομούμε να αναλύουμε και να επεξεργαζόμαστε τα δεδομένα της εμπειρίας μας, να ανταποκρινόμαστε στις α- παιτήσεις του περιβάλλοντος, αλλά και να επιδρούμε στο περιβάλλον, μεταμορφώνοντάς το και ε- πιβάλλοντας καινούριες σχέσεις στην ίδια τη φύση, δημιουργώντας πολιτισμό. Οι διάφορες νοητικές λειτουργίες δεν ενεργούν μεμονωμένα, αλλά η μια στηρίζεται στην άλλη και η καθεμιά αποτελεί προϋπόθεση για όλες τις άλλες, έτσι ο συνδυασμός όλων μαζί αποτελεί τον ψυχονοητικό μας κόσμο. Για την αποτελεσματικότερη αναζήτηση στοιχείων και πληροφοριών που αφορούν σε ενέργειες, συνέπειες, αιτίες, προτάσεις/λύσεις, διακρίνουμε τον άνθρωπο σε τομείς: Βιολογικά χαρακτηριστικά: Αναφερόμαστε στη σωματική του κατάσταση, την υγεία,την εμφάνιση, τις βιοτικές του ανάγκες Πνευματικά χαρακτηριστικά: Αναφερόμαστε στις πνευματικές ικανότητές του Χυχικά χαρακτηριστικά: Αναφερόμαστε στα θετικά ή αρνητικά συναισθήματα Κοινωνική ζωή: Αναφερόμαστε στην έκφραση της κοινωνικότητας του ανθρώπου, τη θετική ή αρνητική στάση του στις κοινωνικές ομάδες που ζει, αναπτύσσεται και δημιουργεί, τον τρόπο που συνεργάζεται και επικοινωνεί. 7
Ηθικός τομέας: Αναφερόμαστε στη θετική ή αρνητική στάση του, στα θετικά ή αρνητικά πρότυπα που υιοθετεί, στις θετικές αρχές ή αξίες με τις οποίες εναρμονίζει τη συμπεριφορά του, τις ιεραρχήσεις και προτεραιότητες που θέτει στη ζωή του. Αισθητικές αντιλήψεις: Αναφερόμαστε στις αντιλήψεις που διαμορφώνει για το ωραίο, τη σχέση του με τα πολιτισμικά αγαθά, την καλαισθησία, τις προτιμήσεις του. Πολιτικές αντιλήψεις-συμπεριφορά: Αναφερόμαστε στα δημοκρατικά ή αντιδημοκρατικά ιδεώδη με τα οποία ο άνθρωπος ως πολίτης εναρμονίζει τη συμπεριφορά του. ΚΟΙΝΨΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Επειδή ο άνθρωπος δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του μόνος, εντάσσεται σε πολλές κοινωνικές ομάδες παράλληλα, για να μπορέσει να ολοκληρωθεί πνευματικά, ψυχικά, κοινωνικά, ηθικά. Η ένταξή του στις κοινωνικές ομάδες γίνεται με τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης. Κοινωνικοποίηση καλείται η διαδικασία μεταβίβασης των πολιτισμικών στοιχείων μιας κοινωνίας από τις προηγούμενες στις επόμενες γενιές. Μέσα από τη διαδικασία αυτή τα νεότερα μέλη μαθαίνουν ασυνείδητα και ανεπαίσθητα τρόπους συμπεριφοράς και δράσεις, ιδέες, γνώσεις, δεξιότητες, ώστε να αναλάβουν τις θέσεις και τους ρόλους στις ποικίλες κοινωνικές ομάδες που ζουν και αναπτύσσονται. Οι διαδικασίες κοινωνικοποίησης είναι η μίμηση/ταύτιση, ο άτυπος κοινωνικός έλεγχος (επιπλήξεις, επιβραβεύσεις), η διδασκαλία, ο τυπικός έλεγχος (ποινές) Υορείς κοινωνικοποίησης είναι: η οικογένεια, το σχολείο, η εκκλησία, ο στρατός, η πολιτεία, οι ι- δεολογίες, αξίες-πρότυπα, η οργάνωση της οικονομικής ζωής, η εργασία, οι θεσμοί της πληροφόρησης, με λίγα λόγια ο γενικότερος και ειδικότερος τρόπος ζωής, όπως αυτός εξελίσσεται στο στενό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον ενός ανθρώπου και επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, το βιοτικό του επίπεδο και την ποιότητα της ζωής του Σα μέλη των κοινωνικών ομάδων και της κοινωνίας επηρεάζονται άμεσα από τον πολιτισμό, αφού εσωτερικεύουν τους κοινωνικούς κανόνες, τις αξίες, τις πεποιθήσεις, τις αποδεκτές στάσεις της κοινωνίας με αποτέλεσμα τη συμμόρφωση και την προσαρμογή τους σ αυτήν. Σο φαινόμενο της συμμόρφωσης στις επιταγές της κοινωνίας καλείται κοινωνικός κομφορμισμός και προκαλεί το φαινόμενο της μαζοποίησης. Ανάλογα με την κοινωνική του θέση σε μια ομάδα, ο άνθρωπος υιοθετεί κάποια συγκεκριμένη συμπεριφορά που συνδέεται με αυτήν, δηλ. κάθε κοινωνική θέση συνδέεται με κοινωνικούς ρόλους και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις και δικαιώματα. Κάποιοι κοινωνικοί ρόλοι αξιολογούνται ως ιδιαίτερα σημαντικοί για την πρόοδο και την εξέλιξη της κοινωνίας (π.