Ο Πύργος του Άιφελ (1964)

Roland Barthes Ο Πύργος του Άιφελ (1964) [Μετάφραση από την Αγγλική έκδοση (στο R. Barthes, The Eiffel Tower and Other Mythologies, transl. R. Howard, Univ. Of California Press, Berkeley/London, 1997, σελ. 3-18), Ρένα Φατσέα, για χρήση των φοιτητών και φοιτητριών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ, ακαδ. έτος 2012-13 Η Γαλλική πρωτότυπη έκδοση δεν ήταν άµεσα προσβάσιµη] Ο Maupassant (*) συχνά γευµάτιζε στο εστιατόριο του πύργου, αν και δεν ενδιαφερόταν πολύ για το φαγητό: Είναι το µόνο µέρος στο Παρίσι, συνήθιζε να λέει, στο οποίο δεν είµαι υποχρεωµένος να τον βλέπω. Και είναι αλήθεια ότι στο Παρίσι πρέπει κανείς να παίρνει άπειρες προφυλάξεις, έτσι ώστε να µην βλέπει τον Πύργο του Άιφελ ασχέτως εποχής, µέσα από οµίχλη και νέφος, σε µέρες συννεφιασµένες ή ηλιόλουστες, σε βροχή όπου κι αν είστε, όποιο κι αν είναι το τοπίο που φτιάχνουν οι στέγες, οι θόλοι, ή τα κλαδιά και που σας χωρίζει από αυτόν, ο Πύργος είναι εκεί ενσωµατωµένος στην καθηµερινή ζωή µέχρι που να µην µπορείτε πια να του αποδώσετε κάποια συγκεκριµένη ιδιότητα, αποφασισµένος απλά να εξακολουθεί να υπάρχει, όπως ένα βράχος ή ένας ποταµός, είναι τόσο κυριολεκτικός όσο ένα φυσικό φαινόµενο το νόηµα του οποίου στο διηνεκές µπορεί να αµφισβητηθεί, όµως η ύπαρξη του είναι αδιαµφισβήτητη. Δεν υπάρχει σχεδόν καµία Παρισινή µατιά που αστοχεί να τον αγγίξει σε οποιαδήποτε στιγµή της ηµέρας αυτή τη στιγµή που ξεκινώ να γράψω αυτές τις γραµµές γι αυτόν, ο Πύργος είναι εκεί, µπροστά µου, καδραρισµένος από το παράθυρό µου και την ίδια ακριβώς στιγµή που η νύχτα του Γενάρη τον θολώνει, προσπαθώντας προφανώς να τον κάνει αόρατο, να αρνηθεί την παρουσία του, δύο µικρά φώτα ανάβουν, τρεµοφέγγοντας αχνά καθώς περιστρέφονται στην κορυφή του: όλην αυτή τη νύχτα, επίσης, θα είναι εκεί, συνδέοντάς-µε πάνω από το Παρίσι (*) Henri René Albert Guy de Maupassant: Διάσημος Γάλλος συγγραφέας του 19ου αιώνα. [Σημ. της μεταφρ.] 1

µε κάθε έναν από τους φίλους µου που ξέρω ότι τον βλέπουν: µε αυτόν όλοι µαζί αποτελούµε ένα µετατοπιζόµενο σχήµα το σταθερό κέντρο του οποίου είναι αυτός: ο Πύργος είναι φιλικός. Ο Πύργος είναι επίσης παρών σε ολόκληρο τον κόσµο. Πρώτα απ όλα ως ένα παγκόσµιο σύµβολο του Παρισιού, βρίσκεται παντού στον πλανήτη, όπου το Παρίσι δηλώνεται σαν µια εικόνα από τις Μεσοδυτικές πολιτείες της Αµερικής έως την Αυστραλία, δεν υπάρχει ταξίδι στη Γαλλία που να µην γίνεται, κατά κάποιο τρόπο, στο όνοµα του Πύργου, κανένα σχολικό εγχειρίδιο, αφίσα, ή ταινία για την Γαλλία, που αστοχεί να τον προτείνει ως κύριο σηµείο ενός λαού και ενός τόπου: ανήκει στην παγκόσµια γλώσσα του ταξιδιού. Και ακόµα: πέρα από την δηλωτική παρουσία του µε αυστηρή αναφορά στο Παρίσι, αγγίζει το πιο γενικό ρεπερτόριο των ανθρώπινων εικόνων η απλή, πρωτογενής µορφή του, τον επιφορτίζει µε την αποστολή ενός κρυπτογραφικού σηµείου µε απεριόριστα νοήµατα: σύµφωνα µε τις προκλήσεις της φαντασίας µας διαδοχικά σύµβολο του Παρισιού, της νεωτερικότητας, της επικοινωνίας, της επιστήµης ή του δέκατου ένατου αιώνα, πύραυλος, βλαστός, γερανός, φαλλός, αλεξικέραυνο ή έντοµο, που τον συναντούν οι µεγάλες διαδροµές των ονείρων µας είναι το αναπόφευκτο σηµάδι ακριβώς όπως δεν υπάρχει Παρισινή µατιά που να µην είναι αναγκασµένη να τον συναντήσει, δεν υπάρχει φαντασίωση που αποτυγχάνει, αργά ή γρήγορα, να αναγνωρίσει τη µορφή του και να τραφεί από αυτήν πάρτε ένα µολύβι και αφήστε το χέρι σας, µε άλλα λόγια, τη σκέψη σας, να περιπλανηθεί, και είναι συχνά ο Πύργος αυτός που θα εµφανιστεί, µειωµένος σε αυτή την απλή γραµµή της οποίας η µοναδική µυθική λειτουργία είναι το να ενώσει, όπως λέει ο ποιητής, βάση και κορυφή, ή πάλι, γη και ουρανό. Αυτό το καθαρό σχεδόν άδειο σηµάδι είναι αναπόφευκτο, γιατί σηµαίνει τα πάντα. Για να αρνηθείς τον Πύργο του Άιφελ (αν και ο πειρασµός να το πράξεις είναι σπάνιος, καθώς αυτό το σύµβολο δεν µας προσβάλλει σε τίποτα), θα πρέπει, όπως ο Maupassant, να ανεβείς επάνω του και, κατά κάποιο τρόπο, να ταυτίσεις τον εαυτό σου µε αυτόν. Όπως και ο ίδιος ο άνθρωπος, ο οποίος είναι ο µόνος που δεν γνωρίζει τη δική του µατιά, ο Πύργος είναι το µοναδικό τυφλό σηµείο του συνολικού οπτικού συστήµατος του οποίου αυτός είναι το κέντρο και το Παρίσι η περιφέρεια. Αλλά σε αυτήν την κίνηση που φαίνεται να τον περιορίζει, ο Πύργος αποκτά µια νέα δύναµη: ένα αντικείµενο όταν τον κοιτάζουµε, γίνεται ένα παρατηρητήριο µε τη σειρά του όταν τον επισκεπτόµαστε, και τώρα συγκροτεί ως αντικείµενο, το οποίο ταυτόχρονα εκτείνεται και συγκεντρώνεται κάτω από αυτό, εκείνο το Παρίσι που µόλις πριν λίγο τον κοίταζε. Ο Πύργος είναι ένα αντικείµενο το οποίο βλέπει, µια µατιά που έχει ιδωθεί είναι ένα πλήρες ρήµα, τόσο ενεργητικό όσο και παθητικό, στο οποίο καµια λειτουργία, καµια φωνή (όπως λέµε στη γραµµατική, µε µια πικάντικη ασάφεια) δεν είναι ελλειπτική. Αυτή η διαλεκτική δεν είναι καθόλου µπανάλ, καθιστά τον Πύργο ένα µοναδικό µνηµείο για τον κόσµο παράγει συνήθως είτε καθαρά λειτουργικούς οργανισµούς (την φωτογραφική κάµερα ή το µάτι) που έχουν σαν προορισµό να βλέπουν πράγµατα, τα οποία όµως στη συνέχεια δεν αφήνουν τίποτα στην όραση, καθώς ό,τι βλέπει 2

