Άσκηση Διδακτικής του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Γ Οµάδα

Transcript

1 Άσκηση Διδακτικής του Μαθήµατος των Θρησκευτικών Γ Οµάδα Διδάσκων: Αθ. Στογιαννίδης Λέκτορας 11ο Μάθηµα Διερεύνηση Προϋποθέσεων Διδασκαλίας - Α : Η θεωρία του Jean Piaget για τη νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου

2 Σταθµό στην ιστορία της επιστήµης της ψυχολογίας αποτέλεσαν οι εργασίες του Ελβετού Jean Piaget. Θεωρείται ο πατέρας της γενετικής επιστηµολογίας, δηλ. της επιστήµης εκείνης που ερευνάει τον τρόπο λειτουργίας ανάπτυξης της ανθρώπινης νόησης και κατάκτησης της γνώσης. Ο Piaget µάς έδωσε µία εµπεριστατωµένη εικόνα σχετικά µε τα εξελικτικές φάσεις µέσα από τις οποίες διέρχεται η ανθρώπινη σκέψη.

3 Για να κατανοήσουµε τη θεωρία του Piaget, θα πρέπει πρωτίστως να δώσουµε ορισµένες διευκρινήσεις για τις έννοιες που χρησιµοποιούνται.

4 Καταρχήν µε τον όρο «ανάπτυξη» αναφερόµαστε σε όλες εκείνες τις µεταβολές που παρατηρούµε σε έναν οργανισµό και οποίες δεν συµβαίνουν τυχαία αλλά ακολουθούν κάποιο σχέδιο, δηλ. διέπονται από την αρχή της κανονικότητας. Η κάθε µεταβολή στηρίζεται στα δεδοµένα που επέφερε η προηγούµενη και η διάρκειά της έχει ένα σχετικά µεγάλο εύρος χρόνου.

5 Για τον Piaget η γνώση δεν παράγεται αυτόµατα, αλλά είναι το αποτέλεσµα µιας αλληλεπίδρασης που λαµβάνει χώρα µεταξύ της ανθρώπινης νόησης από τη µια και των ερεθισµάτων που προσφέρει το εξωτερικό περιβάλλον από την άλλη. Αυτό σηµαίνει πρακτικά ότι η γνώση δεν είναι µία αντιγραφή της πραγµατικότητας αλλά µία ερµηνευτική και διερευνητική µατιά απέναντί της, ένας µετασχηµατισµός της πραγµατικότητας που επιτυγχάνεται µέσω της νόησης.

6 Οι νοητικές δοµές είναι µια τρίτη έννοια που οφείλουµε να αποσαφηνίσουµε. Πρόκειται για ένα σχέδιο οργάνωσης της ανθρώπινης νόησης που προκύπτει ως αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης µεταξύ της ανθρώπινης δράσης και των ερεθισµάτων του περιβάλλοντος. Οι νοητικές δοµές απαρτίζονται από τα σχήµατα, που αποτελούν τις βασικές µονάδες γνώσης. Το σχήµα είναι ένα οργανωµένο σύνολο πληροφοριών καθώς και ο τρόπος δράσης αναφορικά µε ένα αντικείµενο του περιβάλλοντος.

7 Η ειδοποιός διαφορά µεταξύ των επιµέρους σταδίων νοητικής ανάπτυξης έγκειται στην ύπαρξη διαφορετικών νοητικών δοµών. Με άλλα λόγια οι δοµές αναπτύσσονται και εξελίσσονται σε ανώτερες µορφές κατά τη µετάβαση από το ένα στάδιο στο επόµενο.

8 Ένα ακόµη ερώτηµα που πρέπει να απαντηθεί είναι ο τρόπος γένεσης και εξέλιξης των νοητικών δοµών. Πώς ο άνθρωπος διαµορφώνει τη σκέψη του µετασχηµατίζοντας το ερέθισµα που δέχεται σε γνώση;

9 Κατά τον Piaget η διαµόρφωση της σκέψης περιλαµβάνει τις εξής τρεις διαδικασίες: α) την αφοµοίωση (assimilation) β) τη συµµόρφωση (accomondation) και γ) την εξισορρόπηση (equilibration)

10 Με την αφοµοίωση ο άνθρωπος προσπαθεί να εντάξει τα ερεθίσµατα του περιβάλλοντός του στις ήδη υπάρχουσες νοητικές δοµές που διαθέτει, δηλ. προσπαθεί να προσαρµόσει τις εισερχόµενες πληροφορίες-ερεθίσµατα στα γνωστικά του σχήµατα. Η συµµόρφωση είναι η αντίθετη διαδικασία, µέσω της οποίας τα υπάρχοντα γνωστικά σχήµατα προσαρµόζονται στις απαιτήσεις που δηµιουργούνται από τις ανάγκες του περιβάλλοντος.

