ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΗ / ΤΜΠΛΗΡΩΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΠΟΕΡΓΟ 2 ΕΡΓΟ: ΕΡΕΤΝΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΜΗ ΕΝΕΡΕΙΑΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ ΠΡΩΣΩΝ ΤΛΩΝ ΣΗ ΦΩΡΑ, ΜΕ ΣΟΦΟ ΣΗ ΒΙΩΙΜΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΕΞΟΡΤΚΣΙΚΗ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΑΝΟΫΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΝΕΕ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΕ ΦΡΗΕΙ - ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΚΕ ΕΥΑΡΜΟΓΕ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΗ / ΤΜΠΛΗΡΩΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ ΚΟΙΣΑΜΑΣΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΗ ΣΗ ΝΗΟ ΛΗΜΝΟ ΓΙΑ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΑ ΟΡΤΚΣΑ από ΙΩΑΝΝΗ ΜΑΡΑΝΣΟ ΙΟΤΛΙΟ 2016

ΙΝΣΙΣΟΤΣΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΣΑΛΛΕΤΣΙΚΩΝ ΕΡΕΤΝΩΝ (Ι.Γ.Μ.Ε.) Ν.Π.Ι.Γ. ΔΠΟΠΣΔΤΟΜΔΝΟ ΑΠΟ ΣΟ ΤΠΟΤΡΓΔΙΟ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ ΚΑΙ ΔΝΔΡΓΔΙΑ (Ν. 272/76 θαη ΚΤΑ 12935-ΦΔΚ 1247/Β/24-6-2015) π. Λνύε 1, Οιπκπηαθό Υωξηό, Αραξλαί Σ.Κ. 13677, Σει. 213-1337000-3, Fax 213-1337015 Ε.Π.Α.Ε. Δπηρεηξεζηαθό Πξόγξακκα «Αληαγωληζηηθόηεηα & Δπηρεηξεκαηηθόηεηα» ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΔΤΡΩΠΑΪΚΟ ΣΑΜΔΙΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Σν Σνκεαθό Δπηρεηξεζηαθό Πξόγξακκα «Αληαγωληζηηθόηεηα & Δπηρεηξεκαηηθόηεηα» (Δ.Π.Α.Δ.) ζπγρξεκαηνδνηήζεθε από ηελ Δπξωπαϊθή Έλωζε (Δ..Π.Α. - Δζληθό ηξαηεγηθό Πιαίζην Αλαθνξάο 2007 2013 ), ζην πιαίζην ηωλ παξεκβάζεωλ ηωλ Γηαξζξωηηθώλ Σακείωλ γηα ηελ θνηλωληθή θαη νηθνλνκηθή ζπλνρή θαη ζηόρεπε ζηε βειηίωζε ηεο αληαγωληζηηθόηεηαο θαη ηεο εμωζηξέθεηαο ηωλ επηρεηξήζεωλ θαη ηνπ παξαγωγηθνύ ζπζηήκαηνο, κε έκθαζε ζηε δηάζηαζε ηεο θαηλνηνκηθόηεηαο. Ο ζηόρνο απηόο επηηεύρζεθε κε δξάζεηο πνπ ππνζηήξηδαλ: ηελ επηηάρπλζε ηεο κεηάβαζεο ζηελ νηθνλνκία ηεο γλώζεο, ηελ αλάπηπμε ηεο πγεηνύο, αεηθόξνπ θαη εμωζηξεθνύο επηρεηξεκαηηθόηεηαο, θαη ηελ ελίζρπζε ηεο ειθπζηηθόηεηαο ηεο Διιάδαο ωο ηόπνπ αλάπηπμεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηόηεηαο κε ζεβαζκό ζην πεξηβάιινλ. Η Πξάμε πνπ πεξηγξάθεηαη ζηελ παξνύζα έθζεζε είρε εληαρζεί ζην παξαπάλω αλαθεξόκελν Δπηρεηξεζηαθό Πξόγξακκα. Οη Πξάμεηο ηωλ Γξάζεωλ απηνύ ηνπ Πξνγξάκκαηνο ζπγρξεκαηνδνηήζεθαλ από ην Δπξωπαϊθό Σακείν Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο (Δ.Σ.Π.Α.), ην νπνίν ζπκβάιιεη ζηελ άκβιπλζε ηωλ αληζνηήηωλ κεηαμύ ηωλ πεξηθεξεηώλ ηεο Δπξωπαϊθήο Έλωζεο θαη από ην Διιεληθό Γεκόζην. Η παξνύζα κειέηε ζα αλαθέξεηαη βηβιηνγξαθηθά ωο εμήο : Μάξαληνο Ι., 2016: Δπηθαηξνπνίεζε / πκπιήξωζε δεδνκέλωλ Βηνκεραληθώλ Οξπθηώλ. Κνηηαζκαηνινγηθή αλαγλώξηζε γηα βηνκεραληθά νξπθηά ζηε λήζν Λήκλν. Ι.Γ.Μ.Δ., ΔΠΑ 2007-2013 / Δπηρεηξεζηαθό Πξόγξακκα «Αληαγωληζηηθόηεηα θαη Δπηρεηξεκαηηθόηεηα» / Έξγν «ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΔΠΙΛΔΓΜΔΝΩΝ ΜΗ ΔΝΔΡΓΔΙΑΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ ΠΡΩΣΩΝ ΤΛΩΝ ΣΗ ΥΩΡΑ, ΜΔ ΣΟΥΟ ΣΗ ΒΙΩΙΜΗ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΔΞΟΡΤΚΣΙΚΗ ΒΙΟΜΗΥΑΝΙΑ-(ΜΔΟΠΤ)», Αζήλα, 29 ζει.

ΕΡΓΟ ΜΕΟΠΤ: «ΕΡΕΤΝΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ ΠΡΩΣΩΝ ΤΛΩΝ ΣΗ ΦΩΡΑ, ΜΕ ΣΟΦΟ ΣΗ ΒΙΩΙΜΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΕΞΟΡΤΚΣΙΚΗ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΑ ΤΠΕΤΘΤΝΟ: Δρ Κ. ΛΑΚΑΡΙΔΗ ΤΠΟΕΡΓΟ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΑΝΟΫΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΝΕΕ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΕ ΦΡΗΕΙ - ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΚΕ ΕΥΑΡΜΟΓΕ ΤΠΕΤΘΤΝΟ: Δρ Ι. ΜΑΡΑΝΣΟ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΗ / ΤΜΠΛΗΡΩΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ ΚΟΙΣΑΜΑΣΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΗ ΣΗ ΝΗΟ ΛΗΜΝΟ ΓΙΑ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΑ ΟΡΤΚΣΑ από ΙΩΑΝΝΗ ΜΑΡΑΝΣΟ ΙΟΥΛΙΟΣ 2016

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ Για την υλοποίηση των εργασιών που περιγράφονται στην παρούσα μελέτη συνεργάστηκαν μέλη του επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού του Ι.Γ.Μ.Ε., καθώς και ένας αριθμός εξωτερικών συνεργατών ως ακολούθως: Όνομα Ειδικότητα / Αρμοδιότητεσ / Εργαςίεσ Επιςτημονικό Προςωπικό Μάραντοσ Ιωάννησ Ξηρόκωςτασ Νίκοσ Ταρενίδησ Δημήτρησ Δρ Γεωλόγοσ / Υπεφθυνοσ Υποζργου / Εργαςίεσ υπαίθρου / Εργαςτηριακή μελζτη / αξιολόγηςη δεδομζνων Δρ Χημικόσ Μηχανικόσ / χημικζσ αναλφςεισ Δρ Γεωλόγοσ / χημικζσ αναλφςεισ XRF Εξωτερικοί υνεργάτεσ Κουτςοποφλου Ελζνη Παςςά Καλιόπη-Σοφία Πουλάκη Ειρήνη Δρ Γεωλόγοσ / εργαςτηριακή μελζτη δειγμάτων Δρ Γεωλόγοσ/μελζτη λεπτών τομών Γεωλόγοσ/διαχωριςμόσ αργιλικοφ κλάςματοσ Σεχνικό Προςωπικό Σπυρόπουλοσ Βαςίλησ Πατςήσ Παντελήσ Σακαλήσ Μιχάλησ Τςεργοφλασ Ηλίασ Παραςκευαςτήσ / εργαςτηριακή υποςτήριξη XRD Παραςκευαςτήσ / προετοιμαςία λεπτών τομών Παραςκευαςτήσ / εργαςτηριακή υποςτήριξη ςε ηλεκτρονικό μικροςκόπιο Τεχνοόγοσ ΤΕΙ/λειοτρίβηςη δειγμάτων

Π Ε Ρ Ι Ε Φ Ο Μ Ε Ν Α ΕΙΑΓΩΓΗ 1 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΝΗΟΤ ΛΗΜΝΟΤ 2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΟΡΓΑΝΩΗ ΕΡΕΤΝΑ 4 ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ 7 Εξαλλοιώσεις ηφαιστειακών σχηματισμών περιοχών Μύρινας και Κάσπακα 7 Εξαλλοιωμένα ηφαιστειακά περιοχών Μετόχι - Μελάγκια - Σουρλίδα και Σσιμάντρια- Πορτιανό 9 Εξαλλοιωμένα ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα σχηματισμού Ρωμανού 15 Περιοχή Κότσινα 17 Αργιλικά ιζήματα-ηφαιστειοκλαστικές αποθέσεις Ηωκαίνου-Ολιγοκαίνου 20 Ενότητα Ηφαιστείας 20 Αργιλικά ιζήματα - ηφαιστειοκλαστικά Ενότητας Υυσίνης-αρδών 21 Αργιλικοί σχηματισμοί 21 Ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα 22 υζήτηση-υμπεράσματα 24 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ 27 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Ι: ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΣΑ ΠΕΡΙΘΛΑΙΜΕΣΡΙΑ ΑΚΣΙΝΩΝ Φ ΑΡΓΙΛΙΚΟΤ ΚΛΑΜΑΣΟ (<2μ) ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΙΙ: ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΣΑ ΠΕΡΙΘΛΑΙΜΕΣΡΙΑ ΑΚΣΙΝΩΝ Φ ΑΡΓΙΛΙΚΟΤ ΚΛΑΜΑΣΟ (<2μ)

ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΗ - ΤΜΠΛΗΡΩΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΟΡΤΚΣΩΝ ΚΟΙΣΑΜΑΣΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΗ ΣΗ ΝΗΟ ΛΗΜΝΟ ΓΙΑ ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΑ ΟΡΤΚΣΑ ΕΙΑΓΩΓΗ To Τποπρόγραμμα 2 του ΜΕΟΠΤ περιελάμβανε μια σειρά από δράσεις, που είχαν σαν στόχο την συμπλήρωση - επικαιροποίηση δεδομένων και την ανάπτυξη τεχνογνωσίας στο αντικείμενο Βιομηχανικά Ορυκτά. τις δεκαετίες του 70 και του 80, στα πλαίσια του προγράμματος των Δημοσίων Επενδύσεων, υλοποιήθηκε από το ΙΓΜΕ σημαντικός αριθμός μελετών, κύρια αναγνωριστικού σταδίου, στις οποίες αποτυπώνεται το ενδιαφέρον για διάφορα Βιομηχανικά ορυκτά σε περιοχές της χώρας. Παράλληλα, σε μια σειρά προγραμμάτων Δημοσίων Επενδύσεων, προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Πλαισίου τήριξης και Ανταγωνιστικών, υλοποιήθηκαν προχωρημένου σταδίου κοιτασματολογικές έρευνες, μελέτες εμπλουτισμού και μελέτες αξιολόγησης σε διάφορα πεδία εφαρμογών. Για την Λήμνο τα δεδομένα για παρουσία βιομηχανικών ορυκτών είναι πολύ περιορισμένα και έτσι προγραμματίστηκε μια αρχικού σταδίου έρευνα, κοιτασματολογική αναγνώριση του νησιού για βιομηχανικά ορυκτά 1

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΝΗΟΤ ΛΗΜΝΟΤ Η Λήμνος βρίσκεται στο βορειοανατολικό Αιγαίο, αποτελείται κύρια από τριτογενή αργιλο-ψαμμιτικά ιζήματα και Μειοκαινικά μαγματικά πετρώματα και η γεωλογία της είναι σχετικά απλή. Οι παλαιότεροι σχηματισμοί στο νησί είναι ιζήματα ηπειρωτικής κατωφέρειας, Άνω Ηωκαινικής έως Ολιγοκαινικής ηλικίας και αποτελούνται από εναλλαγές κύρια πηλιτικών-ψαμμιτικών ιζημάτων, ιλυολίθων, κροκαλοπαγών και ολισθολίθων νουμουλιτικών ασβεστολίθων (Δάβη 1959, Ρούσσος, 1993). τα κατώτερα μέλη του σχηματισμού απαντούν αποθέσεις τοφφιτών το πάχος των οποίων είναι της τάξης των 4-6 μέτρων. Σα ανώτερα τμήματα της ιζηματογενούς ακολουθίας αποτελούνται από εναλλαγές αργίλων, μαργών, ψαμμιτών και μικροκαλοπαγών. Σα κατώτερα τμήματα των ιζημάτων Ηωκαίνου-Ολιγοκαίνου ονομάζονται ενότητα Υυσίνης - αρδών από τους Innocenti et al (2009), και τα ανώτερα ενότητα Ηφαιστείας. Ακολουθεί χέρσευση της περιοχής και απόθεση ηπειρωτικού σχηματισμού, Ενότητα Θέρμων η οποία είναι Μειοκαινικής ηλικίας, αποτελείται από κροκαλοπαγή, μάργες με ενστρώσεις διατομιτών και φυτικά απολιθώματα. Tο Μειόκαινο χαρακτηρίζεται από έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα η οποία χαρακτηρίζεται κύρια από ηφαιστειακά και ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα και ένα περιορισμένης έκτασης πλουτώνιο σώμα σύστασης χαλαζιακού μονζονίτη, στην περιοχή του ακρωτηρίου Υάκος. Όσον αφορά την σύσταση των ηφαιστειακών πετρωμάτων αυτά χαρακτηρίζονται ως τραχείτες, τραχειανδεσίτες, δακιτοειδείς, δακίτες και ανδεσίτες, (Δάβη, 1959) Οι Innocenti et al., (1994, 2009) διακρίνουν τρεις ενότητες ηφαιστειακών πετρωμάτων, α) την ενότητα Ρωμανού, β) την ενότητα Κατάλακκου και γ) την ενότητα της Μύρινας. Η ενότητα Ρωμανού έχει μέγιστο πάχος 160 μέτρων και περιλαμβάνει πυροκλαστικά ροής, αποθέσεις κισσηρωδών πυροκλαστικών πτώσης, συγκολλημένο ιγκνιμβρίτη και ενστρώσεις ηπειρωτικών ιζημάτων. Η ηλικία του ιγκνιμβρίτη είναι 19.8 εκ. έτη σύμφωνα με τους Fytikas et al (1979) και 22.3 εκ. χρόνια κατά Pe-Piper et al (2009). 2

H ενότητα Κατάλακκου εκτείνεται κατά μήκος ζώνης ΒΔ-ΝΑ διεύθυνσης, από το ακρωτήρι Μούρτζουφλος έως το ακρωτήρι Υάκος και αποτελείται κύρια από δόμους λάβας, σωρούς και φλέβες (Innocenti et al 2009). Η ηλικία των ηφαιστιτών είναι κάτω Μειοκαινική (20-21 εκ. χρόνια) και χαρακτηρίζονται σαν υψηλού καλίου και πυριτίου ανδεσίτες και δακίτες. Η ενότητα της Μύρινας, περιλαμβάνει τα νεώτερα προϊόντας της μαγματικής δράσης στο νησί, αποτελείται από δόμους λάβας, αδρομερή πυροκλαστικά (breccias) και σποραδικές αποθέσεις λάβας και λαχάρ, (Innocenti et al, 2009, Δάβη 1959). H επαφή μεταξύ των σχηματισμών Μύρινας με τους παλαιότερους είναι τεκτονική. Η ιζηματογενής ακολουθία Ηωακαίνου-Ολιγοκαίνου είναι ταυτόσημη με τις ιζηματογενείς αποθέσεις του Πριαμπονίου των λεκανών της Θράκης και τα πετρώματα των σχηματισμών Κατάλλακου και Ρωμανού με την ανδεσιτική ηφαιστειακή δραστηριότητα του Ολιγοκαίνου της ίδιας περιοχής. Ηφαιστειακά και ιζηματογενή πετρώματα, τοπικά καλύπτονται από πλειστοκαινικά και σύγχρονα ιζήματα τα οποία αποτελούνται από κροκαλοπαγή, ασβεσταρενίτες και ψαμμίτες. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα συνοδεύεται από έντονη υδροθερμική δράση, η οποία δημιούργησε κατά θέσεις ισχυρή εξαλλοίωση των ηφαιστειακών σχηματισμών. αν περιοχές με έντονη υδροθερμική εξαλλοίωση των ηφαιστειακών πετρωμάτων περιγράφονται: Η περιοχή του Υακού, όπου η λειτουργία επιθερμικού συστήματος έχει δημιουργήσει έντονη εξαλλοίωση, τεκτονικά ελεγχόμενη, μαγματικών και ιζηματογενών πετρωμάτων. την εν λόγω περιοχή διακρίνονται τέσσερις ζώνες εξαλλοίωσης, α) πυριτική εξαλλοίωση, β) ζώνη αλουνίτη, γ) αργιλική ζώνη δ) προπυλιτική εξαλλοίωση. Αναπτύσσεται επίσης μεταλλοφορία επιθερμικού τύπου εντός χαλαζιακών φλεβών και χαρακτηρίζεται από την απόθεση θειούχων, θειοαλάτων, τελουριδίων και αυτοφυούς χρυσού, (Βουδούρης & καρπέλης, 1998). Οι περιοχές Αγίου Ιωάννη και Μύρινας, στις οποίες οι Papoulis & Katagas, (2008), διακρίνουν τέσσερεις τύπους εξαλλοίωσης των ηφαιστειτών: α) εξαλλοίωση σε αλοϋίτη, β) ζώνη σμεκτιτικής εξαλλοίωσης, γ) ιλλιτική ζώνη και δ) ζώνη καολινίτη-ντικίτη. Όλες οι ζώνες ελέγχονται από ρήγματα. 3

Σεκτονικη τον γεωλογικό χάρτη της νήσου απεικονίζεται μια σειρά ρηγμάτων η πλειονότητα των οποίων έχει διευθύνσεις ΒΑ-ΝΔ και Α-Δ περίπου. Εμφανίζονται επίσης με μικρότερη συχνότητα ρήγματα με διεύθυνση περίπου Β-Ν. Σα Ηωκαινικά - Ολιγοκαινικά ιζήματα, έχουν επίσης επηρεαστεί από πτυχωσιγενή τεκτονική η οποία εκδηλώνεται με πτυχές διεύθυνσης αξόνων Α-Δ και ΔΝΔ-ΑΒΑ και γενικής κλίσης της τάξης των 11 ο ΔΝΔ, (Ρούσσος 1993, Τρανός 2009). Η τεκτονική εξέλιξη στο νησί συνδέεται με πέντε διακριτά παραμορφωτικά γεγονότα που έδρασαν στην περιοχή και αποτυπώνονται στην ρηξιγενή-πτυχωσιγενή τεκτονική. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΟΡΓΑΝΩΗ ΕΡΕΤΝΑ την κοιτασματολογική αναγνώριση που έγινε στη νήσο Λήμνο για βιομηχανικά ορυκτά στα πλαίσια υποέργου 2 του ΜΕΟΠΤ, πάρθηκε μια σειρά δειγμάτων, (Εικ. 1) από διάφορους σχηματισμούς και μελετήθηκε σε πρώτη φάση η ορυκτολογική και η χημική σύσταση, σε 75 από αυτά, όπως περιγράφονται παρακάτω: 1. Τδροθερμικά εξαλλοιωμένα ηφαιστειακά - ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα: a. Έντεκα δείγματα από την ενότητα Μύρινας (5 από την Μύρινα, 2 από την ευρύτερη περιοχή Κάσπακα και 4 από τον Κοντιά) b. Σριάντα δείγματα από το σχηματισμό Κατάλακκου (2 δείγματα από τις άρδες, 16 από την περιοχή Μετόχι-Μελάγκια-Σουρλίδα νότια από το Διαπόρι και 12 από την περιοχή Σσιμάντρια-Πορτιανό) c. Δεκαοχτώ δείγματα από την Ενότητα Ρωμανού, (8 από την περιοχή νότια του Μούδρου, 5 από την περιοχή Ρωμανού και 5 από την περιοχή του Κότσινα) 2. Από τον σχηματισμό της Ηφαιστείας μελετήθηκαν 3 δείγματα αργιλικών ιζημάτων. 3. Σέλος από τον σχηματισμό Υυσίνης αρδών μελετήθηκαν 10 δείγματα λεπτομερών ηφαιστειοκλαστικών και 3 δείγματα αργιλικών ιζημάτων Όλα τα δείγματα λειοτριβήθηκαν και μελετήθηκε η ορυκτολογική τους σύσταση με την μέθοδο της περιθλασιμετρίας ακτίνων Φ. Φρησιμοποιήθηκε το περιθλασίμετρο του ΙΓΜΕ, X Pert PRO της PANALYTICAL. Σα διαγράμματα λήφθηκαν με ακτινοβολία CuΚα και μονοχρωμάτορα γραφίτη, σε συνθήκες τάσης 30KV και 4