είναι µυθικά συνδεδεµένο µε ό, τι παραµένει κρυµµένο (αυτό είναι το θέµα του ηδονοβλεψία), είτε, από την άλλη, θεάµατα τα οποία τα ίδια είναι τυφλά και παραµένουν στη σφαίρα της καθαρής παθητικότητας του ορατού. Ο Πύργος (και αυτή είναι µια από τις µυθικές του εξουσίες) παραβαίνει αυτόν τον διαχωρισµό, αυτή την συνήθη διάζευξη του βλέπειν και του βλέπεσθαι, επιτυγχάνει µια κυριαρχική εναλλαγή µεταξύ των δύο λειτουργιών είναι ένα πλήρες αντικείµενο που έχει, αν µπορεί κανείς να το διατυπώσει έτσι, και τα δύο φύλα της όρασης. Αυτή η ακτινοβόλα θέση στην τάξη της αντίληψης του δίνει µια εκπληκτική ροπή προς το νόηµα: ο Πύργος προσελκύει νόηµα µε τον τρόπο που ένα αλεξικέραυνο προσελκύει κεραυνούς για όλους τους λάτρεις της σηµασιοδότησης, παίζει έναν λαµπρό ρόλο, εκείνον ενός καθαρού σηµαίνοντος, δηλαδή, µιας µορφής στην οποία οι άνθρωποι αδιάκοπα προβάλλουν νόηµα (το οποίο εξάγουν κατά βούληση από τη γνώση τους, τα όνειρά τους, την ιστορία τους), χωρίς αυτό το νόηµα να σηµαίνει κατά συνέπεια ότι είναι ποτέ πεπερασµένο και σταθερό: ποιός µπορεί να πει τι θα είναι ο Πύργος αύριο για την ανθρωπότητα; Αλλά δεν µπορεί να υπάρχει καµια αµφιβολία ότι θα είναι πάντα κάτι, και κάτι της ίδιας της ανθρωπότητας. Ματιά, αντικείµενο, σύµβολο, τέτοιο είναι το αέναο κύκλωµα των λειτουργιών που του επιτρέπει πάντα να είναι κάτι άλλο και κάτι πολύ περισσότερο από τον Πύργο του Άιφελ. Προκειµένου να ικανοποιήσει αυτή τη µεγάλη ονειρική λειτουργία, η οποία τον καθιστά ένα είδος συνολικού µνηµείου, ο Πύργος πρέπει να διαφεύγει του λόγου [της λογικής]. Η πρώτη προϋπόθεση αυτής της νικηφόρας δραπέτευσης είναι το να είναι ο Πύργος ένα εντελώς άχρηστο µνηµείο. Η αχρηστία [µαταιότητα] του Πύργου θεωρήθηκε πάντα συγκεκαλυµµένα ένα σκάνδαλο, δηλαδή, µια πραγµατικότητα, τέτοια που είναι συγχρόνως πολύτιµη και απαράδεκτη. Ακόµη και προτού κτιστεί, είχε κατηγορηθεί για το ότι ήταν άχρηστος, το οποίο, πίστεψαν τότε, ότι ήταν αρκετό για να τον καταδικάσει δεν ανήκε στο πνεύµα µιας περιόδου αφιερωµένης κατά το πλείστον στον ορθολογισµό και στον εµπειρισµό των µεγάλων επιχειρήσεων της αστικής τάξης που δεν ήταν διατεθειµένη να ανεχθεί την ιδέα ενός άχρηστου αντικειµένου (εκτός και αν ήταν κατάδηλα ένα αντικείµενο τέχνης, κάτι το οποίο ήταν επίσης αδιανόητο για τον Πύργο) ως εκ τούτου, ο Gustave Eiffel, αµυνόµενος ο ίδιος υπέρ του έργου του ως απάντηση στο υπόµνηµα των Καλλιτεχνών, σχολαστικά απαριθµεί όλες τις µελλοντικές χρήσεις του Πύργου: είναι όλες, όπως θα περίµενε κανείς από έναν µηχανικό, επιστηµονικές χρήσεις: αεροδυναµικές µετρήσεις, µελέτες της αντίστασης των ουσιών, φυσιολογία του ορειβάτη, ραδιο-ηλεκτρική έρευνα, προβλήµατα των τηλεπικοινωνιών, µετεωρολογικές παρατηρήσεις, κλπ. Αυτές οι χρήσεις είναι αναντίρρητα αδιαµφισβήτητες, ωστόσο φαίνονται αρκετά αστείες πλάι στο συντριπτικό µύθο του Πύργου, του ανθρώπινου νοήµατος που κατέκτησε σε όλο τον κόσµο. Είναι έτσι γιατί εδώ οι χρηστικού τύπου δικαιολογίες, όσο εξευγενισµένες και αν είναι µέσα από το µύθο της Επιστήµης, δεν είναι τίποτα σε σύγκριση µε τη µεγάλη φαντασιακή λειτουργία, η οποία επιτρέπει στους ανθρώπους να είναι απολύτως ανθρώπινοι. Ωστόσο, όπως πάντα, το ανώφελο του έργου δεν οµολογείται ποτέ άµεσα: ορθολογικοποιείται κάτω από τον τίτλο της χρήσης: ο Άιφελ είδε τον Πύργο του µε τη 3