11 Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα που αναφέρει ο Piaget είναι το ακόλουθο: Όταν το παιδί βλέπει ένα αντικείµενο και θέλει να το πιάσει, τότε σκέφτεται ότι µπορεί να χρησιµοποιήσει τα χέρια του για το σκοπό αυτό µε την ενέργεια αυτή προσπαθεί να αφοµοιώσει ένα µέρος της πραγµατικότητας γύρω του. Ωστόσο, για να πιάσει ένα µεγάλο αντικείµενο πρέπει να χρησιµοποιήσει και τα δυο του τα χέρια, ενώ για ένα µικρό αντικείµενο αρκούν µόνο τα δάχτυλα του ενός χεριού. Στην περίπτωση αυτή το παιδί πρέπει να συµµορφώσει τις ικανότητές του στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος.

12 Μέσω των δύο αυτών αντίστροφων µεταξύ τους διαδικασιών ο άνθρωπος προσπαθεί να επιτύχει µία ισορροπία µε το περιβάλλον του. Τα διαθέσιµα σχήµατα δεν είναι πάντοτε επαρκή, για να µπορέσει ο άνθρωπος να δράσει απέναντι στο περιβάλλον και να βρει αυτή την ισορροπία.

13 Κάποτε χρειάζεται να αναπτυχθούν νέες νοητικές δοµές. Αυτό κατορθώνεται µε τη λειτουργία της εξισορρόπησης, η οποία αποτελεί µία ευρύτερη διαδικασία που πραγµατώνεται ως δηµιουργική σύνθεση της αφοµοίωσης και της συµµόρφωσης. Μέσω της εξισορρόπησης οι παλαιές δοµές µετασχηµατίζονται σε καινούριες και άρα η ήδη υπάρχουσα γνώση διευρύνεται και εντάσσεται σε ανώτερο επίπεδο νόησης.

14 Α : Η αισθησιοκινητική περίοδος (0-24 µηνών). Κατά το στάδιο αυτό, το παιδί δεν έχει συνείδηση ούτε του εαυτού του ούτε του κόσµου που το περιβάλλει. Οι έννοιες του χώρου και του χρόνου είναι εντελώς ανύπαρκτες. Η νοηµοσύνη κατά το στάδιο αυτό δεν αποσκοπεί στην κατάκτηση της γνώσης αλλά στην επιδίωξη συγκεκριµένων πρακτικών πραγµάτων, όπως π.χ. το χτύπηµα µιας κουδουνίστρας. Το µοναδικό εχέγγυο του παιδιού για αυτές τις πρακτικές του αναζητήσεις είναι η αισθητηριακή αντίληψη και η κίνηση.

15 Α : Η αισθησιοκινητική περίοδος (0-24 µηνών). Από την αρχή του δεύτερου µήνα εµφανίζονται τα πρώτα εξαρτηµένα αντανακλαστικά. Μεταξύ 4 ου και 8 ου µήνα οι κινήσεις του προσπαθούν να εξυπηρετήσουν κάποιο σκοπό του.

16 Α : Η αισθησιοκινητική περίοδος (0-24 µηνών). Από τον 8 ο µήνα και εξής διαµορφώνεται η έννοια της µονιµότητας του αντικειµένου, δηλ. το παιδί καταλαβαίνει ότι, αν κρύψουµε κάποιο παιχνίδι του κάτω από ένα κάλυµµα, αυτό εξακολουθεί να υπάρχει παρόλο που δεν φαίνεται. Μέχρι τον 24 ο µήνα έχει ήδη συνθέσει κάποιες υποτυπώδεις παραστάσεις για τις αιτιώδεις σχέσεις µεταξύ των αντικειµένων, π.χ. κατανοεί ότι για να ανοίξει µία συρόµενη πόρτα πρέπει να ασκήσει δύναµη και να τη σύρει.

17 Β : Προλειτουργική ή προεπιχειρησιακή περίοδος (3 ο 7 ο έτος) Το στάδιο αυτό ονοµάζεται προλειτουργικό, διότι όλες οι νοητικές παραστάσεις που αποκτά το παιδί είναι ατελείς µε την έννοια ότι δεν έχουν οργανωθεί ακόµη σε ένα πλήρες λογικό σύστηµα. Η περίοδος των πέντε αυτών ετών διακρίνεται σε δύο υποπεριόδους. Η πρώτη χαρακτηρίζεται ως στάδιο της προεννοιολογικής ή συµβολικής σκέψης (3 ο και 4 ο έτος) και η δεύτερη ως στάδιο της διαισθητικής σκέψης (5 ο 7 ο έτος).