ένταση ακτινοβολίας 40mA. Η αναγνώριση των ορυκτών φάσεων έγινε με τη βοήθεια του λογισμικού Eva 11.0.0.3 της εταιρίας Socabim και τα αρχεία JCPDS (Join Commitee Powder Diffraction Standards). Οι ποσοτικές ορυκτολογικές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν με το λογισμικό Autoquan 2.7, της Seifert το οποίο βασίζεται στη μέθοδο Rietveld. Για τον προσδιορισμό των αργιλικών ορυκτών, σε επιλεγμένα δείγματα διαχωρίστηκε το κλάσμα με μέγεθος <2μm με τη μέθοδο της διαφορικής καθίζησης σε στήλη νερού σύμφωνα με τον νόμο του Stokes. Από το κλάσμα των 2μm, παρασκευάστηκαν προσανατολισμένα δείγματα σε γυάλινους δειγματοφορείς τα οποία ακτινογραφήθηκαν σε φυσική μορφή και μετά από κορεσμό με αιθυλενογλυκόλη ή γλυκερόλη. Ο προσδιορισμός των αργιλικών ορυκτών βασίστηκε στις μεταβολές της θέσης της βασικής ανάκλασης (001) των αργιλικών ορυκτών, σε φυσική μορφή, μετά από κορεσμό με αιθυλενογλυκόλη και θέρμανση στους 500 ο C. Ο τρόπος ανάπτυξης των ορυκτών φάσεων μελετήθηκε με τη βοήθεια πολωτικού και ηλεκτρονικού μικροσκοπίου σάρωσης. Φρησιμοποιήθηκε το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης SEM JEOL JSM 5600 του Ι.Γ.Μ.Ε., που είναι εφοδιασμένο με φασματόμετρα τύπου EDS και WDS. Οι χημικές αναλύσεις κύριων στοιχείων και ιχνοστοιχείων έγιναν με την μέθοδο της φασματομετρίας ακτίνων Φ, (XRF). Οι αναλύσεις του θείου έγιναν σε συσκευή Leco στα εργαστήρια της ΔΑΝΕ. 5

Εικόνα 1: Θζςεισ παρατθριςεων-δειγματολθψίασ ςε νιςο Λιμνο 6

ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ ΕΡΓΑΣΗΡΙΑΚΗ ΜΕΛΕΣΗ Ηφαιστειακά και ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα από τις διάφορες περιοχές που μελετήθηκαν εμφανίζονται τοπικά υδροθερμικά εξαλλοιωμένα σε αργιλικά ορυκτά και κατά θέσεις εμφανίζουν ισχυρή πυριτίωση. Οι πυριτιωμένες ζώνες μπορεί να αναπτύσσονται κατά μήκος τεκτονικών γραμμών είτε να εμφανίζονται με μορφή «καπέλων». Από την μελέτη των δειγμάτων, (ολικό δείγμα και κλάσμα <2μ), με την μέθοδο της περιθλασιμετρίας ακτίνων Φ,, (Παράρτημα Ι, ΙΙ), προσδιορίστηκαν οι παρακάτω αργιλικές φάσεις: σμεκτίτης, σερικίτης, (ο σερικίτης είναι πετρογραφικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει λεπτοκρυσταλλικούς μαρμαρυγίες οι οποίοι στο πετρογραφικό μικροσκόπιο εμφανίζονται με υψηλά χρώματα πόλωσης). αργιλικές φάσεις μικτών δομικών μονάδων σμεκτίτη/ιλλίτη τυχαίας ενδοστρωμάτωσης, καολινίτης, Σα αργιλικά ορυκτά συνυπάρχουν στα εξαλλοιωμένα πετρώματα με πολύμορφα του SiO 2, καλιούχους άστριους, πλαγιόκλαστα, οξείδια-υδροξείδια του σιδήρου. τη συνέχεια περιγράφεται η ορυκτολογική σύσταση υδροθερμικά εξαλλοιωμένων πετρωμάτων των επιμέρους περιοχών που μελετήθηκαν. Εξαλλοιώσεις ηφαιστειακών σχηματισμών περιοχών Μύρινας και Κάσπακα την ενότητα της Μύρινας εντοπίζονται μεγάλες «καολινιτιωμένες ζώνες» κατά μήκος τεκτονικών γραμμών στην περιοχή του Κάσπακα και ζώνες σμεκτίτη, αλουσίτη, στην περιοχή της Μύρινας, (Εικόνα 2α, β), σύμφωνα με τους Papoulis & Tsolis-Kataga, (2008). τις αναλύσεις των καολινιτιωμένων πετρωμάτων που παρατίθενται στην εν λόγω εργασία το ποσοστό του Al 2O 3, είναι χαμηλό (9.6-15.5% περίπου) και η περιεκτικότητα σε σίδηρο πολύ υψηλή (3.43-6.20%). Από τις παραπάνω περιοχές μελετήθηκε περιορισμένος αριθμός δειγμάτων, δυο δείγματα από την περιοχή του Κάσπακα και ένας μικρός αριθμός δειγμάτων από την περιοχή της Μύρινας, (Πίνακας Ι). Οι ηφαιστίτες των παραπάνω περιοχών είναι εξαλλοιωμένοι σε ιλλίτη, καολινίτη. Μερικά δείγματα περιέχουν και σμεκτίτη, σε όλα υπάρχει χαλαζίας και Κ-ούχος 7

άστριος σε σημαντικό ποσοστό, πλαγιόκλαστο και σε πολλά δείγματα υπάρχει και γιαροσίτης, (Πίνακας Ι). το μικροσκόπιο τα πετρώματα στις ζώνες της υδροθερμικής εξαλλοίωσης εμφανίζονται πλήρως εξαλλοιωμένα. Κρύσταλλοι αστρίων και κύρια μάζα έχουν μετατραπεί σε ένα μικροκρυσταλλικό συσσωμάτωμα αργιλικών ορυκτών και χαλαζία, (Εικ 2γ, δ). α β γ δ Εικόνα 2:α) εξαλλοιωμένοι ηφαιστίτες κατά μήκος μεγάλης ρηξιγενούς ζώνης περιοχής Αγ. Ιωάννη, Κάσπακα, β) αργιλική ζώνη εξαλλοίωσης, περιοχή Μύρινας. γ-δ) πλήρως εξαλλοιωμένοι άστριοι-κύρια μάζα σε σερικίτη και χαλαζία 8

Πίνακας Ι: ορυκτολογική σύσταση δειγμάτων εξαλλοιωμένων ηφαιστιτών περιοχών Μύρινας, Κάσπακα (LMN-2, LMN-79) δειγμα σμεκτιτης ιλλίτης καολινιτης χαλαζιας Κ-αστριος πλαγιόκλαστο γιαροσίτης LMN-2 + + + LMN-79 + + + + + LMN-55 + + + + LMN--56 + +/- + + + LMN-57 + + + + + + LMN-58 +/- + + + + + + LMN-59 + + + + + + LMN-60 + + + + + + + LMN-61 + + + + + + + LMN-62 +/- + + + + + +/- 9

Εξαλλοιωμένα ηφαιστειακά περιοχών Μετόχι - Μελάγκια - Σουρλίδα και Σσιμάντρια- Πορτιανό Η περιοχή Μετόχι-Σουρλίδα-Μελάγκια και Σσιμάντρια Πορτιανό-Αγιος Ιωάννης Κοντιάς, χαρακτηρίζεται από έντονη καταπόνηση και εξαλλοίωση των ηφαιστειακών πετρωμάτων (Εικόνα 3α,β), στην οποία καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε η μεγάλη ρηξιγενής ζώνη διεύθυνσης Β-Ν περίπου, η οποία φέρνει σε επαφή τα ηφαιστειακά πετρώματα της ενότητας Κατάλακκου με αυτά της ενότητας της Μύρινας. τα εξαλλοιωμένα πετρώματα μετρήθηκαν τεκτονικές ζώνες περίπου Β-Ν, 040-050 ο και 90-110 ο. Εικόνα 3: ζντονα εξαλλοιωμζνοι, οξείδωμενοι, τεκτονιςμζνοι θφαιςτίτεσ: α) περιοχι Τςιμάντρια, β) περιοχι Μετόχι Σα εξαλλοιωμένα πετρώματα από τις περιοχές αυτές εμφανίζουν στο μικροσκόπιο εικόνα καθολικής εξαλλοίωσης. Σα αρχικά συστατικά τους, κρύσταλλοι-λιθικά θραύσματα-κύρια μάζα, έχουν πλήρως μετατραπεί σε λεπτοκρυσταλλικά συσσωματώματα αργιλικών ορυκτών και χαλαζία. Οι φαινοκρύσταλλοι αστρίων και φεμικών έχουν μετατραπεί πλήρως σε αργιλικά, συνήθως σερικίτη και χαλαζία. Καλοσχηματισμένοι κρύσταλλοι αργιλικών μπορεί να αποτίθενται σε πόρους των εξαλλοιωμένων πετρωμάτων. Η αναγνώριση των πλήρως εξαλλοιωμένων αρχικών φεμικών ορυκτών εικάζεται από τη μορφή των κρυστάλλων, το σχισμό και την παρουσία σιδηρούχων και τιτανιούχων φάσεων σε επιφάνειες του σχισμού και στο περίγραμμα τους, (Εικ. 4α-γ). Εκτός από τα αργιλικά ορυκτά και τον χαλαζία, αξιοσημείωτη είναι η παρουσία καλιούχου αστρίου σε κάποια δείγματα, ενώ σε μερικά υπάρχει λίγος αλβίτης. Ο 10