µορφή ενός σοβαρού αντικειµένου, ορθολογικού, χρήσιµου οι άνθρωποι του τον επιστρέφουν µε τη µορφή ενός µεγάλου µπαρόκ ονείρου το οποίο πολύ φυσικά αγγίζει τα όρια του παραλόγου. Αυτή η διπλή κίνηση είναι βαθιά: η αρχιτεκτονική είναι πάντα όνειρο και λειτουργία, έκφραση µιας ουτοπίας και µέσον διευκόλυνσης. Ακόµη και πριν την γέννηση του Πύργου, ο δέκατος ένατος αιώνας (ειδικά στην Αµερική και την Αγγλία) είχε συχνά ονειρευτεί δοµές των οποίων το ύψος θα ήταν εκπληκτικό, γιατί ο αιώνας ήταν αφιερωµένος στα τεχνολογικά κατορθώµατα, και η κατάκτηση του ουρανού για άλλη µια φορά διήγειρε συναισθηµατικά την ανθρωπότητα. Το 1881, λίγο πριν από τον Πύργο, ένας Γάλλος αρχιτέκτονας είχε εκπονήσει το σχέδιο ενός ηλιακού πύργου τώρα το έργο αυτό, αρκετά παρανοïκό τεχνολογικά, αφού στηρίχθηκε στην λιθοδοµή και όχι στον χάλυβα, τέθηκε επίσης υπό την εντολή µιας απόλυτα εµπειρικής χρησιµότητας από τη µια πλευρά, µια µεγάλη φωτιά στην κορυφή της κατασκευής είχε σαν σκοπό να φωτίζει το σκοτάδι της κάθε γωνίας και χαραµάδας στο Παρίσι µ ένα σύστηµα κατόπτρων (ένα σύστηµα που ήταν αναµφίβολα πολύ σύνθετο!), και από την άλλη, το ψηλότερο δωµάτιο αυτού του ηλιακού πύργου (περίπου 1.000 ποδών, όπως ο Πύργος του Άιφελ) προοριζόταν να διατηρηθεί σαν ένα είδος sunroom, στο οποίο άνθρωποι ανάπηροι θα επωφελούνταν από έναν αέρα "τόσο καθαρό όσο και στα βουνά." Και όµως εδώ, όπως και στην περίπτωση του Πύργου, ο αφελής ωφελιµισµός της επιχείρησης δεν ξεχωρίζει από την ονειρική, την απεριόριστα ισχυρή λειτουργία η οποία, στην πραγµατικότητα, εµπνέει τη δηµιουργία του: η χρήση ποτέ δεν κάνει τίποτα άλλο από το να παρέχει στέγη στο νόηµα. Ως εκ τούτου, θα µπορούσαµε να µιλήσουµε, αναφορικά µε τους ανθρώπους, για ένα πραγµατικό σύµπλεγµα της Βαβέλ: η Βαβέλ υποτίθεται ότι χρησίµευε για την επικοινωνία µε τον Θεό, και όµως η Βαβέλ είναι ένα όνειρο που αγγίζει πολύ µεγαλύτερα βάθη από εκείνο του θεολογικού έργου και ακριβώς όπως αυτό το µεγάλο όνειρο της ανύψωσης, απελευθερωµένο από το χρηστικό υποστήριγµά του, είναι τελικά αυτό που αποµένει στις αµέτρητες Βαβέλ που έχουν αναπαραστήσει οι ζωγράφοι, σαν η λειτουργία της τέχνης να ήταν να αποκαλύψει την βαθιά αχρηστία [µαταιότητα] των αντικειµένων, έτσι και ο Πύργος, σχεδόν άµεσα αποδεσµευµένος από τις επιστηµονικές θεωρήσεις που ενέκριναν την γέννησή του (πολύ λίγο ενδιαφέρει εδώ το ότι ο πύργος θα έπρεπε να είναι στην πραγµατικότητα χρήσιµος), προέκυψε από ένα µεγάλο ανθρώπινο όνειρο στο οποίο αναµειγνύονται µεταβλητές και αιώνιες έννοιες: έχει ανακαταλάβει την βασική αχρηστία [µαταιότητα] που τον κάνει να ζει στη φαντασία των ανθρώπων. Στην αρχή, η επιδίωξη ήταν τόσο παράδοξη είναι η έννοια του κενού µνηµείου να γίνει ένας "ναός της Επιστήµης" αλλά αυτή είναι µόνο µια µεταφορά στην πραγµατικότητα, ο Πύργος είναι ένα τίποτα, επιτυγχάνει ένα είδος µηδενικού βαθµού για το µνηµείο δεν συµµετέχει σε καµία ιεροτελεστία, σε καµία λατρεία, ούτε καν στην Τέχνη δεν µπορείς να επισκεφθείς τον Πύργο σαν ένα µουσείο: δεν υπάρχει τίποτα για να δεις στο εσωτερικό του Πύργου. Αυτό το κενό µνηµείο, ωστόσο, δέχεται κάθε χρόνο διπλάσιους επισκέπτες από το Λούβρο και πολύ περισσότερους από τον µεγαλύτερο κινηµατογράφο στο Παρίσι. 4

Τότε γιατί να επισκεφθούµε τον Πύργο του Άιφελ; Αναµφίβολα, για να συµµετάσχουµε σ ένα όνειρο του οποίου (και αυτό είναι η πρωτοτυπία του) η κρυστάλλωση είναι πολύ µεγαλύτερη απ ό,τι το πραγµατικό αντικείµενο. Ο Πύργος δεν είναι ένα συνηθισµένο θέαµα για να µπει κανείς στον Πύργο, για να συλλάβει την κλίµακά του, για να τρέξει ολόγυρα στα µονοπάτια του, είναι, µε έναν τρόπο πιο στοιχειώδη και πιο βαθύ, το ίδιο µε το να προσχωρεί σε µια άποψη και να εξερευνά το εσωτερικό ενός αντικειµένου (αν και διάτρητου), να µετασχηµατίζει την τουριστική ιεροτελεστία σε µια περιπέτεια της όρασης και της διάνοιας. Είναι γι αυτή την διπλή λειτουργία που θα ήθελα να µιλήσω για λίγο, προτού περάσω συµπερασµατικά στην σηµαντική συµβολική λειτουργία του Πύργου, η οποία είναι η τελική σηµασία του. Ο Πύργος βλέπει το Παρίσι. Το να επισκεφθεί κανείς τον Πύργο σηµαίνει ν ανεβεί στο µπαλκόνι, προκειµένου να αντιληφθεί, να κατανοήσει, και να απολαύσει µια συγκεκριµένη ουσία του Παρισιού. Κι εδώ πάλι, ο Πύργος είναι ένα πρωτότυπο µνηµείο. Συνήθως, τα belvedere είναι παρατηρητήρια της φύσης, της οποίας τα στοιχεία τα νερά, οι κοιλάδες, τα δάση συγκεντρώνονται από κάτω τους, έτσι ώστε ο τουρισµός της "ωραίας θέας" να υπονοεί αλάνθαστα µια φυσιολατρική µυθολογία. Αντίθετα, ο Πύργος δεν βλέπει τη φύση αλλά την πόλη και όµως, από την ίδια την θέση του ως επισκέψιµου παρατηρητηρίου, ο Πύργος καθιστά την πόλη ένα είδος φύσης συγκροτεί το πλήθος των ανθρώπων σ ένα τοπίο, προσθέτει στον συχνά ζοφερό αστικό µύθο µια ροµαντική διάσταση, µια αρµονία, ένα ξαλάφρωµα από αυτόν, ξεκινώντας από αυτόν, η πόλη ενώνεται µε τα µεγάλα φυσικά θέµατα που προσφέρονται στην περιέργεια των ανθρώπων: τον ωκεανό, την καταιγίδα, τα βουνά, το χιόνι, τα ποτάµια. Το να επισκεφθείτε τον Πύργο, λοιπόν, είναι το να έρθετε σε επαφή όχι µ ένα ιστορικό Ιερό, όπως ισχύει στην πλειονότητα των µνηµείων, αλλά µάλλον µε µια νέα φύση, εκείνην του ανθρώπινου χώρου: ο Πύργος δεν είναι ένα ίχνος, ένα σουβενίρ, εν ολίγοις µια κουλτούρα αλλά µάλλον ένα άµεσα καταναλώσιµο είδος για την ανθρωπότητα, το οποίο φυσικοποιήθηκε µε εκείνην την µατιά που τον µετατρέπει σε χώρο. Θα µπορούσε κανείς να πει ότι για τον λόγο αυτό ο Πύργος υλοποιεί µια φαντασίωση που είχε την πρώτη έκφρασή της στην λογοτεχνία (είναι συχνά η λειτουργία των αξιόλογων βιβλίων να προλαβαίνουν ό,τι η τεχνολογία πρόκειται απλά να θέσει σε εφαρµογή). Ο δέκατος ένατος αιώνας, πενήντα χρόνια πριν από τον Πύργο, παρήγαγε πράγµατι δύο έργα στα οποία η (ίσως πολύ παλιά) φαντασίωση µιας πανοραµικής όρασης έλαβε την εγγύηση µιας µεγάλης ποιητικής γραφής (écriture) πρόκειται αφενός για το κεφάλαιο της Παναγίας των Παρισίων, το αφιερωµένο σε µια άποψη του Παρισιού από υψηλό σηµείο θέασης, και αφετέρου, για το Tableau chronologique του Μισελέ. Τώρα, αυτό που είναι αξιοθαύµαστο σε αυτές τις δύο µεγάλες καθολικές απόψεις, µίας του Παρισιού, και µιας άλλης της Γαλλίας, είναι ότι ο Ουγκώ και ο Μισελέ κατανόησαν σαφώς ότι µε την θαυµαστή αύξηση του υψοµέτρου η πανοραµική όραση προσέθετε µια ασύγκριτη δύναµη της διάνοιας: η πανοραµική άποψη, την οποία κάθε επισκέπτης του Πύργου µπορεί µόνος του να 5

αποκτήσει σε µια στιγµή, µας δίνει τον κόσµο για ανάγνωση και όχι απλά για αντιληπτική παρατήρηση γι αυτό αντιστοιχεί σε µια νέα ευαισθησία της όρασης κατά το παρελθόν, το να ταξιδεύεις (µπορούµε να θυµηθούµε ορισµένους αξιοθαύµαστους δίχως άλλο περιπάτους του Rousseau) σήµαινε να ωθείσαι στη µέση της αίσθησης, να αντιλαµβάνεσαι µόνο ένα είδος παλιρροϊκού κύµατος των πραγµάτων η θέαση από ψηλά, αντίθετα, όπως την αναπαράστησαν οι ροµαντικοί συγγραφείς µας, σαν να είχαν προβλέψει τόσο την κατασκευή του Πύργου όσο και τη γέννηση της αεροπλοΐας, µας επιτρέπει να ξεπεράσουµε την αίσθηση και να δούµε τα πράγµατα στη δοµή τους. Ως εκ τούτου, πρόκειται για την έλευση µιας νέας αντίληψης, ενός νέου τρόπου νόησης, τον οποίο αυτές οι λογοτεχνίες και οι αρχιτεκτονικές της όρασης σηµατοδοτούν (γεννηµένες τον ίδιο αιώνα και πιθανότατα από την ίδια ιστορία): το Παρίσι και η Γαλλία γίνονται µέσα από την πένα του Ουγκώ και του Μισελέ (και κάτω από το βλέµµα του Πύργου) καταληπτά αντικείµενα, χωρίς ωστόσο και αυτό είναι το καινούργιο να χάνουν κάτι από την υλικότητά τους µια νέα κατηγορία αναδύεται, αυτή της συγκεκριµένης αφαίρεσης αυτή, άλλωστε, είναι η έννοια που µπορούµε να δώσουµε σήµερα στη λέξη δοµή ένα corpus λογικών µορφών. Όπως ο Monsieur Jourdain (*) βρέθηκε αντιµέτωπος µε την πρόζα, κάθε επισκέπτης στον Πύργο κάνει στρουκτουραλισµό (**) χωρίς να το γνωρίζει (πράγµα που δεν εµποδίζει την πρόζα και την δοµή να υπάρχουν παρολαυτά) σ ένα Παρίσι που ξεχύνεται κάτω από αυτόν, [ο επισκέπτης] διακρίνει αυθόρµητα ξεχωριστά καθόσον είναι γνωστά σηµεία, που όµως δεν σταµατά να τα συνδέει µεταξύ τους, εντάσσοντάς-τα αντιληπτικά σ έναν µεγάλο λειτουργικό χώρο µε λίγα λόγια, χωρίζει και οµαδοποιεί το Παρίσι προσφέρεται σε αυτόν ως ένα αντικείµενο κατ ουσίαν έτοιµο, εκτεθειµένο στη νοηµοσύνη, το οποίο όµως πρέπει ο ίδιος να κατασκευάσει µέσα από µια τελική δραστηριότητα του νου: τίποτα λιγότερο παθητικό από την συνολική εικόνα που δίνει ο πύργος στο Παρίσι. Αυτή η δραστηριότητα του νου, που πραγµατώνεται από την ταπεινή µατιά του τουρίστα, έχει ένα όνοµα: αποκρυπτογράφηση [αποκωδικοποίηση]. Τι είναι στην πραγµατικότητα ένα πανόραµα; Μια εικόνα που προσπαθούµε να αποκρυπτογραφήσουµε, στην οποία προσπαθούµε να αναγνωρίσουµε γνωστές θέσεις, να εντοπίσουµε ορόσηµα. Πάρτε κάποια άποψη του Παρισιού που προσφέρει ο Πύργος του Άιφελ εδώ διακρίνετε τον λόφο που κατηφορίζει από το Chaillot, εκεί το Δάσος της Βουλώνης αλλά πού είναι η Αψίδα του Θριάµβου; Δεν την βλέπεις, και αυτή η απουσία σε αναγκάζει να επιθεωρήσεις το πανόραµα για άλλη µια φορά, να ψάξεις αυτό το σηµείο που λείπει από την δοµή σου η γνώση σου (η γνώση που µπορεί να έχεις σε σχέση µε την (*) Monsieur Jourdain: Ο ήρωας του Μολιέρου στο έργο του Αρχοντοχωριάτης (Le Bourgeois gentilhomme, 1670) που με δέος και έκπληξη ανακάλυψε ότι μιλούσε σε πεζό λόγο όλη του τη ζωή [σημ. της μεταφρ.] (**) στρουκτουραλισμός (ελλ. δομισμός): επιστημονική κατεύθυνση (θεωρία και μεθοδολογία) που προσεγγίζει τα πράγματα, ως σύνολα επί μέρους στοιχείων, τα οποία, με βάση γενικούς κανόνες, αλληλοπροσδιορίζονται ενταγμένα στο εσωτερικό ενός όλου, μιας συνεκτικής δομής, όπως και στη γλώσσα [Λεξ. της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Τριανταφυλλίδη] 6