18 στάάδιο της προεννοιολογικήής ήή συµμβολικήής σκέέψης (3 ο και 4 ο έέτος) Προεννοιολογική σκέψη: Κ ύ ρ ι ο γ ν ώ ρ ι σ µ α τ η ς προεννοιολογικής ή συµβολικής σκέψης είναι η εµφάνιση της συµβολικής λειτουργίας. Κινητήριος µοχλός της λειτουργίας αυτής είναι η ικανότητα του παιδιού να µιµείται. Το παιδί µπορεί και δηµιουργεί νοητικές παραστάσεις για πράγµατα και γεγονότα τα οποία συνέβησαν στο παρελθόν για να τα ανακαλέσει όλα αυτά στο παρόν χρησιµοποιεί τα σύµβολα τα οποία αντικαθιστούν ως νοητικές παραστάσεις όλα εκείνα τα πράγµατα, που δεν εµπίπτουν στην άµεση εµπειρία του παρόντος, διότι συνέβησαν στο παρελθόν.

19 στάάδιο της προεννοιολογικήής ήή συµμβολικήής σκέέψης (3 ο και 4 ο έέτος) Οι συµβολικές παραστάσεις του παιδιού µπορεί να αναφέρονται είτε σε περιεχόµενα που είναι εντελώς προσωπικά για το ίδιο είτε σε άλλα τα οποία είναι κοινώς αποδεκτά από το κοινωνικό σύνολο. Κατά τον Piaget τα πρώτα ονοµάζονται σύµβολα και τα δεύτερα σηµεία.

20 στάάδιο της προεννοιολογικήής ήή συµμβολικήής σκέέψης (3 ο και 4 ο έέτος) Σύµβολα είναι κάποιες λέξεις του µικρού παιδιού που έχουν ένα νόηµα εντελώς προσωπικό γι αυτό, ενώ σηµεία είναι η γλώσσα του κοινωνικού του περίγυρου. Είδος συµβολικής αναπαράστασης είναι επίσης και το συµβολικό παιχνίδι µέσω του οποίου το παιδί προσπαθεί να αφοµοιώσει την πραγµατικότητα. Μια ιδιαίτερη πτυχή του νοητικού αυτού σταδίου είναι η εξαγωγή συµπερασµάτων µέσω ενός τρόπου σκέψης που δεν είναι ούτε παραγωγικός ούτε επαγωγικός, αλλά κάτι το ενδιάµεσο, και ονοµάζεται αναγωγικός. Η αναγωγή (transduction) είναι ένα είδος πρώιµης σκέψης που επιχειρεί συλλογισµούς, ξεκινώντας από το µερικό και καταλήγωντας πάλι στο µερικό Κύριο γνώρισµα της αναγωγικής σκέψης και γενικότερα της προεννοιολογικής περιόδου είναι η έλλειψη γενικότητας στη διαµόρφωση των εννοιών.

21 στάάδιο της διαισθητικήής σκέέψης (5 ο 7 ο έέτος) Κατά στο στάδιο αυτό παρατηρείται µία εγωκεντρική µονοµέρεια στην αντίληψη που σχηµατίζει το παιδί για το περιβάλλον του καθώς και στα συµπεράσµατα που εξάγει. Αδυνατεί να µεταφερθεί στη θέση των άλλων και αντιλαµβάνεται τα πράγµατα του κόσµου αποκλειστικά µέσα από τη δική του οπτική γωνία. φαινόµενα που εµφανίζονται την ίδια χρονική περίοδο είναι ο ανθρωποµορφισµός, ο ανιµισµός και ο αρτιφισιαλισµός (artificialism = η έννοια της δηµιουργίας).

22 στάάδιο της διαισθητικήής σκέέψης (5 ο 7 ο έέτος) Ανθρωποµορφισµός σηµαίνει την απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων σε άψυχα αντικείµενα. Το παιδί αυτής της ηλικίας θεωρεί ότι ο ήλιος δύει επειδή ενδεχοµένως πάει να κοιµηθεί. Ο ανιµισµός είναι κάτι αντίστοιχο µε τον ανθρωποµορφισµό είναι µία αντίληψη σύµφωνα µε την οποίαν όλα τα πράγµατα του κόσµου έχουν ψυχή δηλ. είναι ζωντανές υπάρξεις µε σκέψη, συναισθήµατα κτλ. π.χ. ένα χαλασµένο αυτοκινητάκι είναι µάλλον λυπηµένο. Ο αρτιφισιαλισµός έχει να κάνει µε την τάση των παιδιών να συνδέουν τα διάφορα αντικείµενα του περιβάλλοντός τους µε κάποιον δηµιουργό.