χαλαζίας απαντά με μορφή καλά σχηματισμένων μικροκρυστάλλων στη μάζα του πετρώματος και σε διάκενα του πετρώματος. Οι καλιούχοι άστριοι εμφανίζονται σαν ιδιόμορφοι έως αλλοτριόμορφοι μικροσκοπικοί κρύσταλλοι στην κύρια μάζα μαζί με λεπτοκρυσταλλικό χαλαζία, σερικίτη και ενίοτε γιαροσίτη (Εικ. 4δ-ε). τα διαγράμματα περιθλασιμετρίας ακτίνων Φ, η θέση της ανάκλασης (ˉ201), 21.0-21.1 ο, είναι η χαρακτηριστική των καθαρών καλιούχων μελών. Είναι επίσης ξεκάθαρη η παρουσία των ανακλάσεων (131) και (1ˉ31) στα διαγράμματα με μια μικρή διεύρυνση και των δυο, γεγονός που υποδηλώνει τρικλινή συμμετρία των κρυστάλλων (Εικόνα 5, Παράρτημα ΙΙ). Ο γιαροσίτης συμμετέχει σε σημαντικό ποσοστό σε πολλά δείγματα. Μπορεί να αποτίθεται σε φλεβίδια και πόρους του πετρώματος σε μικροσκοπικούς ιδιόμορφους ή αλλοτριόμορφους κρυστάλλους, επιφάνειες αποχωρισμού φυλλαρίων "σερεκιτιωμένων" μαρμαρυγιών, στην περιφέρεια εξαλλοιωμένων φεμικών συστατικών, στην εξαλλοιωμένη κύρια μάζα των πετρωμάτων μαζί με χαλαζία και αστρίους, (Εικόνα 4γ). Διαπιστώθηκε επίσης απόθεση φωσφορικών-θειικών αλάτων ασβεστίου/στροντίου της ομάδας γουντχαουζίτη - σβανμπεργίτη (woodhouseite-svanbergite) σε πόρους του πετρώματος, ορυκτές φάσεις του TiO 2, κρύσταλλοι ζιρκονίου και παρουσία μοναζίτη, (Εικόνα 4β,γ,ζ). Ηφαιστίτες και ηφαιστειοκλαστικά της ενότητας Κατάλακκου στις περιοχές Σσιμάντρια και Πορτιανό, εμφανίζονται πλήρως εξαλλοιωμένα σε σερικίτη και χαλαζία. ε όλα υπάρχει γιαροσίτης σε μικρά έως αξιοσημείωτα ποσοστά, σε κάποια καλιούχος άστριος και σε ορισμένα πλαγιόκλαστο. ε ένα δείγμα προσδιορίστηκε λίγος σμεκτίτης και σε ένα λίγος καολινίτης, (Πίνακας ΙΙα, ΙΙβ). Εξαλλοιωμένοι ηφαιστίτες του σχηματισμού Μύρινας από την περιοχή Άγιου Ιωάννη ανατολικά του Κοντιά (LMN-82/83/84/85) και είναι εξαλλοιωμένα σε σμεκτίτη-σερικίτη και χαλαζία, (Πίνακας ΙΙβ). 11

α β Se Ti - Se Q S Q S M γ Ja Q Q SS S Ja Ja δ Q Se Z Q Ja Ja Q Q Q Q ε Se K Q Ja Se η Q Τι?? Sv Se Q 60μm Εικόνα 4: Εικόνα ηλεκτρονικού μικροσκοπίου, α) πλήρως εξαλλοιωμένος κρύσταλλος αμφιβόλου. β) λεπτομέρεια εξαλλοιωμένου αμφίβολου, χαλαζιας (Q)-σερικίτης(Se)-μοναζίτης (M)- ρουτίλιο (Ti), γ) πλήρως εξαλλοιωμένη κύρια μάζα σε μικροκρυσταλλικό συσσωμάτωμα χαλαζία (Q), Κ-αστρίων (Κf), σερικίτη (Se). Απόθεση γιαροσίτη σε φλεβίδιο και σε ιδιόμορφους μικροσκοπικούς κρυστάλλους (Ja). Βιοτιτης αποφυλλωμένος- εξαλλοιωμένος σε χαλαζία-σερικίτη-γιαροσίτη, δ) λεπτομέρεια εξαλλοιωμένης κύριας μάζας σε Κάστριο-χαλαζία-σερικίτη. ε) κρύσταλλοι αστρίων πλήρως σερικιτιωμένοι (Se), κύρια μάζα εξαλλοιωμένη σε σερικίτη χαλαζία, γιαροσίτη (Ja), Κ- άστριο (). Πλήρωση πόρου από καολινίτη (K), σερικίτη (Se). ζ) Απόθεση σβανμπεργκίτη (Sv) σε διάκενο. Κύρια μάζα σερικιτιωμένη πλήρως. 12

Πυροκλαστικά και ηφαιστίτες της ενότητας Κατάλακκου από την περιοχή Μετόχι- Μελάγκια-Σουρλίδα είναι εξαλλοιωμένα σε σερικίτη και καολινίτη, σε όλα σχεδόν τα δείγματα υπάρχει σμεκτίτης, καλιούχος άστριος, πλαγιόκλαστα και γιαροσίτης, (Πίνακας ΙΙγ). Σα πετρώματα και των τριών περιοχών χαρακτηρίζονται από αυξημένο ποσοστό του Al 2O 3, (15-22% περίπου) και κυμαινόμενα ποσοστά οξειδίου του σιδήρου. Ο σίδηρος συμμετέχει σε χαμηλά ποσοστά της τάξης του 1% έως πολύ ψηλά της τάξης 10.5%, (Πίνακας ΙΙΙ). Σο ποσοστό του Fe 2O 3 συνδέεται με το ποσοστό του γιαροσίτη και τους εμποτισμούς οξειδίων-υδροξειδίων σιδήρου που είναι έκδηλη στα επιφανειακά πετρώματα. Σο οξείδιο του τιτανίου είναι σχετικά χαμηλό, 0.9-1.3%. Σο Κ 2Ο κυμαίνεται από 2.8-7% περίπου και συνδέεται με την περιεκτικότητα σε σερικίτη και καλιούχο άστριο, ενώ το Να 2Ο κυμαίνεται από 0.4-3%. Πολλά από τα δείγματα περιέχουν υψηλό ποσοστό βαρίου και στροντίου και αυξημένο ποσοστό Δημήτριου (Ce). Quartz, syn Qz 3000 2000 Sqrt (Counts) 1000 600 500 400 Qz d=4.22522 (-201) (220) (-202) (002) d=2.99186 (131) d=2.90165 (1-31) (-222) (-132) 300 200 100 10 1 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 2-Theta - Scale File: B00371 LMN 26 MAR.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 3.090 - End: 69.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 3.090 - Theta: 1.545 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Au Operations: X Offset 0.067 Import 00-033-1161 (D) - Quartz, syn - SiO2 - Y: 43.50 % - d x by: 1. - WL: 1.5406-0 - I/Ic PDF 3.6 - S-Q 100.0 % - Εικόνα 5: Διάγραμμα περιθλασιμετρίας ακτίνων Φ, (χαλαζίας, Κ-άστριος, σερικίτης). Θέση (- 201) τυπική καθαρού καλιούχου αστρίου, διακριτή (131) (1-31) τυπική τρικλινούς συμμετρίας 13

Πίνακας ΙΙα: Ποσοτική ορυκτολογική ανάλυση δειγμάτων εξαλλοιωμένων ηφαιστειακών από την περιοχή Σσιμάντρια ιλλιτης καολινιτης Φαλαζιας Κ-αστριος πλαγιοκλαστο γιαροσιτης LMN-6 50 25 23 2 LMN-24a 55 44 6 1 LMN-24b 58 30 2 3 6 LMN-24c 60 36 4 LMN-24d 49 24 24 4 Πίνακας ΙΙβ: Ποσοτική ορυκτολογική ανάλυση δειγμάτων εξαλλοιωμένων τόφφων από την περιοχή Πορτιανό-Αγ. Ιωάννης-Κοντιάς σμεκτιτης ιλλιτης καολινιτης χαλαζιας Κ-αστριος πλαγιοκλαστο γιαροσιτης LMN-7C 44 19 25 12 LMN-7D 45 30 22 4 LMN-86 27 13 53 7 LMN-87 49 35 13 3 LMN-88 58 35 5 2 LMN-89 12 31 26 12 17 2 LMN-90 43 29 2 26 LMN-82 33 28 36 2 LMN-83 9 42 17 18 11 2 LMN-84 19 27 18 9 12 15 LMN-85 16 37 24 21 3 Πίνακας ΙΙγ: Ποσοτική ορυκτολογική ανάλυση δειγμάτων εξαλλοιωμένων πυροκλαστικώνηφαιστιτών από την περιοχή Μετόχι-Μελάγκια-Σουρλίδα σμεκτιτης ιλλιτης καολινιτης χαλαζιας Κ-αστριος πλαγιοκλαστο γιαροσιτης LMN-25 37 14 28 20 1 LMN-26 13 36 8 22 18 1 2 LMN-27 11 32 7 11 33 4 3 LMN-28 12 34 6 29 19 1 LMN-30 6 33 30 13 12 6 LMN-31 6 39 21 22 7 5 LMN-32 30 8 59 1 1 LMN-33 1 13 32 20 15 18 LMN-35 26 14 23 13 23 LMN-36 30 4 26 17 23 LMN-39 19 38 1 4 33 LMN-40 39 47 5 2 7 LMN-41 8 40 6 30 10 1 4 LMN-42 11 43 33 9 1 2 LMN-43 22 6 30 36 2 3 LMN-45 22 35 24 16 3 14