Παρισινή τοπογραφία) παλεύει µε την αντίληψή σου, καθώς και κατά µια έννοια, αυτό είναι στην ουσία η νοηµοσύνη: η ανασύσταση, το να κάνεις τη µνήµη και την αίσθηση να συνεργαστούν έτσι ώστε να παράγουν στο µυαλό σου µια προσοµοίωση του Παρισιού, τα στοιχεία της οποίας είναι µπροστά σου, πραγµατικά, προγονικά, αλλά παρ όλα αυτά σε µια σύγχυση προσανατολισµού λόγω του συνολικού χώρου µέσα από τον οποίο σου προσφέρονται, καθώς αυτός ο χώρος σου ήταν άγνωστος. Με τον τρόπο αυτό προσεγγίζουµε την πολύπλοκη, διαλεκτική φύση όλης της πανοραµικής όρασης από τη µια πλευρά, υπάρχει η όραση της πλήρους ευφορίας, που µπορεί να γλυστράει αργά, ελαφρά σε όλο το µήκος της συνεχούς εικόνας του Παρισιού, και που αρχικά κανένα "ατύχηµα" δεν καταφέρνει να διακόψει αυτό το τεράστιο επίπεδο από ορυκτά και φυτικά στρώµατα, όπως γίνεται αντιληπτό από απόσταση, µέσα στην ευδαιµονία του υψοµέτρου αλλά, από την άλλη πλευρά, αυτή ακριβώς η συνέχεια δεσµεύει τον νου σ έναν συγκεκριµένο αγώνα, ζητάει να αποκρυπτογραφηθεί, πρέπει να βρούµε σηµάδια µέσα σε αυτήν, µια οικειότητα µε αναγωγή στην ιστορία και το µύθο αυτός είναι ο λόγος που ένα πανόραµα δεν µπορεί ποτέ να καταναλωθεί σαν ένα έργο τέχνης, αφού το αισθητικό ενδιαφέρον για έναν πίνακα ζωγραφικής σταµατά από τη στιγµή που θα προσπαθήσουµε να αναγνωρίσουµε σε αυτόν συγκεκριµένα σηµεία που προέρχονται από τη γνώση µας το να πει κανείς ότι υπάρχει µια οµορφιά στο Παρίσι που απλώνεται στα πόδια του Πύργου είναι αναµφίβολα σαν να παραδέχεται αυτή την ευφορία της εναέριας θέασης που δεν αναγνωρίζει τίποτε άλλο παρά έναν όµορφα συναρθρωµένο χώρο αλλά είναι επίσης σαν να αποκρύπτει την πολύ πνευµατική προσπάθεια του µατιού µπροστά σ ένα αντικείµενο που απαιτεί να κατατεµαχιστεί, να αναγνωριστεί, να επανατοποθετηθεί στη µνήµη γιατί η ευδαιµονία της αίσθησης (τίποτα ευτυχέστερο από µια θέα από ψηλά) δεν αρκεί για να ξεγελάσει την ανακριτική φύσης του νου µπροστά σε κάθε εικόνα. Αυτός ο γενικά πνευµατικός χαρακτήρα της πανοραµικής όρασης επιβεβαιώνεται και από το εξής φαινόµενο, το οποίο ο Ουγκώ και ο Μισελέ θεώρησαν άλλωστε βασικό κίνητρο για τις πανοραµικές απόψεις τους: το να αντιληφθεί κανείς το Παρίσι από ψηλά είναι το να φαντάζεται σίγουρα µια ιστορία από την κορυφή του Πύργου, το µυαλό βρίσκει τον εαυτό του να ονειρεύεται τη µετάλλαξη του τοπίου που έχει µπροστά στα µάτια του µέσα από την έκσταση του χώρου, βυθίζεται στο µυστήριο του χρόνου, αφήνεται να παρασυρθεί σ ένα είδος αυθόρµητης ανάµνησης: είναι η ίδια η διάρκεια που γίνεται πανοραµική. Ας αφεθούµε σ ένα επίπεδο κοινής γνώσης (όχι και τόσο δύσκολο έργο), ένα συνηθισµένο ζητούµενο που απευθύνεται στο πανόραµα του Παρισιού τέσσερις µεγάλες στιγµές ξαφνικά εισέρχονται στο πεδίο της όρασής µας, δηλαδή, στη συνείδησή µας. Η πρώτη είναι αυτή της προϊστορίας το Παρίσι τότε ήταν σκεπασµένο από ένα στρώµα νερού, µέσα από το οποίο ξεπρόβαλαν µόλις και µετά βίας µερικά στερεά σηµεία στεκόµενος στον πρώτο όροφο του Πύργου, ο επισκέπτης θα είχε την µύτη του στο ίδιο επίπεδο µε τα κύµατα και θα έβλεπε µόνο µερικά διάσπαρτα νησάκια, το Étoile, το Πάνθεον, ένα κατάφυτο νησί που ήταν η Μονµάρτρη και δύο µπλε παλούκια στο βάθος, τους πύργους της Notre-Dame, µετά στ αριστερά του στην περιφέρεια αυτής της τεράστιας λίµνης τις πλαγιές του Mont 7

Valérien και αντιστρόφως, ο ταξιδιώτης που επιλέγει να θέσει τον εαυτό του σήµερα στα ύψη αυτής της προεξοχής [του Mont Valérien], σε οµιχλώδη καιρό, θα δει να ξεπροβάλουν τα δύο πάνω πατώµατα του Πύργου από µια υγρή βάση αυτή η προϊστορική σχέση του Πύργου µε το νερό διατηρήθηκε, ας πούµε, συµβολικά µέχρι τις µέρες τις δικές µας, γιατί ο Πύργος κτίστηκε εν µέρει πάνω σ έναν λεπτό βραχίονα του Σηκουάνα που προσχώθηκε (µέχρι την Rue de l'université) και εξακολουθεί να φαίνεται σαν να αναδύεται από µια χειρονοµία του ποταµού του οποίου τις γέφυρες φρουρεί. Η δεύτερη ιστορία που βρίσκεται µπροστά στο βλέµµα του Πύργου είναι ο Μεσαίωνας ο Cocteau (*) κάποτε είπε ότι ο Πύργος ήταν η Notre-Dame της Αριστερής Όχθης αν και ο καθεδρικός ναός του Παρισιού δεν είναι το υψηλότερο από τα µνηµεία της πόλης (το Invalides, το Πάνθεον, η Sacré-Coeur είναι υψηλότερα), δηµιουργεί µε τον Πύργο ένα ζευγάρι, ένα συµβολικό δίδυµο, που αναγνωρίζεται, κατά κάποιο τρόπο, από το τουριστικό φολκλόρ, το οποίο µε ευκολία ανάγει [συµπυκνώνει] το Παρίσι στον Πύργο του και τον καθεδρικό ναό του: ένα σύµβολο