χ. γονέας, πνευματικός άνθρωπος, επιστήμονας, δάσκαλος, κριτικός, καλλιτέχνης, δημοσιογράφος, πολιτικός ) Σους ρόλους αυτούς και την αντίστοιχη συμπεριφορά τους μαθαίνουν τα άτομα από τα πρώτα στάδια της ζωής τους μέσα από το παιχνίδι, στην οικογενειακή και σχολική ζωή, από τα προβαλλόμενα πρότυπα-είδωλα κάθε κοινωνίας. Κοινωνικά προβλήματα: ανεργία, εγκληματικότητα, τροχαία, ναρκωτικά, προκαταλήψεις(σεξισμός, ρατσισμός, εθνικισμός). Κοινωνικές ανισότητες:οι ίδιες οι κοινωνικές δομές, η δυσλειτουργία των θεσμών που αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα κοινωνικά προβλήματα και τις συγκρούσεις των συμφερόντων των κοινωνικών ομάδων δημιουργούν και οξύνουν τις κοινωνικές ανισότητες, οι οποίες με τη σειρά τους ανατροφοδοτούν και αναπαράγουν τα κοινωνικά προβλήματα με αποτέλεσμα τις κοινωνικές συγκρούσεις. 8
ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Προϊόν της συνεργασίας των κοινωνικών ομάδων είναι η παραγωγή υλικών και πνευματικών δημιουργημάτων, με τα οποία ο άνθρωπος προσπαθεί να καλύψει τις ανάγκες του και να δαμάσει τα φυσικά στοιχεία. Σο σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου αποτελούν τον πολιτισμό του, ο οποίος διακρίνεται σε υλικοτεχνικό και ηθικοπνευματικό. Σο βιοτικό επίπεδο και η ποιότητα ζωής του ανθρώπου εξαρτώνται άμεσα από τα πολιτισμικά αγαθά με τα οποία καλύπτονται οι ανάγκες του. ΕΠΙΣΗΜΗ-ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΑ Κάθε κοινωνία έχει διάρκεια στο χρόνο(ιστορική ύπαρξη) και διακρίνεται με βάση τον πολιτισμό της, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό προσδιορίζεται από το στάδιο ανάπτυξης της τεχνολογίας, (π.χ. αγροτικές κοινωνίες, βιομηχανικές κοινωνίες, μεταβιομηχανική κοινωνία) αφού η τεχνολογία αποτελεί τον κινητήριο μοχλό ανάπτυξης των κοινωνιών καθώς προκαλεί μεταβολές στον ηθικοπνευματικό πολιτισμό (οργάνωση της εργασίας, κοινωνική διαστρωμάτωση/ιεραρχία, πολιτική ζωή, καλλιτεχνική δημιουργία, δίκαιο, αξιακό σύστημα κ.λ.π. Η σύγχρονη κοινωνία χαρακτηρίζεται ως μεταβιομηχανική κοινωνία με κυρίαρχο χαρακτηριστικό την είσοδο των Ηλεκτρονικών υπολογιστών στην παραγωγική διαδικασία. Γι αυτό χαρακτηρίζεται ως κοινωνία της γνώσης, κοινωνία της πληροφορίας, κοινωνία της επανάστασης της υψηλής τεχνολογίας. Ο άνθρωπος του 21 ου αι. ζει μια πολύ διαφορετική ζωή από το μέσο δυτικό άνθρωπο του περασμένου αιώνα. Οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, η έκρηξη των γνώσεων στους τομείς της Πληροφορικής, της Γενετικής και Μοριακής Βιολογίας, η χρήση της πυρηνικής ενέργειας, οι ανακατατάξεις στη διεθνή σκηνή, οι οικονομική κρίση, οι νέες μορφές απασχόλησης και τα παγκόσμια προβλήματα(πείνα, φτώχεια, ανισότητες, οικολογικό πρόβλημα, έλλειμμα δημοκρατίας) φέρνουν την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μία νέα τάξη πραγμάτων. Σο χρέος των επιστημόνων και των πνευματικών ανθρώπων απέναντι στην κοινωνία είναι η συμβολή τους στην αντιμετώπιση των διογκουμένων προβλημάτων. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ-ΕΡΓΑΙΑ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ Ο χώρος της οικονομίας συνδέεται άμεσα με τις τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις, αφού η επιστημονική έρευνα στη σύγχρονη εποχή εξαρτάται από τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα που χρηματοδοτούν τα ερευνητικά κέντρα. Με τον όρο οικονομία νοείται ο κοινωνικός θεσμός που οργανώνει την παραγωγή, τη διακίνηση, τη διανομή και την κατανάλωση των αγαθών. Γνωρίζουμε ότι τόσο η ατομική πρόοδος όσο και η κοινωνική ευημερία εξαρτώνται από την οικονομική ανάπτυξη που επηρεάζει το βιοτικό επίπεδο και την ποιότητα ζωής σε επίπεδο προσωπικής και κοινωνικής ζωής. τις σύγχρονες κοινωνίες ο τρόπος παραγωγής των αγαθών έχει αλλάξει λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων και ο οικονομικός ανταγωνισμός που αναπτύσσεται στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης του καπιταλισμού προκαλεί φαινόμενα οικονομικής κρίσης που οφείλονται στο φαινόμενο του υπερκαταναλωτισμού που διογκώνεται λόγω της εμπορικής προπαγάνδας δηλαδή της διαφήμισης. ΠΝΕΤΜΑΣΙΚΗ ΖΨΗ Η έννοια του πολιτισμού περιλαμβάνει όλα τα πνευματικά δημιουργήματα (παιδεία, εκπαίδευση, τέχνη, πρότυπα συμπεριφοράς, τρόπος ζωής, επιστήμες, τεχνολογία, δίκαιο, αισθητική, ψυχαγωγία, αθλητισμός, θρησκεία, διατροφικές συνήθειες, ενδυμασία, οικιστική αρχιτεκτονική, παραδόσεις, ήθη-έθιμα, πρακτικές και συνήθειες ενός λαού κτλ.). 9
ΕΘΝΙΚΗ ΖΨΗ Όπως γνωρίζουμε από την ιστορία, ο πολιτισμός έχει μια οικουμενική διάσταση, αφού πολλές κοινωνίες έχουν κοινά πολιτισμικά στοιχεία, αλλά παρουσιάζει και μια μεγάλη γεωγραφική ποικιλομορφία, αφού κάθε κοινωνία δίνει διαφορετικές απαντήσεις σε ορισμένα κοινά ερωτήματα (π.χ. δόμηση, διοίκηση, νόμοι, πολίτευμα, αρχιτεκτονική, τέχνες, θρησκεία, γλώσσα, ήθη και έθιμα κ.λ.π.) Με βάση τα προαναφερόμενα διαμορφώνονται οι εθνικοί πολιτισμοί και οι στάσεις κάθε κοινωνίας απέναντι στο διαφορετικό πολιτισμικό στοιχείο (εθνικισμοί, μιμητισμός, ξενομανία, ξενοφοβία). Ο Ελληνικός πολιτισμός και η Ελληνική παράδοση διαφέρουν από τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό, όπως και ο Νεοελληνικός πολιτισμός διαφέρει από αυτόν του παρελθόντος με αποτέλεσμα οι Νεοέλληνες να χαρακτηρίζονται από κάποια θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά που οφείλονται στη μακραίωνη ιστορική πορεία του ελληνικού έθνους. τις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, η συμβίωση με ανθρώπους διαφορετικής κουλτούρας και θρησκείας προκαλεί τριγμούς στα θεμέλια των κοινωνιών με αποτέλεσμα να εμφανίζονται φαινόμενα εθνικισμού και ξενοφοβίας. ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΖΨΗ Κοινωνία και πολιτική είναι έννοιες αλληλένδετες, αφού πολιτεία σημαίνει την οργανωμένη μορφή της κοινωνίας, ενώ ο όρος πολιτική αναφέρεται στην τέχνη του να εξουσιάζεις και να εξουσιάζεσαι. Εκτός από την τεχνολογία και την οικονομία, λοιπόν, ένα άλλο βασικό στοιχείο του πολιτισμού είναι το πολιτειακό καθεστώς που επικρατεί σε κάθε χώρα(δημοκρατία ή ολοκληρωτισμός) και ο τρόπος που ασκείται η εξουσία (αυταρχισμός, προπαγάνδα, λαϊκισμός ή διάλογος, φιλελευθερισμός, λαϊκότητα) επειδή επηρεάζουν την οργάνωση, τη διοίκηση, τους νόμους, τους θεσμούς, το εκπαιδευτικό σύστημα, γενικότερα την οικονομική ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής μιας κοινωνίας,την πολιτική κοινωνικοποίηση και τη στάση των πολιτών (μεσσιανισμός, πολιτική αδιαφορία, συμμετοχή) αναφορικά με τη συμμετοχή ή αποχή τους από τα κοινά, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των θεσμών (εκπαιδευτικών, αθλητικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, πολιτιστικών κ.λ.