Πίνακας ΙΙΙ: χημικές αναλύσεις εξαλλοιωμένων ηφαιστιτών περιοχών Σσιμάντρια-Πορτιανο-Κοντάς και Μετόχι-Μ ελάγκια-σουρλίδα LMN-6 LMN- 24 LMN- 24 A LMN- 24B LMN- 24C LMN- 25 LMN- 26 LMN- 27 SiO2 61,58 63,65 71,33 57,58 63,38 64,71 64,07 66,59 72,25 61,62 61,07 65,14 56,71 64,49 67,79 64,87 Al2O3 19,61 21,02 18,38 20,60 22,03 19,52 17,54 16,86 16,70 20,15 16,56 17,87 14,81 16,81 20,37 17,94 Fe2O3 3,55 2,46 0,92 6,71 3,18 3,14 2,16 1,64 0,23 0,93 3,74 4,48 10,47 4,36 1,11 1,98 MnO 0,01 0,01 0,00 0,01 0,01 0,01 0,02 0,03 0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,05 0,01 0,01 MgO 1,78 1,59 1,67 2,01 1,28 1,39 2,00 2,00 1,71 0,79 1,03 1,16 1,54 5,58 2,13 2,26 CaO 0,06 0,31 0,16 0,37 0,14 0,14 0,44 0,15 0,34 0,17 1,11 0,52 0,41 0,09 0,08 0,19 Na2O 3,03 2,27 0,40 0,69 0,45 0,80 1,04 1,13 0,49 2,51 2,77 2,58 1,86 0,94 0,62 2,59 K2O 3,91 3,38 4,12 3,88 5,29 5,50 6,91 7,03 4,58 4,62 3,94 5,05 3,80 2,79 5,19 4,08 TiO2 1,02 1,02 1,30 0,86 0,89 1,04 0,99 1,10 1,15 0,89 0,82 1,23 0,98 0,70 1,03 0,90 P2O5 0,17 0,43 0,15 0,78 0,43 0,31 0,20 0,12 0,43 0,16 0,33 0,16 0,28 0,11 0,04 0,22 Sum 94,71 96,11 98,42 93,48 97,07 96,56 95,37 96,63 97,89 91,84 91,36 98,20 90,88 95,92 98,36 95,03 LMN- 28 LMN- 33 LMN- 82 LMN- 83 LMN- 84 LMN- 86 LMN- 88 LMN- 89 Sc 17 20 21 18 16 14 17 15 15 14 13 20 19 14 19 17 V 179 162 160 155 161 114 135 144 155 98 100 197 143 97 149 120 Cr 22 22 21 19 21 10 9 18 28 57 61 21 19 188 198 58 Cu 30 12 10 54 11 48 17 6 12 14 27 27 22 28 9 11 Zn 8 11 4 17 14 18 6 17 3 32 18 17 17 32 12 20 Ga 24 21 19 24 23 25 23 23 21 22 22 23 24 15 21 22 As 44 17 17 52 19 257 34 46 21 7 17 160 13 12 13 16 Rb 131 131 176 139 200 208 216 181 156 192 146 169 121 100 263 91 Sr 170 650 1136 1122 1511 2385 631 405 1983 754 1117 718 637 49 45 748 Y 32 32 38 33 28 31 34 38 39 48 25 33 32 13 8 30 Zr 447 431 536 370 368 608 566 621 443 435 309 433 357 199 240 308 Nb 20 17 22 17 17 30 30 33 21 24 18 18 17 13 18 15 Ba 4841 2623 2632 3675 2113 3069 5530 3576 2218 2622 1593 3113 2621 398 709 3294 La 144 161 149 129 126 134 130 147 111 134 102 86 123 17 26 132 Ce 341 341 358 269 256 306 308 316 261 306 208 201 233 33 58 278 Th 42 50 57 41 44 5 64 62 37 54 38 10 35 17 22 41 15

Εξαλλοιωμένα ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα σχηματισμού Ρωμανού. Ο σχηματισμός Ρωμανού αποτελείται από εναλλαγές αδρομερών πυροκλαστικών (breccias), λιθαριτικών τόφφων (lapilli tuffs), λεπτομερών τόφφων (ash tuffs), αποθέσεις ιγκνιμβριτών και σπανιότερα λαβών. Κατά θέσεις πετρώματα του σχηματισμού εμφανίζονται εξαλλοιωμένα σε τεκτονικά ελεγχόμενες ζώνες με κύριες διευθύνσεις 050-060 ο και 90-110 ο, (Εικόνα 6α). Από το σχηματισμό αυτό μελετήθηκαν δείγματα από την περιοχή νότια του Μούδρου, από την περιοχή Ρωμανού- Ρουσσοπούλι και από την περιοχή Κότσινα. ε μικρού πάχους ένστρωση λεπτομερούς τοφφικού υλικού, το οποίο παρεμβάλλεται σε ιζήματα στο σχηματισμό Ρωμανού, (LMN-101), προσδιορίστηκε κλινοπτιλόλιθος και πάνω από ζεολιθοποιημένο ορίζοντα εμφανίζεται απόθεση οπαλιτιωμένου υλικού ο σχηματισμός του οποίου αποδίδεται στη διαγενετική διαδικασία και συνδέεται με το σχηματισμό των ζεολίθων (Εικόνα 6β). H εξαλλοίωση των πετρωμάτων της ενότητας Ρωμανού είναι χαμηλότερου βαθμού σε σχέση με αυτή των περιοχών Σσιμάντρια-Διαπόρι, καθώς σε αυτά από τα πολύμορφα του SiO 2, κυριαρχεί ο χριστοβαλίτης-τριδυμίτης και οπάλιος Α, οι άστριοι εμφανίζουν μερική εξαλλοίωση, (Εικ. 7α,β) και από τα αργιλικά ορυκτά ο σμεκτίτης, (Πίνακας ΙV). Εικόνα 6: α) Λεπτομερείς πλήρως πυριτιωμένοι τόφφοι, (οπάλιος Α +υδροξείδια Fe), τεκτονική ζώνη 090, αγράδα, β) Αποθέσεις ζεολιθοποιημένου λεπτομερούς τόφφουιζημάτων στο σχηματισμό Ρωμανού, περιοχή νότια Μούδρου 16

Περιοχή Ρωνμανού Περιοχή νότια Μούδρου σμεκτίτης ιλλίτης κλινοπτιλόλιθος καολινίτης αλουνίτης Κ- άστριος Οπάλιος CΣ χαλαζίας πλαγιόκλαστο γιαροσίτης κεροστίλβη Οπάλιος Α Αλίτης Εικόνα 7: α) περιφερειακή εξαλλοίωση αστρίου σε αργιλικά ορυκτά, Παράλληλα Nicols (Nicols //), β) Διασταυρωμένα Nicols (Nicols X) Πίνακας ΙV : Ορυκτολογική σύσταση εξαλλοιωμένων πυροκλαστικών σχηματισμού Ρωμανού LMN-10 ** * * * ** LMN-11A ** * ** * LMN-11B *** * ** ** * * LMN-12 *** * * * ** * LMN-15 ** * *** * LMN-16 * * ** * LMN-101 * * * * * * LMN-102 ** * * ** * LMN-4 ** * +/- ** * LMN-23 ** *** ** * * LMN-103 ** * +/- *** ** * * ** LMN-104 ** * * * * ** LMN-105 * ** * * ** ** 17

Περιοχή Κότσινα Η ευρύτερη περιοχή Κότσινα - Βάρου αποτελείται από ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα του σχηματισμού Ρωμανού, ο οποίος όπως και στις άλλες περιοχές, κατά μήκος τεκτονικών γραμμών μπορεί να εμφανίζει πυριτική-αργιλική εξαλλοίωση. την περιοχή του Κότσινα και συγκεκριμένα στην τοποθεσία Αγιόχωμα, θεωρείται ως η θέση στην οποία γινόταν εξόρυξη της φημισμένης από την αρχαιότητα έως και το τέλος του 18ου αιώνα Λήμνιας γής, (Photos et al 2009). Σο αρχικό υλικό που σύμφωνα με τους ίδιους ήταν προϊόν της εξαλλοίωσης των πυροκλαστικών, εξορυσσόταν με τελετουργικό τρόπο μια φορά το χρόνο, κατεργαζόταν με το νερό της πηγής Υτελίδια και από αυτό παρασκευάζονταν διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα, σφραγίζονταν, (Λήμνια σφραγίς), φημισμένα σε όλο τον κόσμο της αρχαιότητας για τις «θεραπευτικές τους ιδιότητες». τη θέση που προσδιορίζεται ως τόπος εξόρυξης, υπάρχει τεκτονική ζώνη 90-100 ο η οποία κατεβάζει τα πυροκλαστικά βόρεια του ρήγματος κάτω από τα νεώτερα ιζήματα, (Εικόνα 8). Σο υλικό στην επαφή έχει χρώμα ερυθρωπό και αποτελείται από θραύσματα ανδεσιτικού υλικού και ηφαιστειακής προέλευσης συνδετική ύλη ερυθρωπού χρώματος. Σο συνδετικό υλικό αποτελείται κύρια από σμεκτίτη, ιλλίτης και πλαγιόκλαστο, τα οποία συνυπάρχουν με λίγο αλουνίτη, λίγο γιαροσίτη, οξείδια-υδροξείδια σιδήρου και λίγη κεροστίλβη. την επαφή με τα ιζήματα, υπάρχουν επίσης ενδείξεις παρουσίας πράσινου μπεντονιτικού υλικού, (LMN-106), το οποίο αποτελείται κύρια από σμεκτίτη, λίγο ιλλίτη, χαλαζία και πλαγιόκλαστο, (πίνακας V). τον πίνακα Vα, δίνονται χημικές αναλύσεις κύριων στοιχείων και ιχνοστοιχείων των εξαλλοιωμένων πετρωμάτων. Ο αλουνίτης και ο σμεκτίτης θεωρείται από τους παραπάνω ερευνητές ότι έδινε τις όποιες θεραπευτικές ιδιότητες στα κυκλοφορούντα τότε σκευάσματα. 18