που συντάσσεται από την αντίθεση του παρελθόντος (ο Μεσαίωνας αντιπροσωπεύει πάντα έναν πυκνό χρόνο) µε το παρόν της πέτρας, παλιάς όσο και ο κόσµος, µε το µέταλλο, σηµάδι της νεωτερικότητας. Η τρίτη στιγµή που µπορεί να διαβαστεί από τον Πύργο είναι αυτή της ευρείας ιστορίας, αδιαφοροποίητης καθώς προχωρά από τη µοναρχία στην αυτοκρατορία, από το Invalides στην Αψίδα του Θριάµβου: αυτή είναι αυστηρά η Ιστορία της Γαλλίας, όπως βιώνεται από τους Γάλλους µαθητές, πολλά επεισόδια της οποίας, εγγεγραµµένα στη µνήµη του κάθε µαθητή, αγγίζουν το Παρίσι. Τέλος, ο Πύργος χαρτογραφεί µια τέταρτη ιστορία του Παρισιού, αυτήν που συµβαίνει τώρα ορισµένα νεότερα µνηµεία (της UNESCO, της Ραδιο-Τηλεόρασης) αρχίζουν να ενθέτουν σηµεία του µέλλοντος µέσα στο χώρο του ο Πύργος επιτρέπει την εναρµόνιση αυτών των απροσάρµοστων ουσιών (του γυαλιού, του µετάλλου), αυτών των νέων µορφών, µε τους λίθους και τους τρούλους του παρελθόντος το Παρίσι, στη διάρκεια του, κάτω από το βλέµµα του Πύργου, συντίθεται και το ίδιο σαν ένας αφαιρετικός καµβάς στον οποίο σκοτεινά στενόµακρα σχήµατα (που προέρχονται από ένα πολύ παλιό παρελθόν) βρίσκονται πλάι-πλάι µε τα λευκά ορθογώνια της µοντέρνας αρχιτεκτονικής. Από τη στιγµή που αυτά τα σηµεία της ιστορίας και του χώρου οργανώνονται οπτικά, από την κορυφή του Πύργου, η φαντασία συνεχίζει να συµπληρώνει το Παρισινό πανόραµα, δίνοντάς-του δοµή όµως αυτό που επεµβαίνει στη συνέχεια είναι ορισµένες ανθρώπινες λειτουργίες όπως ο διάβολος Asmodeus, έτσι και ο επισκέπτης του Πύργου, µε το να υψώνεται πάνω από το Παρίσι, έχει την ψευδαίσθηση ότι σηκώνει ένα τεράστιο καπάκι που καλύπτει την ιδιωτική ζωή εκατοµµυρίων ανθρώπων µια πολύ οικεία σχέση δηµιουργείται τότε µε την πόλη της οποίας τις λειτουργίες, δηλαδή, τις συνδέσεις, αποκρυπτογραφεί πάνω στον µεγάλο πολικό άξονα, τον κάθετο προς την οριζόντια καµπύλη του ποταµού, (*) Jean Cocteau: Γάλλος ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ζωγράφος, ο οποίος μετέφερε τα διδάγματα του σουρρεαλισμού και της αφαίρεσης στο θέατρο σε αντίθεση με τον ρεαλισμό. Το πρώτο θεατρικό του έργο, του 1923, είχε τίτλο Οι Νεόνυμφοι του Πύργου του Άιφελ. [Σημ. της μεταφρ.] 8

τρεις ζώνες στοιβάζονται η µια µετά την άλλη, όπως κατά µήκος ενός ξαπλωµένου σώµατος οι τρεις λειτουργίες της ανθρώπινης ζωής: στην κορυφή, στους πρόποδες της Μονµάρτρης, η ευχαρίστηση στο κέντρο, γύρω από την Όπερα, η υλικότητα, οι επιχειρήσεις, το εµπόριο προς τα κάτω, στους πρόποδες του Πάνθεον, η γνώση, η µελέτη στη συνέχεια, προς τα δεξιά και αριστερά, περιβάλλουν αυτόν τον ζωτικής σηµασίας άξονα σαν δύο προστατευτικοί χιτώνες, δύο µεγάλες ζώνες κατοίκησης, η µια αστική, η άλλη εργατική ακόµα µακρύτερα, δύο δασώδεις λωρίδες, της Βουλώνης και της Vincennes. Έχει παρατηρηθεί ότι ένα είδος πολύ παλιού νόµου παρακινεί τις πόλεις να αναπτυχθούν προς τα δυτικά, προς την διεύθυνση που δύει ο ήλιος αυτή είναι η πλευρά προς την οποία κατευθύνεται ο πλούτος των καλών συνοικιών, ενώ η ανατολική παραµένει η θέση της φτώχειας ο Πύργος, από το ίδιο το σηµείο εµφύτευσής του, φαίνεται να ακολουθεί την κίνηση αυτή διακριτικά θα µπορούσε κανείς να πει ότι συνοδεύει το Παρίσι σε αυτήν την µετατόπιση προς τα δυτικά, από την οποία η πρωτεύουσά µας δεν µπορεί να ξεφύγει, και ακόµα ότι έλκει την πόλη προς τον πόλο της ανάπτυξής της, προς τα νότια και προς τα δυτικά, όπου ο ήλιος είναι πιο ζεστός, συµµετέχοντας έτσι σε εκείνη την µεγάλη µυθική λειτουργία που µετατρέπει την κάθε πόλη σ ένα ζωντανό ον: ούτε ως εγκέφαλος ούτε ως ένα όργανο, χωροθετηµένος λίγο µακρύτερα από τις ζωτικής σηµασίας ζώνες του, ο Πύργος είναι απλώς ο µάρτυρας, το βλέµµα που διακριτικά αποκαθιστά, µε την λεπτή σηµατοδότησή του, το δοµικό σύνολο γεωγραφικό, ιστορικό, και κοινωνικό του χώρου του Παρισιού. Αυτή η αποκρυπτογράφηση του Παρισιού, που εκτελείται µέσω του βλέµµατος του Πύργου, δεν είναι µόνο µια νοητική πράξη, είναι επίσης µια µύηση. Το να ανεβεί κανείς στον Πύργο για να συλλογιστεί από εκεί το Παρίσι είναι το ισοδύναµο εκείνου του πρώτου ταξιδιού, µε το οποίο ο νεαρός άνδρας από την επαρχία έφτασε µέχρι το Παρίσι προκειµένου να κατακτήσει την πόλη. Στην ηλικία των δώδεκα, ο ίδιος ο Άιφελ, νεαρός, πήρε την άµαξα από την Ντιζόν µε τη µητέρα του και ανακάλυψε τη "µαγεία" του Παρισιού. Η πόλη, ένα είδος πρωτεύουσας υπερθετικού βαθµού, παραπέµπει σε εκείνη την διαδικασία της προσχώρησης σε µια ανώτερη τάξη απολαύσεων, αξιών, τεχνών και πολυτέλειας είναι ένα είδος ακριβού κόσµου στον οποίο η γνώση