23 στάάδιο της διαισθητικήής σκέέψης (5 ο 7 ο έέτος) Το παιδί δεν µπορεί να διακρίνει οµοιογενείς από ανοµοιογενείς ιδέες και καταστάσεις µε αποτέλεσµα να τα συγχέει όλα µεταξύ τους και να τα εντάσσει σε ένα ενιαίο σύνολο. Το φαινόµενο αυτό ονοµάζεται συγκρητισµός (syncretism). Π.χ. µπορεί να πει «δεν έφαγα, επειδή πεινάω πολύ».

24 στάάδιο της διαισθητικήής σκέέψης (5 ο 7 ο έέτος) Η ειδοποιός διαφορά της διαισθητικής σκέψης έναντι της προεννοιολογικής συνίσταται στο ότι τώρα το παιδί µπορεί να οργανώσει καλύτερα τους συλλογισµούς του, προσπαθώντας να διαµορφώσει τη σκέψη του όχι βέβαια επιτυχώς µε βάση ορισµένες γενικότητες. Π.χ. κατά την προεννοιολογική περίοδο δεν µπορεί να καταλάβει τι ακριβώς σηµαίνει το γεγονός ότι ένα παιδί είναι τρία ή τεσσάρων ετών. Η ηλικία συγχεέται πολλές φορές µε το ύψος ενός ανθρώπου. Κατά τη διαισθητική περίοδο µπορεί να κατανοήσει κάποιες αιτιώδεις σχέσεις µεταξύ ατόµων διαφορετικής ηλικίας, π.χ. ότι ο πατέρας γεννήθηκε πριν από το παιδί, ωστόσο εξακολουθεί να συνδέει την ηλικία µε το ύψος.

25 Γ : περίοδος της συγκεκριµένης λειτουργικής σκέψης (7 ο 12 ο έτος) Η περίοδος αυτή ονοµάζεται λειτουργική, διότι η λογική του παιδιού έχει εξελιχθεί σε τέτοιο σηµείο, ώστε να επεξεργάζεται µε συνέπεια τα ερεθίσµατα του περιβάλλοντός του και έτσι να είναι ικανή να λειτουργεί ως ένα οργανωµένο ενιαίο σύστηµα. Οι σχέσεις αιτίας και αιτιατού ξεκαθαρίζουν πλέον στην ηλικία αυτή. Το παιδί µπορεί να βγάλει ασφαλή λογικά συµπεράσµατα, χωρίς να περιπίπτει σε οποιεσδήποτε συγχύσεις.

26 Γ : περίοδος της συγκεκριµένης λειτουργικής σκέψης (7 ο 12 ο έτος) Ωστόσο, ο λογικός συλλογισµός του παιδιού που βρίσκεται στο στάδιο αυτό ανάπτυξης της νόησης, στηρίζεται µόνο στα αντικείµενα που εµπίπτουν άµεσα στις αισθήσεις του.

27 Γ : περίοδος της συγκεκριµένης λειτουργικής σκέψης (7 ο 12 ο έτος) Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η σκέψη του παιδιού χαρακτηρίζεται κατά την περίοδο αυτή ως συγκεκριµένη, διότι αναφέρεται σε συγκεκριµένα δηλ. αισθητά πράγµατα.

28 Δ : περίοδος της τυπικής λειτουργικής σκέψης (12 ο 16 ο έτος) Ο σκόπελος που ανάγκαζε τα παιδιά του προηγούµενου σταδίου να περιορίζουν τη σκέψη τους µόνο σε συγκεκριµένα πράγµατα, υπερβαίνεται στο τέταρτο στάδιο ανάπτυξης της νόησης. Το παιδί αρχίζει να γίνεται σιγά-σιγά έφηβος.

29 Δ : περίοδος της τυπικής λειτουργικής σκέψης (12 ο 16 ο έτος) Η σκέψη τελειοποιείται καθώς αντιλαµβάνεται την πραγµατικότητα όχι όπως είναι αλλά όπως θα µπορούσε να είναι. Η σκέψη δεν περιορίζεται µόνο στο συγκεκριµένο αλλά επεκτείνεται και σε αφηρηµένα πράγµατα τα οποία προσεγγίζει διατυπώνοντας υποθέσεις και ελέγχοντας κατά πόσο είναι λογικά ορθές.

30 Δ : περίοδος της τυπικής λειτουργικής σκέψης (12 ο 16 ο έτος) Κυρίαρχο γνώρισµα της περιόδου αυτής είναι η εµφάνιση τεσσάρων νέων ικανοτήτων: α. του υποθετικού συλλογισµού, β. της επαγωγικής σκέψης, γ. της προτασιακής λογικής, δηλ. της ικανότητας ελέγχου των λογικών σχέσεων µεταξύ προτάσεων και δ. του στοχασµού γενικότερα πάνω σε διάφορα κοινωνικά, υπαρξιακά κ.ά. προβλήµατα.