α Ρηξιγενής ζώνη, θέση Υτελίδια β Εικόνα 8: α.) Ρηξιγενής ζώνη, θέση Υτελίδια περιοχής Αγιόχωμα., β) λεπτομέρεια επιφάνειας ρήγματος 19

σμεκτίτης ιλλίτης Καολινίτης αλουνίτης Κ-άστριος Οπάλιος CΣ χαλαζίας Πλαγιόκλαστο Γιαροσίτης κεροστίλβη Πίνακας V: Ορυκτολογική σύσταση δειγμάτων εξαλλοιωμένων πυροκλαστικών από την περιοχή Υτελίδια και την ευρύτερη περιοχή Κότσινα-Βάρου, (LMN-71) LMN-71 * * *** ** LMN-106 ** * * * LMN-107A ** ** * * ** * * LMN-107B ** ** * ** * * LMN-108 ** ** * * ** * Πίνακας Va: Φημικές αναλύσεις δειγμάτων εξαλλοιωμένων ηφαιστιτών-μπεντονίτη από την περιοχή Κότσινα (*LOI, από διαφορά από 100) LMN-106 LMN-107B LMN-107 D LMN-108 SiO2 63.89 59.13 61.65 59.21 Al2O3 13.18 15.86 14.17 13.81 Fe2O3 8.47 6.33 5.61 6.11 MnO 0.03 0.06 0.05 0.24 MgO 3.26 2.50 2.06 2.91 CaO 1.28 3.47 3.28 3.82 Na2O 1.16 3.14 2.74 1.80 K2O 2.28 2.68 3.19 2.86 TiO2 0.74 0.75 0.73 0.80 P2O5 0.18 0.28 0.30 0.31 LOI* 5.54 5.8 6.21 8.13 ppm Sc 15 17 16 16 V 119 122 98 133 Cr 169 36 45 45 Ni 106 23 20 32 Cu 32 26 22 26 Zn 74 72 58 72 Ga 17 24 23 24 As 6 11 12 8 Rb 110 41 68 116 Sr 136 1478 1378 1365 Y 31 31 27 35 Zr 204 308 300 301 Nb 14 20 17 17 Ba 466 2302 2125 2247 La 46 108 92 100 Ce 81 195 175 193 Th 20 36 34 34 20

σμεκτιτης ιλλιτης καολινιτης χαλαζιας Κ-αστριος Πλαγιοκλαστο ασβεστιτης δολομιτης σιδερίτης Αργιλικά ιζήματα-ηφαιστειοκλαστικές αποθέσεις Ηωκαίνου-Ολιγοκαίνου Ενότητα Ηφαιστείας Η ενότητα Ηφαιστείας αποτελείται από αδρόκοκκους ψαμμίτες. κροκαλοπαγή και στα ανώτερα από ιλλιτικές αργίλους. ιλυόλιθους και μάργες με ενστρώσεις ψαμμιτών (Innocenti et al. 2009). τις περιοχές Ρουσσοπούλι και Κοντοπούλι υπάρχουν εκσκαφές από τις οποίες γινόταν εξόρυξη υλικού γκρίζων αργιλικών ιζημάτων και παρασκευάζονταν δομικά υλικά (τούβλα-κεραμίδια). Μελετήθηκε η ορυκτολογική σύσταση τριών δειγμάτων αργίλων, δυο από την εκσκαφή στο Ρουσσοπούλι και 1 από αυτή του Κοντοπουλίου. τη σύσταση του υλικού των δυο περιοχών υπάρχει μικρή διαφοροποίηση. Σα δείγματα από το Ρουσσοπούλι περιέχουν λίγο σμεκτίτη ενώ αυτό του Κοντοπουλίου όχι. Γενικά το άθροισμα των αργιλικών φάσεων στα δείγματα των δυο περιοχών είναι της τάξης του 45%, ο χαλαζίας 20-25% και οι ανθρακικές φάσεις (ασβεστίτης. δολομίτης. σιδερίτης) 16-22%. (Πίνακας VI). Η ορυκτολογική σύσταση των αργίλικών ιζημάτων συμπληρώνεται από μικρό ποσοστό αστρίων. Παρόμοια είναι και η χημική σύσταση των αργίλων από τις δύο περιοχές όπως φαίνεται και στον πίνακα VIΙ. Πίνακας VI: ποσοστική ορυκτολογική σύσταση δειγμάτων αργιλικών ιζημάτων σχηματισμού Ηφαιστείας. LMN-69 10 24 11 25 4 11 8 4 4 LMN-70 9 25 10 25 4 8 5 9 3 LMN-73 28 19 20 3 8 2 17 3 21

Πίνακας VIII: Φημική σύσταση αργιλικών ιζημάτων από Ενότητα Ηφαιστείας LMN-70 LMN-73 SiO2 53.64 50.46 Al2O3 16.33 19.45 Fe2O3 7.19 7.92 MnO 0.10 0.11 MgO 3.64 3.66 CaO 7.95 8.63 Na2O 0.72 0.69 K2O 2.71 3.18 TiO2 0.86 0.95 P2O5 0.12 0.09 LOI* 6.75 4.87 * διαφορά από το 100 Αργιλικά ιζήματα - ηφαιστειοκλαστικά Ενότητας Υυσίνης-αρδών Η κατώτερη ενότητα των Ανω Ηωκαινικών-Ολιγοκαινικών σχηματισμών περιλαμβάνει τοφφίτες λευκού έως γκριζόλευκου χρώματος, αργίλους και εναλλαγές αργίλων με λεπτοπλακώδεις ψαμμίτες, εναλλαγές ψαμμιτών-αργίλων και παχυστρωματωδών ψαμμιτών και κροκαλοπαγή με ολισθόλιθους νουμουλιτικών ασβεστολίθων, (Ρούσσος, 1993). Από τους σχηματισμούς μελετήθηκαν δείγματα από τους αργιλικούς σχηματισμούς του Ηωκαίνου και τα εξαλλοιωμένα λεπτομερή ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα για μια αρχική διερεύνηση πιθανού ενδιαφέροντος για Β.Ο. Αργιλικοί σχηματισμοί Οι αργιλικοί σχηματισμοί του Ηωκαίνου σε ορισμένες περιοχές όπως στο Υαλακρό, (Εικ, 9) έχει πολύ μεγάλο πάχος, εκτεταμένη ανάπτυξη και ομοιογενή σύσταση. Από το σχηματισμό μελετήθηκαν τρία δείγματα, τα οποία έχουν σταθερή ορυκτολογική σύσταση, (Πίνακας VII) και συνίσταται από: χλωρίτη (11-13%), ιλλίτη (37-42%), χαλαζία (20-24%), ασβεστίτη (11-13%), λίγους αστρίους (10-12%) 22

Εικόνα 9: Υαλακρό, αργιλικοί σχηματισμοί Ανώτερου Ηωκαίνου Πίνακας VII: ποσοτική ορυκτολογική σύσταση αργιλικών σχηματισμού Ηωκαινικών αργιλικών χλωρίτης ιλλιτης καολινιτης χαλαζιας πλαγιοκλαστο ασβεστίτης LMN-63 11 42 22 12 13 LMN-64 13 37 24 11 11 LMN-67 11 41 20 10 15 Β) Ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα Σα ηφαιστειοκλαστικά λεπτομερή πετρώματα έχουν λεπτοστρωματώδη ανάπτυξη, ανοιχτό γκρίζο έως γκρίζο-πράσινο χρώμα, μέγιστο πάχος της τάξης των 6m και παρεμβάλλονται στη ακολουθία των ιζημάτων του Ηωκαίνου, (Εικ, 10α). Οι τόφφοι αποτελούνται από θραύσματα γυαλιού διαφόρων τύπων, φυσαλίδωνκισσηρώδους- περλιτικού, κρυστάλλους χαλαζία, αστρίων και βιοτίτη, (Εικόνα 10β). Σο ηφαιστειακό γυαλί έχει πλήρως εξαλλοιωθεί σε ζεολίθους, αργιλικά ορυκτά, και πολύμορφα του SiO 2. Διακρίνονται δυο τύποι ζεολιθικής εξαλλοίωσης στα ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα. Ο πρώτος χαρακτηρίζεται από μετατροπή του γυαλιού σε κλινοπτιλόλιθο, μορντενίτη και σμεκτίτη. τον δεύτερο τύπο η ζεολιθική φάση εκφράζεται με την παρουσία ανάλκιμου, ο οποίος μαζί με χαλαζία, λίγο ασβεστίτη και αστρίους συνιστούν την ορυκτολογική σύσταση των πετρωμάτων, (Πίνακας VIII). Οι ζεολιθικοί τόφφοι έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε κλινοπτιλόλιθο και μορντενίτη, (μέγιστο άθροισμα τους είναι της τάξης του 50%) και μικρό πάχος. 23

σμεκτιτης ιλλιτης κλινοπτιλολιθος μορντενίτης αναλκιμος χριστοβαλίτης Κ-αστριος πλαγιόκλαστο ασβεστίτης χαλαζιας Μικρό είναι και το ποσοστό του ανάλκιμου στους τόφφους, κυμαίνεται από 20-40%, αν και οι αναλκιμικοί τόφφοι δεν αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Εικόνα 10: α) Ορίζοντας ζεολιθικών τόφφων στην περιοχή Άγιος ώζων, β) εικόνα πολωτικού μικροσκοπίου, ζεολιθοποιημένος υαλοκλαστικός τόφφος Πίνακας VIII: ποσοτική ορυκτολογική σύσταση δειγμάτων ζεολιθικών τόφφων LMN-19 21 16 19 1 3 24 LMN-20 4 26 22 3 `` 6 37 LMN-21 28 31 3 5 32 LMN-75 2 28 34 3 4 1 29 LMN-76 2 9 40 5 44 LMN-77 15 37 6 6 35 LMN-78 2 6 42 2 5 3 41 LMN-96 4 13 30 3 5 6 39 LMN-99 11 8 24 22 4 8 23 LMN-100 17 19 26 13 2 4 19 24