κάνει τον άνθρωπο, σηµατοδοτεί µια είσοδο στην αληθινή ζωή των παθών και των ευθυνών αυτόν τον µύθο τον πολύ παλιό αναµφίβολα είναι που το ταξίδι προς τον Πύργο µας επιτρέπει ακόµη να υπαινισσόµαστε για τον τουρίστα που σκαρφαλώνει στον Πύργο, όσο αµέριµνος κι αν είναι, το Παρίσι, που απλώνεται µπροστά στα µάτια του για στοχασµό µέσα από µια ενέργεια ατοµική και εσκεµµένη, έχει ακόµα κάτι από το Παρίσι του Rastignac (*) που αντιτάσσεται, αψηφάται, κατακτάται. Ως εκ τούτου, από το σύνολο των τόπων που (*) Eugène de Rastignac: Λογοτεχνικός ήρωας από το πολύτομο έργο Ανθρώπινη Κωμωδία του Honoré de Balzac, κύριος χαρακτήρας της διάσημης νουβέλας Le Père Goriot (1835), αλλά και άλλων. Εκπροσωπεί τον αρριβίστα, τυχοδιώκτη, ταπεινής καταγωγής, που εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες που προσφέρει η πρωτεύουσα για κοινωνική αναρρίχηση και πλουτισμό. Η προσαρμογή του στην ζωή της περιγράφεται δραματικά σαν μέσα από μια σειρά τελετουργικών μυήσεων. Χαρακτηριστική είναι η φράση που απευθύνει στην πόλη του Παρισιού την οποία ατενίζει από το ύψωμα του Κοιμητηρίου του Père Lachaise: "À nous deux, maintenant!" (: Και τώρα το παιχνίδι ανάμεσα σ εμάς τους δύο!) [Σημ. της μεταφρ.] 9

επισκέφθηκε ο ξένος ή ο επαρχιώτης, ο Πύργος είναι το πρώτο υποχρεωτικό µνηµείο είναι µια Πύλη, σηµατοδοτεί τη µετάβαση προς τη γνώση: πρέπει κανείς να θυσιάσει στον Πύργο µέσα από µια ιεροτελεστία ένταξης από την οποία, ακριβώς, ο Παριζιάνος είναι ο µόνος που µπορεί να εξαιρεθεί ο Πύργος είναι πράγµατι ο τόπος ο οποίος επιτρέπει σε κάποιον να ενσωµατωθεί σε µια φυλή, και που σε σχέση µε το Παρίσι, είναι ο ίδιος η ουσία ακριβώς της πρωτεύουσας την οποία συγκεντρώνει και προσφέρει σαν δώρο στον ξένο ο οποίος του έχει ήδη αποδώσει έναν εναρκτήριο φόρο τιµής. Από το Παρίσι, αντικείµενο στοχαστικής ενατένισης, πρέπει τώρα σιγά-σιγά να βρούµε έναν τρόπο επιστροφής µας προς τον Πύργο τον ίδιο: τον Πύργο που θα ζήσει τη ζωή του ως ένα αντικείµενο (προτού επιστρατευθεί ως σύµβολο). Κανονικά, για τον τουρίστα, κάθε αντικείµενο είναι πρώτα απ όλα ένα εσωτερικό, εφόσον δεν υπάρχει επίσκεψη χωρίς την εξερεύνηση ενός κλειστού χώρου: το να επισκεφθεί κανείς µια εκκλησία, ένα µουσείο, ένα παλάτι σηµαίνει πρώτα απ' όλα να κλειστεί εντελώς µέσα, να τριγυρίσει µέσα σ ένα εσωτερικό, κάπως σαν τον ιδιοκτήτη του: κάθε εξερεύνηση είναι µια οικειοποίηση αυτή η περιήγηση του εσωτερικού ανταποκρίνεται µάλιστα σ ένα αίτηµα που θέτει το εξωτερικό: το µνηµείο είναι ένα αίνιγµα το να εισχωρήσεις σε αυτό είναι σαν να το λύνεις, σαν να το κατακτάς εδώ αναγνωρίζουµε στην τουριστική επίσκεψη εκείνη την µυητική λειτουργία που µόλις επικαλεστήκαµε µε την ευκαιρία του ταξιδιού προς τον Πύργο η οµάδα των επισκεπτών που περικλείεται από ένα µνηµείο και που ποµπικά ακολουθεί τους εσωτερικούς του µαιάνδρους πριν την έξοδό του µοιάζει αρκετά µ έναν νεοφώτιστο ο οποίος, προκειµένου να προσχωρήσει στο καθεστώς του µυηµένου, είναι υποχρεωµένος να διασχίσει µια σκοτεινή και άγνωστη διαδροµή µέσα στο οικοδόµηµα της µύησης. Στο θρησκευτικό πρωτόκολλο, όπως και στην τουριστική επιχείρηση, το να παραµείνεις κλεισµένος αποτελεί συνεπώς ένα µέρος της ιεροτελεστίας. Και σε αυτό το ζήτηµα ο Πύργος είναι ένα παράδοξο αντικείµενο: κανείς δεν µπορεί να κλειστεί εντελώς µέσα σε αυτόν εφόσον ο Πύργος ορίζεται ακριβώς από την µακρόστενη µορφή και την ανοικτή δοµή του: Πώς µπορείς να κλειστείς µέσα σε κενό, πώς µπορείς να επισκεφθείς µια γραµµή; Ωστόσο, αναµφισβήτητα ο Πύργος είναι επισκέψιµος: τον περιδιαβαίνουµε αργά προτού τον χρησιµοποιήσουµε ως παρατηρητήριο. Τι συµβαίνει; Τι απογίνεται µε αυτή την µεγάλη διερευνητική λειτουργία του εσωτερικού όταν αναφέρεται σε αυτό το άδειο και ρηχό µνηµείο για το οποίο µπορεί κανείς να πει ότι αποτελείται εξ ολοκλήρου από µία εξωτερική ουσία; Για να καταλάβουµε πώς ο σύγχρονος επισκέπτης προσαρµόζεται στο παράδοξο µνηµείο που προσφέρεται στη φαντασία του, χρειάζεται απλώς να παρατηρήσουµε τι του προσφέρει ο Πύργος, στο βαθµό που βλέπει κανείς σε αυτόν ένα αντικείµενο, και όχι πλέον ένα σηµείο για εξωτερική παρατήρηση. Σε σχέση µε αυτό, τα ζητήµατα που θέτει ο Πύργος είναι δύο ειδών. Το πρώτο είναι τεχνικής τάξης ο Πύργος προσφέρει για κατανάλωση µια ορισµένη σειρά δράσεων, ή, αν προτιµάτε, παραδόξων, που κάνουν τον επισκέπτη µηχανικό στη θέση του µηχανικού. Αυτές είναι, πρώτα απ όλα, οι τέσσερις βάσεις, και 10