π.). ΗΘΙΚΗ ΖΨΗ Με τον όρο ηθική εννοούμε τις ιδέες και πεποιθήσεις της πλειονότητας των μελών μιας κοινωνίας για το επιθυμητό και το ανεπιθύμητο, το δίκαιο και το άδικο, το καλό και το κακό, το ωραίο και το άσχημο. Οι κυρίαρχες αξίες κάθε εποχής και κάθε κοινωνικού περιβάλλοντος επηρεάζουν άμεσα τη συμπεριφορά των ατόμων. Ψς αξία θεωρείται το καθετί που πιστεύει ο άνθρωπος ότι αξίζει στη ζωή. τα γενικότερα πλαίσια της ηθικής κρίσης στις σύγχρονες κοινωνίες, παρατηρούνται συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παρά τις διεθνείς συνθήκες (Οικουμενική διακήρυξη κ.λ.π.)και συμβάσεις για την αναγνώριση και προστασία τους. Οι παραβιάσεις αυτές στερούν βασικά δικαιώματα των παιδιών, των γυναικών, των μειονοτήτων, των μεταναστών τόσο στις τριτοκοσμικές χώρες όσο και στις πολυπολιτισμικές χώρες της Δύσης, στις οποίες υπονομεύεται και σταδιακά καταλύεται το κοινωνικό κράτος. τις σύγχρονες ανταγωνιστικές κοινωνίες, τις κοινωνίες της αφθονίας, η επιβολή του δικαίου της πυγμής δηλ. των οικονομικά και πολιτικά ισχυρών προκαλούν φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας,διασαλεύουν την κοινωνική τάξη. Η δυσλειτουργία του σωφρονιστικού συστήματος και οι απαρχαιωμένοι νόμοι που αφορούν την πρόληψη και την καταστολή του εγκλήματος διαιωνίζουν το πρόβλημα καθώς ούτε ο φόβος της θανατικής ποινής μπορεί να λειτουργήσει ανασχετικά. 10
ΔΙΕΘΝΗ ΚΟΙΝΟΣΗΣΑ το σύγχρονο κόσμο, ο οποίος λόγω της ανάπτυξης των μέσων μεταφοράς και των επικοινωνιών (Μ.Μ.Ε. Η/Τ,ΔΙΑΔΙΚΣΤΟ) έχει μετατραπεί σε ένα «πλανητικό χωριό», οι αποστάσεις έ- χουν εκμηδενιστεί με αποτέλεσμα την εντονότερη και αποτελεσματικότερη επικοινωνία και συνεργασία ανάμεσα στις χώρες. Σο γεγονός αυτό συντελεί στην εμφάνιση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης (δηλ. την τάση μετατροπής της οικουμένης σε μια ενιαία οικονομική, πολιτική και πολιτιστική επικράτεια.) το νέο διεθνές περιβάλλον οι διακρατικές σχέσεις στηρίζονται στην αρχή της συνεργασίας για την από κοινού επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων (οικονομική ύφεση, φτώχεια, πείνα, πόλεμος, μετανάστευση, τρομοκρατία, θρησκευτικός φονταμενταλισμός, σύγκρουση πολιτισμών, οικολογικό πρόβλημα, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων) Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων και την προώθηση της συνεργασίας τα κράτη συνασπίζονται και συνεργάζονται μέσω των υπερεθνικών οργανισμών, όπως η Ενωμένη Ευρώπη, ο Ο.Η.Ε. οι Μ.Κ.Ο. Οι υπερεθνικοί αυτοί οργανισμοί έχουν διαφορετικούς σκοπούς και μέσα/όργανα λειτουργίας. Η χώρα μας συμμετέχει στους διεθνείς υπερεθνικούς οργανισμούς και αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενός θεσμού που διαφέρει από τους υπόλοιπους, αφού όλα τα μέλη/χώρες (άρα και η Ελλάδα) απολαμβάνουν ορισμένα δικαιώματα αλλά ταυτόχρονα αναλαμβάνουν και ο- ρισμένες δεσμεύσεις/υποχρεώσεις απέναντι στην Ευρωπαϊκή κοινότητα. Η νέα πραγματικότητα που χαρακτηρίζει τις διακρατικές σχέσεις δηλ. η συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης ως οικονομικό φαινόμενο με πολλαπλές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες επηρεάζει (άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά) τη ζωή της Ελληνικής κοινωνίας και των άλλων χωρών δηλαδή η συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης ως οικονομικό φαινόμενο με πολλαπλές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες επηρεάζει (άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά) τη ζωή της Ελληνικής κοινωνίας και των άλλων χωρών 11