υζήτηση-υμπεράσματα Η Λήμνος αποτελείται από Ηωκαινικά-Ολιγοκαινικά αργιλο-ψαμμιτικά ιζήματα, μαγματικά πετρώματα Μειοκαινικής ηλικίας και Πλειστοκαινικά - σύγχρονα ιζήματα. Οι παλαιότεροι σχηματισμοί στο νησί αποτελούνται από εναλλαγές πηλιτικώνψαμμιτικών ιζημάτων, ιλυολίθων, κροκαλοπαγών, ολισθολίθων νουμουλιτικών ασβεστολίθων και ορίζοντες λεπτομερών ηφαιστειοκλαστικών με πάχος της τάξης των 6m. Σα ανώτερα τμήματα της ιζηματογενούς ακολουθίας περιλαμβάνουν αργίλους, μάργες, ψαμμίτες και μικροκαλοπαγή. το Μειόκαινο εκδηλώνεται έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα με ηφαιστίτες και ηφαιστειοκλαστικά και ένα περιορισμένης έκτασης πλουτώνιο σώμα σύστασης χαλαζιακού μονζονίτη, στην περιοχή του ακρωτηρίου Υακός. Σα ηφαιστειακά πετρώματα χαρακτηρίζονται ως τραχείτες, τραχειανδεσίτες, δακιτοειδείς, δακίτες και ανδεσίτες, (Δάβη, 1959). Οι Innocenti et al,, (1994, 2009) διακρίνουν τρεις ενότητες ηφαιστειακών πετρωμάτων, α) την ενότητα Ρωμανού, η οποία αποτελείται κύρια από πυροκλαστικές αποθέσεις, β) την ενότητα Κατάλακκου που αποτελείται κύρια από δόμους λάβας και γ) την ενότητα της Μύρινας, η οποία περιλαμβάνει τα νεώτερα προϊόντας της μαγματικής δράσης στο νησί και αποτελείται από δόμους λάβας, αδρομερή πυροκλαστικά (breccias) και σποραδικές αποθέσεις λάβας και λαχάρ, (Innocenti et al, 2009, Δάβη 1959). Η ηφαιστειακή δραστηριότητα συνοδεύεται από έντονη υδροθερμική δράση, η οποία δημιούργησε κατά θέσεις ισχυρή εξαλλοίωση των ηφαιστειακών σχηματισμών σε διάφορες περιοχές: στη περιοχή του Υακού, η λειτουργία επιθερμικού συστήματος έχει δημιουργήσει έντονη εξαλλοίωση, τεκτονικά ελεγχόμενη, μαγματικών και ιζηματογενών πετρωμάτων και απόθεση θειούχων, θειοαλάτων, τελουριδίων και αυτοφυούς χρυσού, (Βουδούρης & καρπέλης, 1998). Διακρίνονται τέσσερις ζώνες εξαλλοίωσης, α) πυριτική εξαλλοίωση, β) ζώνη αλουνίτη, γ) αργιλική ζώνη, δ) προπυλιτική εξαλλοίωση. 25

τις περιοχές Αγίου Ιωάννη Κάσπακα και Μύρινας, στις οποίες οι Papoulis & Katagas, (2008), διακρίνουν τέσσερεις τύπους εξαλλοίωσης των ηφαιστειακών: α) εξαλλοίωση σε αλοϋσίτη, β) ζώνη σμεκτιτικής εξαλλοίωσης, γ) ιλλιτική ζώνη και δ) ζώνη καολινίτη-ντικίτη. Ισχυρή καθολική εξαλλοίωση εμφανίζουν επίσης τα πετρώματα των περιοχών Μετόχι-Μελάγκια-Σουρλίδα νότια από το Διαπόρι και Σσιμάντρια-Πορτιανό Αγ, Ιωάννης-Κοντιάς. Τδροθερμικά εξαλλοιωμένα είναι κατά θέσεις και τα πετρώματα της ενότητας Ρωμανού κατά μήκος ρηξιγενών ζωνών. τα εξαλλοιωμένα ηφαιστειοκλαστικά-ηφαιστειακά πετρώματα από τις περιοχές Μετόχι-Μελάγκια-Σουρλίδα νότια από το Διαπόρι και Σσιμάντρια-Πορτιανό Αγ, Ιωάννης-Κοντιάς, τα αρχικά συστατικά, κρύσταλλοι - λιθικά θραύσματα - κύρια μάζα, έχουν πλήρως μετατραπεί σε λεπτοκρυσταλλικά συσσωματώματα αργιλικών ορυκτών και χαλαζία. Κατά θέσεις τα πετρώματα εμφανίζουν ισχυρή πυριτίωση, είτε κατά μήκος τεκτονικών γραμμών είτε με μορφή «καπέλων». Από τις αργιλικές φάσεις προσδιορίστηκε σμεκτίτης, σερικίτης, καολινίτης οι οποίες μαζί με πολύμορφα του SiO 2, αποτελούν τα κύρια ορυκτά εξαλλοίωσης των μαγματικών πετρωμάτων. ημαντική είναι η παρουσία δευτερογενούς καλιούχου αστρίου σε κάποια δείγματα, ενώ σε μερικά υπάρχει λίγος αλβίτης. Οι καλιούχοι άστριοι εμφανίζονται σαν ιδιόμορφοι έως αλλοτριόμορφοι μικροσκοπικοί κρύσταλλοι στην κύρια μάζα του πετρώματος μαζί με λεπτοκρυσταλλικό χαλαζία, σερικίτη και ενίοτε γιαροσίτη, ο οποίος σε ορισμένα δείγματα συμμετέχει σε σημαντικό ποσοστό. Διαπιστώθηκε επίσης απόθεση φωσφορικών-θειικών αλάτων ασβεστίου/στροντίου της ομάδας γουντχαουζίτη - σβανμπεργίτη (woodhouseite-svanbergite) σε πόρους του πετρώματος, ορυκτές φάσεις του TiO2, κρύσταλλοι ζιρκονίου, καθώς και παρουσία μοναζίτη. Από τις χημικές αναλύσεις φαίνεται ότι το ποσοστό του Al 2O 3 είναι ψηλό, 15-22% περίπου. Ο σίδηρος συμμετέχει σε ποσοστά που κυμαίνονται χαμηλά (~1%) έως και πολύ υψηλά (10,5%) σε ορισμένα δείγματα. Σο οξείδιο του τιτανίου είναι σχετικά χαμηλό, 0,9-1,3%. Σο Κ 2Ο κυμαίνεται από 2,8-7% περίπου και συνδέεται με την περιεκτικότητα σε σερικίτη και καλιούχο άστριο, ενώ το Να 2Ο κυμαίνεται από 0,4-3% και σχετίζεται 26

με την παρουσία του αλβίτη. Πολλά από τα δείγματα περιέχουν υψηλό ποσοστό βαρίου και στροντίου. Σα πυροκλαστικά της ενότητας Ρωμανού είναι εξαλλοιωμένα σε σμεκτίτη και σερικίτη, σπανιότερα περιέχουν καολινίτη, ενώ από τα πολύμορφα του SiO 2, κυριαρχούν ο οπάλιος CT και οπάλιος Α. την περιοχή του Κότσινα, όπου τοποθετείται και η εξόρυξη «Λήμνιας γής», (Photos et al 2009), ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα της ενότητας Ρωμανού, κατά μήκος τεκτονικών γραμμών μπορεί να εμφανίζουν πυριτική ή αργιλική εξαλλοίωση. τη θέση που προσδιορίζεται ως τόπος εξόρυξης, υπάρχει τεκτονική ζώνη 90-100 ο η οποία κατεβάζει τα πυροκλαστικά βόρεια του ρήγματος κάτω από τα νεώτερα ιζήματα. Σο πυροκλαστικό υλικό στην επαφή έχει χρώμα ερυθρωπό και αποτελείται από θραύσματα ανδεσιτικού υλικού και ηφαιστειακής προέλευσης συνδετική ύλη, η οποία αποτελείται κύρια από σμεκτίτη, ιλλίτη και πλαγιόκλαστο. Λίγος αλουνίτηςγιαροσίτης, υδροξείδια σιδήρου και λίγη κεροστίλβη συμπληρώνουν την ορυκτολογική σύσταση του πετρώματος. τον αλουνίτη και το σμεκτίτη αποδίδουν οι παραπάνω ερευνητές τις όποιες θεραπευτικές ιδιότητες των σκευασμάτων. Οι εν λόγω σχηματισμοί πέραν της μεγάλης ιστορικής τους αξίας δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον για βιομηχανικά ορυκτά. Εκτός των εξαλλοιωμένων μαγματικών πετρωμάτων μελετήθηκε και η ορυκτολογική σύσταση αργίλων από τις ενότητες Ηφαιστείας και Υισίνης-αρδών. Οι άργιλοι της ενότητας Ηφαιστείας, οι οποίοι στο παρελθόν έτυχαν εκμετάλλευσης για δομικά προϊόντα, αποτελούνται από αργιλικές φάσεις (σμεκτίτη-ιλλίτη-καολινίτη) σε ποσοστό της τάξης του 45%, ανθρακικές φάσεις (ασβεστίτη, δολομίτη, σιδερίτη) 16-22%, χαλαζίας 20-25% και μικρό ποσοστό αστρίων. Οι αργιλικοί σχηματισμοί του Ηωκαίνου σε ορισμένες περιοχές όπως αυτής του Υαλακρού, έχουν μεγάλο πάχος, εκτεταμένη ανάπτυξη και ομοιογενή σύσταση. Η ορυκτολογική τους σύσταση περιλαμβάνει χλωρίτη (11-13%), ιλλίτη (37-42%), χαλαζία (20-24%), ασβεστίτη (11-13%), λίγους αστρίους (10-12%). Από τα εξαλλλοιωμένα πετρώματα που μελετήθηκαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σερικιτιωμένα πετρώματα των περιοχών Σσιμάντρια και Πορτιανό. Η υψηλή περιεκτικότητα όμως Fe 2Ο 3, η οποία συνδέεται κύρια με την παρουσία του γιαροσίτη και εμποτισμούς οξειδίων-υδροξειδίων σιδήρου, δημιουργεί 27