ειδικά (όσο το τεράστιο µέγεθος δεν εκπλήσσει), η εισαγωγή των υπερβολικά κεκλιµµένων µεταλλικών πυλώνων µέσα στην ανόργανη µάζα αυτή η λοξότητα είναι περίεργη στο µέτρο που γεννά µια όρθια µορφή, της οποίας η καθετότητα απορροφά την πηγή της, δηλ. τις πλάγιες µορφές και εδώ υπάρχει ένα είδος ευχάριστης πρόκλησης για τον επισκέπτη τότε ακολουθούν οι ανελκυστήρες, αρκετά περίεργοι λόγω της λοξής κατεύθυνσής τους, καθώς η συνήθης φαντασία απαιτεί απ ο,τιδήποτε ανέρχεται µηχανικά να σύρεται κατά µήκος ενός κάθετου άξονα και για όποιον παίρνει τα σκαλιά, υπάρχει το διευρυµένο θέαµα όλων των λεπτοµερειών, των πλακών, των δοκαριών, των βιδών, που συνθέτουν τον Πύργο, η έκπληξη του να βλέπει κανείς πώς αυτή η ευθύγραµµη µορφή, που καταναλώνεται από κάθε γωνιά του Παρισιού ως καθαρή γραµµή, αποτελείται από αµέτρητα τµήµατα, αλληλοσυνδεόµενα, διασταυρωνόµενα, αποκλίνοντα: η λειτουργία του να µειώνεις την εµφάνιση (την ευθεία γραµµή) στην αντίθετη πραγµατικότητά της (µια δαντέλα από θραύσµατα), ένα είδος αποµυθοποίησης το οποίο παρέχει η απλή διεύρυνση του επιπέδου της αντίληψης, όπως σε εκείνες τις φωτογραφίες στις οποίες η καµπύλη ενός προσώπου, µε την µεγέθυνση, φαίνεται σαν να σχηµατίζεται από χίλια µικροσκοπικά τετράγωνα φωτισµένα ποικιλοτρόπως. Έτσι, ο Πύργος-ως-αντικείµενο παρέχει στον παρατηρητή του, µε την προϋπόθεση ότι ο ίδιος αφήνεται σε αυτόν, µια ολόκληρη σειρά από παράδοξα, την απολαυστική συρρίκνωση της εµφάνισής του και της αντίθετης πραγµατικότητας σε αυτήν. Το δεύτερο ζήτηµα που θέτει ο Πύργος, ως αντικείµενο, είναι ότι, παρά την τεχνική µοναδικότητα του, αποτελεί έναν γνώριµο "µικρόκοσµο" από το επίπεδο του εδάφους, ένα ολόκληρο σύστηµα ταπεινού εµπορίου τον συνοδεύει καθ ύψος: οι πωλητές των καρτποστάλ, των σουβενίρ, των µπιχλιµπιδιών, των µπαλονιών, των παιχνιδιών, των γυαλιών ηλίου, προαναγγέλλουν µια εµπορική ζωή την οποία ξαναβρίσκουµε εγκαταστηµένη για τα καλά στην πρώτη πλατφόρµα. Τώρα, η κάθε εµπορική δραστηριότητα έχει σαν επακόλουθο την εξηµέρωση του χώρου την πώληση, την αγορά, την ανταλλαγή: µε αυτές τις απλές χειρονοµίες είναι που οι άνθρωποι κυριαρχούν πραγµατικά πάνω στις πιο άγριες περιοχές, τις πιο ιερές κατασκευές. Ο µύθος των εκδίωξης των αργυραµοιβών από τον ναό είναι στην πραγµατικότητα αµφίσηµη, καθώς ένα τέτοιο εµπόριο µαρτυρεί ένα είδος στοργικής σχέσης οικειότητας µε το µνηµείο του οποίου η µοναδικότητα δεν φοβίζει πλέον, κάτι που για το Χριστιανικό συναίσθηµα (εποµένως, ένα συναίσθηµα αρκετά ειδικό, από µια άποψη) το πνευµατικό αποκλείει το οικείο στην Αρχαιότητα, µια µεγάλη θρησκευτική γιορτή, καθώς και µια θεατρική παράσταση, µια πραγµατική ιερή τελετή, σε καµία περίπτωση δεν εµπόδιζε την αποκάλυψη των πιο καθηµερινών χειρονοµιών, όπως του φαγητού ή του πιοτού: όλες οι απολαύσεις εξελίσσονταν ταυτόχρονα, όχι από κάποια τυχαία ανοχή, αλλά επειδή το τελετουργικό δεν ήταν ποτέ άγριο και σίγουρα δεν δηµιουργούσε καµία αντίφαση µε την καθηµερινότητα. Ο Πύργος δεν είναι ένα ιερό µνηµείο, και κανένα ταµπού δεν µπορεί να απαγορεύσει µια συνηθισµένη ζωή να αναπτυχθεί εκεί αλλά το ότι δεν πρόκειται για ένα ασήµαντο φαινόµενο παρ όλ αυτά είναι κάτι αδιαµφισβήτητο η εγκατάσταση ενός εστιατορίου στον Πύργο, για παράδειγµα (η τροφή είναι αντικείµενο της 11

πιο συµβολικής όλων των συναλλαγών), είναι ένα φαινόµενο που αντιστοιχεί σε µια ολόκληρη εννοιολογία περί ελεύθερου χρόνου ο άνθρωπος φαίνεται να έχει πάντα την τάση αν δεν υπάρξουν εµπόδια στο δρόµο του να αποζητά ένα είδος συµπληρώµατος στις απολαύσεις του: αυτό είναι ό,τι ονοµάζεται άνεση. Ο Πύργος του Άιφελ είναι ένα άνετο αντικείµενο, και, επιπλέον, σε αυτό ακριβώς οφείλεται το ότι αποτελεί αντικείµενο είτε πολύ παλιό (ανάλογο, για παράδειγµα, µε τον αρχαίο Ιππόδροµο) είτε πολύ µοντέρνο (ανάλογο µε ορισµένα Αµερικανικά ιδρύµατα, όπως ο κινηµατογράφος drive-in, στον οποίο µπορεί κανείς να απολαύσει ταυτόχρονα την ταινία, το αυτοκίνητο, το φαγητό, και την φρεσκάδα του νυχτερινού αέρα). Επίσης, επιτρέποντας στον επισκέπτη του µια ολόκληρη πολυφωνία απολαύσεων, από το τεχνολογικό θαύµα έως την υψηλή κουζίνα, συµπεριλαµβανοµένου του πανοράµατος, ο Πύργος επανασυνδέεται τελικά µε την ουσιαστική λειτουργία όλων των µεγάλων ανθρώπινων τόπων: αυτάρκεια ο Πύργος µπορεί να ζει από µόνος του: κανείς µπορεί να ονειρευτεί εκεί, να φάει εκεί, να παρατηρεί εκεί, να κατανοεί εκεί, να αποθαυµάζει εκεί, να ψωνίζει εκεί όπως και σε ένα υπερωκεάνιο (άλλο ένα µυθικό αντικείµενο που κάνει τα παιδιά να ονειρεύονται), µπορεί κανείς να αισθάνεται τον εαυτό του αποκοµµένο από τον κόσµο και εντούτοις ιδιοκτήτη του κόσµου. 12