πρόβλημα στην αξιοποίηση του υλικού. Θα πρέπει επομένως να διερευνηθεί η δυνατότητα απομάκρυνσης του σιδήρου και η οικονομικότητα της μεθόδου πριν από οποιαδήποτε σκέψη εκμετάλλευσης. Αντίστοιχο θέμα υπάρχει, δηλαδή υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο και για τα καολινιτιωμένα της περιοχής του Αγ, Ιωάννη, σύμφωνα με τις αναλύσεις που δίνονται στην βιβλιογραφία (Papoulis & Katagas, 2008), ενώ για τα εξαλλοιωμένα της περιοχής Μύρινας θεωρούμε ότι η θέση τους αποτρέπει σκέψεις για πιθανή εκμετάλλευση. Όσον αφορά στα αργιλικά ιζήματα τόσο της ενότητας Ηφαιστείας όσο και αυτά του Ηωκαίνου από την ορυκτολογική τους σύσταση εκτιμάται ότι είναι κατάλληλα για δομικά προϊόντα, ιδιαίτερα αυτά που δεν περιέχουν σμεκτίτη. Σέλος οι ζεολιθικοί τόφφοι που απαντούν στο σχηματισμό αρδών-υισίνης δεν παρουσιάζουν οικονομικό ενδιαφέρον λόγω της χαμηλής περιεκτικότητας τους σε κλινοπτιλόλιθο, μορντενίτη και του μικρού τους πάχους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ Βουδούρης Π., καρπέλης Ν., 1998: Μεταλλοφορίες επιθερμικού χρυσού-αργύρου στις περιοχές Περάματος (Θράκη) και Λήμνου. Δάβη Ε., 1959: Σα ηφαιστειογενή πετρώματα της Λήμνου. Γεωλογικά Φρονικά Ελληνικών Φωρών,11, 1-82 Innocenti F., Manetti P., Mazzuoli R., Pertusati P., Fytikas M. and Kolios N. (1994): The geology and geodynamic signi cance of the Island of Limnos, North Aegean Sea, Greece. «N. Jb. Geol. Palaont., Mh.»,11, 661-691. Innocenti F., Manetti P., Mazzuoli F., Pertusati P., Fytikas M., Kolios N., Vougioukalakis G., Androulakakis N., Critelli S., Caracciolo L., 2009: Geological map (scale 1:50.000) of Limnos island (Greece): explanatory notes. Acta Vulcanologica, vol 21 (1-2), 123-134 Ρούσσος, 1993: Γεωλογικό χάρτης Ελλάδας κλ. 1:50000. Υύλλο Λήμνος. ΙΓΜΕ. Papoulis D., Tsolis-Katagas P., 2008: Formation of alteration zones and kaolin genesis, Limnos Island, northeast Aegean Sea, Greece. Clay Minerals, 43, 631-646 Pe-Piper G., David J.W. Piper, Ioannis Koukouvelas, Lila M. Dolansky and Sotiris Kokkalas, 2009: Postorogenic shoshonitic rocks and their origin by melting underplated basalts: The Miocene of Limnos, Greece Geological Society of America Bulletin 2009;121;39-54 doi: 10.1130/B26317.1 28

Photos-Jones Ε., Hall Α.J., Περδικάτσης B., Δήμου E., Φιώτης E., 2012: Σα όρια μύθου και πραγματικότητας για θεραπευτικές γαίες της αρχαιότητας. Πρακτικά 5ου υμποσίου Ελληνικής Αρχαιομετρικής Εταιρίες, 2008, 623-638 Tranos M. 2009. Faulting of Lemnos Island; a mirror of faulting of the North Aegean Trough (Northern Greece). Tectonophysics. 467, 1-4, p 72-88 29

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Ι ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΣΑ ΠΕΡΙΘΛΑΙΜΕΣΡΙΑ ΑΚΣΙΝΩΝ Υ ΚΛΑΜΑΣΟ <2μ (ΜΠΛΕ ΦΤΙΚΟ-ΠΡΑΙΝΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΚΑΣΕΡΓΑΙΑ ΜΕ ΑΙΘΤΛΕΝΟΓΛΤΚΟΛΗ) 1

1500 1400 1300 1200 1100 d=7.09806 d=3.55872 Lin (Counts) 1000 900 800 700 600 d=13.78676 d=12.23941 d=9.93630 d=4.97564 500 400 300 200 100 0 2 10 20 30 2-Theta - Scale File: B0866 LMN 28CF MARANTOS.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux Operations: Import File: B0908 LM N- 28 GL MARANTOS.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Operations: X Offset 0.042 Import Διάγραμμα περιθλαςιμετρίασ ακτίνων Χ, κλάςματοσ <2μ, (Μικτή άργιλοσ ςμεκτίτη-ιλλιτη τυχαίασ ενδοςτρωμάτωςησ, ιλλίτησ, καολινίτησ 2500 2400 2300 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 Lin (Counts) 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 d=13.77768 d=12.20770 d=9.88474 d=7.09319 600 500 400 300 200 100 0 3 10 20 30 2-Theta - Scale File: LMN-28 500C.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.010 - End: 14.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.010 - Theta: 1.005 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Aux3: 0.0 - Operations: Import File: B0866 LMN 28CF.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Aux3: Operations: Import File: B0908 LM N- 28 GL.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Au Operations: X Offset 0.033 Import Διάγραμμα περιθλαςιμετρίασ ακτίνων Χ, κλάςματοσ <2μ, (Μικτή άργιλοσ ςμεκτίτη-ιλλιτη τυχαίασ ενδοςτρωμάτωςησ, ιλλίτησ, καολινίτησ 2

1200 1100 1000 900 d=16.11119 d=14.36339 800 Lin (Counts) 700 600 d=9.82410 500 400 300 200 100 0 3 10 20 30 2-Theta - Scale File: LMN-84 N epanalipsi.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.015 - End: 34.985 - Step: 0.030 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.015 - Theta: 1.008 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Aux Operations: Y Scale Mul 0.792 X Offset 0.075 Import File: LMN-84GL epanalipsi.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.015 - End: 34.985 - Step: 0.030 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.015 - Theta: 1.008 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Aux Operations: Import Διάγραμμα περιθλαςιμετρίασ ακτίνων Χ, κλάςματοσ <2μ, (ιλλίτησ, καολινίτησ) 1200 1100 1000 900 Lin (Counts) 800 700 600 500 d=13.81507 d=12.41804 d=9.88444 400 300 200 100 0 3 10 20 30 2-Theta - Scale File: B0904 LMN 89 GL.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Aux3: Operations: Import File: B0864 LMN 89CF.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Aux3: Operations: Y Scale Mul 0.833 Import Διάγραμμα περιθλαςιμετρίασ ακτίνων Χ, κλάςματοσ <2μ, (Μικτή άργιλοσ ςμεκτίτη-ιλλιτη τυχαίασ ενδοςτρωμάτωςησ, ιλλίτησ 3

2000 1900 1800 1700 d=16.13502 d=14.32043 1600 1500 1400 Lin (Counts) 1300 1200 1100 1000 900 800 700 d=4.23025 d=3.32998 600 500 d=8.97154 400 300 200 100 0 3 10 20 30 2-Theta - Scale File: B0905 100 GL TANIA.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - A Operations: Import File: LMN 100CF MARANTOS.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Operations: Import Διάγραμμα περιθλαςιμετρίασ ακτίνων Χ, κλάςματοσ <2μ, (ςμεκτίτση-λίγοσ ιλλίτησ) 7000 6000 Lin (Counts) 5000 4000 3000 d=16.61691 d=14.32096 2000 1000 d=9.90983 d=8.42536 d=5.56576 d=4.96995 0 3 10 20 30 2-Theta - Scale File: B0862 LMN 106CF MARANTOS.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - A Operations: Import File: B0907 LMN- 106 GL MARANTOS.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 2.090 - End: 34.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 2.090 - Theta: 1.045 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Operations: Import Διάγραμμα περιθλαςιμετρίασ ακτίνων Χ, κλάςματοσ <2μ, (ςμεκτίτησ και λίγοσ ιλλίτησ) τυχαίασ ενδοςτρωμάτωςησ, ιλλίτησ, καολινίτησ 4

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΣΑ ΠΕΡΙΘΛΑΙΜΕΣΡΙΑ ΑΚΣΙΝΩΝ Υ (ΔΙΕΡΕΤΝΗΗ ΤΣΑΗ-ΣΡΙΚΛΙΝΙΚΟΣΗΣΑ ΑΣΡΙΩΝ) 5

Quartz, syn Qz 3000 2000 Sqrt (Counts) 1000 600 500 400 Qz d=4.22522 (-201) (220) (-202) (002) d=2.99186 (131) d=2.90165 (1-31) (-222) (-132) 300 200 100 10 1 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 2-Theta - Scale File: B00371 LMN 26 MAR.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 3.090 - End: 69.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 3.090 - Theta: 1.545 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Au Operations: X Offset 0.067 Import 00-033-1161 (D) - Quartz, syn - SiO2 - Y: 43.50 % - d x by: 1. - WL: 1.5406-0 - I/Ic PDF 3.6 - S-Q 100.0 % - Quartz, syn 7000 6000 5000 4000 Qz 3000 Sqrt (Counts) 2000 1000 Qz (-201) (131) (1-31) 100 10 0 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 2-Theta - Scale File: B00372 LMN 27 MAR.raw - Type: 2Th/Th locked - Start: 3.090 - End: 69.990 - Step: 0.020 - Step time: 2. s - Temp.: 25 C (Room) - Time Started: 0 s - 2-Theta: 3.090 - Theta: 1.545 - Phi: 0.00 - Aux1: 0.0 - Aux2: 0.0 - Aux Operations: X Offset 0.033 X Offset 0.058 Import 00-033-1161 (D) - Quartz, syn - SiO2 - Y: 95.17 % - d x by: 1. - WL: 1.5406-0 - I/Ic PDF 3.6 - S-Q 100.0 % - 6